Предрасуди и дискриминација — кои се главните причини

„Сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви по достоинство и права. Тие се обдарени со разум и совест и треба да се однесуваат еден кон друг во духот на општочовечка припадност“ (Член 1 од Универзалната декларација за човекови права)

И ПОКРАЈ ваквиот возвишен идеал, човештвото се измачува со предрасуди и со дискриминација. Овој факт е одраз на времето во кое живееме, но и на несовршеноста на луѓето (Псалм 51:5). Сепак, тоа не значи дека ситуацијата е безнадежна. Се разбира, не можеме да ја спречиме дискриминацијата околу нас, но можеме да се трудиме да ги отстраниме предрасудите кои може да пуштат корен во нашето срце.

Како прво, треба да признаеме дека кај секого од нас, без исклучок, може да се јават предрасуди. Книгата Да се разберат предрасудите и дискриминацијата (Understanding Prejudice and Discrimination) вели: „Можеби најважните заклучоци од истражувањата во врска со предрасудите се следниве: 1) ниеден човек обдарен со говор и со разум не е имун на предрасуди, 2) честопати е потребен свесен напор за тие да се надминат, и, 3) со доволно мотивација, може да се успее“.

Се вели дека едукацијата е „најмоќната алатка“ во борбата против предрасудите. На пример, исправната едукација може да ги разоткрие основните причини за појава на предрасуди, да ни помогне објективно да ги преиспитаме своите ставови и мудро да се справиме со предрасудите ако сме самите нивна жртва.

Кои се нивните корени

Под влијание на предрасудите, луѓето ги искривуваат, погрешно ги толкуваат, па дури и ги игнорираат фактите што не се во согласност со нивните претходно оформени ставови. Повод за предрасуди може да бидат некои навидум добронамерни, но погрешни семејни вредности. Или, може да се јават кога некој е под влијание на луѓе што намерно шират искривени сфаќања за другите раси или култури. Исто така, тие се последица на национализмот, лажните религиозни учења и неисправната гордост. Додека размислуваш за следниве точки и за библиските начела што се поврзани со нив, зошто да не ги преиспиташ и своите ставови за да видиш дали е потребно да направиш некаква промена?

Друштво. Луѓето по природа се дружељубиви, што воопшто не е погрешно. Всушност, Библијата вели дека „оној што се изолира, оди по своите себични желби“, па дури и со тоа се спротивставува на секоја мудрост (Изреки 18:1). Меѓутоа, нашите пријатели треба да ги избираме мудро бидејќи можат да имаат силно влијание врз нас. Еден мудар родител секогаш сака да знае со кого се дружи неговото дете. Истражувањата покажуваат дека децата уште на 3-годишна возраст можат да развијат расни предрасуди под влијание на ставот, зборовите и гестовите на другите. Се разбира, и родителите треба да се трудат да им дадат добар пример на своите деца. Тие треба да бидат свесни дека нивното влијание е многу важен фактор во обликувањето на вредностите на детето.

◼ Што вели Библијата? „Воспитувај го детето според патот по кој треба да оди, па нема да скршне од него ни кога ќе остари“ (Изреки 22:6). „Кој оди со мудрите, ќе стане мудар, а кој си има работа со безумни, лошо ќе си помине“ (Изреки 13:20). Ако си родител, прашај се: ‚Дали го насочувам своето дете по правиот пат, во склад со Божјата волја? Дали се дружам со луѓе што влијаат негативно врз мене? Дали јас влијаам позитивно врз другите?‘ (Изреки 2:1-9).

Национализам. Еден речник го дефинира национализмот како „чувство на национална свест преку кое еден народ се издигнува над сите останати народи и кое главен акцент става на унапредувањето на културата и интересите само на тој народ“. Во својата книга Конфликт и соработка меѓу народите (Conflict and Cooperation Among Nations), Иво Дукачек, професор по политички науки, го пишува следново: „Национализмот ги дели луѓето на групи меѓу кои владее нетрпеливост. Поради тоа, луѓето гледаат на другите најпрво како на Американци, Руси, Кинези, Египќани или Перуанци, а потоа како на човечки суштества, ако воопшто и го прават тоа“. Еден поранешен генерален секретар на ООН напишал: „Голем дел од денешните проблеми се должат, односно се производ на погрешни ставови, а некои од нив се усвоени речиси несвесно. Тука би ја вброиле и идејата за тесноград национализам, т.е. ставот дека нашата татковина е секогаш во право“.

◼ Што вели Библијата? „Бог толку многу го сакаше светот [целото човештво] што го даде својот единороден Син, за секој што верува во него да не биде уништен, туку да има вечен живот“ (Јован 3:16). „Бог не е пристрасен, туку во секој народ го прифаќа оној што се бои од него и го прави она што е праведно“ (Дела 10:34, 35). Прашај се: ‚Ако Бог е непристрасен и ги прифаќа сите луѓе, вклучувајќи ме и мене, зарем не треба да се трудам да го следам неговиот пример, посебно ако тврдам дека му служам?‘

Расизам. Расистите сметаат дека расата влијае врз разликите во карактерот или способностите на луѓето и дека одредена раса е подобра од другите“, вели еден речник. Но, според The World Book Encyclopedia, истражувачите „не нашле ниту една научна основа за ваквите тврдења за [расна] супериорност“. Големите неправди кои се последица на расизмот, како на пример, кога луѓето систематски ги негираат правата на другите, покажува дека тој се заснова на лаги.

◼ Што вели Библијата? „Вистината ќе ве ослободи“ (Јован 8:32). „Од еден човек [Бог] го направи целиот човечки род“ (Дела 17:26). „Бог не го гледа она што го гледа човекот, зашто човекот го гледа она што го гледаат очите, а Јехова го гледа она што е во срцето“ (1. Самоилова 16:7). Прашај се: ‚Дали се обидувам да гледам на сите луѓе онака како што гледа Бог на нив? Се трудам ли да видам какви се луѓето — можеби од друга раса или култура — запознавајќи се со нив лично?‘ Личниот контакт ни помага да увидиме дека утврдените стереотипи се, всушност, погрешни.

Религија. Книгата Суштината на предрасудите (The Nature of Prejudice) вели: „Крајно е одвратно да се види како луѓето ја користат религијата за да ги оправдаат своите себични постапки и да ги застапуваат интересите исклучиво на својата етничка група. Токму тогаш религијата почнува да тоне во предрасуди“. Како што забележува истата книга, побожноста многу лесно може да премине во предрасуда. Доказ за тоа се црквите резервирани само за одредена раса, потоа омразата и насилството помеѓу одредени секти, како и тероризмот што се врши во име на религијата.

◼ Што вели Библијата? „Мудроста одозгора [од Бог]... е... мирољубива, разумна... непристрасна“ (Јаков 3:17). „Вистинските поклоници ќе му оддаваат почит на Таткото со дух и со [религиозна] вистина“ (Јован 4:23). „Сакајте ги своите непријатели и молете се за оние што ве прогонуваат“ (Матеј 5:44). Прашај се: ‚Дали мојата религија ме поттикнува да покажувам вистинска љубов кон сите луѓе, па дури и кон оние што би сакале да ме повредат? Дали вратите на мојата црква се отворени за сите луѓе, без оглед на нивната национална припадност, боја на кожа, пол, економска состојба или општествена положба?‘

Гордост. Гордоста, која доаѓа до израз преку претерана самопочит или надуеност, може да нѐ направи склони кон предрасуди. На пример, кај едно гордо лице може да се јави чувството на супериорност или презир кон лицата со помало образование или кон посиромашните. Гордоста би можела да го поттикне да верува во пропаганда со која се возвишува неговиот народ или неговата етничка група. Вештите пропагандисти, како што бил нацистичкиот диктатор Адолф Хитлер, намерно ја подгревале националната и расната гордост со цел да стекнат поддршка од масите и да ги оцрнат оние што биле сметани за поинакви или за непожелни.

◼ Што вели Библијата? „Секој што е горд во срцето му е одвратен на Јехова“ (Изреки 16:5). „Не правете ништо од честољубие, ниту од суета, туку од понизност сметајте ги другите за поголеми од себе“ (Филипјаните 2:3). Прашај се: ‚Дали длабоко во себе уживам во ласкавите коментари за мојата раса или етничка група или во понижувачките коментари за некоја друга раса или етничка група? Дали сум склон да им љубоморам на оние што имаат таленти кои ги немам самиот или навистина уживам во нивните способности?‘

Библијата со добра причина го дава следново предупредување: „Од сѐ што треба да се чува, најмногу чувај си го срцето, зашто од него извира животот“ (Изреки 4:23). Сметај го своето срце за скапоцено и не дозволувај ништо да го расипе! Наместо тоа, полни го со мудроста што доаѓа од Бог. Само тогаш „способноста за расудување ќе внимава на тебе, проникливоста ќе те чува, и ќе те избават од лош пат, од човек што кажува изопачени работи“ (Изреки 2:10-12).

Но, што можеш да сториш ако си жртва на предрасуди или на дискриминација? Во следната статија е разгледано ова прашање.

[Истакната мисла на страница 6]

Ако лично ги запознаеме луѓето, ќе увидиме дека утврдените стереотипи се, всушност, погрешни