Junio

Nejon netenkaualis xa semi kinyolchikauak. Melauak ke Jesús yaya momikilitiya, se taman tein yejuan ayamo kiyekajsikamatiaj. Sayoj ke kisentokaskiaj kiseliskiaj nepaleuil. Keman kitajtaniskiaj Jiova maj kinpaleui maj kiteixmatiltikan iTekiuajyo, yejuatsin kinnankiliskia. Tein melauj, tepitsin satepan, kiitakej keniuj kinnankiliaya (Hech. 4:29, 31). No ijkon panoua axkan. Komo tiksentokaj titanojnotsaj, tiksentokaskej tiyeskij tiitasojikniuan Jesús. Uan no, uelis tikyekmatiskej ke Jiova technankilis keman tiktajtaniskej maj techpaleui keman ouij techkisas titanojnotsaskej (2 Cor. 4:7). Semi tiktasojkamatij maj Jiova technankili keman tiktataujtiaj uan maj Jesús totasojikniuj. Nejin techmaka chikaualis tein techpaleuia maj tiksentokakan tiktemakakan takilot (Sant. 1:17). w18.05 21 § 17, 18

Tokniuan xa motajtanijkej keyej kiniluij ke monekia okachi moyolchikauaskej. Makuil xiuit satepan, yejuan kiitaskiaj ke okachi motokiaya tonal keman Jiova kintatsakuiltiskia akin nemiaj Jerusalén. Yejuan kiajsikamatkej ke monekia choloskej ijkon kemej Jesús tanauatij (Luc. 21:20-22; Hech. 2:19, 20). Itonal Jiova mochiuak itech xiuit 70, keman romanos kiixpolojkej Jerusalén. Axkan, no tikneltokaj ke okachi motokijtok itonal Jiova, tein yeski “ueyi uan semi se kimoujkaita[s]” (Joel 2:11). Uan tein moijtoua itech Sofonías 1:14 no mochiua itech totonaluan: “Iueyi tonal Jiova amo uejka yetok. Amo uejka yetok, uan motokijtok ijsiujka”. Yejua ika, “ma tiktemolijtiyakan de keniu timopaleuijtiyaske se uan okse uan de keniu timotasojtatiyaske se uan okse uan de keniu tikchiutiyaske in kuali tachiualisme” (Heb. 10:24). Okachi moneki ininka timotekipachoskej tokniuan uan ijkon uelis tikinyolchikauaskej keman monekis. w18.04 20 § 1, 2

Jiova kinauatij Josué maj kinixyekanani israelitas keman kalakiskiaj itech Tal tein motenkaujka kinmakas. Jiova amo sayoj kinyolchikauak sejsemej itekitikauan, ta no senoloch. Kemej neskayot, kemej kimatia ke judíos monekiskia maj kinyolseuianij keman moajsiskiaj temako ompa Babilonia, motenkauak: “Amo ximoui, porin nejua niyetok mouan. Amo ximotekipacho, porin nejua nimoDios. Nejua nimitschikauas, kemaj, nejua nimitspaleuis, nejua yekmelauj nimitsmakitskis ika noyekmay tein kipia melaujkayot” (Is. 41:10). Yekinika itatojtokakauan Cristo kiyekmatiaj nejon, uan tejuan no titakuaujtamatij ke ijkon kichiuas (2 Cor. 1:3, 4). Jiova no kiyolchikauak iKonetsin. Keman moauij, kikakik se tajtol tein kiualpaniluij: “Yejuatsin nijin Notasojkonetsin tenika semi nimoyolpakiltia” (Mat. 3:17). Tikmatij ke nejin tajtolmej semi kichikaujkej itech itanojnotsalis. w18.04 16 § 3-5

Axkan, miakej kinemiliaj ke Dios amo kikauak Adán maj kichiuani tein kinekiskia. Sayoj ke nejon amo melauak. Amo sayoj se taman kijtosneki maj se ueli se kiixpejpena tein se kineki se kichiuas uan maj tenamiki se kiixtalis tein kuali yetok uan tein amo kuali yetok. Adán uan Eva ueliaj kiixpejpenayaj ox kitakamatiskiaj Dios. Sayoj ke, sayoj Jiova kinamiki kiixtalis tein kuali uan tein amo kuali. Yejua ika moajsia kouit tein kiixnextiaya taixmatilis ika tein kuali uan tein amo kuali itech Xochital ompa Edén (Gén. 2:9). Ika tanauatil tein Jiova kinmakak Adán uan Eva, kinmachtijtoya ke komo kinekiaj yolpakiskej monekia kitakamatiskej. Sayoj ke ¿okachi yolpakkej, kemej Satanás kintanejnektij? Amo. Kemej kinekiaj ininselti moixyekanaskej, kipolojkej ininyolpakilis. w18.04 5, 6 § 9-12

Keman itekitikauan Dios tajyouiaj, yejuatsin amo sayoj kiniknelia, ta no kichiua tein moneki tein ika kinpaleuia. Maj tikitakan se neskayot. Keman israelitas kinteltekitiltiayaj ompa Egipto, Jiova kimachilij inintajyouilis uan nejon kiolinij maj kinmakixti. Kiluij Moisés: “Yekmelauj nikitani keniuj tajyouijtok noxolal [...] uan nikakini inintayokoltsajtsilis [...] nejua kuali nikmati tekokojkayot tein kijyouijtokej. Nitemoti uan ijkon nikinmakixtis ininmako egipcios” (Éx. 3:7, 8). Kemej kiniknelij, kinmakixtij. Miak xiujmej satepan, keman moajsiajya itech Tal tein yejuatsin motenkaujka kinmakas, altepemej tein ompakauin moajsiaj kinixnamikkej. ¿Toni kichiuak Dios? Biblia kijtoua ke “semi kiyolkokouaya keman yejuan motsajtsiliayaj” porin kintajyouiltiayaj. Kemej kimachiliaya tein yejuan kipanotoyaj, kinmakixtij inintechkopa tamelauanij (Juec. 2:16, 18). w19.03 15 § 4, 5

Yekinika ome tanauatilmej kinnauatiaya israelitas maj sayoj kiueyichiuanij Dios uan amo tiotsitsin (Éx. 20:3-6). Tein melauj, nejon tanauatilmej amo kipaleuiayaj Jiova, ta israelitas. Sayoj ke tajyouiayaj keman kinueyichiuayaj tiotsitsin tein kinpiayaj okseki altepemej. Sayoj ke, Jiova kintiochiuak israelitas keman amo kikaujkej uan kichiujkej tein melauak (1 Rey. 10:4-9). Amo itajtakol Jiova maj akin kijtouaj ke kitekitiliaj amo kitakamatikan itanauatiluan uan maj kintajyouiltikan itekitikauan. Jiova techtasojta uan kimati keman techchiuiliaj tein amo kuali. Kiyolkokoua kiitas ke titajyouiaj okachi ke se temomaj keman kiita ke ikonetsin tajyouia. Xa Dios amo niman kintatsakuiltis akin kintajyouiltiaj oksekin uan amo moyolnonotsaj, sayoj ke ejkos tonal keman kichiuas. w19.02 22, 23 § 13-15

Seki semanas achto ke moelnamikis imikilis Jesús, itech nechikolmej okachi timomachtiaj ineskayo uan yolyemanilis tein kinextij keman toka momikilij. Nejon techolinia maj tiyolyemankej kemej yejua uan maj tikchiuakan tein Dios kineki, hasta keman ouij techkisas. Maj tiknemilikan keniuj kinextij seki tonalmej achto ke kimiktiskiaj. Kuali kimatia ke kipijpinaujtiskiaj, kiuijuitekiskiaj uan kimiktiskiaj (Mat. 20:17-19). Maski ijkon, motemakak maj kimiktikan. Keman ajsik nejon tonal, kiniluij itatitaniluan akin amo kikaujkej uan iuan yetoyaj ompa Getsemaní: “Ximoketsakan uan tiyoue; porin uitsa ya ne naken nechtemaktis” (Mat. 26:36, 46). Uan keman tel miakej kikitskitoj, moketsak taixpan, kijtoj akoni katka uan kinnauatij tateuianij maj kinkauanij itatitaniluan maj yanij (Juan 18:3-8). ¿Melauj ke kinextij ke semi yolchikauak katka? Axkan, tokniuan taixpejpenalmej uan ‘okseki ichkamej’ timochikauaj tiyeskij tiyolchikaujkej kemej yejua. w19.01 27 § 7, 8

Ijkon kemej ijkuak se kichijchiua se kualtsin tajmachcamisa moneki se kikuis tataman colores tein kualtsitsin. No ijkon, tiyeskij tiyolnejmachmej komo tiknextiaj tataman kualneskayomej kemej: amo se moueyinekis, se tatakamatis, se yolseujkanemis uan se kinextis yolchikaualis. Sayoj akin yolyemankej kitakamatij Dios uan kichiuaj itanejnekilis. Uan yejuatsin no kineki maj tiyolseujkanemikan (Gál. 5:22). Sayoj ke Satanás kualani keman tikchiuaj tein Jiova kineki. Yejua ika, maski tiyolnejmachmej uan tiyolseujkanemij, miakej akin kipaleuiaj Satanás techtauelitaj (Juan 15:18, 19). Yejua ika moneki tiyeskij tiyolchikaujkej. Akin amo yolnejmach moueyineki, kualani uan amo kitakamati Jiova. Satanás ijkon tamati. Yejua ika, kintauelita akin yolnejmachmej porin kinextiaj ika ininkualneskayouan ke yejua tel amo yolkuali. Uan no kinextiaj ke se takajkayaujkej porin maski tein yeski kijtos oso kichiuas amo uelis kintsakuilis akin yolnejmachmej maj kitekitilikan Jiova (Job 2:3-5). w19.02 8, 9 § 3-5

Jiova kimatia ke akin nemiaj ompa Babilonia mouiskiaj porin tateuianij medopersas kinteuiskiaj. Ijkon Jiova kimakixtiskia ixolal (Is. 41:2-4). Keman babilonios uan akin ompakauin nemiaj kiitakej ke motokiayaj taixnamikinij, mochikaujkej amo tel mouiskej keman moiluiayaj: “Ximoyolchikaua”. No mochijchiuilijkej okachi tiotsitsin porin kichiayaj maj kinmatampauianij (Is. 41:5-7). Sayoj ke, nejin tajtolmej tein Jiova kijtojka kiyolseuij ixolal: “Tejua, Israel, [amo kemej okseki xolalmej,] tinotekitikauj [...]. Amo ximotekipacho, porin nejua nimoDios” (Is. 41:8-10). Keman kijtoj “nejua nimoDios”, Jiova kinyekiluijtoya judíos akin amo kikaujkej ke amo kinelkaujka uan ke katkajok ixolal. Uan no, kiniluij ke kinuikaskia uan kinpaleuiskia maj cholokan. Itajtoluan Jiova senkis kinyolchikaujkej judíos akin moajsiaj temako (Is. 46:3, 4). w19.01 4 § 8

Jiova expa ualpantajtoj, itech Marcos 1:9-11 kinextia keman yekinika kichiuak uan kijtoj: “Tejua tinotasojkonetsin, ika por tejuatsin semi nimoyolpakiltia”. Xa semi kiyolchikauak Jesús kikakis maj iPopaj kiluiani ke kitasojtaya uan ke itech takuaujtamatia. Jiova kiluij Jesús eyi taman tein motelneki: ke katka iKonetsin, ke kitasojtaya uan ke kipiaya itatiochiualis. Keman kijtoj “Tejua tinoKonetsin”, Jiova kinextij ke iKonetsin Jesús, axkan kipiaya se yankuik uikalis iuan. Keman moajsia iluikak kemej espíritu, Jesús katkaya semej ikoneuan Dios. Sayoj ke keman moauij, kiixpejpenak ika yektikatsin espíritu. Axkan katka iKonetsin Dios taixpejpenal uan kichiaya mokepas iluikak kampa tekitiskia kemej Tekiuaj uan Tayekankatiopixkat (Luc. 1:31-33; Heb. 1:8, 9; 2:17). Yejua ika, keman moauij, iPopaj kiluij: “Tejua tinotasojkonetsin” (Luc. 3:22). w19.03 8 § 3, 4

Amo kuali tayolmajxitilismej uejkaujya onkanij. Satanás yejua akin yekinika kinyolmajxitij taltikpakneminij tein amo kuali. Kiluij Eva ke yejua uan inamik okachi yolpakiskiaj komo ininselti taixpejpenayaj (Gén. 3:1-6). Satanás sayoj kitayekanaltijtoya itanejnekilis. Kinekia maj Adán uan Eva, uan nochin akin satepan nemiskiaj, maj kitakamatinij uan maj kiueyichiuanij yejua uan amo Jiova. Sayoj ke Jiova kinmakatoya nochi tein kipiayaj: ininnamik, kualtsin xochital kampa nemiaj uan ininnakayo tein yektik tein chijchiujtoya kemej ueliskiaj nemiskej nochipaya. Sayoj ke, Adán uan Eva amo kitakamatkej Dios uan amo kuali mouikakejok iuan. Nejon kiualkuik tein tel amo kuali. Peujkej ueuentsintiaj uan momikiliaj, ijkon kemej se xochit kuetaui uan uaki keman tikteki. Nochin akin yolkej satepan no tajyouijkej (Rom. 5:12). Maski ijkon, tel miakej kisentokaj amo kitakamatij Dios uan kichiuaj nochi tein kinekij (Efes. 2:1-3). Sayoj ke tein kiualkui nochi nejon kiyeknextia tajkuilol tein axkan timomachtiaj. w18.12 20 § 3, 4

Tatitanil Pablo tel tamatkej katka, kiselijka se kuali nemachtil uan tajtouaya hebreo uan griego (Hech. 5:34; 21:37, 39; 22:2, 3). Maski ijkon, keman monekia kiixejekos ox teisa kuali katka oso amo, kiixtopeuaya inintanemilil taltikpakneminij uan kitemouaya nepaleuil itech iTajtol Dios (Hech. 17:2; 1 Cor. 2:6, 7, 13). Nejon kipaleuij maj kuali kiyani itech tanojnotsalis uan maj kichiani kiselis nemilis nochipaya (2 Tim. 4:8). Senkis nesi ke itanemilil Dios okachi ueyi ke inintanemilil taltikpakneminij. Komo tikchiuaj tein techiluia, tiyolpakiskej uan kuali techyas itech tonemilis. Sayoj ke Jiova amo techchikaujkauia maj titanemilikan kemej yejuatsin. Nion takeual takuaujtamach uan tamatkej nion tayekananij ueli kichiuaj nejon (Mat. 24:45; 2 Cor. 1:24). Tisejsemej moneki tikpataskej totanemilil uan ijkon uelis tikitaskej teisa kemej Jiova kiita. w18.11 20, 21 § 12, 13

Dios kijtojka itechkopa Isaías ke itech tal kampa israelitas mokepaskiaj onkaskia yolseuilis uan ke amo kinmouiliskiaj tapialmej nion taltikpakneminij akin tateuiayaj. Konemej uan akin xiuejkejya kuali moajsiskiaj (Is. 11:6-9; 35:5-10; 51:3). Isaías no kijtoj ke itech nochi taltikpak, amo sayoj itech xolal Israel, onkaskia “itaixmatilis Jiova kemej at kipexontia ueyiat”. Isaías oksepa kijtoj ke israelitas akin mokepaskiaj ininxolal amo kinmouiliskiaj taltikpakneminij nion tapialmej. Onkaskia miak takilot porin onkaskia miak at, ijkon kemej itech xochital tein moajsia Edén (Gén. 2:10-14; Jer. 31:12). ¿Sayoj ijkuak mochiuaskia nejon? Isaías no kijtojka ke akin amo tachiaj, akin amo uelij nejnemij uan akin amo uelij takakij pajtiskiaj. Sayoj ke israelitas amo kinpanok nejon, tein kinextia ke mochiuaskiaok satepan. w18.12 5 § 11, 12

Tikchiaj tinentinemiskej itech tein melauak nochipaya. ¿Toni techpaleuis maj okachi tiknekikan itech tinentinemiskej? Maj tiksentokakan tikxelokan tiempo uan maj timomachtikan iTajtol Dios uan maj itech titanemilikan. Komo okachi timomachtiaj, okachi tikpatiuitaskej tein melauak uan senkis tikixtaliskej amo keman tiknamakaskej. Sayoj ke amo sayoj moneki tikixmatiskej, ta no moneki tikchiuaskej. Itech Proverbios 23:23 moijtoua ke amo sayoj moneki tikouaskej tein melauak, ta no moneki tikpiaskej “tamatilis uan tamelaualis uan taajsikamatilis”. Tikouaskej tamatilis kijtosneki tikchiuaskej tein timomachtiaj. Keman tikpiaj taajsikamatilis, tikitaj keniuj mouika tein timomachtiaj ika tein tikmatijya. Uan no, tein melauak kemansa techmelaua, porin technextilia toni moneki tikpataskej. Nochipa moneki niman tikseliskej tamelaualis, porin Biblia tamachtia ke okachi kipia ipatiuj ke plata (Prov. 8:10). w18.11 9 § 3; 11 § 13, 14

¿Toni tein tikpiaj kipia okachi ipatiuj itech tonemilis? Tiitekitikauan Jiova tikijtoskiaj ke tokuali uikalis iuan, uan amo keman tikpataskiaj ika okse taman. No semi tikpatiuitaj tein melauak tein moajsi itech Biblia, porin techpaleuia maj kuali timouikakan iuan Jiova (Col. 1:9, 10). Maj titanemilikan itech nochi tein toUeyi Tamachtijkauj techmachtia itech iTajtol, Biblia. Techiluia itokay uan tein kijtosneki, uan katiyejua ikualneskayouan. Techiluia ke semi techtasojta uan yejua ika kitemakak iKonetsin maj toka momikili. No ika technojnotsa Tekiuajyot tein moajsi imako Mesías, uan ke uelis tikchiaskej se xochital. Uan no techmachtia keniuj moneki timonejnemiltiskej. Nochi nejin tamachtilis kitelpia ipatiuj porin techpaleuia maj timotokikan iuan toTachijchiujkauj uan maj okachi tiyolpakikan. w18.11 3 § 1, 2

Taltikpakneminij akin takajkayauaj amo ueli kitatiliaj Jiova nion teyi, porin “nochi ten ongak nestinemi ya iixpantsinko Dios uan amo uelis motaatis” (Heb. 4:13). Kemej neskayot, Ananías uan Safira kinamakakej se tal uan kiniluijkej tatitanilmej ke kinmakayaj nochi tomin tein kiselijkaj, maski tein melauj amo nochi kitemakakej. Kinekiaj maj tokniuan kuali kinitanij uan maj kinemilianij ke katkaj tel kualtakamej. Sayoj ke Jiova kimatia ke takajkayaujtoyaj uan kintatsakuiltij (Hech. 5:1-10). ¿Keniuj kiita Jiova takajkayaualis? Satanás uan nochin takajkayauanij akin kitemouaj teijtakoskej uan amo moyolnonotsaj moajsiskej “kampa ne momanisoutok tit”, tein kijtosneki ke senkis ixpoliuiskej (Apoc. 20:10; 21:8; Sal. 5:6). Tikmatij ke Jiova “amo takajkayaua kemej kichiuaj taltikpakneminij”. Tein melauj, “amo [...] motajtolpapatatinemi” oso amo takajkayaua (Núm. 23:19; Heb. 6:18). Biblia kijtoua ke kitauelita “se nenepil takajkayaujkej” (Prov. 6:16, 17). Komo tiknekij tikyolpaktiskej, moneki nochipa tikijtoskej tein melauak. w18.10 8, 9 § 10-13

Maj tiknemilikan ke toteko techiluia maj tiktemakakan tomin porin mochiuati se iluit tein mouika ika taneltokalis tein amo melauak. ¿Toni tikchiuaskiaj? Maj amo timochiakan hasta maj pano teisa kemej nejin, ta okachi kuali maj tiknemilikan axkan keniuj Jiova kiita nejon. Ijkon, okachi amo ouij techkisas tikchiuaskej uan tikijtoskej tein kuali. Komo titanemiliaj itech itanemililuan Dios no uelis techpaleuis maj tiktakamatikan keman tiijsiujkapeuaj ika se kokolis. Melauak ke tikixtalijtokej ke amo keman tikauaskej maj techtalilikan esti oso semej naui taman tein kipia (glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas uan plasma) (Hech. 15:28, 29). Sayoj ke moajsi okseki taman tapajtilis kampa mokui esti uan tisejsemej moneki tikixpejpenaskej tein tikchiuaskej. ¿Kemanian okachi kuali uelis titaixpejpenaskej? ¿Keman timoajsiskejya tapajtiloyan, techtelkokojtos teisa oso techiluijtoskej maj tikijtokanya tein mochiuas? Amo, ta axkanya moneki tiktemoskej tamachtilis tein techpaleuis, tikamataliskej tein tapajtianij uelis kichiuaskej keman techpajtiskej, kemej Declaración previa de voluntad para la atención médica, uan titajtoskej iuan tapajtijkej. w18.11 24 § 5; 26 § 15, 16

Jiova kemej se ichkatajpixkej tetasojtakej, techpaleuia maj kuali timoajsikan uan techmatampauia keman techixpolosnekij taixnamikinij. Nejon semi techyolseuia porin amo uejkaua kiixpolos tein amo kuali. Jiova kisentokas techyekpias itech okachi ueyi tajyouilis, tein mochiuas amo uejkaua (Apoc. 7:9, 10). Yejua ika, yeski titelpochmej oso tiichpochmej, tikpiaskej se kokolis oso amo, amo timouiskej keman mochiuas okachi ueyi tajyouilis. Ijkuak, tikelnamikiskej itajtoluan Jesús: “Ximoyolchikauakan uan xiajkotachiakan porin ejkotos ya ne tonal kuak Dios namechtamajxitilis den namonemakixtilis” (Luc. 21:28). Amo tiomeyolouaskej nion keman kinekis techixpolos Gog, oloch altepemej tein kipiaj chikaualis (Ezeq. 38:2, 14-16). ¿Keyej tiyolseujtoskej? Porin tikmatij ke Jiova amo mopata. Nochipa kinextis ke yejuatsin se temakixtijkej akin tetasojta uan teajsikamati (Is. 26:20). w18.09 26 § 15, 16

Israelitas xa semi kinyolchikauak keman Jiova kiniluij nejon tajtolmej. Tejuatsin uelis tikonyekmatis ke Dios mitsontasojta uan semi mitsonpatiuita. Jiova motenkaua iniuan itekitikauan: “Yejuatsin kipia chikaualis uan temakixtis. Motelyolpaktis motech ika ueyi yolpakilis” (Sof. 3:16, 17). Jiova motenkaua kinyolchikauas uan kinyolseuis itekitikauan itech tein yeski kuejmol tein kipiaskej. Itech amatajkuilol Isaías, yejuatsin kijtoj: “Nanchichiskej uan namechnapalojtiyas, uan namechyekpias ika netasojtalis itech ikesuan. Kemej se temomaj kiyolseuia iokichpil, ijkon niksentokas namechyolseuis” (Is. 66:12, 13). Maj tiknemilikan keniuj momachilia se konetsin keman imomaj kinapaloua oso iuan mauiltia. Jiova ijkon kineskayotia ueyi netasojtalis tein kinpialia itekitikauan. Maj nochipa tikelnamikikan ke yejuatsin semi techpatiuita (Jer. 31:3). w18.09 13 § 6, 7

Itech xolal Israel, miakpa monekik tajtaniskej tapaleuianij (Éx. 36:2; Neh. 11:2). Axkan no uelis tiktemakaskej totonaluan, tein tikpiaj uan tein tiuelij tikchiuaj uan ika tikinpaleuiskej tokniuan. Komo ijkon tikchiuaj, titelyolpakiskej uan tikseliskej miak tatiochiualismej. Akin tapaleuiaj itech kalchiualis miakpa kinpiaj yankuik inintasojikniuan. Maj tikitakan tein kipanok Margie, se tokniuj siuat akin tapaleuiani dieciocho xiujmejya maj mochijchiuakan Kalmej kampa tiMosentiliaj. Itech nochi nejon xiujmej, kinmachtij miakej tokniuan ichpochmej keniuj tekitiskej. Yejua kiitaya ke ijkuak ueliaj mosenyolchikauayaj (Rom. 1:12). Uan keman kipanok ouijkayomej, nochin nejon itasojikniuan semi kiyolseuijkej. ¿Kemansa titapaleuianij itech kalchiualis? w18.08 25, 26 § 9, 11

Keman Pablo kijkuiloj nejin, Timoteo xa kipanauiayaya 30 xiujmej. Sayoj ke Pablo kimakaka uejueyi tekimej. ¿Toni techmachtia nejin? Ke moneki amo tiknemiliskej ke aksa ayamo uelis kichiuas se tekit porin telpochok. Maj tikelnamikikan ke hasta Jesús tanojnotstinemik keman kipanauiayaya 30 xiujmej. Itech seki xolalmej, amo semi kinpatiuitaj telpochmej. Yejua ika, seki tokniuan tayekananij xa amo kinekiskej kinixtaliskej tokniuan telpochmej akin ueliskiajya yeskij tapaleuianij oso tayekananij. Sayoj ke Biblia amo kiixtalia kanachi xiujmej moneki kipias se tokniuj uan ijkon uelis kiselis se tekit itech nechikol (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9). w18.08 11, 12 § 15, 16

Uelis kuali titaixpejpenaskej komo takuaujtamach tein techmatiltiaj. Yejua ika, maj kuali tikixpejpenakan tein tikixtajtoltiskej (Filip. 4:8, 9). Maj amo titonalpolokan kampa kitematiltiaj tanauatilmej itech Internet tein amo takuaujtamachmej nion itech correos electrónicos oso tein techtitaniliaj ika celular tein kinextiaj teisa tein amo momati ox melauak. Okachiok moneki maj amo tiktapokan páginas itech Internet kampa kimoyauaj inintanemililuan akin kikaujkej Jiova uan kiselijkej tamachtilismej tein amo melaujkej. Yejuan kitemouaj maj itekitikauan Dios amo takuaujtamatikanok uan kikejkepaj tein melauak. Nochi nejin tein kitematiltiaj uelis kichiuas maj amo kuali titaixpejpenakan. Maj amo keman tiknemilikan ke amo techijtakos. Keman Moisés kintitanik doce takamej maj tapijpiatij itech Tal tein Dios motenkaujka kinmakas, majtakti kitematiltijkej tein amo kuali keman mokepkej (Núm. 13:25-33). Kitelijtojkej tein kiitakej uan nejon kichiuak maj israelitas momoujtianij (Núm. 14:1-4, 6-10). Amo kitemojkej kimatiskej ox melauak tein moijtouaya uan takuaujtamatiskej iuan Jiova, ta kineltokakej tein amo kuali tein motematiltij. w18.08 4 § 4, 5

Tel miakej kipiaj kualtsitsin kualneskayomej, uan amo nochin akin amo itaixpantijkauan Jiova nochipa kichiujtokej tein amo kuali. Komo tikinpiaj seki totasojikniuan kemej yejuan, ¿kijtosneki ke amo techijtakos komo iniuan timouikaj? Moneki timotajtaniskej ox techpaleuia maj okachi kuali timouikakan iuan Jiova komo iniuan tiyetokej. Maj tiknemilikan toni yekmelauj kitayekanaltiaj. Kemej neskayot, ¿nochipa ika tajtouaj tilmaj tein yankuixtok kisak, neixpetanilis, tomin, computadoras, celulares, tabletas oso okseki taman? ¿Kiuelitaj kinijijtoskej oksekin oso kamanaloskej ika pitsotik tajtolmej? Jesús tanejmachtij: “Namejuan nanyolpexontoke ika miak tenesi tanemililisme de namejuan san. Uan ika nijin nantajtoaj ten amokuali” (Mat. 12:34). Yejua ika, komo tikitaj ke uelis moijtakos tokuali uikalis iuan Jiova komo timouikaj iuan aksa, maj niman tikchiuakan tein moneki uan maj amo semi iuan timouikakanok oso komo moneki, senkis maj amo iuan timouikakanok (Prov. 13:20). w18.07 19 § 11

Keman Moisés kipiaya 80 xiujmej, Jiova kinauatij maj kinkixti israelitas ompa Egipto kampa kinteltekitiltiayaj (Éx. 3:10). Moisés miakpa motenpaleuij. Sayoj ke yejuatsin amo yolijsiuik, uan hasta kimakak chikaualis tein kipaleuij maj kichiua uejueyi tachiualismej (Éx. 4:2-9, 21). Jiova ueliskia kimojmoujtis Moisés ika ichikaualis uan kichikaujkauis maj kitakamati. Sayoj ke amo kichiuak nejon, ta amo yolijsiuik uan kinextilij kualtakayot, uan kiyekmatiltij itekitikauj akin katka yolyemanik ke kipaleuiskia. ¿Tapaleuij tein Dios kichiuak? Kemaj, porin Moisés mochiuak tel kuali taixyekankej uan mochikauak amo yolijsiuis iniuan oksekin uan inintech tanemilis ijkon kemej Jiova kichiujka iuan. Komo tikpiaj tanauatil, motelneki inintech titanemiliskej oksekin, tiknextiskej ke tikualtakamej uan amo tiyolijsiuiskej, ijkon tikchiuaskej kemej Jiova (Col. 3:19-21; 1 Ped. 5:1-3). Komo timochikauaj tikchiuaskej kemej Jiova uan Jesucristo, titapaleuiskej maj oksekin amo ouij kinkisa tajtoskej touan uan uelis tikinyolchikauaskej (Mat. 11:28, 29). w18.09 24, 25 § 7-10

¿Uelis tejuan tikixtaliskej titapaleuiskej itech nechikol uan okachi kuali timouikaskej iniuan tokniuan? Semi kuali komo tikchiujtokejya. Sayoj ke ¿uelis timochikauaskej okachi kuali tikinixmatiskej tokniuan? (2 Cor. 6:11-13.) ¿Uelis okachi timochikauaskej titapaleuiskej maj petani tein Biblia techmachtia kampa tinemij? Komo tikualtakamej iniuan akin ompakauin nemij, xa kinekiskej momachtiskej Biblia. Maj timotajtanikan: “¿Keniuj nechitaj akin nemij kampa ika ninemi? ¿Keniuj moajsi nochan uan nochi tein noaxka? ¿Kichiua maj kuali moita kampa ninemi? ¿Nikinpaleuia oksekin?”. Keman titajtoskej iniuan tokniuan, maj tikintajtanikan keniuj kemej monejnemiltiaj kinpaleuiani akin nemij kampa ika yejuan nemij, ininchankauan uan akin iniuan momachtiaj oso akin iniuan tekitij (Efes. 5:9). w18.06 24 § 13, 14

Yejua nejon tein kinemilijkej akin kimiktijkej Esteban (Hech. 6:8, 12; 7:54-60). Itech xiujmej tein panouanij, miakej akin tel taneltokaj kichiuanij tein tel amo kuali, kemej temiktiskej, uan kijtouanij ke ijkon kiyolpaktiaj Dios. Sayoj ke tein melauj, kitapanauilijtoyaj itanauatiluan (Éx. 20:13). Senkis nesi ke inintanemilil kinkajkayaujtoya. ¿Toni uelis techpaleuis maj totanemilil amo techkajkayaua? Tanauatilmej uan tamachtilismej tein moajsij itech iTajtol Dios tapaleuiaj “para ika se tamachtijtinemis uan no para ika se kintaneltoktijtinemis in tagayot ma kikautiyakan nintajtakoluan. Uan [...] para ika kinyolmelautiyas uan para ika se kinmachtijtiyas in taneltokani de keniu chipaukanemiske” (2 Tim. 3:16). Yejua ika, moneki nochipa tikixtajtoltiskej Biblia, itech titanemiliskej ika nejmachkayot uan tikchiuaskej tein timomachtiaj. Ijkon, okachi uelis titanemiliskej kemej Jiova uan kuali techyekanas totanemilil. w18.06 16, 17 § 3, 4

Tateuianij romanos kikuiaj espadas tein ueyak katkaj kemej 50 centímetros. Kuali kitekitiltiayaj porin mojmostaj momamachtiayaj keniuj kikuiskej. Pablo kijtoj ke iTajtol Dios tamati kemej se espada tein Jiova techmakak. Sayoj ke, moneki kuali tiktekitiltiskej keman tikmelauaj tein tikneltokaj oso tiktemouaj tikpataskej kemej titanemiliaj (2 Cor. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15). Moneki amo tikinmouiliskej Satanás uan iamokuali ejekauan. Kipiaj chikaualis, sayoj ke uelis tikintaniskej. Uan no, amo nemiskej nochipaya. Amo uejkaua, itech iTekiuajyo Cristo tein uejkauas Mil Xiujmej, tsaktoskej uan amo uelis taijtakoskej. Ompa, kinixpoloskej (Apoc. 20:1-3, 7-10). Tikixmatij akin techixnamiki, keniuj takajkayaua uan tein kitemoua. Ika inepaleuil Jiova, uelis tikixnamikiskej Amokuali. w18.05 30 § 15; 31 § 19-21

Adán kuali kimatia ke kouamej amo tajtouaj. Yejua ika, keman se kouat tajtoj iuan Eva, xa kinemilij ke akin yekmelauj tajtojtoya katka se ángel (Gén. 3:1-6). Adán uan Eva amo kimatiaj akoni katka. Maski ijkon, Adán kiixpejpenak kinekepilis iTajtsin uan kiixnamikis iuan nejon akin amo kiixmatiaj (1 Tim. 2:14). Jiova niman peuak tapaleuia maj moixmati nejin taixnamikkej akin kikajkayauak Adán uan Eva, uan motenkauak ke kiixpoloskia. Sayoj ke no tanejmachtij ke nejin ángel kinixnamikiskia miak xiujmej akin kitasojtaj Dios (Gén. 3:15). Jiova amo keman techiluiani keniuj monotsa nejin ángel akin taixnamikik. Hasta dos mil quinientos xiujmej satepan kiteixmatiltij keniuj moixmatiskia: Satanás, tein kijtosneki “Taixnamikkej” (Job 1:6). w18.05 22 § 1, 2

Titanojnotsaskej kampa amo semi akin techkaki uelis kichiuas maj tiyolkuetauikan. Komo tejuatsin mitsonpanouani nejin, xa tikonajsikamati keniuj momachilij tatitanil Pablo. Yejua tanojnotsak kemej treinta xiujmej uan kinpaleuij tel miakej maj mochiuanij itatojtokakauan Cristo (Hech. 14:21; 2 Cor. 3:2, 3). Sayoj ke amo uelik kinpaleuij miakej judíos. Tein melauj, tel miakej amo kinekkej kikakiskej uan sekin hasta kitajyouiltijkej (Hech. 14:19; 17:1, 4, 5, 13). ¿Keniuj momachilij? Yejua kijtoj: “Semi nikinyolkokolijtinemi uan nimoyoltekipachojtinemi” (Rom. 9:1-3). ¿Keyej ijkon momachilij? Porin kitelpatiuitaya tanojnotsalis uan kintasojtaya taltikpakneminij. Yekmelauj ininka motekipachouaya judíos, uan yejua ika kiteltayokoltiaya kiitas ke kiixtopeuayaj iteiknelilis Dios. Ijkon kemej Pablo, titanojnotsaj porin yekmelauj ininka timotekipachouaj taltikpakneminij. Tikmatij ika tein tikpanouanij ke se kitekitilis Jiova yejua tein okachi kuali tein uelis se kichiuas (Mat. 22:39; 1 Cor. 11:1). w18.05 13 § 4, 5

Pablo kinextij ke hasta akin teyolchikauaj no moneki maj kinyolchikauakan. Yejua kinijkuilouilij tokniuan akin nemiaj Roma: “Semi nikyolnejneki namechitas para ijkon uelis kachi ok namechyolmajxitis ika okse uelilis de Dios uan para ijkon nanyeske kachi ok nanyekyoltamatoske ika namotakuautamatilis. Uan [...] ijkuakon kachi ok timoyolmajxitiske ika ne totakuautamatilis. Namejuan [...] uan nejua” (Rom. 1:11, 12). Kemej tikitaj, hasta tatitanil Pablo kemansa monekia maj kiyolchikauanij (Rom. 15:30-32). Moneki tikinyolchikauaskej miakej tokniuan akin kikauaj seki taman porin kinekij kitekitiliskej Jiova miak tonalmej. ¿Akonimej no moneki maj tikinyolchikauakan? Tokniuan akin ininseltiok porin kinekij kitakamatiskej Jiova uan monamiktiskej iuan se akin “no taneltokakke de Cristo” (1 Cor. 7:39). No moneki tikinyolchikauaskej tokniuan akin taxikouaj maski kintajyouiltijtokej oso mokokouaj (2 Tes. 1:3-5). w18.04 21 § 3-5