L-​istazzjon Spazjali Internazzjonali Laboratorju F’orbita

MINN hawn u ftit tas-​snin oħra, meta tkun qed tħares fiss lejn sema ċar bil-​lejl, jistaʼ jkun li mhux biss tara l-​istilel u l-​qamar imma wkoll “stilla” artifiċjali, oġġett li jiddi qawwi daqs il-​pjaneti. Din l-​istruttura kolossali, li fiha daqs żewġ grawnds tal-​futbol, u li diġà bdiet tinbena, ġiet imsejħa ‘l-​akbar proġett taʼ inġinerija mill-​piramidi ’l hawn.’ X’inhu dan l-​oġġett?

Meta jitlesta, dan se jkun l-​Istazzjon Spazjali Internazzjonali (International Space Station [ISS])​—laboratorju permanenti għar-​riċerka fl-​ispazju li nħoloq minn iktar minn 100,000 ħaddiem. Il-​biċċa l-​kbira taʼ dawn qed jaħdmu fl-​Istati Uniti, fil-​Kanada, u fir-​Russja, imma ħafna oħrajn qegħdin fil-​Belġju, fil-​Brażil, fid-​Danimarka, fi Franza, fil-​Ġappun, fil-​Ġermanja, fl-​Isvezja, fl-​Isvizzera, fl-​Italja, fin-​Norveġja, fl-​Olanda, fir-​Renju Unit, u fi Spanja. L-​ISS komplut se jkun twil 88 metru u wiesaʼ 109 metri. L-​ispazju li fih se jsir ix-​xogħol u fejn se jgħixu se jkun daqs il-​kabini taʼ żewġ ġettijiet Boeing 747. Eventwalment, l-​istazzjon spazjali se jkun jiżen 520 tunnellata, u l-​bini tiegħu se jiswa mill-​inqas $50 elf miljun [xi Lm19-il elf miljun]!

Xi kritiċi li jinkwetaw dwar dawn l-​ispejjeż enormi li qed isiru f’isem ir-​riċerki, jgħidu li l-​ISS hu ‘oġġett prezzjuż imma bla użu qalb l-​istilel.’ Mill-​banda l-​oħra, dawk li pproponewh jistennew li l-​istazzjon spazjali jipprovdi post biex isiru testijiet dwar materjali industrijali ġodda u avanzati, it-​teknoloġija tal-​komunikazzjoni, u r-​riċerka medika. Madankollu, qabel l-​astronawti jkunu jistgħu jwaħħlu l-​apparat tal-​laboratorju mal-​ħitan taʼ l-​ISS, dan irid jitwaħħal flimkien biċċa biċċa, u kollox irid isir fl-​ispazju!

Jinbena fl-​Ispazju

Minħabba d-​daqs enormi tiegħu, l-​ISS ma setax jitwaħħal fl-​art, għax kieku dan kien jaqaʼ f’daqqa bil-​piż tiegħu stess. Biex jegħlbu dan l-​ostaklu, ix-​xjenzati qed jibnu moduli fuq l-​art u li se jingħaqdu fl-​ispazju biex jifformaw l-​istazzjon spazjali. Se jkun hemm bżonn 45 vjaġġ mir-​rokits Russi u l-​ispace shuttles taʼ l-​Istati Uniti biex iwasslu dawn il-​biċċiet fl-​ispazju.

It-twaħħil flimkien taʼ l-​istazzjon jinvolvi biċċa xogħol li qatt ma saret qabel. Dan se jibdel l-​ispazju f’post taʼ bini li dejjem jinbidel. Iktar minn 100 modulu se jitwaħħlu flimkien waqt li l-​ħaddiema u l-​materjali se jkunu f’orbita. L-​ekwipaġġ internazzjonali t’astronawti jrid jagħmel il-​biċċa l-​kbira tax-​xogħol b’idejh. Dawn l-​astronawti jridu jagħmlu mijiet taʼ sigħat taʼ mixi fl-​ispazju.

L-​ewwel modulu taʼ l-​ISS​—Zarya (jiġifieri “Tlugħ ix-​Xemx”) li nbena mir-​Russi u li jiżen 20 tunnellata—​telaq fl-​20 taʼ Novembru, 1998, mill-​Kosmodrom taʼ Baykonur, f’Kazakstan. Dan il-​modulu kellu bżonn biżżejjed fuel biex iżomm kemm lilu u kemm lill-​moduli l-​oħrajn li se jiżdiedu magħha f’orbita. Ġimagħtejn wara li telaq Zarya, l-​ispace shuttle Endeavour ġarr ’il fuq il-​modulu mibni mill-​Amerikani jismu Unity biex jiġi mqabbad miegħu.

Matul dik l-​ewwel sessjoni taʼ bini fl-​ispazju f’Diċembru 1998, l-​ekwipaġġ taʼ Endeavour beda jduq l-​isfidi li kellu quddiemu. Hekk kif iltaqgħu maʼ Zarya 400 kilometru ’l fuq mill-​art, l-​astronawta Nancy Currie wżat id robotika, twila 15-il metru, biex taqbad il-​modulu t’20 tunnellata u tqabbdu mal-​Unity. Imbagħad, l-​astronawti Jerry Ross u James Newman waħħlu wajers taʼ l-​elettriku u tal-​kompjuter, u pajpijiet tal-​fluwidi fuq in-​naħa taʼ barra taż-​żewġ moduli. Dawn il-​konnessjonijiet jintużaw biex jittrasmettu l-​elettriku bejn il-​moduli u biex iħallu l-​ilma jiċċirkola sabiex jiffriska l-​arja u għax-​xorb. Dawn il-​biċċiet taʼ xogħol ħadu tliet mixjiet fl-​ispazju, taʼ iktar minn 21 siegħa b’kollox, biex jitlestew.

Hekk kif ir-​rokits u l-​ispace shuttles jieħdu moduli ġodda kull ftit ġimgħat, l-​ISS se jikber minn modulu Russu wieħed, Zarya, għal stazzjon spazjali taʼ 520 tunnellata. Se tkun taʼ sfida biex dan l-​istazzjon li dejjem jikber jinżamm f’orbita, peress li jrid jiflaħ għall-​ġibda tal-​gravità taʼ l-​art. Għalhekk, dan jinsab dejjem fil-​periklu li jaqaʼ lura lejn l-​art. Biex l-​istazzjon jinżamm ’il fuq, se jżuruh xi space shuttles u jagħtu spinta lill-​istazzjon spazjali biex jibqaʼ fl-​għoli kemm suppost.

Il-gravità li hi kważi żero se jkollha rwol importanti fir-​riċerka li se ssir fuq l-​ISS, fejn il-​forza tal-​gravità hija xi miljun darba inqas b’saħħitha minn dik il-​forza eżerċitata fuq l-​art. Fl-​art, jekk twaqqaʼ lapes dan jaqaʼ żewġ metri f’nofs sekonda. Fl-​istazzjon spazjali, kieku jieħu għaxar minuti! L-​ISS kif se jservi taʼ laboratorju, u dan kif jistaʼ jeffettwa l-​ħajja tiegħek taʼ kuljum?

Laboratorju f’Orbita

L-​ISS huwa mistenni li jitlesta sas-​sena 2004. Wara, sa sebaʼ astronawti kull darba se jżuru din id-​dar kumplessa u ġganteska. Xi wħud se jgħixu hemm għal diversi xhur. Abbord l-​ISS, il-​mezz li bih nistgħu niksbu tagħrif dwar l-​univers, l-​ekwipaġġ se jagħmel varjetà kbira t’esperimenti disinjati minn xjenzati minn madwar id-​dinja.

Per eżempju, meta l-​forza tal-​gravità tkun dgħajfa ħafna, l-​għeruq tal-​pjanti ma jinżlux ’l isfel u l-​weraq ma jitilgħux ’il fuq. Għalhekk ix-​xjenzati qed jippjanaw esperimenti biex jitgħallmu kif il-​pjanti jġibu ruħhom fin-​nuqqas taʼ gravità. Iktar minn hekk, il-​kristalli tal-​proteini jikbru iktar u jsiru iktar simetriċi fl-​ispazju. B’hekk, taħt kundizzjonijiet bħal dawn jistgħu jiġu prodotti kristalli iktar puri. Tagħrif dwar dan jistaʼ jgħin lir-​riċerkaturi jiżviluppaw mediċini mmirati għal proteini partikulari li jikkaġunaw xi mard. F’ambjent fejn il-​gravità hija dgħajfa ħafna, għandu mnejn ikun possibbli li jipproduċu materjali li kważi hu impossibbli li jagħmluhom fuq l-​art.

Fi gravità kważi żero, l-​għadam u l-​muskoli tan-​nies jitmermru. Michael Clifford, li kien astronawta, osserva: “Parti mir-​riċerka xjentifika hija mmirata lejn li jiġu mifhumin l-​effetti fiżjoloġiċi fuq xi ħadd li jdum żmien twil fl-​ispazju.” Minn taʼ l-​inqas esperiment wieħed se jsir biex jiddetermina kif tistaʼ tiġi eliminata l-​ħsara fl-​għadam.

Jekk nitgħallmu x’effetti għandu għajxien fit-​tul fl-​ispazju, forsi xi darba tkun possibbli titjira twila sa Marte. “Dak vjaġġ twil mhux ħażin,” ammetta Clifford. “Irridu nkunu kapaċi nġibu [lill-esploraturi taʼ l-​ispazju] lura fi stat tajjeb.”

Iktar minn hekk, dawk li huma favur l-​ISS ibassru li r-​riċerka fuq l-​istazzjon spazjali se twassal għal fehma aħjar taʼ l-​elementi fundamentali li jifformaw il-​ħajja. Fehma bħal din forsi tistaʼ tirriżulta f’metodi ġodda għat-​trattament tal-​kanċer, id-​dijabete, l-​enfisema, u l-​problemi fis-​sistema taʼ immunità. Il-​laboratorji abbord l-​ISS se jkun fihom bijoreattur li jkabbar iċ-​ċelluli kultivati li jkunu jixbhu lit-​tessuti naturali. Ix-​xjenzati se jipprovaw jitgħallmu iktar dwar il-​mardiet tal-​bnedmin u kif jikkurawhom b’suċċess. Fuqu se jkun hemm ukoll tieqa wiesgħa 50 ċentimetru li wieħed ikun jistaʼ jara minnha u jistudja l-​gassijiet fl-​atmosfera, is-​sikek tal-​qroll li tilfu l-​kulur, l-​uragani, u xi fenomeni naturali oħrajn fuq l-​art.

“Laboratorju għall-​Paċi”?

Minkejja dan, għal xi wħud minn dawk li jippromwovuh b’mod ferventi, l-​ISS huwa iktar minn sempliċi laboratorju mdendel fuq ix-​xejn. Huma jarawh bħala li jwettaq wegħda mill-​Programm t’Apollo, li l-​astronawti tiegħu ħallew plakka fuq il-​qamar li kienet tgħid: “Ġejna fil-​paċi għall-​umanità kollha.” Wara li ddeskriva l-​ISS bħala “laboratorju għall-​paċi,” John Glenn, l-​astronawta li għandu fuq is-​sebgħin, żied: “[Dan] se jħalli lil 16-il ġens jaħdmu kollha flimkien fl-​ispazju minflok ma jipprovaw isibu mezzi kif jagħmlu affarijiet taʼ ħsara għal xulxin fuq l-​Art.” Hu u oħrajn iqisu l-​ISS bħala post fejn il-​ġnus jistgħu jitgħallmu jikkooperaw fuq il-​proġetti xjentifiċi u teknoloġiċi li ħadd minnhom ma jistaʼ jaffordja individwalment imma li kollha se jibbenefikaw minnhom.

Madankollu, ħafna ma jistgħux ma jaħsbux dwar jekk il-​ġnus tassew humiex se jikkooperaw fil-​paċi fl-​ispazju, peress li dawn m’humiex kapaċi jagħmlu hekk fuq l-​art. Jiġri x’jiġri, l-​ISS huwa r-​riżultat tax-​xewqa qawwija tal-​bniedem li jitkixxef dak li mhux magħruf u li jitgħallem x’jiġri fil-​kundizzjonijiet li jeżistu hemmhekk. Verament dan il-​proġett enormi huwa l-​prodott tas-​sens t’avventura tal-​bniedem u tal-​ġibda kbira li għandu biex jiskopri affarijiet ġodda.

[Kaxxa/Stampi f’paġna 15-17]

DATI KONNESSI MAʼ STAZZJONIJIET SPAZJALI

1869: L-​Amerikan Edward Everett Hale jippubblika storja qasira, The Brick Moon (Il-Qamar tal-​Briks), dwar satellita spazjali tal-​briks bin-​nies ’il fuq mill-​art.

1923: Hermann Oberth, imwieled fir-​Rumanija, jivvinta t-​terminu “stazzjon spazjali.” Għandu f’moħħu żmien meta jibdew it-​titjiriet lejn il-​Qamar u lejn Marte.

1929: Fil-​ktieb tiegħu The Problem of Space Travel (Il-Problema taʼ l-​Ivvjaġġar fl-​Ispazju), Hermann Potocnik jiddeskrivi fuq fuq pjan għal stazzjon spazjali.

Is-​snin 50: L-​inġinier tar-​rokits Wernher von Braun jiddeskrivi stazzjon forma taʼ rota li qiegħed f’orbita taʼ 1,730 kilometru ’l fuq mill-​art.

1971: L-​Unjoni Sovjetika titfaʼ lil Salyut 1, l-​ewwel stazzjon spazjali fl-​istorja. Tliet kosmonawti jibqgħu fl-​istazzjon għal 23 jum.

1973: Skylab, l-​ewwel stazzjon spazjali taʼ l-​Istati Uniti, jidħol f’orbita u jakkomoda tliet timijiet t’astronawti. Dan l-​istazzjon m’għadux fl-​ispazju.

1986: Is-​Sovjetiċi jitfgħu lil Mir, l-​ewwel stazzjon spazjali disinjat li jżomm lil bniedem fl-​ispazju b’mod permanenti.

1993: L-​Istati Uniti tistieden lir-​Russja, lill-​Ġappun, u lil ġnus oħra biex jingħaqdu magħha f’li jiżviluppaw l-​Istazzjon Spazjali Internazzjonali (ISS).

1998/99: L-​ewwel moduli taʼ l-​ISS jintefgħu f’orbita​—sena wara li suppost.

[Stampi]

Fuq: Il-​konċett taʼ l-​artist taʼ l-​istazzjon komplut fl-​2004

Jitwaħħlu l-​ewwel żewġ moduli, Zarya u Unity

Ross u Newman fit-​tielet mixja tagħhom fl-​ispazju

Tluq taʼ space shuttle, wieħed fost il-​bosta ppjanati

Skylab

Mir

[Sors]

Paġni 15-17: NASA photos