Il-Gladjola—Fjura taʼ l-Għaġeb taʼ Sbuħija Fraġli
Kważi kulħadd jibqaʼ mgħaġġeb bis-sbuħija delikata tal-pjanti li jagħmlu l-fjuri, u eżempju li jispikka taʼ dan hija l-gladjola. Peress li huma tant popolari, il-gladjoli jiġu mkabbrin b’mod kummerċjali f’diversi pajjiżi, inkluż l-Iżrael u l-Olanda. Hemm ukoll irziezet tal-gladjoli fl-Istati Uniti li jittrasportaw il-prodotti tagħhom madwar id-dinja kollha lil nies entużjasti li jkabbru l-fjuri.
Il-familja straordinarja tal-gladjoli żdiedet u saret tinkludi iktar minn 2,000 varjetà. Dawn issibhom taʼ kull kulur, skala, u konsistenza li tistaʼ timmaġina. Dawk li jkabbru l-fjuri kif żviluppaw din il-varjetà li qisha ma tispiċċa qatt taʼ l-istess fjura?
Kif Jinħolqu Varjetajiet Ġodda
Dak li jkabbarhom juża strument, bħal xi pinzell magħmul mix-xagħar taʼ l-iġmla, biex ineħħi t-trab tad-dakkir mill-istami, il-parti maskili tal-fjura u jittrasferih lejn l-istigma, il-parti femminili taʼ fjura differenti. It-trab ġeneralment jitqiegħed fuq il-fjuretti taʼ taħt, jew iż-żahar, tat-tieni pjanta. Ladarba jsir dan, il-fjura tintrabat magħluqa biex affarijiet naturali li jdakkru, bħal naħal, jew dubbien, ma jitħallewx ibiddlu r-riżultati. Biex jakkwistaw kulur jew dehra partikulari, ilaqqmu tip wieħed taʼ gladjola maʼ waħda differenti li jkollha l-karatteristiċi mixtiqin.
Dan ma jfissirx li l-varjetà l-ġdida, jew ibrida, hija tip ġdid taʼ fjura. Il-potenzjal għal varjetà bħal din ilha hemm minn dejjem, magħluqa fil-kodiċi ġenetika komplikata tal-gladjola. Permezz taʼ tnissil selettiv, jistgħu jinkisbu gladjoli b’kuluri li jvarjaw minn abjad silġ għal aħmar fl-iswed jew vjola skur. Hemm ukoll gladjoli bit-tbajjaʼ, tikek, frilli, u fjuretti doppji. Xi wħud minnhom ifuħu xi ftit ukoll.
Sbuħija Delikata
Ħares mill-viċin lejn il-fjuri li jidhru hawn, u nnota d-diversi varjetajiet taʼ gladjoli. Xi ġmiel fiha dik li qed tidher hawn imsejħa Pulchritude! Hekk kif il-petali tagħha jinfetħu ’l barra, jidhru truf vjola rotob, bil-frilli, u bil-vjola iktar skur fil-ponta tagħhom. Fil-petali taʼ taħt, li jieħdu għall-għonq taʼ kull fjurett, hemm roqgħa sabiħa taʼ roża skur u vjola.
Varjetà oħra, imsejħa Orchid Lace, li qed tidher hawn ukoll, tagħti l-impressjoni li tant hija fraġli li maʼ l-inqas ċaqliqa tistaʼ ssirilha l-ħsara. Il-fjuretti jistrieħu fuq iz-zokk, filwaqt li l-istamijiet twal jitilgħu minn nofs kull għonq kulurit. Varjetajiet oħrajn għandhom ismijiet li jqanqlu l-ħsieb bħal Glittering Star (Kewkba Tlellex), Dream’s End (Tmiem il-Ħolma), Red Alert (Bozza Ħamra), Peerless (Bla Paragun), u Silver Moon (Qamar tal-Fidda).
Kif Tkabbar il-Gladjoli
Barra li jakkwistaw iż-żerriegħa mill-fjuri, il-kultivaturi tal-gladjoli jaħsdu l-parti taʼ taħt taz-zokk tal-fjura li tkun qisha basla. Jiġbru wkoll basal żgħir, basal sekondarju li jikber fuq il-basal prinċipali.
Il-biċċa l-kbira tal-gladjoli kultivati ġew żviluppati minn speċi Afrikani. B’hekk, huma għandhom l-għeruq tagħhom fit-tropiċi, biex ngħidu hekk, u huma kemxejn sensittivi għall-klima. Għandhom mnejn ma jvinċux fix-xtiewi kesħin taʼ xi pajjiżi, imma jmorru tajjeb matul ix-xhur sħan tas-sajf.
Fi klima iktar kiesħa l-basal irid jinqalaʼ malli jispiċċa l-istaġun tat-tkabbir u jitnaddaf sew. Tkun laħqet ifformat basla ġdida, u billi jitneħħa l-basal qadim u mejjet mill-qiegħnett taz-zokk se jkun iktar faċli għall-basal il-ġdid biex irabbi l-għeruq. Iżjed minn hekk, il-basal iż-żgħir li jkun fih daqs piżella u li jkun miġbur f’għenieqed maʼ kull basla prinċipali jrid jitneħħa. F’temp kiesaħ, kemm il-basal prinċipali u kemm dak sekondarju għandu jinżamm f’post niexef u frisk b’temperaturi ’l fuq miż-żero.
Meta tiġi mħawla, kull basla sekondarja toħroġ weraq irqiq, u sa tmiem l-istaġun tat-tkabbir, il-basla sekondarja tkun saret basla kbira prinċipali. Meta dan il-basal jitħawwel fl-istaġun taʼ wara, dan jikber fi pjanti adulti sbieħ u mimlijin fjuri.
Fi klima moderata, it-tħawwil jistaʼ jibda kmieni fir-rebbiegħa. Iż-żmien meta jitħawlu m’huwiex daqshekk kritiku fi klima iktar sħuna. Idealment, il-basal sekondarju u l-basal prinċipali għandhom jitħawlu f’ħamrija umduża, u kemm kemm aċiduża. Għandhom jitpoġġew f’post għad-dawl qawwi tax-xemx, għax il-gladjoli ma jmorrux tajjeb fid-dell.
Il-basal sekondarju jistaʼ jiġi mferrex f’raddi fil-ħamrija fondi xi 8 ċentimetri u mbagħad jitgħatta bil-ħamrija. Il-basal prinċipali, mill-banda l-oħra, għandu jitħawwel f’fond taʼ 13-il ċentimetru. Biex tevita l-iffollar żejjed fil-ġnien tad-dar, basliet taʼ daqs medju għandhom jitħawlu xi 8 ċentimetri ’l bogħod minn xulxin u basliet akbar għandhom jitħawlu madwar 11 jew 13-il ċentimetru ’l bogħod minn xulxin. Jekk tnaddaf u tħawwel il-basal tal-gladjoli b’attenzjoni, wara ftit xhur, għandek tiġi premjat b’wirja li ma tistax tiddeskriviha—is-sbuħija fraġli u mimlija kuluri tal-gladjoli.
[Stampa f’paġna 16]
Orchid Lace
[Caption f’paġna 16, 17]
Coral Dream
Monet
Dream’s End
Sunsport
[Stampa f’paġna 17]
Pulchritude