Jaqbel Dan il-​Ktieb max-​Xjenza?

Ir-​reliġjon mhux dejjem ħarset lejn ix-​xjenza bħala l-​ħabiba tagħha. F’sekli taʼ l-​imgħoddi xi teologi rreżistew sejbiet xjentifiċi meta ħassew li dawn ipperikolaw l-​interpretazzjoni tagħhom tal-​Bibbja. Imma hija x-​xjenza tassew l-​għadu tal-​Bibbja?

LI KIEKU l-​kittieba tal-​Bibbja ħaddnu l-​iktar opinjonijiet xjentifiċi popolari taʼ żmienhom, ir-​riżultat kien ikun ktieb taʼ ineżattezzi xjentifiċi lampanti. Madankollu l-​kittieba ma ressqux fehmiet xjentifiċi żbaljati bħal dawn. Għall-​kuntrarju, huma niżżlu għadd taʼ stqarrijiet li mhux biss huma sodi xjentifikament imma wkoll li kkontradew direttament l-​opinjonijiet li kienu aċċettati dak iż-​żmien.

X’Sura Għandha L-​Art?

Dik il-​mistoqsija kienet qanqlet il-​kurżità tal-​bnedmin għal eluf taʼ snin. L-​opinjoni ġenerali fl-​antik kienet li l-​art kienet ċatta. Il-​Babilonjani, per eżempju, kienu jemmnu li l-​univers kien kaxxa jew kamra bl-​art bħala l-​paviment tagħha. Il-​qassisin Vediċi taʼ l-​Indja immaġinaw li l-​art kienet ċatta u li naħa waħda biss minnha kienet abitata. Tribù primittiv fl-​Asja kien jimmaġina l-​art bħala gabarrè enormi.

Sa minn kmieni fis-​sitt seklu Q.E.K., il-​filosfu Grieg Pitagora tteorizza li ladarba l-​qamar u x-​xemx huma sferiċi, l-​art trid tkun sfera wkoll. Aristotile (ir-rabaʼ seklu Q.E.K.) iktar tard qabel miegħu, billi spjega li l-​isferiċità taʼ l-​art hija pprovata mill-​eklissi tal-​qamar. Id-​dell taʼ l-​art fuq il-​qamar ġej fit-​tond.

Madankollu, il-​kunċett taʼ art ċatta (bin-naħa taʼ fuq tagħha biss abitata) ma sparixxiex kompletament. Xi wħud ma setgħux jaċċettaw l-​implikazzjoni loġika taʼ art tonda​—il-​kunċett taʼ l-​antipodi.a Lactantius, apoloġista Kristjan tar-​rabaʼ seklu E.K., irredikola dik l-​idea. Hu rraġuna: “Hemm xi ħadd daqshekk bla sens li jemmen li hemm nies li l-​passi tagħhom huma ogħla minn rashom? . . . li l-​uċuħ tar-​rabaʼ u s-​siġar jikbru ’l isfel? li x-​xita, u l-​borra, u s-​silġ jaqgħu ’l fuq?”²

Il-kunċett taʼ l-​antipodi kien taʼ dilemma għal xi ftit teologi. Ċerti teoriji kienu jsostnu li jekk kien hemm in-​nies jgħixu fuq in-​naħat opposti taʼ l-​art, dawn ma setgħu jkollhom ebda konnessjoni affattu maʼ bnedmin li kienu jafu bihom, jew minħabba li l-​baħar kien wiesaʼ wisq biex setaʼ jiġi navigat, jew minħabba li kien hemm żona taħraq ħafna u li ħadd ma setaʼ jaqsamha mad-​dawra taʼ l-​ekwatur. Mela mnejn setgħu ġew xi antipodjani? Perplessi, xi teologi ppreferew jemmnu li ma setaʼ jkun hemm ebda antipodjan, jew saħansitra, bħalma argumenta Lactantius, li l-​art assolutament ma setgħetx tkun sfera!

Minkejja dan, il-​kunċett taʼ art sferika baqaʼ prevalenti, u eventwalment ġie aċċettat kullimkien. Kien biss maż-​żerniq taʼ l-​era taʼ l-​ispazju fis-​seklu 20, madankollu, li sar possibbli għall-​bnedmin li jivvjaġġaw ’il bogħod biżżejjed fl-​ispazju biex jivverifikaw permezz t’osservazzjoni diretta li l-​art hija globu.b

U l-​Bibbja x’parti lagħbet f’din il-​kwestjoni? Fit-​tmien seklu Q.E.K., meta l-​opinjoni prevalenti kienet li l-​art kienet ċatta, sekli sħaħ qabel ma l-​filosfi Griegi ħarġu bit-​teorija li l-​art x’aktarx li kienet sferika, u eluf taʼ snin qabel ma l-​bnedmin raw l-​art bħala globu mill-​ispazju, il-​profeta Ebrajk Isaija stqarr b’sempliċità li ma bħala: “Hu jgħammar ’il fuq minn ħnejjet l-​art.” (Korsiv tagħna.) (Isaija 40:22) Il-​kelma Ebrajka chugh, hawnhekk tradotta “ħnejjet,” tistaʼ wkoll tingħata bħala “sfera.”³ Traduzzjonijiet oħrajn tal-​Bibbja jinqraw, “il-​globu taʼ l-​art” (Verżjoni Douay) u “l-​art tonda.”​—Moffatt.c

Isaija, wieħed mill-​kittieba tal-​Bibbja, evita l-​ħrejjef komuni dwar l-​art. Minflok, hu kiteb stqarrija li ma kinitx mhedda mill-​avvanzi tas-​sejbiet xjentifiċi.

X’Inhu Li Jżomm L-​Art Wieqfa?

Fiż-​żminijiet tal-​qedem, il-​bnedmin kienu mħawdin minħabba kwestjonijiet oħrajn dwar il-​kosmo: Fuq x’hiex qiegħda sserraħ l-​art? X’inhu dak li jżomm lix-​xemx, lill-​qamar, u lill-​istilel? Ma kellhom ebda għarfien dwar il-​liġi tal-​gravità universali, ifformulata minn Isaac Newton u ppubblikata fl-​1687. L-​idea li oġġetti fis-​sema jinsabu, fil-​fatt, imdendlin fi spazju vojt u fuq ix-​xejn ma kinux midħla tagħha. B’hekk l-​ispjegazzjonijiet tagħhom spiss kienu jissuġġerixxu li oġġetti jew sustanzi tanġibbli kienu qegħdin iżommu fl-​għoli l-​art u l-​oġġetti l-​oħrajn tas-​sema.

Per eżempju, teorija antika, li x’aktarx oriġinat minn nies li għexu fuq gżira, kienet li l-​art kienet imdawra bl-​ilma u li kienet tifflowtja f’dawn l-​ilmijiet. Il-​Ħindu kellhom l-​idea li l-​art kellha diversi pedamenti, wieħed fuq l-​ieħor. Kienet tistrieħ fuq erbaʼ ljunfanti, l-​iljunfanti kienu weqfin fuq fekruna enormi, il-​fekruna kienet wieqfa fuq serpent ġgantesk, u s-​serpent li kien imkebbeb kien jifflowtja fuq ilmijiet universali. Empedocles, filosfu Grieg tal-​ħames seklu Q.E.K., kien jemmen li l-​art kienet tistrieħ fuq tromba tar-​riħ u li din it-​tromba kienet il-​kaġun taċ-​ċaqliq taʼ l-​oġġetti fis-​sema.

Fost l-​iktar veduti influwenti kien hemm dawk t’Aristotile. Għalkemm itteorizza li l-​art hija sfera, hu ċaħad li din qatt setgħet tkun imdendla fl-​ispazju vojt. Fil-​kompożizzjoni tiegħu On the Heavens (Dwar is-​Smewwiet), meta rrifjuta l-​idea li l-​art tistrieħ fuq l-​ilma, hu qal: “M’hijiex in-​natura taʼ l-​ilma, daqs kemm m’hijiex taʼ l-​art, li joqgħod imdendel fl-​arja: irid ikollu fuq xiex iserraħ.”⁴ Mela, fuq xiex “isserraħ” l-​art? Aristotile għallem li x-​xemx, il-​qamar, u l-​istilel kienu mwaħħlin mal-​wiċċ taʼ sferi solidi u trasparenti. Sfera kienet tkun imdaħħla ġo sfera oħra, bl-​art​—immobbli—​fiċ-ċentru. Hekk kif l-​isferi kienu jduru waħda ġo l-​oħra, l-​oġġetti taʼ fuqhom​—ix-​xemx, il-​qamar, u l-​pjaneti—​kienu jimxu minn naħa għal oħra tas-​sema.

L-ispjegazzjoni t’Aristotile kienet tidher loġika. Jekk l-​oġġetti fis-​sema ma kinux imwaħħlin sew maʼ xi ħaġa, kif mela setgħu jibqgħu hemm fuq? Il-​veduti t’Aristotile, li kien igawdi l-​istima tan-​nies, kienu aċċettati bħala fatti għal xi 2,000 sena. Skond The New Encyclopædia Britannica, fis-​sekli 16 u 17 it-​tagħlim tiegħu “laħaq l-​istatus taʼ domma reliġjuża” f’għajnejn il-​knisja.⁵

Bl-invenzjoni tat-​teleskopju, l-​astronomi bdew jiddubitaw it-​teorija t’Aristotile. Xorta waħda, ir-​risposta baqgħet taħrabilhom sakemm Sir Isaac Newton spjega li l-​pjaneti jinsabu mdendlin fl-​ispazju, miżmumin fl-​orbiti tagħhom permezz taʼ forza inviżibbli​—il-​gravità. Dan kien jidher inkredibbli, u xi wħud mill-​kollegi taʼ Newton sabuha diffiċli biex jemmnu li l-​ispazju setaʼ jkun baħħ, fil-​biċċa l-​kbira nieqes mis-​sustanza.d⁶

Il-Bibbja x’għandha x’tgħid fuq din il-​kwestjoni? Kważi 3,500 sena ilu, il-​Bibbja stqarret b’ċarezza straordinarja li l-​art hija mdendla “fuq ix-​xejn.” (Ġob 26:7) Bl-​Ebrajk oriġinali, il-​kelma għal “xejn” (beli-mahʹ) użata hawnhekk litteralment tfisser “mingħajr xejn.”⁷ Il-​Contemporary English Version tuża l-​espressjoni, “fuq spazju vojt.”

Pjaneta mdendla “fuq spazju vojt” ma kellha xejn x’taqsam maʼ kif il-​biċċa l-​kbira tan-​nies taʼ dak iż-​żmien kienu jaħsbuha dwar l-​art. Madankollu, ferm avanzat għal żmienu, il-​kittieb tal-​Bibbja ddokumenta stqarrija li hija soda xjentifikament.

Il-​Bibbja u X-​Xjenza Medika—Jaqblu?

Ix-​xjenza medika moderna għallmitna ħafna dwar it-​tixrid u l-​prevenzjoni tal-​mard. Avvanzi fil-​mediċina fis-​seklu 19 wasslu għall-​introduzzjoni taʼ l-​antisepsis fil-​prattika medika​—indafa biex jitnaqqsu l-​infezzjonijiet. Ir-​riżultat kien drammatiku. Kien hemm tnaqqis sinjifikanti f’infezzjonijiet u mwiet prematuri.

It-tobba tal-​qedem, madankollu, ma fehmux għalkollox kif jinxtered il-​mard, lanqas ma rrealizzaw l-​importanza tas-​sanità fil-​prevenzjoni tal-​mard. Mhux taʼ b’xejn li ħafna mill-​prattiċi mediċi tagħhom huma meqjusin bħala barbari skond il-​livelli moderni.

Waħda mill-​eqdem kitbiet mediċi disponibbli llum hija l-​Papiru Ebers, ġabra t’għarfien mediku Eġizzjan, li tmur lura għal madwar l-​1550 Q.E.K. Dan l-​iskroll fih xi 700 rimedju għal diversi afflizzjonijiet “li jvarjaw minn gdim tal-​kukkudrilli sa wġigħ fid-​dwiefer tas-​swabaʼ tas-​saqajn.”⁸ The International Standard Bible Encyclopaedia tistqarr: “L-​għarfien mediku taʼ dawn it-​tobba kien ibbażat purament fuq l-​esperjenza, kien fil-​biċċa l-​kbira maġiku u xejn ma kien xjentifiku għal kollox.”⁹ Il-​biċċa l-​kbira tar-​rimedji ma kienu effettivi xejn, imma xi wħud minnhom kienu perikolużi għall-​aħħar. Għall-​kura taʼ ferita, waħda mill-​preskrizzjonijiet irrikmandat li wieħed japplika taħlita komposta minn eskrementi umani mħalltin maʼ sustanzi oħrajn.¹⁰

Din is-​silta taʼ rimedji mediċinali Eġizzjani nkitbet bejn wieħed u ieħor fl-​istess żmien taʼ l-​ewwel kotba tal-​Bibbja, li kienu jinkludu l-​Liġi Mosajka. Mosè, li twieled fis-​sena 1593 Q.E.K., trabba fl-​Eġittu. (Eżodu 2:​1-​10) Bħala membru tad-​dar tal-​Fargħun, hu kien “trawwem fl-​għerf kollu taʼ l-​Eġizzjani.” (Atti 7:​22) Kien familjari mat-​“tobba” taʼ l-​Eġittu. (Ġenesi 50:​1-3) Il-​prattiċi mediċi ineffettivi jew perikolużi tagħhom influwenzawh fil-​kitbiet tiegħu?

Le. Għall-​kuntrarju, il-​Liġi Mosajka kienet tinkludi regolamenti sanitarji li kienu ferm avanzati għal żmienhom. Per eżempju, liġi rigward kampijiet militari kienet tesiġi li l-​eskrementi jindifnu ’l bogħod mill-​kamp. (Dewteronomju 23:13) Din kienet miżura preventiva ferm avanzata. Għenet biex l-​ilma jinżamm ħieles mill-​kontaminazzjoni u pprovdiet protezzjoni mid-​disenterija u mardiet oħrajn li jikkaġunaw id-​dijarrea u li normalment jinġarru mid-​dubbien, u li għadhom sal-​lum jaħsdu miljuni taʼ ħajjiet kull sena f’artijiet fejn il-​kundizzjonijiet sanitarji huma deplorevoli.

Il-Liġi Mosajka kien fiha regolamenti sanitarji oħrajn li kienu jissalvagwardjaw lil Iżrael kontra t-​tixrid taʼ mard li jittieħed. Xi ħadd li kellu jew li kien issuspettat li kellu mard li setaʼ jiġi mgħoddi lil ħaddieħor kien jitqiegħed fi kwarantina. (Levitiku 13:​1-5) Ħwejjeġ jew oġġetti li jkunu ġew f’kuntatt maʼ xi annimal li jkun miet waħdu (forsi b’xi marda) kellhom jew jinħaslu qabel ma jerġgħu jintużaw jew jinqerdu. (Levitiku 11:27, 28, 32, 33) Kull min kien imiss maʼ xi ġisem mejjet, kien jitqies bħala mhux nadif u kellu jgħaddi minn proċedura taʼ tindif li kienet tinkludi l-​ħasil taʼ ħwejġu u taʼ persuntu. Matul il-​perijodu taʼ sebat ijiem li fih wieħed kien ikun meqjus mhux nadif, dan kellu jevita kuntatt fiżiku m’oħrajn.​—Numri 19:​1-​13.

Din il-​kodiċi sanitarja tirrivela għerf li t-​tobba tal-​ġnus taʼ madwarhom ma kellhomx bħalu dak iż-​żmien. Eluf taʼ snin qabel ma x-​xjenza medika tgħallmet dwar il-​modi li bihom jinxtered il-​mard, il-​Bibbja kienet tirrikmanda miżuri preventivi raġonevoli bħala salvagwardji kontra l-​mard. Mhux taʼ b’xejn li Mosè setaʼ jitkellem dwar l-​Iżraeliti inġenerali taʼ żmienu bħala li kienu jgħixu sa 70 jew 80 sena.e​—Salm 90:10.

Int għandek mnejn tirrikonoxxi li l-​istqarrijiet Bibliċi li għadna kif ikkunsidrajna huma korretti xjentifikament. Imma hemm stqarrijiet oħrajn fil-​Bibbja li ma jistgħux jiġu pprovati xjentifikament. Ifisser dan allura li l-​Bibbja tikkontradixxi lix-​xjenza?

Naċċettaw Dak Li Ma Jistax Jiġi Pprovat

Stqarrija li ma tistax tiġi pprovata m’hijiex neċessarjament falza. Evidenza xjentifika hija limitata mill-​abbiltà tal-​bniedem li jiskopri evidenza biżżejjed u jinterpreta l-​informazzjoni b’mod korrett. Imma xi veritajiet ma jistgħux jiġu pprovati għaliex ebda evidenza ma ġiet ippreservata, l-​evidenza hija mċajpra jew għadha ma nstabitx, jew il-​kapaċitajiet u l-​espertiżmu xjentifiċi m’humiex suffiċjenti biex tkun tistaʼ tintlaħaq konklużjoni indisputabbli. Jistaʼ dan japplika għal ċerti stqarrijiet Bibliċi li għalihom m’hemmx evidenza fiżika indipendenti?

Per eżempju, ir-​referenza tal-​Bibbja għal qasam inviżibbli abitat minn persuni spirti ma tistax tiġi pprovata vera​—jew mhux vera—​xjentifikament. L-​istess jistaʼ jingħad dwar ġrajjiet mirakolużi msemmijin fil-​Bibbja. M’hemmx biżżejjed evidenza ġeoloġika ċara għad-​Dilluvju globali taʼ żmien Noè biex tissodisfa lil xi nies. (Ġenesi, kapitlu 7) Irridu aħna nikkonkludu li dan ma ġarax? Ġrajjiet storiċi jistgħu jisfaw misturin biż-​żmien u bil-​bidliet. Mela ma jistax ikun li eluf taʼ snin t’attività ġeoloġika ħassret ħafna mill-​evidenza tad-​Dilluvju?

Veru, il-​Bibbja fiha stqarrijiet li ma jistgħux jiġu pprovati veri jew le mill-​evidenza fiżika disponibbli. Imma għandu dan jissorprendina? Il-​Bibbja m’hijiex xi ktieb tax-​xjenza. Hija, madankollu, ktieb taʼ verità. Aħna diġà kkunsidrajna evidenza qawwija li l-​kittieba tagħha kienu nies taʼ integrità u onestà. U meta jolqtu kwestjonijiet relatati max-​xjenza, kliemhom hu eżatt u ħieles għalkollox minn teoriji “xjentifiċi” antiki li wrew li ma kinux ħlief ħrejjef. Ix-​xjenza b’hekk m’hijiex għadu tal-​Bibbja. Hemm kull raġuni li wieħed jiżen dak li tgħid il-​Bibbja b’moħħ miftuħ.

[Noti taʼ taħt]

[Kumment f’paġna 21]

Stqarrija li ma tistax tiġi pprovata m’hijiex neċessarjament falza

[Stampa f’paġna 18]

Eluf taʼ snin qabel ma l-​bnedmin raw l-​art bħala globu mill-​ispazju, il-​Bibbja rreferiet għal “ħnejjet l-​art”

[Stampi f’paġna 20]

Sir Isaac Newton spjega li l-​pjaneti huma miżmumin fl-​orbiti tagħhom permezz tal-​gravità