Bijografija

Għexna bis-​Saħħa li Tana Jehovah

KIF RAKKONTATA MINN ERZSÉBET HAFFNER

“Mhux se nħallihom jeżiljawk,” qalli Tibor Haffner meta sar jaf li kienu ordnawli nitlaq miċ-​Ċekoslovakkja. Imbagħad żied jgħid: “Jekk taqbel, jien niżżewġek, u int tibqaʼ miegħi għal dejjem.”

FID-​29 taʼ Jannar, 1938, ftit ġimgħat biss wara dik il-​proposta li ma kontx qed nistennieha, iżżewwiġt lil Tibor, il-​ħu Kristjan li ta xiehda lill-​familja tiegħi għall-​ewwel darba. Ma kinitx deċiżjoni faċli. Kont għadni kif għalaqt it-​18-il sena, u bħala ministru full-time tax-​Xhieda taʼ Jehovah, ridt niddedika ż-​żgħożija tiegħi għas-​servizz t’Alla biss. Bkejt u tlabt, u kien biss meta kkalmajt li rrealizzajt kemm dak li kien offrieli Tibor kien iktar minn sempliċi ġest taʼ qalb tajba. Ħassejt ukoll li ridt ngħix maʼ dan ir-​raġel li jħobbni ġenwinament.

Imma għala kont fil-​periklu li niġi eżiljata? Fuq kollox, jien kont qed ngħix f’pajjiż li kien kburi bis-​sistema demokratika u l-​libertà reliġjuża tiegħu. Naħseb li issa wasal il-​waqt li ngħidilkom iktar dwar l-​istorja tiegħi.

Jien twilidt fis-​26 taʼ Diċembru, 1919, fil-​villaġġ taʼ Sajószentpéter, fl-​Ungerija, xi 160 kilometru fil-​lvant taʼ Budapest. Il-​ġenituri tiegħi kienu Kattoliċi Griegi. B’sogħba, missieri miet qabel ma twilidt. Wara ftit, ommi żżewġet raġel armel b’erbat itfal, u morna noqogħdu f’Lučenec, belt mill-​isbaħ f’dik li qabel kienet iċ-​Ċekoslovakkja. F’dak iż-​żmien, ma kinitx xi ħaġa faċli li tgħix maʼ familja tar-​rispett. Bħala l-​iżgħar waħda minn ħamest itfal, ħassejtni qisni barranija fil-​familja. Is-​sitwazzjoni ekonomika kienet diffiċli, u jien mhux biss kont imċaħħda mill-​affarijiet materjali imma wkoll mill-​attenzjoni u l-​imħabba li l-​ġenituri normalment jagħtu lit-​tfal.

Min Jafha t-​Tweġiba?

Meta kelli 16-il sena, kelli ħafna mistoqsijiet li kienu jinkwetawni. Kont qrajt b’interess kbir l-​istorja taʼ l-​ewwel gwerra dinjija, u bqajt skantata bil-​qtil kollu li sar bejn il-​ġnus ċivilizzati li kienu jgħidu li huma Kristjani. Barra minn hekk, madwari stajt nara li l-​militariżmu kien qed jiżdied kullimkien. Xejn minn dan ma kien jaqbel maʼ dak li kont qed nitgħallem fil-​knisja dwar l-​imħabba għall-​proxxmu.

Għalhekk, jien mort għand qassis Kattoliku Ruman u staqsejtu: “Liema kmand għandhom jobdu l-​Kristjani—li jmorru għall-​gwerra u joqtlu lil proxxmu tagħhom jew li jħobbuh?” Peress li ddejjaq bil-​mistoqsija li għamiltlu, hu qalli li kien jgħallem dak li qalulu l-​awtoritajiet taʼ fuqu. L-​istess ġara meta żort ministru Kalvinista u mbagħad rabbi Lhudi. Ma ħadt ebda tweġiba, ħlief l-​istagħġib tagħhom bil-​mistoqsija mhux tas-​soltu li għamiltilhom. Fl-​aħħar mort inkellem ministru Luteran. Hu rrabja, imma qabel tlaqt qalli: “Jekk veru trid tkun taf xi ħaġa dwar dan, staqsi lix-​Xhieda taʼ Jehovah.”

Ipprovajt insib lix-​Xhieda imma ma rnexxilix. Ftit jiem wara, hekk kif kont ġejja lura mix-​xogħol, rajt il-​bieb tad-​dar imbexxaq. Ġuvni gustuż kien qed jaqra mill-​Bibbja lil ommi. F’daqqa waħda, għaddieli ħsieb minn rasi, ‘Dan żgur li Xhud taʼ Jehovah!’ Aħna stidinna lil dan ir-​raġel, Tibor Haffner, biex jidħol ġewwa, u erġajt staqsejt il-​mistoqsijiet tiegħi lilu. Minflok ma weġibni minn moħħu, hu wrieni x’tgħid il-​Bibbja dwar x’jidentifika l-​veri Kristjani, kif ukoll dwar iż-​żmien li qed ngħixu fih.—Ġwanni 13:34, 35; 2 Timotju 3:1-5.

Ftit xhur wara, qabel m’għalaqt 17-il sena, tgħammidt. Ħassejt li kulħadd għandu jismaʼ b’dawn il-​veritajiet prezzjużi li jien tant tħabatt biex sibthom. Bdejt nippriedka full-time, għalkemm dan ix-​xogħol kien daqsxejn taʼ sfida fiċ-​Ċekoslovakkja fl-​aħħar tas-​snin 30. Minkejja li x-​xogħol tagħna kien reġistrat b’mod uffiċjali, aħna ffaċċjajna oppożizzjoni ħarxa mqanqla mill-​membri tal-​kleru.

Nibdew Induqu l-​Persekuzzjoni

Ġurnata waħda fl-​aħħar tas-​sena 1937, kont qed nippriedka m’oħt Kristjana f’raħal qrib taʼ Lučenec. F’kemm ili ngħid, ġejna arrestati u mitfugħin il-​ħabs. “Intom se tmutu hawn,” qalilna l-​gwardjan hekk kif sabbat il-​bieb taċ-​ċella tagħna.

Sa fil-​għaxija kellna erbgħa min-​nies oħra magħna fiċ-​ċella. Aħna bdejna nfarrġuhom u nagħtuhom xiehda. Huma kkalmaw, u qattajna l-​lejl sħiħ naqsmu l-​verità tal-​Bibbja magħhom.

Fis-sitta taʼ l-​għada fil-​għodu, il-​gwardjan għajjatli biex noħroġ miċ-​ċella. Lil ħabibti għedtilha: “Nerġgħu niltaqgħu fis-​Saltna t’Alla.” Tlabtha tgħid lill-​familja tiegħi b’dak li ġrali jekk jirnexxilha ssalva. Għedt talba f’qalbi u mort mal-​gwardjan. Hu ħadni fl-​appartament tiegħu fl-​inħawi tal-​ħabs. “Irrid nistaqsik xi affarijiet,” qalli hu. “Il-​bieraħ fil-​għaxija int għedt li isem Alla hu Jehovah. Tistaʼ turini dan l-​isem fil-​Bibbja?” Kif bqajt skantata u x’serħan ħassejt! Hu ġab il-​Bibbja tiegħu, u jien urejt l-​isem Jehovah lilu u lil martu. Kellu ħafna iktar mistoqsijiet dwar is-​suġġetti li ddiskutejna maʼ l-​erbaʼ nisa matul il-​lejl. X’ħin ħassu sodisfatt bit-​tweġibiet, hu talab lil martu tipprepara l-​kolazzjon għalija u għal ħabibti.

Jumejn wara, ġejna meħlusin, imma l-​imħallef iddeċieda li peress li kont ċittadina Ungeriża, kelli nitlaq miċ-​Ċekoslovakkja. Kien wara din il-​ġrajja li Tibor Haffner talabni nsir martu. Aħna żżewwiġna, u jien mort ngħix fid-​dar tal-​ġenituri tiegħu.

Il-​Persekuzzjoni Tiħrax

Aħna komplejna fix-​xogħol taʼ l-​ippridkar bħala koppja, għalkemm Tibor kellu wkoll xi xogħol taʼ l-​organizzazzjoni x’jagħmel. Ftit jiem biss qabel ma s-​suldati Ungeriżi mmarċjaw għal ġol-​belt tagħna f’Novembru taʼ l-​1938, twieled it-​tifel tagħna Tibor, Jr. Fl-​Ewropa, it-​tieni gwerra dinjija kienet fix-​xefaq. Parti kbira miċ-​Ċekoslovakkja nħatfet mill-​Ungerija, u għalhekk żdiedet il-​persekuzzjoni fuq dawk ix-​Xhieda taʼ Jehovah li kienu jgħixu fl-​inħawi milquta.

Fl-10 t’Ottubru, 1942, Tibor telaq lejn Debrecen biex jiltaqaʼ maʼ xi aħwa. Madankollu, din id-​darba ma ġiex lura. Iktar tard qalli x’kien ġara. Minflok l-​aħwa, fuq il-​pont fejn kellhom jiltaqgħu kien hemm xi pulizija lebsin taʼ ħaddiema. Huma kienu qed jistennew lil żewġi u lil Pál Nagypál, li kienu l-​aħħar tnejn li waslu. Imbagħad il-​pulizija ħaduhom l-​għassa u sawtuhom bil-​bsaten f’saqajhom mikxufin sakemm ħassewhom ħażin bl-​uġigħ.

Imbagħad ordnawlhom jilbsu l-​bwiez tagħhom u jqumu bil-​wieqfa. Minkejja l-​uġigħ, huma ġew sforzati jmorru fl-​istazzjon tal-​ferrovija. Il-​pulizija ġabu raġel ieħor li tant kellu rasu nfaxxata li bilkemm setaʼ jara. Dan kien ħuna András Pilling, li kien ġie għal-​laqgħa wkoll. Żewġi ttieħed bil-​ferrovija lejn post fejn kienu qed jinżammu x-​Xhieda f’Alag, qrib Budapest. Wieħed mill-​gwardjani, li ra s-​saqajn imtertqa taʼ Tibor, qal b’sarkażmu: “Kemm hawn min hu kattiv! Tinkwetax, issa aħna nfejquk.” Żewġ gwardjani oħra bdew isawtu lil Tibor f’saqajh, waqt li d-​demm beda jtir maʼ kullimkien. Wara ftit minuti, hu ntilef minn sensih.

Fix-xahar taʼ wara, Tibor u iktar minn 60 aħwa oħra għaddew ġuri. L-​aħwa András Bartha, Dénes Faluvégi, u János Konrád ngħataw is-​sentenza tal-​mewt bil-​forka. Ħuna András Pilling ngħata s-​sentenza tal-​ħabs għal għomru waqt li żewġi ngħata s-​sentenza taʼ 12-il sena ħabs. Għal liema raġuni? Il-​prosekutur akkużahom bi tradiment kbir, ċaħda tas-​servizz militari, spjunaġġ, u akkużahom ukoll li tebbgħu l-​ġieħ tal-​knisja mill-​iktar qaddisa. Is-​sentenzi għall-​mewt iktar tard inbidlu f’sentenzi taʼ ħabs għal għomorhom.

Insegwi lil Żewġi

Jumejn wara li Tibor telaq għal-​laqgħa f’Debrecen, jien qomt qabel is-​sitta biex ngħaddi l-​ħwejjeġ tagħna. F’daqqa waħda kien hemm taħbita qawwija fuq il-​bieb. F’qalbi għedt, ‘Waslu.’ Sitt uffiċjali tal-​pulizija daħlu ġewwa u informawni li kellhom il-​permess jagħmlu tfittxija fid-​dar. Kulmin kien fid-​dar ġie arrestat u ttieħed lejn l-​għassa tal-​pulizija, inkluż it-​tifel tagħna taʼ tliet snin. Dakinhar stess ġejna trasferiti lejn faċilità f’Pétervására, ġo l-​Ungerija.

Wara li wasalna, qabadni d-​deni u sseparawni mill-​oħrajn li kienu fl-​istess ċella. Meta fiqt, żewġ suldati kienu fiċ-​ċella tiegħi jargumentaw dwari. “Irridu nisparawlha! Jien se nisparalha!” qal wieħed minnhom. Imma l-​ieħor ried jiċċekkjali saħħti qabel ma jisparawli. Jien tlabthom bil-​ħniena biex iħalluni ngħix. Fl-​aħħar telqu miċ-​ċella tiegħi, u rringrazzjajt lil Jehovah talli għenni.

Il-gwardjani kellhom mod speċjali kif jinterrogaw lil dak li jkun. Lili ordnawli nintefaʼ wiċċi ’l isfel maʼ l-​art, poġġew il-​kalzetti f’ħalqi, rabtuli idejja u saqajja, u bdew isawtuni bil-​frosta sakemm ħarġuli d-​demm. Waqfu biss meta wieħed mis-​suldati qal li għeja u li ma felaħx ikompli. Huma staqsewni maʼ min kellu jiltaqaʼ żewġi dakinhar li ġie arrestat. Jien m’għedtilhomx, allura komplew isawtuni għal tlett ijiem. Fir-​rabaʼ jum ħallewni mmur nieħu lit-​tifel għand ommi. F’temp inġazzat, ġarrejt lit-​tifel fuq dahri li kien kollu feriti, u mxejt xi 13-il kilometru sa l-​istazzjon tal-​ferrovija. Minn hemm bqajt sejra d-​dar bil-​ferrovija, imma dakinhar stess kelli nkun lura fil-​kamp.

Ngħatajt is-​sentenza taʼ sitt snin f’ħabs li kien jinsab ġo Budapest. Malli wasalt, sirt naf li anki Tibor kien hemm. Kemm fraħna meta tawna l-​permess inkellmu lil xulxin, għalkemm dan stajna nagħmluh minn wara l-​ħadid għal ftit minuti biss! It-​tnejn li aħna ħassejna l-​imħabba taʼ Jehovah u ssaħħaħna permezz taʼ dawn il-​mumenti prezzjużi. Sakemm erġajna ltqajna, it-​tnejn li aħna kellna nerġgħu ngħaddu minn provi tal-​biżaʼ, u kemm-il darba ħlisna minn ħalq il-​mewt bi żbrixx.

Minn Ħabs għall-​Ieħor

B’kollox konna xi 80 oħt imrekknin ġo ċella waħda. Konna nixxennqu għal daqsxejn ikel spiritwali, imma kienet tidher xi ħaġa impossibbli li ndaħħlu ikel bħal dan fil-​ħabs. Stajna niksbu xi ħaġa minn ġol-​ħabs stess? Ħalli ngħidilkom x’għamilna. Jien offrejt li nsewwi l-​kalzetti taʼ l-​iskrivani tal-​ħabs. F’waħda mill-​kalzetti, poġġejt karta li fuqha staqsejt x’inhu n-​numru tal-​Bibbja fil-​katalgu tal-​librerija tal-​ħabs. Biex nevita kull suspett, żidt żewġ titli taʼ kotba oħra.

L-għada rċivejt gods kalzetti oħra mingħand l-​iskrivani. F’waħda minnhom kien hemm ir-​risposta. Imbagħad tajt dawn in-​numri lil wieħed mill-​gwardjani u tlabtu l-​kotba. Kemm fraħna meta tawna l-​kotba, inkluż il-​Bibbja! Il-​kotba l-​oħra konna nibdluhom kull ġimgħa, imma l-​Bibbja żammejnieha. Meta l-​gwardjan kien jistaqsi għaliha, aħna dejjem konna ngħidulu: “Dak ktieb kbir, u kulħadd irid jaqrah.” B’dan il-​mod irnexxielna naqraw il-​Bibbja.

Darba minnhom, wieħed uffiċjal stidinni mmur fl-​uffiċċju tiegħu. Hu deher edukat iktar mis-​soltu.

“Sinjura Haffner, għandi aħbar tajba għalik,” qalli hu. “Tistaʼ tmur id-​dar. Forsi għada. Jekk hemm ferrovija, anki llum stess.”

“Kieku tajjeb,” għedtlu jien.

“Dażgur li tajjeb,” qalli hu. “Int għandek tifel, u naħseb li tixtieq trabbih.” Imbagħad żied jgħid, “Kulma trid tagħmel hu li tiffirma din l-​ittra.”

“Dwar xiex inhi?” staqsejtu.

“Toqgħodx tinkwieta,” insista hu. “Kemm tiffirmaha, u tistaʼ titlaq.” Imbagħad qalli: “Malli tasal id-​dar, tistaʼ tagħmel li trid. Imma issa trid tiffirma li m’intix se tibqaʼ waħda mix-​Xhieda taʼ Jehovah.”

Jien ersaqt lura u rrifjutajt b’mod sod.

“Mela hawnhekk se tmut!” għajjat hu bir-​rabja u bagħatni ’l barra.

F’Mejju taʼ l-​1943, intbgħatt f’ħabs ieħor ġo Budapest u iktar tard lejn il-​villaġġ taʼ Márianosztra, fejn għexna f’monasterju maʼ xi 70 soru. Minkejja l-​ġuħ u diffikultajiet oħra, konna ħerqanin biex naqsmu t-​tama tagħna magħhom. Waħda mis-​sorijiet uriet interess sinċier fil-​messaġġ tagħna u qalet: “Dan li qed tgħiduli hu meraviljuż. Qatt ma smajt ħaġa bħal din. Jekk jogħġobkom, għiduli iktar.” Aħna għednielha dwar id-​dinja l-​ġdida u l-​ħajja meraviljuża fiha. Hekk kif konna qed nitkellmu, waslet il-​madre superjura. Minnufih, is-​soru li wriet interess ittieħdet ’l hemm, ġiet imneżżgħa, u ngħatat xebgħa sew bil-​frosta. Meta rġajna rajnieha, hi talbitna bil-​ħniena: “Jekk jogħġobkom, itolbu lil Jehovah li jsalvani u jiħodni ’l bogħod minn dan il-​post. Irrid inkun waħda minnkom.”

Id-destinazzjoni li kien imiss kienet ħabs qadim f’Komárom, belt max-​Xmara Danubju, xi 80 kilometru fil-​punent taʼ Budapest. Il-​kundizzjonijiet tal-​ħajja f’dan il-​post kienu tal-​biżaʼ. Bħal ħafna aħwa nisa oħra, jien imradt sew bit-​tifu, bdejt nirremetti d-​demm u marritli saħħti. Ma kellna ebda mediċina, u jien ħsibt li kont wasalt biex immut. Imma mbagħad, l-​uffiċjali bdew ifittxu lil xi ħadd li setaʼ jagħmel xogħol taʼ l-​uffiċċju. L-​aħwa nisa qalulhom bija. Għalhekk, tawni l-​mediċina u fiqt.

Nerġaʼ Ningħaqad mal-​Familja Tiegħi

Hekk kif l-​armata Sovjetika bdiet tikkonkwista l-​lvant, aħna ġejna sforzati mmorru fil-​punent. Hemm wisq x’nirrakkonta kieku kelli nitkellem dwar l-​orruri kollha li għaddejna minnhom. Kemm-il darba ffaċċjajt il-​mewt, imma grazzi għall-​protezzjoni taʼ Jehovah, irnexxieli nsalva. Meta spiċċat il-​gwerra, konna fil-​belt Ċeka taʼ Tábor, xi 80 kilometru ’l bogħod minn Praga. Domna tliet ġimgħat oħra biex jien u oħt żewġi Magdalena wasalna d-​dar f’Lučenec, fit-​30 taʼ Mejju, 1945.

Mill-bogħod stajt nara lill-​kunjata u lill-​għażiż ibni Tibor li kien fil-​bitħa. Għajnejja mtlew bid-​dmugħ, u għajjatt, “Tibike!” Hu ġera u qabeż għal fuqi. “Ma, m’intix se terġaʼ titlaq, hux?” Dan kien l-​ewwel kliem li qalli, u qatt ma se ninsieh.

Jehovah kien ħanin maʼ żewġi Tibor ukoll. Minn ħabs f’Budapest, hu ntbagħat f’kamp tal-​konċentrament ġewwa Bor, maʼ xi 160 ħu ieħor. Ħafna drabi ġew wiċċ imbwiċċ mal-​mewt, imma bħala grupp, huma ġew protetti u baqgħu ħajjin. Tibor ġie lura d-​dar fit-​8 t’April 1945, xi xahar qabli.

Wara l-​gwerra, xorta kellna bżonn is-​saħħa taʼ Jehovah biex ngħaddu mill-​provi kollha li ġarrabna fl-​40 sena taʼ wara taħt il-​ħakma Komunista fiċ-​Ċekoslovakkja. Tibor reġaʼ ngħata sentenza twila l-​ħabs, u jien kelli nieħu ħsieb lit-​tifel tagħna mingħajru. Wara li nħeles, Tibor qeda bħala indokratur li jivvjaġġa. Matul l-​40 sena tal-​Komuniżmu, aħna użajna kull opportunità li sibna biex naqsmu l-​fidi tagħna. Stajna ngħinu lil ħafna wħud jitgħallmu l-​verità. Għalhekk huma saru t-​tfal spiritwali tagħna.

Kemm fraħna meta ksibna l-​libertà reliġjuża fl-​1989! Is-​sena taʼ wara, attendejna l-​ewwel konvenzjoni f’pajjiżna wara ħafna żmien. Meta rajna eluf taʼ aħwa li żammew l-​integrità tagħhom għal għaxriet sħaħ taʼ snin, konna nafu li Jehovah kien sors qawwi taʼ saħħa għalihom kollha.

Żewġi l-​għażiż, Tibor, miet leali lejn Alla fl-​14 t’Ottubru, 1993, u issa qed ngħix qrib it-​tifel f’Žilina, fis-​Slovakja. Ma tantx għadni b’saħħti fiżikament, imma għandi spirtu qawwi bis-​saħħa taʼ Jehovah. Jien nemmen mingħajr l-​iċken dubju li bis-​saħħa tiegħu nistaʼ nissaporti kwalunkwe prova f’din is-​sistema qadima. Iktar minn hekk, inħares ’il quddiem lejn iż-​żmien meta bil-​qalb tajba mhix mistħoqqa taʼ Jehovah, se nkun nistaʼ ngħix għal dejjem.

[Stampa f’paġna 20]

Ibni Tibor, Jr., (t’erbaʼ snin) li kelli nħallih warajja

[Stampa f’paġna 21]

Żewġi Tibor, m’aħwa oħra f’Bor

[Stampa f’paġna 22]

Maʼ Tibor u Magdalena, oħt ir-​raġel, fl-​1947, ġo Brno

[Stampi f’paġna 23]

Kemm-il darba ffaċċjajt il-​mewt, imma grazzi għall-​protezzjoni taʼ Jehovah, irnexxieli nsalva