Божјата Реч во средновековна Шпанија

АПОСТОЛ Павле им ги напишал овие зборови на сохристијаните во Рим. Тоа било некаде во 56 год. од н.е. Библијата не кажува дали Павле навистина отишол во Шпанија. Како и да е, благодарение на трудот на апостол Павле или на некои други мисионери, до вториот век од н.е. добрата вест од Божјата Реч, Библијата, стигнала и во Шпанија.

По кратко време, во Шпанија почнале да се формираат христијански заедници, кои станувале сѐ побројни. Така се јавила потреба Библијата да биде преведена на латински јазик. Зошто? Затоа што Шпанија долго време била под римска власт и, до вториот век, латинскиот станал службен јазик во целата Римска Империја.

БИБЛИИТЕ НА ЛАТИНСКИ ГИ ЗАДОВОЛУВААТ ПОТРЕБИТЕ

Првите христијани во Шпанија направиле неколку латински преводи наречени Vetus Latina Hispana. Овие Библии на латински јазик со години се користеле низ цела Шпанија сѐ додека Ероним не завршил со преводот на прочуената Вулгата. Тоа било во почетокот на петтиот век од н.е.

Преводот на Ероним, кој бил завршен во Витлеем (Палестина), за многу кратко време стигнал во Шпанија. Кога Луциниј, богат човек што многу се интересирал за Библијата, дознал дека Ероним подготвува латински превод, сакал што поскоро да добие примерок од тој нов превод. Затоа, во Витлеем испратил шест писари за да го препишат текстот од новопреведената Библија и да му го донесат во Шпанија. Во текот на следните векови, Вулгатата постепено ги истиснала од употреба преводите Vetus Latina Hispana. Благодарение на овие латински преводи, обичниот народ во Шпанија можел да ја чита и да ја разбере Библијата. Но, кога Римската Империја пропаднала, се јавила потреба Библијата да биде преведена и на други јазици.

БИБЛИЈАТА НА ПЛОЧКИ

Во петтиот век, во Шпанија навлегле Визиготите и други германски племиња. Со себе донеле еден нов јазик — готскиот. Освојувачите биле припадници на еден облик на христијанство наречен аријанство, кое го отфрлило учењето за тројство. Тие донеле и еден свој превод на Светото писмо — Готската Библија на Улфила. Луѓето во Шпанија ја читале оваа Библија сѐ до крајот на шестиот век, кога визиготскиот крал Рекаред се откажал од аријанството и станал католик. Тој наредил да се соберат и уништат сите аријански книги. Во нив спаѓала и Библијата на Улфила. Поради тоа, во Шпанија не останал ниту еден готски текст.

Сепак, дури и во тој период Божјата Реч продолжила да се шири низ цела Шпанија. Освен готскиот јазик, во Шпанија сѐ уште се зборувал и еден латински дијалект, од кој подоцна настанала романската група јазици што се зборуваат на Пиринејскиот Полуостров.a Најстарите документи на овој латински дијалект се познати како визиготски плочки, бидејќи биле напишани на плочки од шкрилец. Тие датираат од шестиот и седмиот век, а некои од нив содржат стихови од Псалмите и евангелијата. На една ваква плочка е испишан целиот 16. Псалм.

Фактот што библиските текстови биле испишани на обични плочки од шкрилец покажува дека во тоа време обичниот народ ја читал и ја препишувал Божјата Реч. Изгледа дека учителите ги користеле овие библиски текстови како вежби со кои ги учеле учениците да читаат и да пишуваат. Плочките од шкрилец претставувале евтин материјал за пишување, за разлика од скапиот пергамент, кој се користел во средновековните манастири за да се прават илустрирани Библии.

Во црквата Сан Исидоро во Леон (Шпанија) се наоѓа една многу вредна илустрирана Библија, која потекнува од 960 год. од н.е. Таа тежи околу 18 килограми и има 516 страници со димензии од околу 47 на 34 сантиметри. Една друга илустрирана Библија, која денес се наоѓа во Ватиканската библиотека, е Библијата од Рипол. Таа потекнува од 1020 год. од н.е. и претставува една од најраскошно илустрираните Библии од средниот век. Додека правел вакви ремек-дела, на еден калуѓер понекогаш му требало цел ден за да напише една почетна буква или, пак, цела недела за да изработи една насловна страница. Меѓутоа, и покрај нивната вредност, овие Библии не придонеле пораката од Божјата Реч да се рашири меѓу народот.

БИБЛИЈАТА НА АРАПСКИ

Во осмиот век, како резултат на тоа што муслиманите навлегле на Пиринејскиот Полуостров, во Шпанија почнал да се шири еден друг јазик. Во местата што ги освоиле муслиманите, арапскиот го потиснал латинскиот и се јавила потреба од Библија на овој нов јазик.

Без сомнение, во средновековна Шпанија имало многу арапски преводи на Библијата, особено на евангелијата. Изгледа дека еден бискуп од Севиља, кој се викал Хуан, во осмиот век ја превел на арапски целата Библија. За жал, не е зачуван речиси ниеден од овие примероци. Еден арапски превод на евангелијата, кој потекнува од средината на десеттиот век, се чува во катедралата во Леон (Шпанија).

СЕ ПОЈАВУВААТ ШПАНСКИ ПРЕВОДИ

Кон крајот на средниот век, на Пиринејскиот Полуостров почнал да се раѓа кастилијанскиот, односно шпанскиот јазик. Овој нов јазик одиграл значајна улога во ширењето на Божјата Реч.b Најраниот превод на некој библиски текст на шпански јазик се појавил во почетокот на 13 век во книгата Дела од другата страна на морето (La Fazienda de Ultra Mar). Таа содржи извештај за едно патување до Израел и опфаќа материјал од првите пет книги од Библијата, од некои други книги од Хебрејските списи, од евангелијата и од посланијата.

Влијателните луѓе во црквата негодувале кога се појавил овој превод. Во 1234 год., на Концилот во Тарагона била издадена наредба сите книги што содржат некој библиски текст на јазикот на обичниот народ да им се предадат на свештениците за да се изгорат. Меѓутоа, добро е што преведувањето на Библијата не запрело и покрај оваа наредба. Кралот Алфонсо X (1252-1284), кој се смета за основоположник на шпанскиот пишан јазик, сакал Библијата да се преведе на новиот јазик и затоа го помагал нејзиното преведување. Во шпанските преводи од тој период спаѓа и таканаречената Библија Преалфонсина, како и Библија Алфонсина, која била издадена кратко потоа и била најобемниот превод на шпански јазик во тоа време.

И едната и другата Библија помогнале да се утврди и да се збогати новонастанатиот шпански јазик. Во врска со Библија Преалфонсина, изучувачот Томас Монтгомери го рекол следново: „Преведувачот на оваа Библија прекрасно си ја завршил работата во поглед на точноста и елегантниот јазичен стил... Стилот е едноставен и јасен, како што се барало од една Библија преведена за луѓе што не го зборувале латинскиот јазик“.

Меѓутоа, првите Библии на шпански јазик биле преведени од латинската Вулгата, а не од изворните јазици. Почнувајќи од 14 век, еврејските изучувачи направиле неколку шпански преводи на Хебрејските списи директно од хебрејскиот јазик. Во тоа време во Шпанија живеела најголемата еврејска заедница во Европа, а еврејските преведувачи имале на располагање веродостојни хебрејски манускрипти од кои можеле да преведуваат.c

Еден таков превод била Библијата наречена Алба, која била завршена во 15 век. Еден угледен шпански благородник, Луис де Гусман, го овластил рабинот Моисес Арахел да ја преведе Библијата на чист шпански јазик. Тој навел две причини за да се направи овој нов превод: „Библиите на романските јазици што ги имаме денес содржат многу неточности“, и „на луѓето како нас многу им се потребни белешки на маргините кај нејасните стихови“. Од неговата желба за нов превод се гледа дека луѓето во тоа време многу сакале да ја читаат и да ја разберат Библијата. Исто така, тоа покажува дека во Шпанија веќе била раширена Библијата на јазикот на обичниот народ.

Благодарение на средновековните преведувачи и препишувачи, образованите луѓе во Шпанија можеле без проблем да ја читаат Библијата на својот мајчин јазик. Затоа, историчарот Хуан Ортс Гонзалес рекол дека „шпанскиот народ подобро ја познавал Библијата од германскиот и англискиот народ пред времето на Лутер“.

Меѓутоа, до крајот на 15 век, шпанската инквизиција го забранила преведувањето и поседувањето Библии на некој од јазиците на обичниот народ. Така, во Шпанија настапил мрачен период за Библијата. Таа забрана била укината дури по три века. Во тие тешки времиња, неколку смели преведувачи направиле нови шпански преводи на Библијата. Својата работа ја вршеле надвор од границите на Шпанија, а готовите преводи биле тајно внесувани во земјата.d

Како што открива историјата на Библијата во средновековна Шпанија, противниците се обиделе да ја задушат Божјата Реч на многу начини. Меѓутоа, не успеале да ги скријат зборовите на Семоќниот Бог (Псалм 83:1; 94:20).

Поради неуморната дејност на многу изучувачи, Библијата опстанала и се раширила низ цела средновековна Шпанија. Денешните преведувачи тргнале по стапките на тие пионери што го превеле Светото писмо на латински, готски, арапски и шпански јазик. Благодарение на тоа, милиони луѓе чиј мајчин јазик е шпанскиот можат да ја читаат Божјата Реч на јазик што допира длабоко до нивното срце.