Il-​Glaucoma—Il-​Ħalliela tal-​Vista

GĦAL ftit mumenti żomm għajnejk iffokati fuq l-​aħħar kelma taʼ din is-​sentenza. Mingħajr ma ċċaqlaq għajnejk, jirnexxilek tara l-​affarijiet l-​oħrajn mad-​dawra u mat-​truf taʼ din ir-​rivista? Wisq probabbli li iva, u dan grazzi għall-​vista periferali—ir-​retina tgħin lill-​għajn tara affarijiet mill-​ġenb waqt li tkun qed tħares fiss ’il quddiem. Din l-​abbiltà tgħinek tinduna b’dik il-​persuna suspettuża li tkun ġejja mill-​ġenb. Tgħinek taqbeż l-​affarijiet li jkun hemm maʼ l-​art u tevita li tidħol f’xi ħajt waqt li tkun miexi. U jekk int issuq karozza, il-​vista periferali tistaʼ tgħinek tinduna b’xi ħadd li jkun niżel minn fuq il-​bankina.

Iżda anki waqt li qed taqra din il-​paġna, il-​vista periferali tiegħek tistaʼ tkun qed tonqos bil-​mod il-​mod​—mingħajr ma tinduna b’dan. Mad-​dinja kollha, madwar 66 miljun persuna huma effettwati minn grupp taʼ mard taʼ l-​għajnejn, magħruf bħala glaucoma. Minn dak in-​numru, iktar minn ħames miljuni għamew għalkollox, u dan jagħmel il-​glaucoma t-​tielet l-​akbar raġuni għala n-​nies jagħmew b’mod permanenti. “Madankollu, anki f’dawk il-​pajjiżi żviluppati li għandhom programmi edukattivi għall-​pubbliku li jiffokaw fuq il-​glaucoma, nofs l-​individwi b’din il-​marda ma jindunawx biha qabel ma jkun tard wisq,” tgħid ir-​rivista medika The Lancet.

Min qiegħed f’riskju li jiżviluppa l-​glaucoma? Kif tistaʼ ssir taf jekk għandikx din il-​marda, u kif tistaʼ tikkuraha?

X’inhi l-​Glaucoma?

L-​ewwel irridu nifhmu ftit kif inhuma magħmulin għajnejna. L-​Assoċjazzjoni tal-​Glaucoma fl-​Awstralja ħarġet browxer li jgħid li “l-​forma taʼ l-​għajn tinkiseb permezz tal-​pressjoni​—it-​tessuti rotob taʼ l-​għajn jiġu ‘minfuħin’ bħal tajer taʼ karozza jew bħal bużżieqa.” Ġewwa l-​għajn, pompa msejħa ciliary body tmexxi likwidu, li jissejjaħ aqueous humor, mill-​kanali tad-​demm għal ġo l-​għajn. “L-​aqueous jiċċirkola sa ġewwanett fl-​għajn, u b’hekk isaħħaħ is-​sistemi ħajjin taʼ l-​għajn, u mbagħad jerġaʼ lura lejn id-​demm billi jgħaddi minn sistema oħra qisha passatur li tissejjaħ trabecular meshwork.”

Jekk dan il-​meshwork jinstadd jew jirqaq, għal xi raġuni jew oħra, il-​pressjoni fl-​għajn tiżdied u eventwalment tibda tagħmel ħsara lill-​fibri tan-​nervituri delikati li qegħdin fuq wara taʼ l-​għajn. Din il-​kundizzjoni tissejjaħ open-angle glaucoma (glaucoma b’angolu miftuħ) u hija responsabbli għal madwar 90 fil-​mija tal-​każijiet kollha.

Il-pressjoni ġewwa għajnejk, magħrufa bħala pressjoni intraokulari (IOP), tistaʼ tvarja matul il-​ġurnata u hija effettwata minn diversi fatturi inkluż it-​taħbit taʼ qalbek, l-​ammont taʼ likwidu li tixrob, u l-​pożizzjoni taʼ ġismek. Dawn il-​varjazzjonijiet naturali ma jagħmlu l-​ebda ħsara lill-​għajn. Minnha nfisha, il-​pressjoni għolja fl-​għajnejn ma tfissirx li għandek il-​glaucoma ladarba l-​pressjoni “normali” fl-​għajnejn tvarja minn persuna għal oħra. Madankollu, IOP għolja hija waħda mis-​sintomi tal-​glaucoma.

Forma rari taʼ din il-​marda hija msejħa glaucoma akuta jew angle-closure (glaucoma b’angolu li jiċkien). Kuntrarju għall-​open-angle glaucoma, dan it-​tip jinvolvi żjieda f’daqqa taʼ pressjoni fl-​għajn. Jikkaġuna wkoll ħafna wġigħ fl-​għajnejn, kif ukoll vista mċajpra u l-​individwu jibda jirremetti. Jekk dan ma jiġix trattat fi ftit sigħat minn meta jibdew jinħassu s-​sintomi, taʼ spiss jikkaġuna li l-​persuna tagħma. Kategorija oħra hija msejħa glaucoma sekondarja. Bħalma jindika l-​isem, dan it-​tip jinħoloq minħabba kundizzjonijiet oħra fl-​għajn bħal tumuri, katarretti, jew ħsara oħra fl-​għajnejn. Numru żgħir taʼ nies għandhom ir-​rabaʼ tip, magħruf bħala glaucoma konġenita. Dan it-​tip ikun preżenti fit-​twelid jew ftit wara, u tinduna li tarbija għandha dan jekk il-​boċċi t’għajnejha jkunu kbar iżżejjed u tkun iktar sensittiva għad-​dawl.

Kif “Tisraq” il-​Vista

Il-​glaucoma tistaʼ tisraq 90 fil-​mija mill-​vista f’għajn waħda mingħajr ma tinduna. Dan kif inhu possibbli? Kollha kemm aħna għandna parti żgħira wara kull għajn li ma narawx minnha u li tissejjaħ disk taʼ l-​għajn. Din it-​tikka żgħira fuq ir-​retina, fejn il-​fibri tan-​nervituri jingħaqdu biex jifformaw in-​nerv taʼ l-​għajn, m’għandhiex ċelluli li jħossu d-​dawl. Madankollu, int m’intix konxju taʼ dan id-​disk taʼ l-​għajn, minħabba li moħħok għandu l-​abbiltà li “jimla” l-​partijiet taʼ l-​istampa li jkunu neqsin. Ironikament, hija din l-​abbiltà tal-​moħħ li tagħmel il-​glaucoma perikoluża u sottili.

Ivan Goldberg, tabib taʼ l-​għajnejn Awstraljan magħruf, qal lil Stenbaħ!: “Il-​glaucoma hija msejħa l-​ħalliela qarrieqa tal-​vista għax m’għandhiex sintomi. L-​iktar tip komuni taʼ glaucoma jiżviluppa bil-​mod imma b’mod stabbli u, mingħajr twissija taʼ xejn, jikkaġuna ħsara lis-​sistema taʼ nervituri li tqabbad l-​għajn mal-​moħħ. Kemm jekk għajnejk idemmgħu u kemm jekk le, kemm jekk huma xotti u kemm jekk m’humiex, kemm jekk jaraw ċar meta taqra u tikteb u kemm jekk le, dan m’għandu x’jaqsam xejn mal-​glaucoma. Minkejja li ma jkollokx dawn it-​tipi taʼ problemi, xorta jistaʼ jkollok każ serju taʼ glaucoma.”

Kif Tinqabad il-​Ħalliela

Sfortunatament, m’hemm l-​ebda eżami mediku li bih biss tistaʼ tinduna li għandek il-​glaucoma. Billi juża apparat magħruf bħala tonometer, speċjalista taʼ l-​għajnejn jistaʼ jibda jiċċekkjalek il-​pressjoni tal-​likwidu t’għajnejk. It-​tabib juża l-​istrument li semmejna qabel biex jiċċattja bil-​ġentilezza l-​kornea, il-​parti taʼ quddiem t’għajnejk. Jitkejjel l-​ammont taʼ forza li hemm bżonn biex issir din il-​biċċa xogħol, u b’dan il-​mod tistaʼ titkejjel il-​pressjoni ġewwa għajnejk. L-​ispeċjalista taʼ l-​għajnejn jistaʼ wkoll ifittex għal xi sinjali tal-​glaucoma billi juża strumenti li jidentifikaw xi ħsara lit-​tessuti fis-​sistema tan-​nervituri li tqabbad l-​għajn mal-​moħħ. It-​Tabib Goldberg jgħid: “Aħna naraw jekk il-​fibri tan-​nervituri jew il-​kanali tad-​demm li qegħdin fuq wara taʼ l-​għajn għandhomx xi forma stramba, għax dan jistaʼ jindika li n-​nervituri qed iġarrbu xi ħsara.”

Mod ieħor kif jindunaw bil-​glaucoma huwa billi jsir ċertu tip taʼ ttestjar fuq il-​medda tal-​vista magħruf bħala visual-field testing. It-​Tabib Goldberg jispjega: “Persuna tħares lejn tip t’apparat li minnu joħroġ dawl abjad, u dawl abjad ieħor iktar qawwi jinxtegħel fuq tikka żgħira fl-​apparat. L-​individwu jaġixxi billi jagħfas buttuna kull darba li jara dan id-​dawl abjad żgħir.” Jekk ma jarax dan id-​dawl abjad meta jkun fit-​tarf tal-​medda tal-​vista tiegħu, dan jistaʼ jindika li għandu l-​glaucoma. Madankollu, qed jiġu żviluppati strumenti ġodda li jistgħu jissimplifikaw din il-​proċedura pjuttost tedjanti.

Min Qiegħed f’Riskju?

Paul huwa raġel f’saħħtu li għandu ftit iżjed minn 40 sena. Hu jgħid: “Mort għand tabib taʼ l-​għajnejn biex jara jekk għandix bżonn nuċċali ġdid, u waqt li kont hemm staqsieni jekk kellix lil xi ħadd fil-​familja li kellu l-​glaucoma. Staqsejt ftit u skoprejt li kelli zija u anki ziju li kellhom din il-​marda. Bagħtuni għand speċjalista taʼ l-​għajnejn, u kkonferma li kelli l-​glaucoma.” It-​Tabib Goldberg jispjega: “Jekk ommok jew missierek għandu l-​glaucoma, għandek bejn tlieta u ħames darbiet iktar ċans li taqbdek. U jekk ħuk jew oħtok għandha l-​glaucoma, imbagħad ir-​riskju tiegħek ikun bejn ħamsa u sebaʼ darbiet iktar.”

It-Tabib Kevin Greenidge taʼ l-​Assoċjazzjoni tal-​Glaucoma fl-​Istati Uniti jenfasizza fatturi oħra taʼ riskju, billi jgħid: “Jekk għandek iktar minn 45 sena u int taʼ nisel Afrikan, jew jekk għandek xi ħaġa minn dawn il-​fatturi li ġejjin—xi ħadd fil-​familja tiegħek għandu l-​glaucoma, għandek vista qasira, għandek id-​dijabete, weġġajt għajnejk jew tuża prodotti li fihom il-​kortison/sterojdi—agħmel test taʼ l-​għajnejn kull sena.” Anki jekk m’għandek l-​ebda fatturi taʼ riskju u għandek taħt il-​45 sena, l-​assoċjazzjoni tirrikkmanda li xorta tiċċekkja għajnejk għall-​glaucoma kull erbaʼ snin. Jekk għandek iktar minn 45 sena, għandek tagħmel dan l-​eżami kull sentejn.

Ikkuraha u Ikkontrollaha

Il-​kura għall-​glaucoma taʼ Paul tinkludi li jagħmel qtar speċjali taʼ l-​għajnejn darba kuljum. Hu jgħid: “Il-​qtar li nuża jnaqqas il-​produzzjoni taʼ l-​aqueous fil-​boċċa taʼ l-​għajn.” Paul għamel ukoll trattament b’tip taʼ laser li ntuża biex “iħaffer” madwar għaxar toqob irqaq fl-​għajn fuq quddiem fejn hemm it-​toqob naturali minfejn joħroġ il-​likwidu. Hu jgħid: “Meta operawni fl-​ewwel għajn bil-​laser, kont beżgħan ħafna, u dan żiedli l-​iskomdu li ħassejt. Madankollu, meta wara ftit ġranet operawni fit-​tieni għajn, kont naf x’inhu ġej. Kont ħafna iktar rilassat u t-​tabib spiċċa l-​operazzjoni qabel ma indunajt b’dan.” L-​operazzjoni għenet biex il-​pressjoni t’għajnejn Paul tkun stabbli.

Għalhekk, il-​ħarsa taʼ Paul hija waħda pożittiva. Hu jgħid: “Għajnejja ġarrbu biss ftit ħsara fir-​retina, u għall-​grazzja t’Alla, għad għandi l-​vista periferali kollha. Jekk niftakar nuża l-​qtar taʼ għajnejja kuljum, wisq probabbli li hekk tibqaʼ.”

Qiegħda “l-​ħalliela qarrieqa tal-​vista” tisraqlek il-​vista? Jekk qatt ma ċċekkjajt għajnejk għall-​glaucoma—u speċjalment jekk int qiegħed f’wieħed mill-​gruppi fir-​riskju—ikun għaqli li tistaqsi lit-​tabib biex jeżaminak għall-​glaucoma. Bħalma jgħid it-​Tabib Goldberg, “ħafna mill-​ħsara li tagħmel il-​glaucoma tistaʼ tiġi evitata fil-​ħin u bit-​trattament addattat.” Iva, int tistaʼ tiskansa minn din il-​ħalliela tal-​vista!

[Kaxxa/Stampa f’paġna 26]

Għandek riskju akbar li tiżviluppa l-​glaucoma jekk

● Int taʼ nisel Afrikan

● Xi ħadd mill-​familja tiegħek għandu l-​glaucoma

● Għandek id-​dijabete

● Għandek vista qasira

● Tuża b’mod regulari, jew ilek tuża, il-​kortison/sterojdi—li jintużaw f’xi ingwent u sprejs għal kontra l-​ażżma

● Weġġajt xi darba għajnejk

● Għandek iktar minn 45 sena

[Stampa]

Ittestjar regulari t’għajnejk jistaʼ jgħinek biex ma titlifx serjament il-​vista tiegħek

[Dijagramma/Stampi f’paġna 25]

(Ghall-formazzjoni shiha tat-​test, ara pubblikazzjoni)

OPEN-ANGLE GLAUCOMA

Kornea

Ħabba taʼ l-​għajn

Lenti

Retina

Id-​disk taʼ l-​għajn, jew “blind spot,” huwa fejn il-​fibri tan-​nervituri jingħaqdu biex jifformaw in-​nerv taʼ l-​għajn

In-​nerv taʼ l-​għajn iġorr impulsi viżwali lejn il-​moħħ

“Ciliary body” jippompja l-​likwidu

1 “Aqueous humor” huwa likwidu ċar li jsaħħaħ il-​lenti, il-​ħabba taʼ l-​għajn, u l-​kornea minn ġewwa. M’huwiex l-​istess bħad-​dmugħ, li jlaħlaħ l-​għajn minn barra

2 “Trabecular meshwork” ineħħi l-​likwidu

3 Jekk il-​“meshwork” jeħel jew jinstadd, tiżdied il-​pressjoni ġewwa l-​għajn

4 Jekk tiżdied il-​pressjoni, issir ħsara fil-​fibri delikati tan-​nervituri li hemm fuq in-​naħa taʼ wara taʼ l-​għajn, u dan jikkaġuna l-​“glaucoma” jew inaqqas il-​vista

[Stampi f’paġna 25]

Disk taʼ l-​għajn

Xi tkun tistaʼ tara

VISTA NORMALI

GLAUCOMA FIL-​BIDU

GLAUCOMA FI STAT AVANZAT

[Sors]

Ritratti tad-​disk taʼ l-​għajn: Courtesy Atlas of Ophthalmology