റുവാ​ണ്ട​യി​ലെ ദുരന്ത​ത്തി​ന്റെ—ഇരകൾക്കു വേണ്ടി കരുതൽ

ആഫ്രി​ക്ക​യു​ടെ ഹൃദയ​ഭാ​ഗത്തു സ്ഥിതി​ചെ​യ്യുന്ന റുവാ​ണ്ടയെ “ആഫ്രി​ക്ക​യി​ലെ സ്വിറ​റ്‌സർലൻഡ്‌” എന്നാണു വിളി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ളത്‌. ആ രാജ്യ​ത്തി​നു മുകളി​ലൂ​ടെ വിമാ​ന​ത്തിൽ യാത്ര ചെയ്യു​മ്പോൾ ആളുകൾ കാണുന്ന നിബി​ഡ​മായ ഹരിത​സ​സ്യ​ങ്ങൾ ഒരു ഏദെൻ തോട്ട​ത്തി​ന്റെ തോന്ന​ലാണ്‌ അവരി​ലു​ള​വാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ള്ളത്‌. അവർ റുവാ​ണ്ടയെ ഒരു പറുദീസ എന്നു വർണി​ച്ചി​രു​ന്ന​തിൽ അതിശ​യി​ക്കാ​നില്ല.

ഒരു കാലത്ത്‌, വെട്ടി​യി​ട​പ്പെ​ടുന്ന ഓരോ മരത്തി​നും പകരം രണ്ടു മരങ്ങൾ വെച്ചു​പി​ടി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. പുനവ​ന​വ​ത്‌ക​ര​ണ​ത്തി​നു വേണ്ടി വർഷത്തിൽ ഒരു ദിവസം സമർപ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. ഫലവൃ​ക്ഷങ്ങൾ പാത​യോ​ര​ങ്ങ​ളിൽ നട്ടുപി​ടി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. രാജ്യ​ത്തെ​മ്പാ​ടും അനായാ​സം സ്വത​ന്ത്ര​മാ​യി യാത്ര ചെയ്യാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നു. പല ജില്ലകളെ തലസ്ഥാ​ന​ന​ഗ​രി​യായ കിഗാ​ളി​യു​മാ​യി ബന്ധിപ്പി​ച്ചി​രുന്ന പാതകൾ ടാറി​ട്ട​വ​യാ​യി​രു​ന്നു. തലസ്ഥാ​ന​ന​ഗരി സത്വരം വളർന്നു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. ഒരു ശരാശരി തൊഴി​ലാ​ളി അഹോ​വൃ​ത്തി​ക്കുള്ള വക മാസാ​വ​സാ​ന​ത്തോ​ടെ സമ്പാദി​ച്ചി​രു​ന്നു.

യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ക്രിസ്‌തീയ പ്രവർത്ത​ന​വും റുവാ​ണ്ട​യിൽ അഭിവൃ​ദ്ധി​പ്പെ​ട്ടു​വ​രി​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഈ വർഷാ​രം​ഭ​ത്തിൽ, കൂടു​ത​ലും കത്തോ​ലി​ക്ക​രായ ഈ രാജ്യത്തെ 80 ലക്ഷം ജനങ്ങളു​ടെ പക്കൽ ദൈവ​രാ​ജ്യ​സു​വാർത്ത എത്തിക്കുന്ന വേലയിൽ 2,600-ലധികം സാക്ഷികൾ ഏർപ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. (മത്തായി 24:14) മാർച്ചിൽ സാക്ഷികൾ ആളുക​ളു​ടെ വീടു​ക​ളിൽ 10,000-ത്തിലധി​കം ബൈബി​ള​ധ്യ​യ​നങ്ങൾ നടത്തു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. കിഗാ​ളി​യി​ലും പരിസ​ര​ത്തു​മാ​യി 15 സഭകൾ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു.

യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ഒരു സഞ്ചാര​മേൽവി​ചാ​രകൻ ഇങ്ങനെ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെട്ടു: “1992 നവംബ​റിൽ 18 സഭകളി​ലാ​ണു ഞാൻ സേവി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നത്‌. എന്നാൽ 1994 മാർച്ച്‌ ആയതോ​ടെ ഇവ 27 ആയി വർധി​ച്ചി​രു​ന്നു. പയനി​യർമാ​രു​ടെ (മുഴു​സമയ ശുശ്രൂ​ഷകർ) എണ്ണവും ഓരോ വർഷവും വർധി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു.” 1994 മാർച്ച്‌ 26 ശനിയാഴ്‌ച ക്രിസ്‌തു​വി​ന്റെ മരണത്തി​ന്റെ സ്‌മാ​ര​കാ​ഘോ​ഷ​ത്തിന്‌ 9,834 പേർ ഹാജരു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

പെട്ടെന്ന്‌ റുവാ​ണ്ട​യി​ലെ സ്ഥിതി​ഗ​തി​യാ​കെ നാടകീ​യ​മാ​യി മാററി​മ​റി​ക്ക​പ്പെട്ടു.a

ഉണ്ടായി​രുന്ന സ്വസ്ഥത​യ്‌ക്കു പെട്ടെ​ന്നൊ​ര​ന്ത്യം

1994 ഏപ്രിൽ 6 രാത്രി 8:00 മണി​യോ​ടെ റുവാ​ണ്ട​യി​ലെ​യും ബുറൂ​ണ്ടി​യി​ലെ​യും പ്രസി​ഡൻറു​മാർ കിഗാ​ളി​യിൽവെച്ച്‌ ഒരു വിമാ​നാ​പ​ക​ട​ത്തിൽ മരണമ​ടഞ്ഞു. അവർ രണ്ടു​പേ​രും ഹൂട്ടൂ വർഗക്കാർ ആയിരു​ന്നു. ആ രാത്രി തലസ്ഥാ​ന​ത്തെ​ല്ലാ​യി​ട​ത്തും പൊലീ​സി​ന്റെ വിസി​ലടി കേൾക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു, റോഡു​ഗ​താ​ഗതം സ്‌തം​ഭി​ച്ചു. നേരം പരുപരാ വെളു​ത്തു​തു​ട​ങ്ങിയ സമയത്ത്‌ വാക്കത്തി​ക​ളേ​ന്തിയ പട്ടാള​ക്കാ​രും മററാ​ളു​ക​ളും ടൂട്‌സി വംശജരെ കൊല​ചെ​യ്യാൻ തുടങ്ങി. കിഗാ​ളി​യി​ലെ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ നഗര​മേൽവി​ചാ​ര​ക​നായ ഇൻടാ​ബ്‌നേനാ ഇഷാനും ഭാര്യ​യും പുത്ര​നും പുത്രി​യും ആദ്യം കൊല​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട​വ​രിൽ പെടുന്നു.

ടൂട്‌സി​ക​ളായ അനേകം അയൽക്കാ​രു​മൊ​ത്തു യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ഒരു യൂറോ​പ്യൻ കുടും​ബം ബൈബിൾ പഠിച്ചി​രു​ന്നു. ഭ്രാന്തു​പി​ടിച്ച ഘാതകർ വീടു​തോ​റും പാഞ്ഞു​ക​യ​റി​യ​പ്പോൾ ആ അയൽക്കാ​രിൽ ഒമ്പതു​പേർ ആ യൂറോ​പ്യൻമാ​രു​ടെ ഭവനത്തിൽ അഭയം തേടി. ഏതാനും മിനി​റ​റു​കൾക്കു​ള്ളിൽ 40-ഓളം കൊള്ള​ക്കാർ ആ വീട്ടി​ലെത്തി, അവർ സാധനങ്ങൾ തകർക്കു​ക​യും ഫർണീ​ച്ച​റു​കൾ തകിടം​മ​റി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. ദുഃഖ​ക​ര​മെന്നു പറയട്ടെ, ആ ടൂട്‌സി അയൽക്കാർ കൊല്ല​പ്പെട്ടു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, മററു​ള്ളവർ തങ്ങളുടെ സ്‌നേ​ഹി​തരെ രക്ഷിക്കാ​നുള്ള ശ്രമങ്ങൾ നടത്തി​യെ​ങ്കി​ലും തങ്ങളുടെ ജീവനും​കൊ​ണ്ടു രക്ഷപെ​ടാൻ അനുവ​ദി​ക്ക​പ്പെട്ടു.

കൂട്ടക്ക​ശാപ്പ്‌ ആഴ്‌ച​ക​ളോ​ളം നീണ്ടു​നി​ന്നു. മൊത്തം 5,00,000-മോ അതില​ധി​ക​മോ റുവാ​ണ്ട​ക്കാർ അരു​ങ്കൊല ചെയ്യ​പ്പെ​ട്ടു​വെന്നു കണക്കാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. ആയിര​ക്ക​ണ​ക്കി​നാ​ളു​കൾ തങ്ങളുടെ ജീവനും കൊ​ണ്ടോ​ടി, പ്രത്യേ​കി​ച്ചു ടൂട്‌സി​കൾ. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ സയറിലെ ബ്രാഞ്ച്‌ ഓഫീസ്‌ അവർക്കാ​വ​ശ്യ​മുള്ള ദുരി​താ​ശ്വാ​സ വിഭവങ്ങൾ സംബന്ധിച്ച്‌ ഫ്രാൻസി​ലെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ അറിയി​ച്ചു. “ഉപയോ​ഗിച്ച ഒരു പെട്ടി വസ്‌ത്ര​ങ്ങൾക്കു വേണ്ടി​യാണ്‌ ഞങ്ങൾ ചോദി​ച്ചത്‌,” സയർ ബ്രാഞ്ച്‌ വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു. “ഏറെയും പുതിയ വസ്‌ത്ര​ങ്ങ​ളും ഷൂസു​ക​ളും അടങ്ങുന്ന അഞ്ചു പെട്ടി​ക​ളാണ്‌ ഫ്രാൻസി​ലെ സഹോ​ദ​രങ്ങൾ ഞങ്ങൾക്ക്‌ അയച്ചു​ത​ന്നത്‌.” ജൂൺ 11-ന്‌ ഈ 65 ടൺ വസ്‌ത്രങ്ങൾ അയയ്‌ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. കെനിയ ബ്രാഞ്ചും സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾക്കു വസ്‌ത്ര​ങ്ങ​ളും മരുന്നും അയച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു, കൂടാതെ അവരുടെ പ്രാ​ദേ​ശിക ഭാഷയി​ലുള്ള വീക്ഷാ​ഗോ​പു​രം മാസി​ക​ക​ളും.

ജൂലൈ ആയപ്പോ​ഴേ​ക്കും റുവാണ്ടൻ പേട്രി​യോ​ട്ടിക്‌ ഫ്രണ്ട്‌ എന്നു വിളി​ക്ക​പ്പെ​ടുന്ന ടൂട്‌സി നിയ​ന്ത്ര​ണ​ത്തി​ലുള്ള സേനകൾ ഹൂട്ടൂ നിയ​ന്ത്ര​ണ​ത്തി​ലുള്ള ഗവൺമെൻറ്‌ സേനകളെ തോൽപ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. അതിനു​ശേഷം ലക്ഷക്കണ​ക്കി​നു ഹൂട്ടൂ വംശജർ രാജ്യം വിട്ടോ​ടാൻ തുടങ്ങി. 20 ലക്ഷമോ അതിൽക്കൂ​ടു​ത​ലോ വരുന്ന റുവാ​ണ്ട​ക്കാർ അയൽരാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളിൽ ക്ഷണനേ​രം​കൊ​ണ്ടു​ണ്ടാ​ക്കിയ ക്യാമ്പു​ക​ളിൽ അഭയം തേടി​യ​തി​ന്റെ ഫലമായി താറു​മാ​റായ അവസ്ഥ സംജാ​ത​മാ​യി.

അവർ അന്യോ​ന്യം സഹായി​ക്കാൻ ശ്രമിച്ചു

യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ കിഗാ​ളി​യി​ലെ പരിഭാ​ഷാ ഓഫീ​സിൽ പ്രവർത്തി​ച്ചി​രുന്ന രണ്ടുപേർ ടൂട്‌സി​കൾ ആയിരു​ന്നു—ആനാനി മ്‌ബാ​ണ്ഡാ​യും മൂകാ​ഗീ​സാ​ഗരാ ഡെനീ​സും. അവരെ സംരക്ഷി​ക്കാ​നുള്ള ഹൂട്ടൂ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ശ്രമങ്ങൾ ഏതാനും ആഴ്‌ച​ക​ളോ​ളം വിജയ​പ്ര​ദ​മാ​യി​രു​ന്നു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും 1994 മേയ്‌ അവസാ​ന​മാ​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും ഈ രണ്ടു ടൂട്‌സി സാക്ഷി​ക​ളും വധിക്ക​പ്പെട്ടു.

സ്വന്തം ജീവൻ അപകട​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നി​ട്ടും അതു ബലി ചെയ്യേ​ണ്ടി​വ​ന്നി​ട്ടു​പോ​ലും യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ മറെറാ​രു വംശീയ പശ്ചാത്ത​ല​ത്തിൽപ്പെട്ട തങ്ങളുടെ സഹ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കളെ സംരക്ഷി​ക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. (യോഹ​ന്നാൻ 13:34, 35; 15:13) ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, മൂക്കാ​ബാ​ലെസാ ചാൻറാൽ ഒരു ടൂട്‌സി​യാണ്‌. റുവാണ്ടൻ പേട്രി​യോ​ട്ടിക്‌ ഫ്രണ്ടിലെ അംഗങ്ങൾ അവൾ താമസി​ച്ചി​രുന്ന സ്‌റേ​റ​ഡി​യ​ത്തിൽ ഹൂട്ടൂ വർഗക്കാർക്കു വേണ്ടി അന്വേ​ഷണം നടത്തി​യ​പ്പോൾ തന്റെ ഹൂട്ടൂ സ്‌നേ​ഹി​തർക്കു വേണ്ടി അവൾ ഇടപെട്ടു. അവളുടെ ശ്രമങ്ങൾ അവരെ അലോ​സ​ര​പ്പെ​ടു​ത്തി​യെ​ങ്കി​ലും ഒരാൾ ഇങ്ങനെ വിളി​ച്ചു​പ​റഞ്ഞു: “യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളായ നിങ്ങളു​ടെ സാഹോ​ദ​ര്യം ഗംഭീരം തന്നെ. ഉള്ളതിൽവെച്ച്‌ ഏററവും നല്ലത്‌ നിങ്ങളു​ടെ മതമാണ്‌!”

വംശീയ വിദ്വേ​ഷ​ത്തിൽനി​ന്നു വേറി​ട്ടു​നിൽക്കൽ

ആഫ്രി​ക്ക​യി​ലെ ഈ പ്രദേ​ശത്ത്‌ നൂറു​ക​ണ​ക്കി​നു വർഷങ്ങ​ളാ​യി നിലനി​ന്നു​പോ​ന്നി​ട്ടുള്ള വംശീയ വിദ്വേ​ഷ​ത്തിൽനി​ന്നു യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ പൂർണ​മാ​യും സ്വത​ന്ത്ര​രാണ്‌ എന്നു പറയു​വാ​നല്ല അത്‌. ദുരി​താ​ശ്വാ​സ പ്രവർത്ത​ന​ത്തിൽ പങ്കെടു​ക്കുന്ന ഫ്രാൻസിൽനി​ന്നുള്ള ഒരു സാക്ഷി ഇപ്രകാ​രം അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെട്ടു: “വാക്കു​കൾക്കു വർണി​ക്കാൻ കഴിയാത്ത കൂട്ടക്കു​രു​തി​കൾക്കു കാരണ​മാ​യി​ട്ടുള്ള വിദ്വേ​ഷം തങ്ങളെ സ്വാധീ​നി​ക്കാ​തി​രി​ക്കാൻ നമ്മുടെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രങ്ങൾ പോലും വലിയ ശ്രമം നടത്തേ​ണ്ട​തുണ്ട്‌.

“കൺമു​മ്പിൽവെച്ച്‌ തങ്ങളുടെ കുടും​ബാം​ഗങ്ങൾ കൊല​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ടതു കണ്ട സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ ഞങ്ങൾ കണ്ടു. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, ഒരു ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രി​യു​ടെ വിവാഹം കഴിഞ്ഞിട്ട്‌ രണ്ടു ദിവസമേ ആയിരു​ന്നു​ള്ളൂ, അപ്പോൾ അവളുടെ ഭർത്താവ്‌ വധിക്ക​പ്പെട്ടു. ചില സാക്ഷികൾ തങ്ങളുടെ കുട്ടി​ക​ളും മാതാ​പി​താ​ക്ക​ളും വധിക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നതു കാണേ​ണ്ടി​വന്നു. ഇപ്പോൾ ഉഗാണ്ട​യി​ലുള്ള ഒരു സഹോ​ദരി അവളുടെ മുഴു കുടും​ബ​വും കൂട്ടക്ക​ശാ​പ്പി​നി​ര​യാ​കു​ന്നതു കണ്ടു, ഭർത്താവ്‌ ഉൾപ്പെടെ. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ഓരോ കുടും​ബ​ത്തെ​യും ആഴത്തിൽ സ്‌പർശി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന വൈകാ​രി​ക​വും ശാരീ​രി​ക​വു​മായ ദുരി​തത്തെ ഇത്‌ എടുത്തു​കാ​ട്ടു​ന്നു.”

വംശീയ അക്രമ​ത്തിൽ ഏതാണ്ട്‌ 400 സാക്ഷികൾ കൊല്ല​പ്പെട്ടു. എന്നാൽ ഇവരി​ലാ​രും കൊല്ല​പ്പെ​ട്ടതു സഹസാ​ക്ഷി​ക​ളു​ടെ കരങ്ങളാ​ലല്ല. എന്നാൽ റോമൻ കത്തോ​ലി​ക്കാ സഭയി​ലെ​യും പ്രൊ​ട്ട​സ്‌റ​റൻറ്‌ സഭകളി​ലെ​യും ടൂട്‌സി, ഹൂട്ടൂ അംഗങ്ങൾ ആയിര​ങ്ങളെ കശാപ്പു​ചെ​യ്‌തു. പരക്കെ അറിയാ​വു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ ലോക​വ്യാ​പ​ക​മാ​യി യാതൊ​രു തരത്തി​ലുള്ള യുദ്ധങ്ങ​ളി​ലോ വിപ്ലവ​ങ്ങ​ളി​ലോ ലോക​ത്തി​ലെ അത്തരം മററു പോരാ​ട്ട​ങ്ങ​ളി​ലോ പങ്കെടു​ക്കു​ന്നില്ല.—യോഹ​ന്നാൻ 17:14, 16; 18:36; വെളി​പ്പാ​ടു 12:9.

പറഞ്ഞറി​യി​ക്കാൻ കഴിയാത്ത തരത്തി​ലുള്ള ദുരിതം

ഈ കഴിഞ്ഞ വേനൽക്കാ​ലത്തു മിക്കവാ​റും അവിശ്വ​സ​നീ​യ​മായ മാനു​ഷിക ദുരി​ത​ത്തി​ന്റെ ചിത്രങ്ങൾ ലോക​ത്തി​നു ചുററു​മുള്ള ആളുകൾ കാണു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. റുവാ​ണ്ട​യി​ലെ ലക്ഷക്കണ​ക്കിന്‌ അഭയാർഥി​കൾ അയൽരാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലേക്ക്‌ ഒഴുകി​യെ​ത്തു​ന്നതു കാണാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നു, അവർ അവിടെ തികച്ചും ശോച​നീ​യ​മായ അവസ്ഥക​ളി​ലാ​ണു കഴിഞ്ഞു​കൂ​ടി​യത്‌. ഫ്രാൻസിൽനി​ന്നുള്ള ഒരു ദുരി​താ​ശ്വാ​സ സംഘത്തിൽ പ്രവർത്തി​ച്ചി​രുന്ന യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളി​ലൊ​രാൾ തന്റെ പ്രതി​നി​ധി​സം​ഘം ജൂലൈ 30-ന്‌ കണ്ട സാഹച​ര്യം പിൻവ​രു​ന്ന​പ്ര​കാ​രം വർണി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.

“തികച്ചും ഭീതി​പ്പെ​ടു​ത്തുന്ന രംഗങ്ങ​ളാ​ണു ഞങ്ങൾ കണ്ടത്‌. റോഡിൽ കിലോ​മീ​റ​റ​റു​ക​ളോ​ളം ശവശരീ​രങ്ങൾ നിരനി​ര​യാ​യി കിടന്നി​രു​ന്നു. പൊതു​ശ​വ​ക്കു​ഴി​ക​ളിൽ ആയിര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു മൃത​ദേ​ഹ​ങ്ങ​ളി​ട്ടു മൂടി. ഇരച്ചു​മ​റി​യുന്ന ജനത്തിന്റെ ഇടയി​ലൂ​ടെ ഞങ്ങൾ കടന്നു​പോ​യ​പ്പോൾ ഉണ്ടായി​രുന്ന ദുർഗന്ധം അസഹനീ​യ​മാ​യി​രു​ന്നു, മൃത​ദേ​ഹ​ങ്ങൾക്ക​രി​കെ കുട്ടികൾ കളിക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. മരിച്ചു​പോയ മാതാ​പി​താ​ക്ക​ളു​ടെ ശവത്തിൽ കുട്ടികൾ ജീവ​നോ​ടെ അള്ളിപ്പി​ടി​ച്ചു കിടപ്പു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ആവർത്തി​ച്ചാ​വർത്തി​ച്ചു കാണപ്പെട്ട അത്തരം രംഗങ്ങൾ മനസ്സിൽ മായാത്ത ചിത്രം അവശേ​ഷി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ഇതു കണ്ട്‌ ആരും തികച്ചും നിസ്സഹാ​യ​നാ​യി​പ്പോ​കും, അവിടത്തെ ഭീതി​യും ശൂന്യ​ത​യും ആരു​ടെ​യും മനസ്സിനെ പിടി​ച്ചു​കു​ലു​ക്കാൻ പോന്ന​താണ്‌.”

ജൂലൈ മധ്യ​ത്തോ​ടെ പതിനാ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കിന്‌ അഭയാർഥി​കൾ സയറി​ലേക്കു പ്രവഹി​ച്ച​പ്പോൾ സയറിലെ സാക്ഷികൾ അതിർത്തി​യി​ലേക്കു ചെന്ന്‌ തങ്ങളെ തങ്ങളുടെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രൻമാർക്കും താത്‌പ​ര്യ​ക്കാർക്കും തിരി​ച്ച​റി​യാൻ വേണ്ടി തങ്ങളുടെ ബൈബിൾ പ്രസി​ദ്ധീ​ക​ര​ണങ്ങൾ പൊക്കി​പ്പി​ടി​ച്ചു. റുവാ​ണ്ട​യിൽനി​ന്നുള്ള അഭയാർഥി​ക​ളായ സാക്ഷി​കളെ ഒന്നിച്ചു​കൂ​ട്ടി അടുത്തുള്ള ഗോമ​യി​ലെ രാജ്യ​ഹാ​ളിൽ കൊണ്ടാ​ക്കി. അവിടെ അവർക്കു ശുശ്രൂഷ നൽക​പ്പെട്ടു. ചികി​ത്സാ​സം​ബ​ന്ധ​മായ അനുഭ​വ​പ​രി​ച​യ​മു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന സാക്ഷികൾ രോഗി​ക​ളു​ടെ ദുരിതം കുറയ്‌ക്കാൻ കഠിനാ​ധ്വാ​നം ചെയ്‌തു, അവരിതു ചെയ്‌തത്‌ വേണ്ടത്ര മരുന്നു​ക​ളോ നല്ല സൗകര്യ​ങ്ങ​ളോ ഇല്ലാതി​രി​ക്കെ​യാണ്‌.

കഷ്ടപ്പാടു കണ്ട്‌ സത്വരം പ്രതി​ക​രി​ക്കു​ന്നു

ജൂലൈ 22-ാം തീയതി വെള്ളി​യാഴ്‌ച ഫ്രാൻസി​ലെ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കൾക്ക്‌ ആഫ്രി​ക്ക​യിൽനി​ന്നു ഫാക്‌സ്‌വഴി ഒരു അടിയ​ന്തിര സഹായാ​ഭ്യർഥന (SOS) ലഭിച്ചു. റുവാണ്ട വിട്ടോ​ടുന്ന അവരുടെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ പരിതാ​പ​ക​ര​മായ അവസ്ഥ അതു വർണിച്ചു. അറിയി​പ്പു ലഭിച്ച്‌ അഞ്ചോ പത്തോ മിനി​റ​റു​കൾക്കു​ള്ളിൽ ദുരി​താ​ശ്വാ​സ സാധനങ്ങൾ ഒരു ചരക്കു​വി​മാ​ന​ത്തിൽ നിറയ്‌ക്കാൻ സഹോ​ദ​രൻമാർ തീരു​മാ​ന​മെ​ടു​ത്തു. അതു തീവ്ര​മായ തയ്യാ​റെ​ടു​പ്പി​ന്റെ ഒരാഴ്‌ച​യി​ലേക്കു നയിച്ചു. ചുരു​ങ്ങിയ ഒരു സമയത്തി​നു​ള്ളിൽ അത്രയ്‌ക്കും വലി​യൊ​രു ദുരി​താ​ശ്വാ​സ​വി​ഹി​തം സംഘടി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തിൽ അവർ തികച്ചും അനുഭ​വ​പ​രി​ചയം ഇല്ലാത്ത​വ​രാ​യി​രു​ന്നു എന്ന കാര്യം കണക്കി​ലെ​ടു​ക്കു​മ്പോൾ ഈ തയ്യാ​റെ​ടു​പ്പു തികച്ചും ശ്രദ്ധേ​യ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ദുരി​താ​ശ്വാ​സ​ഫ​ണ്ടി​ന്റെ ശേഖര​ണ​ത്തി​നു വമ്പിച്ച പ്രതി​ക​ര​ണ​മാ​ണു ലഭിച്ചത്‌. ബെൽജി​യ​ത്തി​ലും ഫ്രാൻസി​ലും സ്വിറ​റ്‌സർലൻഡി​ലും ഉള്ള സാക്ഷികൾ തന്നെ 16,00,000 ഡോള​റി​ല​ധി​കം സംഭാവന നൽകി. ഭക്ഷണം, മരുന്ന്‌, അതിജീ​വ​നോ​പാ​ധി​കൾ തുടങ്ങിയ ദുരി​താ​ശ്വാ​സ സാധന​സാ​മ​ഗ്രി​കൾ സമാഹ​രിച്ച്‌ ഫ്രാൻസി​ലെ ലൂവി​യ​യി​ലും ബെൽജി​യ​ത്തി​ലെ ബ്രസ്സൽസി​ലും ഉള്ള യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ കേന്ദ്ര​ങ്ങ​ളിൽവെച്ച്‌ പെട്ടി​യി​ലാ​ക്കി ലേബ​ലൊ​ട്ടി​ച്ചു. ഈ സാധനങ്ങൾ പായ്‌ക്കു ചെയ്‌ത്‌ ബെൽജി​യ​ത്തി​ലുള്ള ഓസ്‌റെ​റൻഡി​ലേക്ക്‌ അയയ്‌ക്കു​ന്ന​തി​നു വേണ്ടി സാക്ഷികൾ അഹോ​രാ​ത്രം പണി​യെ​ടു​ത്തു. അവിടെ വിമാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തിൽ ജൂലൈ 27-ാം തീയതി ബുധനാഴ്‌ച 35 ടണ്ണില​ധി​കം സാധനങ്ങൾ ഒരു ചരക്കു​വി​മാ​ന​ത്തിൽ കയററി​യ​യച്ചു. മുഖ്യ​മാ​യും ചികി​ത്‌സോ​പാ​ധി​കൾ അടങ്ങിയ മറെറാ​രു ചെറിയ വിഹി​ത​വും അടുത്ത ദിവസം അയയ്‌ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. പീഡി​തർക്കു വേണ്ടി രണ്ടു ദിവസം കഴിഞ്ഞ്‌ ശനിയാഴ്‌ച മറെറാ​രു വിമാ​ന​ത്തിൽ കൂടുതൽ ചികി​ത്‌സോ​പാ​ധി​കൾ കയററി അയച്ചു.

ഒരു ഡോക്ടർ ഉൾപ്പെടെ ഫ്രാൻസിൽനി​ന്നുള്ള സാക്ഷികൾ ഗോമ​യി​ലേക്കു പോയി, ചരക്കുകൾ നിറച്ച വിമാനം എത്തുന്ന​തി​നു മുമ്പു​തന്നെ. ജൂലൈ 25-ാം തീയതി തിങ്കളാഴ്‌ച ഡോ. ഹെൻട്രി ടാലെ​ററ്‌ ഗോമ​യിൽ എത്തി​ച്ചേർന്ന​പ്പോൾ 20-ഓളം സാക്ഷികൾ കോളറ നിമിത്തം മരണമ​ട​ഞ്ഞി​രു​ന്നു, മററു​ള്ളവർ ദിവസ​വും മരിച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഏതാണ്ട്‌ 250 കിലോ​മീ​ററർ അകലെ​യുള്ള ബുറൂ​ണ്ടി​യി​ലെ ബുജമ്പു​റ​വഴി സാധനങ്ങൾ എത്തി​ക്കേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നതു നിമിത്തം അത്‌ ജൂലൈ 29-ാം തീയതി വെള്ളി​യാഴ്‌ച രാവിലെ മാത്ര​മാ​ണു നിർദിഷ്ട സ്ഥാനത്ത്‌ എത്തി​ച്ചേർന്നത്‌.

രോഗത്തെ കൈകാ​ര്യം ചെയ്യൽ

അതിനി​ട​യിൽ ഗോമ​യി​ലെ രാജ്യ​ഹാൾ സ്ഥിതി​ചെ​യ്‌തി​രുന്ന ഒരു തുണ്ടു​ഭൂ​മി​യിൽ 1,600 സാക്ഷി​ക​ളും അവരുടെ സ്‌നേ​ഹി​ത​രും തടിച്ചു​കൂ​ടി​യി​രു​ന്നു. ഈ ആളുകൾക്കെ​ല്ലാം വേണ്ടി ഒരു കക്കൂസ്‌ മാത്ര​മാ​ണു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നത്‌, വെള്ളമി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു, ആഹാര​മാ​ണെ​ങ്കിൽ വളരെ കുറവും. കോളറ പിടി​പെട്ട ഡസ്സൻക​ണ​ക്കിന്‌ ആളുകൾ രാജ്യ​ഹാ​ളിൽ തിങ്ങി​ക്കൂ​ടി. മരണസം​ഖ്യ ഉയർന്നു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു.

കോളറ ഒരു വ്യക്തിയെ പൂർണ​മാ​യും നിർജ​ലീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു. കണ്ണുകൾ വെള്ളമ​യ​മ​ററ്‌ മുകളി​ലേക്ക്‌ ഉരുണ്ടു​ക​യ​റു​ന്നു. തക്കസമ​യ​ത്തു​തന്നെ പുനർജ​ലീ​കരണ ചികിത്സ ആരംഭി​ച്ചാൽ രോഗി രണ്ടു ദിവസം​കൊ​ണ്ടു സുഖം പ്രാപി​ക്കും. അതു​കൊണ്ട്‌ ലഭ്യമാ​യി​രുന്ന കുറച്ചു മരുന്നു​പ​യോ​ഗി​ച്ചു സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ പുനർജ​ലീ​ക​രി​ക്കാ​നുള്ള ശ്രമങ്ങൾ സത്വരം ചെയ്‌തു.

കൂടാതെ, മററു​ള്ള​വ​രി​ലേക്കു രോഗം പകരാ​തി​രി​ക്കാൻ രോഗി​കളെ മാററി​പ്പാർപ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു സഹോ​ദ​രങ്ങൾ ശ്രമിച്ചു. ഗോമ​യി​ലെ ഭയങ്കര​മായ അവസ്ഥക​ളിൽനി​ന്നു അഭയാർഥി​കളെ മാററി​പ്പാർപ്പി​ക്കാൻ അവർ ശ്രമിച്ചു. കിവു തടാക​ത്തി​ന​ടുത്ത്‌ അനു​യോ​ജ്യ​മായ ഒരു സ്ഥലം കണ്ടെത്തി, വായു​വിൽ നിറഞ്ഞു​നിന്ന പൊടി​യും മൃതശ​രീ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ദുർഗ​ന്ധ​വും വിട്ടക​ലെ​യാ​യി​രു​ന്നു അത്‌.

കക്കൂസു​കൾ കുഴിച്ചു, ശുചി​ത്വം സംബന്ധിച്ച കർശന നിയമങ്ങൾ നടപ്പിൽവ​രു​ത്തി. കക്കൂസിൽ പോയ​തി​നു​ശേഷം, ഒരു പാത്ര​ത്തിൽ ബ്ലീച്ചിങ്‌ പൗഡർ കലർത്തിയ വെള്ളത്തിൽ കൈകൾ കഴുകു​ന്നത്‌ ഇതിൽ ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. ഈ നടപടി​ക​ളു​ടെ പ്രാധാ​ന്യം എടുത്തു​പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ആവശ്യ​പ്പെ​ട്ടതു ചെയ്യാൻ ആളുകൾ ഒരുക്ക​മു​ള്ള​വ​രാ​യി​രു​ന്നു. പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ ഈ മാരക​രോ​ഗം കുറഞ്ഞു.

ജൂലൈ 29-ാം തീയതി വെള്ളി​യാഴ്‌ച ദുരി​താ​ശ്വാ​സ സാധനങ്ങൾ എത്തിയ​പ്പോൾ ഗോമ​യി​ലെ രാജ്യ​ഹാ​ളിൽ ഒരു ചെറിയ ആശുപ​ത്രി സ്ഥാപി​ക്ക​പ്പെട്ടു. ഏതാണ്ട്‌ 60 കിടക്കകൾ സ്ഥാപിച്ചു, അതു​പോ​ലെ​തന്നെ വെള്ളം ശുദ്ധീ​ക​രി​ക്കാ​നുള്ള ഒരു സംവി​ധാ​ന​വും സ്ഥാപി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. കൂടാതെ, കിവു തടാക​ത്തി​ന്റെ തീരങ്ങ​ളിൽ ഉണ്ടായി​രുന്ന സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ അടുക്ക​ലേക്കു ടെൻറു​കൾ കൊണ്ടു​പോ​യി. ചുരു​ങ്ങിയ സമയത്തി​നു​ള്ളിൽ അവർ വൃത്തി​യും ചിട്ടയു​മുള്ള നിരക​ളിൽ 50 ടെൻറു​കൾ സ്ഥാപിച്ചു.

ഒരു സമയത്ത്‌ ഏതാണ്ട്‌ 150 സാക്ഷി​കൾക്കും അവരുടെ സ്‌നേ​ഹി​തർക്കും ഗുരു​ത​ര​മാ​യി രോഗം പിടി​പെട്ടു. ആഗസ്‌റ​റി​ലെ ആദ്യവാ​ര​ത്തിൽത്തന്നെ അവരിൽ 40 പേർ മൃതി​യ​ടഞ്ഞു. എന്നാൽ അനേക​രു​ടെ ജീവൻ രക്ഷിക്കാ​നും കഷ്ടപ്പാടു വളരെ​യ​ധി​കം കുറയ്‌ക്കാ​നും വേണ്ടി യഥാസ​മയം ചികി​ത്‌സോ​പാ​ധി​ക​ളും സഹായ​വും ലഭിച്ചു.

നന്ദിയുള്ള ഒരു ആത്മീയ ജനത

തങ്ങൾക്കാ​യി ചെയ്‌ത എല്ലാ കാര്യ​ങ്ങൾക്കും വേണ്ടി അഭയാർഥി​ക​ളായ സാക്ഷികൾ അങ്ങേയ​റ​റത്തെ നന്ദി പ്രകട​മാ​ക്കി. മററു രാജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലുള്ള തങ്ങളുടെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രൻമാർ കാട്ടിയ സ്‌നേഹം അവരെ സ്‌പർശി​ച്ചു, തങ്ങൾ ഒരു സാർവ​ദേ​ശീയ സാഹോ​ദ​ര്യ​വർഗ​ത്തിൽ ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു എന്ന അറിവും അവരെ സ്‌പർശി​ച്ചു.

പ്രയാ​സ​സാ​ഹ​ച​ര്യ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ട്ടും അഭയാർഥി​കൾ തങ്ങളുടെ ആത്മീയത നിലനിർത്തി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. “അവർക്കു സകല കാര്യ​ങ്ങ​ളും വളരെ​യ​ധി​കം ആവശ്യ​മു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും ഭൗതിക സഹായ​ത്തെ​ക്കാൾ ആത്മീയ ഭക്ഷണം ലഭിക്കാൻ അവർ കൂടുതൽ തത്‌പ​ര​രാ​ണെന്നു തോന്നു​ന്നു” എന്നു വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ ഒരു നിരീ​ക്ഷകൻ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ആവശ്യ​പ്പെ​ട്ട​ത​നു​സ​രിച്ച്‌ കിനി​യാർവാൻഡ എന്ന റുവാണ്ടൻ ഭാഷയി​ലുള്ള നിങ്ങൾക്കു ഭൂമി​യി​ലെ പരദീ​സ​യിൽ എന്നേക്കും ജീവി​ക്കാൻ കഴിയും എന്ന പുസ്‌ത​ക​ത്തി​ന്റെ 5,000 പ്രതികൾ വ്യത്യസ്‌ത അഭയാർഥി ക്യാമ്പു​ക​ളി​ലേക്ക്‌ അയക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.b

അഭയാർഥി​കൾ ഓരോ ദിവസ​വും ഒരു തിരു​വെ​ഴു​ത്തു പരിചി​ന്തി​ച്ചു, അവർ സഭാ​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളും സംഘടി​പ്പി​ച്ചു. കുട്ടി​കൾക്കു വേണ്ടി സ്‌കൂൾ ക്ലാസ്സുകൾ നടത്തു​ന്ന​തി​നുള്ള ക്രമീ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളും ചെയ്യ​പ്പെട്ടു. ശുചി​ത്വ​നി​യ​മങ്ങൾ സംബന്ധിച്ച പ്രബോ​ധനം നൽകാൻ അധ്യാ​പകർ ഈ ക്ലാസ്സുകൾ പ്രയോ​ജ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തി, അതിജീ​വനം അവ ആചരി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ ആശ്രയി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു​വെന്ന്‌ ഊന്നി​പ്പ​റ​യു​ക​യും ചെയ്‌തു.

തുടർച്ച​യായ പരിപാ​ലനം ആവശ്യം

ഗോമ കൂടാതെ റട്ട്‌ഷൂ​രു പോലുള്ള സ്ഥലങ്ങളിൽ അഭയാർഥി​ക​ളായ നൂറു​ക​ണ​ക്കി​നു സാക്ഷി​കളെ കണ്ടെത്തി. ഈ സഹോ​ദ​രൻമാർക്കും സമാന​മായ സഹായം നൽകു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ജൂലൈ 31-ാം തീയതി ഏഴു പേരട​ങ്ങുന്ന സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ഒരു പ്രതി​നി​ധി​സം​ഘം ഗോമ​യിൽനി​ന്നു വിമാ​നം​വഴി തെക്കുള്ള ബുകാ​വിൽ എത്തി​ച്ചേർന്നു, അവിടെ അഭയാർഥി​ക​ളായ 450 സാക്ഷി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ഇവരിൽ പലരും ബുറൂ​ണ്ടി​യിൽനി​ന്നു​ള്ള​വ​രാ​യി​രു​ന്നു. അവി​ടെ​യും കോളറ പൊട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു, സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഇടയിൽ മരണം തടയാ​നുള്ള ശ്രമത്തിൽ സഹായം നൽക​പ്പെട്ടു.

അടുത്ത ദിവസം പ്രതി​നി​ധി​സം​ഘം റോഡു​മാർഗം സയറി​ലുള്ള യൂവി​റ​യി​ലേക്ക്‌ ഏതാണ്ട്‌ 150 കിലോ​മീ​ററർ ദൂരം യാത്ര ചെയ്‌തു. അവിടെ വഴിമ​ധ്യേ ഏതാണ്ട്‌ ഏഴു സ്ഥലങ്ങളി​ലാ​യി റുവാ​ണ്ട​യിൽനി​ന്നും ബുറൂ​ണ്ടി​യിൽനി​ന്നും ഉള്ള 1,600-ഓളം സാക്ഷികൾ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. അവർക്കു രോഗം വരാതി​രി​ക്കാൻ എങ്ങനെ സംരക്ഷി​ക്കാൻ കഴിയും എന്നതു സംബന്ധി​ച്ചു പ്രബോ​ധനം നൽക​പ്പെട്ടു. പ്രതി​നി​ധി​സം​ഘം കണ്ട കാര്യ​ങ്ങ​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഒരു റിപ്പോർട്ട്‌ ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: “ഇതുവ​രെ​യും ചെയ്‌തി​ട്ടു​ള്ളത്‌ ഒരു തുടക്കം മാത്ര​മാണ്‌, ഇപ്പോൾ നമ്മുടെ സഹായം കിട്ടി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കുന്ന 4,700 പേർക്ക്‌ അനേകം മാസങ്ങ​ളോ​ളം തുടർന്നും സഹായം ആവശ്യ​മാ​യി വരും.”

ആഗസ്‌റേ​റാ​ടെ നൂറു​ക​ണ​ക്കി​നു സാക്ഷികൾ റുവാ​ണ്ട​യി​ലേക്കു മടങ്ങി​പ്പോ​യ​താ​യി റിപ്പോർട്ടു ചെയ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. എന്നാൽ വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ എല്ലാ ഭവനങ്ങ​ളും വസ്‌തു​വ​ക​ക​ളും കൊള്ള​ചെ​യ്യ​പ്പെട്ടു. അതു​കൊണ്ട്‌ വീടു​ക​ളും രാജ്യ​ഹാ​ളു​ക​ളും പുനർനിർമി​ക്കു​ക​യെന്ന വെല്ലു​വി​ളി ഇപ്പോൾ നിലവി​ലുണ്ട്‌.

റുവാ​ണ്ട​യിൽ ഭയങ്കര​മാ​യി കഷ്ടമനു​ഭ​വി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​വർക്കു വേണ്ടി ദൈവ​ദാ​സൻമാർ നിരന്തരം ആത്മാർഥ​മാ​യി പ്രാർഥി​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌. ഈ വ്യവസ്ഥി​തി​യു​ടെ അവസാനം കൂടുതൽ അടുത്തു​വ​രവേ അക്രമം വർധി​ച്ചേ​ക്കാ​മെന്നു നമുക്ക​റി​യാം. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, ലോക​വ്യാ​പ​ക​മാ​യി യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ തങ്ങളുടെ ക്രിസ്‌തീയ നിഷ്‌പക്ഷത കാത്തു​സൂ​ക്ഷി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും യഥാർഥ അനുകമ്പ പ്രകട​മാ​ക്കു​ന്ന​തി​ലും തുടരും.

[അടിക്കു​റി​പ്പു​കൾ]

[12-ാം പേജിലെ ഭൂപടം]

(പൂർണ​രൂ​പ​ത്തിൽ കാണു​ന്ന​തി​നു പ്രസി​ദ്ധീ​ക​രണം നോക്കുക.)

റുവാണ്ട

കിഗാളി

ഉഗാണ്ട

സയർ

റട്ട്‌ഷൂ​രു

ഗോമ

കിവു തടാകം

ബുകാവ്‌

യൂവിറ

ബുറൂണ്ടി

ബുജു​മ്പു​റ

[15-ാം പേജിലെ ചിത്രങ്ങൾ]

ഇടത്ത്‌: കൊല​ചെ​യ്യ​പ്പെട്ട ഇൻടാ​ബ്‌നേനാ ഇഷാനും കുടും​ബ​വും. വലത്ത്‌: ജീവൻ രക്ഷിക്കാൻ ഹൂട്ടൂ സഹോ​ദ​രങ്ങൾ ശ്രമി​ച്ചു​വെ​ങ്കി​ലും വധിക്ക​പ്പെട്ട ടൂട്‌സി​യായ മൂകാ​ഗീ​സാ​ഗരാ ഡെനീസ്‌

[16, 17 പേജു​ക​ളി​ലെ ചിത്രങ്ങൾ]

മുകളിൽ: ഗോമ​യി​ലെ രാജ്യ​ഹാ​ളിൽ രോഗി​ക​ളാ​യ​വരെ ശുശ്രൂ​ഷി​ക്കു​ന്നു. താഴെ ഇടത്ത്‌: സാക്ഷികൾ തയ്യാറാ​ക്കി ചരക്കു​വി​മാ​നം വഴി അയച്ച 35 ടണ്ണില​ധി​കം ദുരി​താ​ശ്വാ​സ​വി​ഹി​തങ്ങൾ. താഴെ: സാക്ഷി​കളെ മാററി​പ്പാർപ്പിച്ച കിവു തടാക​ത്തി​ന്റെ സമീപ​പ്ര​ദേശം. താഴെ വലത്ത്‌: സയറിലെ ഒരു രാജ്യ​ഹാ​ളിൽ റുവാ​ണ്ട​യി​ലെ അഭയാർഥി​കൾ