Rũndã-rũndã, ãnd dãmb la nanambs a yopoe ne nin-kãsems a nii wã?
“Tõnd na n kɩtame tɩ d nanambs a yopoe ne d nin-kãsems a nii zab ne-ba.”—MII. 5:4.
1. Bõe yĩng tɩ Siiri rĩmã ne Israyɛll rĩmã sẽn da rat n maan bũmb ningã pa tõe n tõoge?
NA MAAN yʋʋm 750 sẽn deng a Zezi rogmã, Israyɛll rĩmã ne Siiri rĩmã yikame n na n zab ne Zida soolmã. Bõe yĩnga? B ra rat n deega Zerizalɛm, n sik rĩm a Akaaz naamẽ wã, n ledg-a ne ned a to. Tõe tɩ nin-kãng ra pa a Davɩɩd yageng ye. (Ezai 7:5, 6) Israyɛll rĩmã ra segd n bãngame tɩ bãmb raabã pa na n tõog ye. Bala, a Zeova ra pʋlmame tɩ yaa a Davɩɩd yagensã n na n dɩ naam wakat fãa. A sẽn pʋlem fãa yaool n pidsdame.—Zoz. 23:14; 2 Sãm. 7:16.
2-4. Wilg-y Ezai 7:14, 16 goamã sẽn pids to-to a) a Ezai wakatẽ wã. b) a Zezi wakatẽ wã.
2 Sɩngrẽ wã, ra yaa wa Siiri rĩmã ne Israyɛll rĩmã na n tõoga zabrã. Raar a yembr bala, b kʋ a Akaaz sodaas tus koabg la pisi. B kʋʋ “rĩmã biig” a Maaseza me. (2 Kib. 28:6, 7) La a Zeova ra neeme. A pa yĩm a sẽn da pʋlem a Davɩɩd bũmb ningã ye. Rẽ n so t’a tʋm no-rɛɛs a Ezai t’a tɩ taas Zida nebã koɛɛg sẽn kengd raoodo.
3 A Ezai yeela woto: “Gese, pa-kuil na n dɩka pʋg n dog bi-ribla, n pʋd a yʋʋr t’a Emmanwɛlle, sẽn dat n togs tɩ Wẽnnaam bee ne tõndo. . . . Sẽn deng biigã sẽn na bãng tɩ zãgs wẽng la a maan neere, nebã na n yik n basa tẽng ning yãmb sẽn be n zoet rĩm-dãmb a yiibã t’a lebg zaalem.” (Ezai 7:14, 16) Yaa sɩd tɩ vɛrse 14 gomda Mesi wã rogem yelle. (Mat. 1:23) La a Zezi rogmã wakate, Siiri rĩm ne Israyɛll rĩm pa zab ne Zida ye. Rẽnd bãngr-gomd ning sẽn gomd a Emmanwɛll yellã segd n deng n pidsa a Ezai wakatẽ wã.
4 A Ezai sẽn togs bãngr-gomdã poor bilfu, a pagã rɩka pʋga, n dog bi-ribl tɩ b pʋd a yʋʋr tɩ Maher-Salal-Kas-Baz. Tõe tɩ yaa bi-kãng la a Ezai sẽn bool t’a Emmanwɛllã.a Pĩnd wẽndẽ wã, bũmb sẽn maan biig rogem wakat tõe n kɩtame tɩ b pʋd-a yʋʋr ninga, t’a roagdbã ne neb a taabã yaool n boond-a ne yʋʋr a to. (2 Sãm. 12:24, 25) Tõe tɩ yɩɩ woto ne a Zezi. Bũmb kae n wilgdẽ tɩ b ra boond-a lame t’a Emmanwɛll ye.—Karm-y Ezai 7:14; 8:3, 4.
5. Bõe la rĩm a Akaaz yãk yam n maan tɩ yɩ yalemdo?
5 Israyɛll ne Siiri sẽn wa n dat n zab ne Zida wã, rẽ tɩ Asiiri magdame n na n soog tẽn-yagsã. Asiiri ra yaa tẽng sẽn nong zaba, t’a pãngã me tar paasgo. Ezai 8:3, 4 wilgame tɩ Asiiri na n deng n tõoga Siiri la Israyɛll n yaool n zab ne Zida. La wall tɩ Zida rĩm a Akaaz tẽ goam nins Wẽnnaam sẽn tũnug ne a Ezai n togsã, a maana yalemdo, n tɩ kos Asiiri nebã sõngre. Rẽ wa n kɩtame tɩ Asiiri soog Zida nebã n nams-ba. (2 Rĩm 16:7-10) Ad a Akaaz sɩd yɩɩ naab sẽn pa tʋm a tʋʋmd sõmã! Bɩ d ned kam fãa sok a meng woto: ‘Mam sã n wa rat n yãk yam n maan bũmb sẽn tar yõodo, m teegda Wẽnnaam bɩ, bɩ yaa ninsaala?’—Yel. 3:5, 6.
RĨM SẼN PA YƖ WA A AKAAZ
6. Bõe n kɩt t’a Ezekɩas yɩ toor ne a Akaaze?
6 A Akaaz kii yʋʋmd 746 sẽn deng a Zezi rogmã, t’a biig a Ezekɩas reeg naamã. Rẽ tɩ Zida nin-buiidã ra yaa naong rãmba, n da bas a Zeova tũub me. Woto wã, a Ezekɩas sẽn deeg naamã, bõe la a ra na n deng n maane? A ra na n bao n sõnga nebã tɩ b yidg laogã wɛɛngẽ bɩ? Ayo. A Ezekɩas ra nonga a Zeova, la a rat a nin-buiidã neer me. Pipi bũmb a sẽn maan yaa sõng nebã tɩ b lebs n sɩng a Zeova tũubu. A sẽn bãng Wẽnnaam sẽn dat t’a maan bũmb ningã bala, a saka tao-tao. Woto pa mak-sõng n kõ tõnd sɩda?—2 Kib. 29:1-19.
7. Bõe yĩng tɩ Levi nebã ra tog ne rĩmã teelgo?
7 Levi nebã ra na n tʋma tʋʋm-kãseng n sõng Zida nebã tɩ b lebs n sɩng Wẽnnaam tũubu. Rẽ n so t’a Ezekɩas tigim-ba, n yeel t’a na n teel-b lame. Mams-y n ges-y nin-kãensã sẽn da nong Wẽnnaamã sũur sẽn yɩ noog to-to, a Ezekɩas sẽn wa n yeel-b woto wã: “Zu-soabã yãka yãmb tɩ y yaas bãmb taoor n waoog bãmb la y maan b tʋʋmde.” (2 Kib. 29:11) Yaa Wẽnnaam meng n kõ Levi nebã noor tɩ b sõng nin-buiidã tɩ b tũ yẽ.
8. Bõe me la a Ezekɩas maan n na n sõng nin-buiidã tɩ b lebs n tũ a Zeova, la rẽ kɩtame tɩ b maan bõe?
8 A Ezekɩas boola Zida ne Israyɛll nin-buiidã tɩ b wa tɩ b maan Pak sẽn na n yɩ kãsenga. Pakã loogr poore, b maana Bur sẽn ka rabɩll kibsã sẽn kaoosd rasem a yopoe wã. Nin-buiidã sũur yɩɩ noog ne kibsã, hal tɩ b maan-a rasem a yopoe n paase. Biiblã yeela woto: “Sũ-no-kãseng zĩnda Zerizalɛm. Tɩ bõe, hal Israyɛll naab a Davɩɩd biig a Salomo zamaanẽ, bũmb a woto ka le maan Zerizalɛm ye.” (2 Kib. 30:25, 26) Yaa vẽeneg tɩ kibsã kenga nebã fãa raoodo. D sã n karem 2 Kibay 31:1 wã, d bãngdame tɩ b sẽn maan kibsã n sa wã bala, b yiime n “kɛ ra-lugdsã, la b sãam Astarte bõn-naandsã, la b wã kunkubã tẽn-kugã ne tẽn-kug a taabã.” Woto, Israyɛll nebã wilga vẽeneg tɩ b lebs n sɩnga a Zeova tũubu. Rẽ ra na n sõng-b-la zu-loees nins sẽn da na n pʋglã sasa.
RĨMÃ TEEGA A ZEOVA
9. a) Bõe n kɩt tɩ Israyɛll rĩmã sẽn da rat bũmb ningã pa tõoge? b) Sɩngrẽ wã, a Senakeriib tõog n maana Zida nebã bõe?
9 Wa a Ezai sẽn deng n togsã, Asiiri sodaasã zaba ne Israyɛll rɩtg rĩungã n tõoge, n yõg a nebã n tɩ maan yembse. Woto, Israyɛll rĩmã sẽn da rat n deeg Zida naamã n kõ ned sẽn pa a Davɩɩd yagengã pa tõog ye. La bõe la Asiiri magd n na n maan masã? B sẽn tõog Israyɛllã poore, b sɩngame n na n zab ne Zida. Biiblã yeelame: ‘Naab a Ezekɩas sẽn deeg naam tɩ yʋʋm piig la a naasnẽ, Asiiri naab a Senakeriib kẽngame n tɩ zab ne Zida nebã n deeg b tẽns nins sẽn tar lalsã.’ A Senakeriib tõog n deega Zida tẽns 46. Mams-y wa yãmb sẽn da na n be Zerizalɛm wakat kãnga, tɩ Asiiri sodaasã reesd Zida tẽnsã nana-nana n watẽ. Y manesem da na n yɩɩ wãna?—2 Rĩm 18:13.
10. Tõe tɩ wãn to la a Miise bãngr-gomdã keng a Ezekɩas raoodo?
10 A Ezekɩas ra miime tɩ yaa yelle, la a pa yɛɛs n tɩ kos tẽn-yagsã sẽn yaa bõn-naands pʋʋsdbã sõngre, wa a ba a Akaaz sẽn da kɩɩs Wẽnnaam n maanã ye. A Ezekɩas teega a Zeova. (2 Kib. 28:20, 21) Tõe t’a ra mii no-rɛɛs a Miise sẽn da yeel bũmb ningã. A ra goma Asiiri yell bãngr-gomd pʋgẽ n yeel woto: “Tõnd na n kɩtame tɩ d nanambs a yopoe ne d nin-kãsems a nii zab ne-ba. Bãmb na n tõoga Asiiri tẽngã . . . ne sʋʋse.” (Mii. 5:4, 5) A Ezekɩas sã n bãnga gom-kãensã sẽn yit a Zeova nengẽ wã, yaa vẽeneg tɩ kenga a raoodo. Bala, wilgdame t’a Zeova na n tũnuga ne neb sẽn pa sodaas n tõog Asiiri nebã.
11. A Miise bãngr-gomdã pidsg ning sẽn tar yõod n yɩɩdã na n yɩɩ wakat bʋgo?
11 A Miise bãngr-gomdã ra na n talla pidsg a to sẽn tar yõod n yɩɩda. Ra na n yɩɩ yʋʋm wʋsg a Zezi rogmã poore. Yẽ la ‘Israyɛll naab’ ning Biiblã sẽn yeel t’a ‘buudã sɩnga hal kʋdemd wakatã.’ (Karm-y Miise 4:14; 5:1.) Bãngr-gomdã na n pidsa wakat ning bɛɛb b sẽn mak ne “Asiiri nebã” sẽn na n zab ne a Zeova nin-buiidã. Ãnd dãmb la a Zeova na n kɩt t’a Biigã wilg-b sor tɩ b zab ne bɛɛbã n tõoge? D na n leoka sok-kãngã. La nananda, d lebs n tẽeg bũmb nins a Ezekɩas sẽn maan wakat ning Asiiri nebã sẽn wa n na n zab ne-bã, n bao n bãng yam ning d sẽn tõe n dɩk a manesmã pʋgẽ.
A EZEKƖAS WILGAME T’A TARA YAM
12. Bõe la a Ezekɩas ne a nanambsã maan sẽn na yɩl n kogl Wẽnnaam nin-buiidã?
12 D sã n wa tar zu-loɛɛg sẽn yɩɩd d pãnga, a Zeova na n sak n sõnga tõndo. La a ratame tɩ d maan d sẽn tõe fãa. A Ezekɩas maana bũmb nins a sẽn tõe wã. Biiblã yeelame t’a “yẽsa ne a nanambsã la a gãndaadã tɩ b yãk yam n yẽd buls nins sẽn be tẽngã yɩngã ko-nini.” Sẽn paase, a “kenga a meng n maneg tẽngã lalg zĩis nins fãa sẽn da wã wã, n me gãs-bɛd a zugu, la b me lalg a to yɩnga.” A Ezekɩas ‘maana zab-teed ne gãnd wʋsg’ me. (2 Kib. 32:3-5) Wakat kãnga, a Zeova tũnuga ne a Ezekɩas ne a nanambsã, n paas no-rɛɛsdbã n ges a nin-buiidã yell la a kogl-ba.
13. Bõe la a Ezekɩas maan tɩ tar yõod n yɩɩda, la wãn to la rẽ naf Zida nebã?
13 Rẽ poore, a Ezekɩas maana bũmb yõod sẽn yɩɩd bulsã yẽdb la tẽngã lals manegre. A sẽn dat nin-buiidã neerã, a tigim-b lame n keng b raoodo. A yeel-b lame tɩ b “ra zoe Asiiri rĩmã ne a kʋʋngã sẽn be ne yẽ wã ye.” A paasa woto: “Sẽn be-a ne tõndã yɩɩda sẽn be-a ne yẽ wã. Yaa ninsaalb sõngr la yẽ tara. La Zu-soab a Wẽnnaam bee ne tõnd n na n zab n kõ-do.” A Ezekɩas tẽega Zida nebã t’a Zeova na n zab n sõng-b lame. A goamã “kenga nebã sũyã.” Yẽ ne a nanambsã la a gãndaadã n paas no-rɛɛs a Miise la a Ezai sɩd wilgame tɩ nin-buiidã yell pak-b lame, wa a Zeova no-rɛɛsã sẽn deng n togsã.—2 Kib. 32:7, 8; karm-y Miise 5:4, 5.
14. Bõe la a Rabsake yeel Zida nebã, la b manesem yɩɩ wãna?
14 Asiiri rĩmã ne a sodaasã tɩ tilga b fu-rotã Lakis sẽn zems kilo 44 ne Zerizalɛmmã. A paa be n tʋm neb a tãab tɩ b tɩ yeel Zerizalɛm nebã tɩ b kẽ yẽ. Nin-kãens taoor soabã b sẽn da boond t’a Rabsake wã maana sɩlem sẽn na yɩl tɩ rĩmã raab pidi. A goma hebre buudã goama, n sagl Zida nebã tɩ b kɩɩs b rĩmã n sak Asiiri rĩmã, la a pʋlm-b tɩ b sã n sake, yẽ na n wa tall-b lame n tɩ zĩnig tẽn-noogẽ. Yaool n da yaa ziri. (Karm-y 2 Rĩm dãmb 18:31, 32.) Rẽ poore, a Rabsake yeelame tɩ wa buud a taabã wẽnnaam-dãmbã sẽn pa tõog n fãag-b Asiiri nebã nugẽ wã, a Zeova me pa na n tõog n fãag Zida nebã ye. Zida nebã talla yam n pa leok ye. Rũndã-rũndã me, wakat ninga, b mi n kãnega a Zeova Kaset rãmbã tɩ b pa leok ye.—Karm-y 2 Rĩm dãmb 18:35, 36.
15. Bõe la Zerizalɛm nebã ra segd n maane, la wãn to la a Zeova fãag-ba?
15 A Ezekɩas sũur sãama ne yellã, la a pa kos tẽn-zẽng rĩm sõngr ye. A tʋma neb a Zeova no-rɛɛs a Ezai nengẽ. A Ezai yeela a Ezekɩas woto: “[A Senakeriib] ka na n kẽ tẽn-kãngã pʋgẽ ye. Yẽ ka na n tão pĩim be ye.” (2 Rĩm 19:32) Bũmb ning Zerizalɛm nebã sẽn da segd n maan bal yaa kell n tall raoodo. A Zeova ra na n zab n sõng-b lame. Sɩd me, “baraar yʋngo, Zu-soabã malɛk kẽngame n tɩ kʋ neb tus koabg la pis-nii la a nu Asiiri nebã sikã zĩigẽ.” (2 Rĩm 19:35) Dẽnd pa a Ezekɩas sẽn maan bũmb nins n na n kogl tẽngã n fãag Zida nebã ye. Yɩ a Zeova n fãag-ba.
KIBARÃ SẼN TÕE N NAF TÕND TO-TO
16. a) Rũndã-rũndã, Zerizalɛm nebã makda ãnd dãmba? b) “Asiiri nebã” makda ãnd dãmba? d) Nanambs a yopoe ne nin-kãsems a nii wã makda ãnd dãmba?
16 Bãngr-gomd ning sẽn gomd nanambs a yopoe ne nin-kãsems a nii yellã pidsda rũndã-rũndã me, tɩ yaa pidsg sẽn tar yõod n yɩɩda. Pĩnd wẽndẽ wã, yɩɩ Asiiri nebã n wa n na n zab ne Zerizalɛm nebã. Ka la bilfu, bɛɛb b sẽn mak ne “Asiiri nebã” n na n bao n zab ne a Zeova Kaset rãmbã. B raabã na n yɩɩ sãam-ba. Biiblã gomda zab-kãng yelle, n paas ‘Magoog Googã’ zabrã, “rɩtg rĩmã” zabrã, la “dũniyã rĩm-dãmbã” zabrã yelle. (Eze. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45, MN; Wil. 17:14; 19:19) Zab-kãensã yaa zab toor-toor bɩ? D pa mi ye. Tõe tɩ yaa zab-yɛng tɩ Biiblã boond-a ne yʋy toor-toore. Ãnd dãmb la a Zeova na n tũnug n tõog bɛɛbã b sẽn mak ne “Asiiri nebã”? A Miise bãngr-gomdã wilgame t’a na n tũnuga ne neb sẽn pa sodaase. A yeelame tɩ nin-kãens yaa ‘nanambs a yopoe ne nin-kãsems a nii.’ (Mii. 5:4) Bãmb yaa ãnd dãmba? Yaa kãsem-dãmbã sẽn be tigimsã pʋsẽ wã. (1 Pɩɛ. 5:2) Rũndã-rũndã, a Zeova tũnugda ne kãsem-dãmbã sẽn yaa wʋsgã n get a nin-buiidã yell la a kengd b raoodo, tɩ b na n wa tõog n yals kãn-kãe sasa ning bɛɛbã sẽn na n zab ne-bã.b A Miise reng n wilgame tɩ b na n tõoga Asiiri tẽngã ne sʋʋse. (Mii. 5:5) Sɩd me, b zab-teoog a yembr yaa Wẽnnaam Gomdã sẽn yaa vʋʋsem sõng sʋʋgã.—2 Kor. 10:4; Ef. 6:17.
17. Sõs-kãngã tõe n sõnga kãsem-dãmbã tɩ b bãng bũmb a naase. Bãmb la bʋse?
17 Bũmb nins yell d sẽn gom sõs-kãngã pʋgẽ wã tõe n sõnga kãsem-dãmbã. Wãn to? 1) D bãngame tɩ sẽn na yɩl n wa tõog n yals kãn-kãe sasa ning bɛɛbã sẽn na n wa zab ne-dã, d segd n paasda d tẽebã pãnga, la d sõng d tẽed-n-taasã me tɩ b maan woto. 2) Bɛɛbã sã n wa na n zab ne-do, kãsem-dãmbã segd n basa b yam t’a Zeova sɩd na n fãaga a nin-buiidã. 3) A Zeova siglgã sẽn na n kõ-d sagls nins wakat kãngã tõeeme n pa wõnd na n naf-d lame ye. La baa d sã n wa getẽ tɩ pa na n naf-do, d segd n saka sagls nins fãa b sẽn na n kõ-dã. D sã n maan woto, d na n põsame. 4) Ned ning fãa sẽn teeg laogã, ninsaalbã sigls wall sẽn tagsd tɩ karen-bɛdã tara yõod wʋsgã segd n toeema tao-tao. Kãsem-dãmbã segd n yɩta tao-tao n sõngd ned ning fãa tẽeb sẽn koms t’a lebs n teeg a Zeova zãng-zãnga.
18. Wãn to la sõs-kãngã tõe n naf tõnd beoog-daare?
18 A Ezekɩas wakatẽ wã, neb nins sẽn da be Zerizalɛmmã ra wõnda neb sẽn pa tar sõngda. Wakat n wat tɩ na n yɩ woto ne tõnd me. Sã n wa yaa woto bɩ d fãa tẽeg a Ezekɩas goamã, tɩ na n kenga d raoodo. D tẽeg tɩ “yaa ninsaalb sõngr” la tõnd bɛɛbã tara, la t’a Zeova “bee ne tõnd n na n zab n kõ-do.”—2 Kib. 32:8.
a Hebre gom-bil ning b sẽn lebg Ezai 7:14 tɩ ‘pa-kuilã’ tõe n yɩɩ pʋg-sad bɩ paga. Rẽnd pa-kuil ning yell a Ezai sẽn gomdã tõe n yɩ a meng pagã, la a Zezi ma a Maari me.
b Biiblã pʋgẽ, yopoe wae n makda bũmb sẽn pid zãnga, tɩ nii sẽn yaa yopoe tɩ b paas ye wã makd bũmb sẽn gale.