Темза — значаен дел од наследството на Англија

ОД ДОПИСНИКОТ НА РАЗБУДЕТЕ СЕ! ВО БРИТАНИЈА

Реката Темза се напојува од четири извори што извираат од живописните Котсволдски планини во јужниот дел на централна Англија. Додека се извива на својот пат од 350 километри кон исток, во неа се влеваат и други реки, и на крај, кога се влева во Северното Море, устието ѝ е широко околу 29 километри. Приказната за тоа како оваа кратка река ја обликувала англиската историја е навистина интересна.

РИМЈАНИТЕ првпат навлегле во Англија во 55 година пр.н.е., предводени од Јулиј Цезар. Кога следната година повторно се вратил, Цезар не можел да навлезе подлабоко зашто го спречила реката Тамесис, односно Темза. На крајот, 90 години подоцна, Англија ја освоил римскиот император Клавдиј.

Во тоа време, од двете страни на Темза се протегале мочуришта, но отприлика на 50 километри од устието, каде што не достига плимата од морето, подоцна римската војска направила еден дрвен мост. Таму, на северниот брег на реката, изградиле пристаниште што го нарекле Лондиниум.a

Следните четири века, Римјаните ја прошириле трговијата со другите делови од Европа, а увезувале и луксузни производи од Средоземноморјето — па дури и дрвен материјал од Либан. Ја користеле Темза за пренос на стоки од Лондон до внатрешноста, така што градот, со својот распространет систем на патишта, набрзо станал важен трговски центар.

Влијанието на Вилијам Освојувачот

По падот на Римската империја, во 410 година од н.е. римските легии си заминале од Британија. Лондон бил напуштен, а трговијата долж Темза постепено почнала да опаѓа. Англо-саксонските кралеви биле крунисувани во Кингстон — населба на 19 километри од Лондон во горниот тек, каде што Темза лесно можела да се прегази — сѐ до 11 век, кога навлегол Вилијам Освојувачот од Нормандија. По неговото крунисување во Вестминстер во 1066 година, во ѕидините на римскиот град ја изградил Лондонската тврдина со цел да ја прошири и да има превласт над трговската заедница, како и да ги контролира приодите до пристаништето. Трговијата повторно почнала да цвета, а населението на Лондон пораснало на отприлика 30.000 жители.

Вилијам Освојувачот изградил и една тврдина на врвот на една варовничка карпа околу 35 километри западно од Лондон, во денешната грофовија Виндзор. Била изградена на местото на старата саксонска кралска резиденција и од неа се протега прекрасна глетка на Темза. Денешниот замок Виндзор е резултат на многу доградби и промени, и останува една од најпопуларните туристички атракции во Британија.

Во 1209 година бил довршен 30-годишниот проект — камениот мост преку Темза во Лондон — еден од првите такви мостови во Европа. Оваа несекојдневна градба, на која имало продавници, куќи, па дури и една капела, имала два моста на кревање и една кула за одбрана на јужната страна во Саутварк.

Англискиот крал Џон (1167-1216) ја потпишал познатата Магна карта во 1215 година во Ранимед, на Темза во близината на Виндзор. Со оваа повелба Џон не само што бил принуден да ја гарантира граѓанската слобода во Англија туку и конкретно слободата на градот Лондон и слободната трговија за пристаништето и за трговците.

Темза донесува благосостојба

Во текот на следните векови, трговијата на Темза цветала. Со текот на времето, поради сѐ поразвиената трговија, бил надминат капацитетот на реката. Пред двесте години, на пристаништата на Темза имало место за само 600 бродови, но понекогаш за истовар чекале дури до 1.775 бродови. Поради ваквата пренатрупаност, крадењето станало сериозен проблем. Навечер крадците ги сечеле јажињата на бродовите од пристаништето за да ги пљачкаат, а имало луѓе што заработувале криумчарејќи украдена стока во мали чамци по Темза. За да се реши овој проблем, во Лондон била основана првата речна полиција во светот, која сѐ уште функционира.

Но, тоа не било доволно за да се намали притисокот врз капацитетот на пристаништето. Затоа, во 19 век, англискиот парламент дал одобрение да се изгради најголемиот систем на заградени пристаништа во светот, кои требало да бидат изградени во ниското земјиште од двете страни на реката. Најпрво биле изградени Трговските пристаништа во Сари, Лондонското пристаниште и Западно и Источно индиските пристаништа во почетокот на 19 век. По нив биле изградени пристаништето Викторија во 1855 година, а во 1880 година и пристаништето Ројал Алберт.

Двајца инженери — татко и син — Марк и Изамбард Брунел, во 1840 година го изградиле првиот подводен тунел во светот, со кој ги поврзале двата брега на Темза. Тој е долг 459 метри и сѐ уште се користи како дел од мрежата на подземни железници што го опслужува целиот Лондон. Во 1894 година, бил довршен Тауер Бриџ, кој денес е вистинска туристичка атракција. Кога ќе се кренат неговите две крила, отворот помеѓу нив е широк 76 метри, што им овозможува на големите бродови да поминат меѓу двете кули на мостот. А ако се искачите по речиси 300-те скали, ќе се најдете на еден премин што ги поврзува двете кули, од каде што ќе имате величествена глетка на реката.

Во 20 век, лондонскиот комплекс пристаништа бил добро опремен за да може да го прими сѐ поголемиот број големи пароброди потребни за да се снабди градот со стока. Во 1921 година, кога било изградено последното пристаниште, кое било наречено по кралот Џорџ V, Лондон станал „најголемиот и најбогатиот пристанишен град во светот“.

Палати, кралско семејство и церемонии

Додека Лондон се развивал, патиштата во него останале во лоша состојба и не биле поплочени, поради што в зима честопати дури не ни можеле да се користат. Затоа, најбрз и најлогичен начин на транспорт била Темза, која долги години била многу прометен главен воден пат. Познатиот извик „Oars!“ (што во превод значи „весло“) доаѓа од скелеџиите на Темза, кои додека се буткале на скалите на кејот гласно извикувале повикувајќи патници што оделе или удолу или угоре по Темза, или по нејзините кривулести притоки како што се реките Флит и Волбрук, кои сега веќе со години се извиваат под лондонските улици што го носат нивното име.

Полека-полека Лондон почнал многу да личи на Венеција, зашто терасите на многуте раскошни палати воделе директно до реката. Меѓу членовите на кралското семејство било многу популарно да се живее на бреговите на Темза, како што сведочат и палатите Гринич, Вајтхол и Вестминстер. Исто така, Хемптон Корт бил дом на кралевите и кралиците на Англија, а замокот Виндзор, кој се наоѓа во горниот тек на реката, и ден-денес е кралска резиденција.

Во 1717 година, за да му угоди на кралот Џорџ I во една прилика кога кралското семејство било на пикник на реката, Георг Фредерик Хендл го компонирал своето дело „Музика на вода“. Еден весник од тоа време известил дека кралскиот чамец го придружувале „толку голем број чамци, што, така да се каже, реката била прекриена“. Во чамецот веднаш до кралскиот имало 50 музичари, кои трипати го отсвирале делото на Хендл додека патувале 8 километри по горниот тек на реката од Вестминстер до Челзи.

Река која нуди задоволство и разонода

Пред да биде изграден Вестминстерскиот мост во 1740-тите, Темза можела да се премине единствено пеш преку Лондонскиот мост, кој подоцна бил преобликуван, а во 1820-тите била изградена сосема нова конструкција на местото на стариот мост. Столбовите што ги потпирале 19-те лакови на првобитниот мост многу го попречувале течението на реката. Како последица од тоа, во текот на отприлика 600-те години додека постоел мостот, Темза замрзнала најмалку осум пати. Кога ќе замрзнела, на мразот биле поставувани големи „ледени панаѓури“, на кои се одвивале многу спортски настани. Се печеле волови, а доаѓало дури и кралското семејство. Книгите и играчките со налепница „купено на Темза“, веднаш се распродавале. На замрзнатата река се поставувале печатарски машини на кои се печателе весници, па дури и примероци од молитвата Оченаш!

Во поново време, традиционален пролетен настан е универзитетската трка со чамци, трка помеѓу универзитетите Оксфорд и Кембриџ. Публиката се собира на бреговите на Темза помеѓу Патни и Мортлејк за да навива за екипажите од осуммина веслачи кои за помалку од 20 минути поминуваат 7 километри. Првата трка се одржала во 1829 година кај Хенли, во горниот тек на реката. Откако патеката била поместена малку подолу, Хенли финансисрал своја сопствена кралска трка, најстарата и најистакнатата од тој вид во Европа. Таа ги привлекува најдобрите веслачи на трки на една милја. Оваа летна трка сега е популарен друштвен настан.

Во еден водич за Британија се вели дека Темза „нуди најразлични задоволства додека се извива низ типично англиски предел со ниски ридови, шуми, ливади, селски имоти, убави села и мали гратчиња . . . Покрај голем дел од течението нема патишта, но обично има патеки за влечење. Затоа, иако во градовите можете да ѝ се восхитувате на реката од автомобил, сепак мирната убавина на Темза можете да ја доживеете само од чамец или ако одите пеш“.

Планираш ли да ја посетиш Англија? Тогаш одвој си време да ја разгледаш Темза и да се насладуваш во нејзината историја. Од нејзиниот извор во прекрасната селска идила па сѐ до нејзиното прометно устие, има многу што да се види, многу што да се направи и многу што да се научи! Старата добра Темза нема да те разочара.

[Фуснота]

[Рамка на страница 27]

КНИЖЕВНОСТА И ТЕМЗА

Џером К. Џером ја доловил опуштената атмосфера на Темза во својата книга Three Men in a Boat (Тројца мажи во чамец). Во неа се зборува за одморот на тројца пријатели и нивното куче кои веслаат кон горниот тек на реката, од Кингстон на Темза до Оксфорд. Оваа книга, која е напишана во 1889 година и преведена на многу јазици, и ден-денес е популарно „класично дело со интересен хумор“.

Друга многу позната приказна која ја сакаат и возрасните и децата е The Wind in the Willows (Ветар во врбите). Ја напишал Кенет Греам во 1908 година, кој живеел во Пенџбурн, град на Темза. Тоа е измислена приказна за животни што живеат во или покрај реката.

[Рамка/слика на страница 27]

КРАЛОТ НАСПРОТИ ТЕМЗА

Кралот Џејмс I, кој владеел во почетокот на 17 век, еднаш побарал 20.000 фунти од градскиот одбор на Лондон. Кога градоначалникот го одбил неговото барање, кралот се заканил: „Ќе Ве уништам Вас и Вашиот град засекогаш. Ќе ги преместам судниците, мојот двор и мојот парламент во Винчестер или во Оксфорд, а Вестминстер ќе го направам пустелија; па потоа да видам што ќе биде со вас!“ На ова градоначалникот одговорил: „За трговците од Лондон секогаш ќе има една утешна работа: Вашето височество не може да ја понесе Темза со себе“.

[Извор на слика]

Од книгата Ridpath’s History of the World (Vol. VI)

[Карти на страница 24]

(Види во публикацијата)

АНГЛИЈА

Лондон

Реката Темза

[Извор на слика]

Карта: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Слика на страници 24 и 25]

Биг Бен и Парламентот, Вестминстер, Лондон

[Слика на страница 25]

Лондонскиот мост направен од камен, 1756 година

[Извор на слика]

Од книгата Old and New London: A Narrative of Its History, Its People, and Its Places (Vol. II)

[Слика на страница 26]

На оваа гравура од 1803 година е прикажана Темза и стотици закотвени бродови на пристаништето

[Извор на слика]

Corporation of London, London Metropolitan Archive

[Слика на страници 26 и 27]

Гравура од еден леден панаѓур од 1683 година

[Извор на слика]

Од книгата Old and New London: A Narrative of Its History, Its People, and Its Places (Vol. III)