Ix-​Xjenza u l-​Bibbja—Veru li Jikkontradixxu lil Xulxin?

IŻ-​ŻRIERAGĦ tal-​konflitt bejn Galileo u l-​Knisja Kattolika ġew miżrugħin sekli qabel ma twieldu Copernicus u Galileo. Il-​konċett ġeoċentriku, jew l-​idea li d-​dinja kienet iċ-​ċentru taʼ l-​univers, kien adottat mill-​Griegi taʼ l-​antik u sar magħruf permezz t’Aristotele (384-​322 Q.E.K.) li kien filosfu, u wkoll permezz taʼ Ptolomew li kien astronomu u astrologu (it-tieni seklu E.K.).a

Il-​konċett t’Aristotele dwar l-​univers kien influwenzat mill-​mod kif kien jaħseb il-​matematiku u l-​filosfu Grieg Pythagoras (is-sitt seklu Q.E.K.). Minħabba li Aristotele adotta l-​idea taʼ Pythagoras li ċ-​ċirku u l-​isfera huma forom perfetti, hu kien jemmen li s-​smewwiet kienu serje taʼ sferi ġo sferi, bħal saffi taʼ basla. Kull saff kien magħmul mill-​kristall, u d-​dinja kienet fiċ-​ċentru. L-​istilel kienu jimxu f’forma taʼ ċirku u l-​moviment tagħhom kien jiddependi mill-​isfera taʼ barranett, fejn kien hemm qawwa sopranaturali. Aristotele kien jemmen ukoll li x-​xemx u l-​oġġetti ċelestjali l-​oħra kienu perfetti, li la kellhom marki jew tbajjaʼ u lanqas kienu jinbidlu.

Il-konċett grandjuż t’Aristotele kien prodott tal-​filosofija u mhux tax-​xjenza. Hu ħass li ma kienx jagħmel sens li temmen li l-​art kienet tiċċaqlaq. Hu rrifjuta wkoll l-​idea li kien hemm xi vojt, jew spazju, għax kien jemmen illi kieku l-​art kienet tiċċaqlaq, din kienet se tiġi effettwata mill-​frizzjoni u tieqaf tiċċaqlaq, jekk ma tiġix applikata l-​istess forza. Minħabba li l-​konċett t’Aristotele deher li kien loġiku meta mqabbel maʼ l-​għarfien taʼ dak iż-​żmien, in-​nies in ġenerali bażikament qablu maʼ l-​idea t’Aristotele għal kważi 2,000 sena. Anki lejn l-​aħħar tas-​seklu 16, il-​filosfu Franċiż Jean Bodin tkellem dwar din l-​idea popolari meta qal: “Ebda individwu f’sensih, jew li għandu l-​iċken idea tal-​fiżika, m’hu qatt se jaħseb li d-​dinja, tant tqila u goffa . . . , iddur . . . fuq l-​assi tagħha u madwar ix-​xemx; għax kieku maʼ l-​iċken ċaqliqa taʼ l-​art, naraw bliet u fortizzi, villaġġi u muntanji jiġġarrfu.”

L-​Idea t’Aristotele Adottata mill-​Knisja

Ħaġa oħra li wasslet għall-​konflitt bejn Galileo u l-​knisja seħħet fis-​seklu 13 u kienet tinvolvi lil Thomas Aquinas (1225-​74) li kellu awtorità fil-​Knisja Kattolika. Aquinas kien jirrispettah ħafna lil Aristotele; fil-​fatt kien jirreferi għalih bħala l-​Filosfu. Aquinas qattaʼ ħames snin jissielet biex jgħaqqad il-​filosofija t’Aristotele mat-​tagħlim tal-​knisja. Skond ma qal Wade Rowland fil-​ktieb tiegħu Galileo’s Mistake, sa żmien Galileo l-​ideat t’Aristotele mħalltin mat-​teoloġija t’Aquinas kienu saru l-​bażi tad-​domma tal-​Knisja Rumana. Ukoll, irridu nżommu f’moħħna li f’dawn il-​jiem ma kien hemm ebda komunità xjentifika indipendenti. L-​edukazzjoni kienet fil-​biċċa l-​kbira f’idejn il-​knisja. Ġeneralment, il-​knisja kienet l-​unika awtorità fuq ir-​reliġjon u x-​xjenza.

Dan kollu wassal għall-​konfront bejn il-​knisja u Galileo. Saħansitra qabel ma involva lilu nnifsu fl-​astronomija, Galileo kien kiteb artiklu formali fuq il-​moviment (motion). Dan sfida ħafna mis-​suppożizzjonijiet t’Aristotele, li kien rispettat ħafna. Madankollu, Galileo tant appoġġa l-​konċett eljoċentriku u sostna li dan kien jaqbel maʼ l-​Iskrittura li minħabba f’hekk kellu jgħaddi ġuri mill-​Inkwiżizzjoni fl-​1633.

Waqt li beda jiddefendi lilu nnifsu, Galileo qal li kellu fidi soda li l-​Bibbja kienet il-​Kelma ispirata t’Alla. Qal ukoll li l-​Iskrittura kienet miktuba għan-​nies ordinarji u meta l-​Bibbja tidher li qed tirreferi għall-​moviment tax-​xemx ma kellhiex tittieħed b’mod letterali. L-​argumenti tiegħu ma swew għal xejn. Minħabba li Galileo rrifjuta l-​interpretazzjoni taʼ l-​Iskrittura bbażata fuq il-​filosofija Griega, hu ġie kundannat! Kien biss fl-​1992 li l-​Knisja Kattolika ammettiet uffiċjalment l-​iżball li ħadet meta ġġudikat lil Galileo.

Lezzjonijiet li Nistgħu Nitgħallmu

X’nistgħu nitgħallmu minn dawn il-​ġrajjiet? L-​ewwelnett, Galileo ma kellu ebda dubju dwar il-​Bibbja. Minflok, hu ddubita t-​tagħlim tal-​knisja. Wieħed kittieb dwar ir-​reliġjon osserva li minn Galileo nitgħallmu li l-​Knisja ma kinitx żammet wisq mal-​veritajiet tal-​Bibbja, anzi għall-​kuntrarju bilkemm żammet magħhom. Billi ħalliet il-​filosofija Griega tinfluwenza t-​teoloġija, il-​knisja ċediet għat-​tradizzjoni minflok ma segwiet it-​tagħlim tal-​Bibbja.

Dan kollu jfakkarna fit-​twissija tal-​Bibbja: “Oqogħdu attenti li ma jkunx hemm xi ħadd li jaħtafkom taħt difrejh b’filosofija u qerq fieragħ skond it-​tradizzjoni tal-​bnedmin, skond l-​affarijiet elementari tad-​dinja u mhux skond Kristu.”—Kolossin 2:8.

Anki llum, ħafna fil-​Kristjaneżmu jkomplu jħaddnu t-​teoriji u l-​filosofiji li jikkontradixxu l-​Bibbja. Eżempju taʼ dan hu t-​teorija taʼ Darwin dwar l-​evoluzzjoni, li huma aċċettaw minflok ir-​rakkont tal-​ħolqien li nsibu fil-​Ġenesi. Meta għamlu din il-​bidla, il-​knejjes fil-​fatt għamlu lil Darwin bħala l-​Aristotele taʼ llum u poġġew il-​fidi tagħhom fl-​evoluzzjoni.b

Ix-​Xjenza Vera f’Armonija mal-​Bibbja

Dak li ntqal qabel m’għandu b’ebda mod jiskuraġġixxi l-​interess fix-​xjenza. Anzi, il-​Bibbja stess tistidinna nitgħallmu mill-​għemejjel t’Alla u nagħrfu x’inhuma l-​kwalitajiet mill-​aqwa tiegħu minn dak li naraw. (Isaija 40:26; Rumani 1:20) M’għandniex xi ngħidu, il-​Bibbja ma ssostnix li tgħallem ix-​xjenza. Minflok, hi turina l-​livelli t’Alla, l-​aspetti tal-​personalità tiegħu li ma nistgħux naraw fil-​ħolqien, u l-​iskop li għandu għall-​umanità. (Salm 19:​8-12 [19:​7-11, NW]; 2 Timotju 3:16) Madankollu, meta l-​Bibbja ssemmi fenomeni naturali, hi dejjem korretta. Galileo nnifsu qal: “Kemm l-​Iskrittura Mqaddsa u kemm in-​natura saru permezz tal-​Kelma Divina . . . Żewġ veritajiet qatt ma jistgħu jikkontradixxu lil xulxin.” Ikkunsidra l-​eżempji li ġejjin.

Konċett iktar bażiku minn dak tal-​moviment taʼ l-​istilel u l-​pjaneti hu li dak kollu li hemm fl-​univers huwa gvernat minn liġijiet, bħal per eżempju l-​liġi tal-​gravità. Leqdem referenza għal-​liġijiet fiżiċi barra l-​Bibbja saret minn Pythagoras, li kien jemmen li l-​univers setaʼ jiġi spjegat permezz tan-​numri. Finalment, elfejn sena wara, Galileo, Kepler, u Newton taw prova li l-​affarijiet fiżiċi huma gvernati minn liġijiet loġiċi.

L-eqdem referenza li nsibu fil-​Bibbja għal-​liġijiet naturali tinsab fil-​ktieb taʼ Ġob. Madwar l-​1600 Q.E.K., Alla staqsa lil Ġob: “Taf hekk sewwa l-​liġijiet tas-​sema, li tikteb għall-​art l-​ordni tagħhom?” (Ġob 38:33) Il-​ktieb taʼ Ġeremija, li nkiteb fis-​sebaʼ seklu Q.E.K., jirreferi għal Ġeħova bħala l-​Ħallieq li għamel “il-​qamar u l-​kwiekeb b’liġijiethom” u li għamel “il-​liġijiet tas-​sema u l-​art.” (Ġeremija 31:35; 33:​25, korsiv tagħna.) Meta qies dawn l-​istqarrijiet, il-​kummentatur tal-​Bibbja G. Rawlinson osserva li l-​kittieba tal-​Bibbja u x-​xjenza moderna ċertament jaqblu li fid-​dinja fiżika jeżistu ħafna liġijiet.

Per eżempju, l-​istqarrija li nsibu f’Ġob intgħamlet madwar elf sena qabel ma Pythagoras kiteb dwar il-​liġijiet li jiggvernaw l-​oġġetti fl-​univers. Ftakar li l-​objettiv tal-​Bibbja m’huwiex biss li turi l-​fatti fiżiċi imma li tenfasizzalna primarjament li Ġeħova hu l-​Ħallieq taʼ l-​affarijiet kollha—il-​wieħed li jistaʼ joħloq il-​liġijiet fiżiċi.—Ġob 38:​4, 12; 42:​1, 2.

Eżempju ieħor li nistgħu nikkunsidraw hu li l-​ilmijiet taʼ l-​art jgħaddu minn ċiklu msejjaħ iċ-​ċiklu taʼ l-​ilma, jew iċ-​ċiklu idroloġiku. Fi ftit kliem, l-​ilma jevapora mill-​baħar, jifforma fi sħab, jinżel fuq l-​art bħala xita jew silġ, u mbagħad jerġaʼ jmur fil-​baħar. L-​eqdem kitbiet li baqgħu jeżistu minbarra l-​Bibbja u li jagħmlu referenza għal dan iċ-​ċiklu huma mir-​rabaʼ seklu Q.E.K. Imma l-​istqarrijiet tal-​Bibbja jerġaʼ huma mijiet taʼ snin eqdem minn dawn. Per eżempju, fis-​seklu 11 Q.E.K., is-​Sultan Salamun taʼ Iżrael kiteb: “Ix-​xmajjar kollha lejn il-​baħar jiġru, iżda ma jimteliex il-​baħar bihom; mnejn ikunu bdew il-​mixja tagħhom, ’l hemmhekk ix-​xmajjar jerġgħu jmorru.”—Koħèlet 1:7.

Bl-istess mod, madwar is-​sena 800 Q.E.K., il-​profeta Għamos, ragħaj u bidwi umli, kiteb li Ġeħova huwa l-​Wieħed li “jsejjaħ ilmijiet il-​baħar, u jsawwabhom fuq wiċċ l-​art.” (Għamos 5:8) Mingħajr m’użaw kliem komplikat u tekniku, kemm Salamun u kemm Għamos iddeskrivew b’mod eżatt iċ-​ċiklu taʼ l-​ilma, kull wieħed minnhom minn perspettiva kemxejn differenti.

Il-​Bibbja tirreferi wkoll għal Alla bħala li qed iżomm “l-​art imdendla fuq ix-​xejn.” (Ġob 26:7) Meta tqis l-​għarfien li kellhom fl-​1600 Q.E.K., li bejn wieħed u ieħor kien iż-​żmien meta ntqal dan il-​kliem, ried ikun verament raġel straordinarju biex jgħid li oġġett solidu jistaʼ jibqaʼ mdendel fl-​ispazju mingħajr ebda appoġġ minn xi oġġett fiżiku. Bħalma ssemma qabel, Aristotele nnifsu ċaħad lidea li hemm l-​ispazju, u hu għex iktar minn 1,200 sena wara!

Ma taqbilx li hija verament xi ħaġa taʼ lgħaġeb li l-​Bibbja tagħmel stqarrijiet eżatti bħal dawn—speċjalment meta tikkunsidra li minħabba l-​ideat żbaljati taʼ dak iż-​żmien kien jidher loġiku li tirraġuna b’dak il-​mod? Għal uħud li jirraġunaw, din hija evidenza oħra li l-​Bibbja hija ispirata minn Alla. Għalhekk, huwa għaqli li ma nħallux lilna nfusna niġu influwenzati minn tagħlim jew teoriji li jikkontradixxu l-​Kelma t’Alla. Bħalma wriet l-​istorja għal darba wara l-​oħra, il-​filosofiji umani, anki dawk taʼ l-​iktar nies intelletwali, jiġu u jmorru, imma min-​naħa l-​oħra “l-​kelma taʼ Ġeħova tibqaʼ għal dejjem.”—1 Pietru 1:25.

[Noti taʼ taħt]

[Kaxxa/Stampa f’paġna 6]

L-​Attitudni tal-​Protestanti

Il-​mexxejja tar-​Riforma Protestanta wkoll tkellmu kontra l-​idea li x-​xemx hi fiċ-​ċentru taʼ l-​univers. Fost dawn kien hemm Luteru (1483-​1546), Philipp Melanchthon (1497-​1560), u Kalvinu (1509-​64). Luteru qal fuq Copernicus: “Dan l-​iblah irid ibiddel ix-​xjenza kollha taʼ l-​astronomija.”

Ir-​Riformisti bbażaw l-​argumenti tagħhom fuq l-​interpretazzjoni letterali taʼ xi skritturi, bħalma hu r-​rakkont taʼ Ġożwè kapitlu 10, li jgħid li x-​xemx u l-​qamar ‘waqfu.’c Ir-​Riformisti għala żammew daqshekk maʼ din l-​idea? Il-​ktieb Galileo’s Mistake jispjega li għalkemm ir-​Riforma Protestanta nqatgħet mill-​Knisja Kattolika Rumana hi ma ħelsitx mill-​awtorità fundamentali t’Aristotele u taʼ Thomas Aquinas, li l-​ħarsa tagħhom kienet aċċettata kemm mill-​Kattoliċi u kemm mill-​Protestanti.

[Nota taʼ taħt]

[Stampi]

Luteru

Kalvinu

[Sors]

Mill-ktieb Servetus and Calvin, 1877

[Stampa f’paġna 4]

Aristotele

[Sors]

Mill-​ktieb A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Stampa f’paġna 5]

Thomas Aquinas

[Sors]

Mill-​ktieb Encyclopedia of Religious Knowledge, 1855

[Stampa f’paġna 6]

Isaac Newton

[Stampa f’paġna 7]

Madwar 3,000 sena ilu, il-​Bibbja ddeskriviet iċ-​ċiklu taʼ l-​ilma tad-​dinja