Agosto

Itech nechikolmej miakpa techelnamiktiaj tein Jiova uan Jesús toka kichiuanij. Tejuan semi timotasojkamatij, uan yejua ika timochikauaj tikchiuaskej kemej Jesús kemej timonejnemiltiaj (2 Cor. 5:14, 15). Uan no, toyolo techolinia maj tikueyichiuakan Jiova porin kitemakak iKonetsin. Se taman kemej tikueyichiuaj yejua keman titanankiliaj itech nechikolmej. Tiknextiaj ke tikteltasojtaj Dios uan iKonetsin keman timotemakaj tikchiuaskej tein kinekij maski ouij techkisas. Miakpa, moneki tikchiuaskej miak chikaujkayot uan ijkon tiyaskej nechikolmej. Kemej neskayot, miakkan mochiua nechikol tiotakpa, keman xa tisioujtokej porin titekitikej. Uan okse nechikol mochiua itamian semana, keman taltikpakneminij moseuiaj. ¿Kiita Jiova ke tiyouij nechikolmej maski titelsioujtokej? Kemaj. Tein melauj, komo okachi timochikauaj, Jiova okachi kipatiuitas netasojtalis tein tiknextiliaj (Mar. 12:41-44). w19.01 28, 29 § 12, 13

Jesús no kipanok seki ouijkayomej tein kipiayaj taltikpakneminij. Kemej neskayot, nesi ke ikalyetouanij kipanouayaj tatasojtilis. Kemej tekitik iuan José akin kiiskaltij, momachtij kichiuas tekimej kampa monekia motelchikauas (Mat. 13:55; Mar. 6:3). Uan kemej José xa momikilij tepitsin achto ke Jesús kipeualtiskia itekiyo Dios, xa no kimachilij tekokojkayot tein se kimachilia keman momikilia aksa akin tiktasojtaj. Uan no, kimatik toni se kimachilia keman se ikalyetouanij amo kineltokaj Jiova (Juan 7:5). Nejon tein kipanok uan okseki taman kipaleuij maj kiajsikamati kuejmolmej tein kipiayaj oksekin uan kemej momachiliayaj. Keman Jesús kichiuak mouiskatekimej okachi kinextij ke teajsikamatia. Amo kichiuak porin monekia kichiuas, ta porin kinikneliaya akin tajyouiayaj (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42). Jesús kimachilij tein kipanotoyaj oksekin uan kinejnekik kinpaleuis (Mar. 7:32-35; Luc. 7:12-15). w19.03 16 § 10, 11

Maj titanemilikan keniuj momachiliaya Jesús youak achto ke kimiktiskiaj. Komo yejua amo kikauaya Dios maski kimiktiskiaj, tel miakej millones ueliskiaj momakixtiskej. Sayoj ke, ¿taxikoskia? (Rom. 5:18, 19). Uan tein okachi monekia, ueliskia kichiuas maj kuali ika tajtokan iPopaj oso amo (Job 2:4). Keman takuaj iniuan itasojikniuan uan amo oksepa kichiuaskiaok, itatitaniluan peujkej motajtolteuiaj porin kinekiaj kimatiskej “akoni de yejuan mochiuakiu kachi ueyi chiuke inpan yejuan”. Maski ijkon, Jesús amo iniuan kualanik, ta ika netasojtalis kinmelauilij keniuj monekia monejnemiltiskej. Satepan kintasojkamatilij porin amo kikauayaj (Luc. 22:24-28; Juan 13:1-5, 12-15). Maj tikchiuakan kemej Jesús uan maj tiyolseujtokan maski timotekipachojtoskej. Tikchiuaskej nejon komo tikelnamikij ke tinochin tikijtouaj oso tikchiuaj teisa tein oksekin amo kiuelitaj (Prov. 12:18; Sant. 3:2, 5). Uan no moneki maj tikintasojkamatilikan oksekin porin kinextiaj kualneskayomej (Efes. 4:29). w19.02 11, 12 § 16, 17

Tanauatil tein Dios kimakak Moisés kipaleuiaya aksa maj amo kijtouilianij tein amo melauak. ¿Keniuj? Komo aksa kiteluiliayaj ueliskia kimatis akoni kiteluilijtoya (Deut. 19:16-19; 25:1). Uan no, kiixtaliskiaj kitatsakuiltiskej komo omen kijtouayaj ke kiitakaj tein panok (Deut. 17:6; 19:15). Uan komo sayoj se kiitaka tein panoka, akin kichiujka tein amo kuali amo monekia kinemilis ke amo kitatsakuiltiskiaj porin Jiova kiitaka nochi. Jiova techkauilia se kuali neskayot porin amo keman kichiua teisa tein amo melauak. Kintiochiua akin amo kikauaj uan kitakamatij itanauatiluan, sayoj ke kintatsakuiltia akin amo kuali kitekitiltiaj tanauatil tein kipiaj (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10). Xa sekin kichiuaj tein amo kuali uan amo kiseliaj tein kinnamiki, sayoj ke ejkos tonal keman Jiova kintatsakuiltis (Prov. 28:13). Uan komo amo moyolnonotsaj, amo uejkaua kiitaskej ke “semi ueyi temoutil komo aksa uetsitiu imako Totajtsin Dios ten sen nachipa yoltika” (Heb. 10:30, 31). w19.02 23, 24 § 20, 21

Tikmatij ke Moisés kitemouaya maj Jiova kiixyekana. Biblia kijtoua ke “kisentokaya takuautamatik porin Dios kiyolchikauaya maski Moisés amo kitstinemik” (Heb. 11:24-27). Keman ayamo ajsia ome metsti satepan ke israelitas kiskej Egipto uan achto ke ajsiskiaj itech tepet Sinaí, mochiuak se ueyi kuejmol. Israelitas peuak kualanij porin amo onkaya at uan kijijtojkej Moisés. Kemej tel ouij tein panotoya, Moisés kitataujtij Jiova: “¿Toni moneki nikchiuas ika nejin xolal? ¡Sayoj se tepitsin uan nechtetemaskej!” (Éx. 17:4). Keman Jiova kinankilij, kinauatij maj kichiua nejin: monekia kiuitekis ika itopil se tepejxit tein moajsia Horeb, uan ompa kisaskia tel miak at. Biblia kijtoua: “Moisés ijkon kichiuak ininixpan tayekananij itech Israel”. Israelitas tayikej nochi at tein kinekkej uan kuejmol moyektalij (Éx. 17:5, 6). w18.07 13 § 4, 5

Jiova no techyolchikaua ika netasojtalis inintechkopa tokniuan itech nechikol. Keman tikintasojtaj tokniuan, tiknextiaj ke tiktasojtaj Dios. Timochikauaj tikinpaleuiskej maj kiitakan ke Jiova kintelpatiuita uan kintasojta (1 Juan 4:19-21). Tatitanil Pablo kijtoj: “Ximoyolmajxitikan uan ximoyolchikauakan se uan okse [...] ijkon keme nankichiutokke ya” (1 Tes. 5:11). Kemaj, amo sayoj tayekananij, ta tinochin uelis tikinyolseuiskej uan tikinyolchikauaskej tokniuan ijkon kemej kichiuaj Jiova uan Jesús (Rom. 15:1, 2). Seki tokniuan akin moteltayokoltiaj oso moteltekipachouaj xa monekis maj kinpaleui se tapajtijkej oso maj tayitokan pajti (Luc. 5:31). Tayekananij uan okseki tokniuan kimatij ke yejuan amo tapajtianij. Sayoj ke, kimatij ke motelneki kitakamatiskej nejin tanauatil: “Xikinyolchikauakan nekes ten yolkuetautinemij [...]. Uan xikinpaleuijtiyakan nekes ten amo kipiaj ueyi takuautamatilis. Uan no xikinijyouilijtiyakan nochi in ouijkayot ten ne tokniuan kichiuaj” (1 Tes. 5:14). w18.09 14, 15 § 10, 11

Okachi titakuaujtamatij iuan Jiova keman okachi kuali tikixmatij. Uan sayoj uelis tikixmatiskej komo tikixtajtoltiaj Biblia ika nejmachkayot uan titanemiliaj itech tein tikixtajtoltiaj. Biblia ika tajtoua seki taman tein yekmelauj panok tein kinextia keniuj Jiova kinyekpiak itekitikauan ne uejkauj uan tein kichiua maj titakuaujtamatikan ke techyekpias axkan. Maj titanemilikan itech kualtsin neskayot tein kikui Isaías tein ika kinextia keniuj Jiova techyekpia. Kineskayotia kemej se ichkatajpixkej. Kijtoua: “Ika imay kinnechikos ichkamej; uan iyolixko kinuikas” (Is. 40:11). Keman tikmachiliaj ke Jiova kemej yeskia technaua, tiyolseuij uan amo timotekipachouaj. Techpaleuia maj tiyolseujtokan maski tikpanoskej ouijkayomej. Maj titanemilikan itech tajtolmej tein teyolseuiaj tein nesij itech tajkuilol tein axkan timomachtiaj. Komo ijkon tikchiuaj, timoyolchikauaskej uan ijkon tikixnamikiskej ouijkayomej tein onkas satepan. w19.01 7 § 17, 18

¿Tikixtalijtok tikchiuas okachi taman itech itekiyo Dios? Xa timochikaujtok tikixtajtoltis Biblia mojmostaj, okachi kuali titanankilis itech nechikolmej oso okachi kuali tikpanoltis motamachtilis, oso timochikaujtok okachi kuali tiktekitiltis Biblia itech tanojnotsalis. ¿Keniuj timomachilia keman tikita ke okachi kuali tikchiujtok oso keman oksekin mitsiluiaj? Xa titelyolpaki. Uan semi kuali, porin tikchiujtok tein kiyolpaktia Dios, ijkon kemej Jesús kichiuak (Prov. 27:11). Komo tiktayekanaltia tiktekitilis Dios, yekmelauj tiyolpakis. Tatitanil Pablo kijkuiloj: “Nachipa ximoyolchikauakan ika nijin tamachtilis. Uan amo xikuetautiyakan tech namotakuautamatilis. Ta, xiksentokakan xitekititiyakan kachi ok tech ne tekitsin ten Totekotsin Cristo technauatilij [...] porin kuali nankimatij ya ke amo nenkajtis nochi namotekiu ten nankichiutinemiske ika ichikaualis de Totekotsin” (1 Cor. 15:58). Akin kitayekanaltiaj inintanejnekilis, kemej kitaniskej tomin oso kitemoskej maj kintelixmatikan, amo yekmelauj yolpakij (Luc. 9:25). w18.12 22 § 12, 13

David ika tajtojtoya keman nochin taltikpakneminij kitakamatiskiaj itanauatiluan Dios (2 Ped. 3:13). Isaías 65:22 kijtoua: “Itonaluan noxolal yeski kemej itonaluan se kouit”. Nejin kijtosneki ke taltikpakneminij nemiskej tel miak xiujmej. Itech Apocalipsis 21:1-4 moijtoua ke Dios kintatiochiuis taltikpakneminij uan amo onkasok mikilis. Yekinika Xochital poliuik, sayoj ke oksepa moajsis se. Dios motenkauak ke kintatiochiuis taltikpakneminij. Uan David kijtoj ke akin yolkualmej uan yolmelaujkej ininaxkatis taltikpak uan nemiskej nochipaya (Sal. 37:11). Uan no, tein ijkuiliujtok itech amatajkuilol Isaías techpaleuia maj tikchiakan ika yolpakilis kualtsin nemilis tein onkas (Is. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23). Ompa mochiuas tein Jesús motenkauak iuan takat akin kichiujka tein amo kuali (Luc. 23:43, TNM). Tejuatsin uelis tionnemis itech nejon xochital. w18.12 7 § 22, 23

¿Uelis senkis amo tikakiskej inintanemilil akin amo kitekitiliaj Dios? Amo, porin no tinemij nikan taltikpak (1 Cor. 5:9, 10). Hasta keman titanojnotsaj, tikinkakiliaj taltikpakneminij amo kuali tanemililmej uan tamachtilismej tein amo melaujkej. Sayoj ke, moneki amo tiksentokaskej itech titanemiliskej nion tikseliskej. Ijkon kemej Jesús, moneki niman tikixtopeuaskej tanemililmej tein Satanás kineki maj tikpiakan. Uan uelis timoyekpiaskej komo amo tiktemouaj tikakiskej inintanemilil akin amo kitekitiliaj Jiova. Kemej neskayot, moneki kuali tikinixpejpenaskej totasojikniuan. Biblia technejmachtia ke komo kuali timouikaj iniuan akin amo kitekitiliaj Jiova, peuas titanemiliskej kemej yejuan (Prov. 13:20; 1 Cor. 15:12, 32, 33). Uan no, keman tikixtopeuaj tein ika tajtoua ke nemilis iselti peuak, tein kinextia tateuilis oso auilnemilis, amo tikpitsotiliaj totanemilil ika tanemililmej tein kichiuaj “ma amo tikixmatikan Dios” (2 Cor. 10:5). w18.11 21 § 16, 17

¿Toni techpaleuis maj tiksentokakan tinentinemikan itech ojtsin tein melauak? Se taman yejua keman tikinmachtiskej oksekin tein melauak tein moajsi itech Biblia. Ijkon kemej tateuijkej monekia kuali kikitskis iespada, tejuan no moneki kuali tikitskiskej “Tajtoltsin de Dios” (Efes. 6:17). Tinochin uelis timochikauaskej okachi kuali titamachtiskej uan okachi kuali tiktekitiltiskej “Tajtoltsin de Dios” (2 Tim. 2:15). Komo tiktekitiltiaj Biblia uan ika tikinmachtiaj oksekin, okachi tikixmatij uan okachi tikpatiuitaj tein melauak. Nejin kichiua maj okachi tiknekikan itech tinentinemiskej. Tein melauak se netetayokolil tein kitelpia ipatiuj tein techmakak toTajtsin akin moajsi iluikak. Techpaleuia maj tikpiakan tein okachi kipia ipatiuj: tokuali uikalis iuan Jiova. Maski yejuatsin techmachtianiya miak taman, yekin tipeujtiyouij, porin motenkauak ke kisentokas techmachtis nochipaya. Yejua ika, maj tikitakan tein melauak kemej se tetsin tein petani tein kitelpia ipatiuj. Maj tiksentokakan tikouakan uan maj amo keman tiknamakakan (Prov. 23:23). w18.11 8 § 2; 12 § 15-17

Moajsikamati ke keman Noé kinnojnotsak taltikpakneminij no kinnejmachtij ke amo uejkaua mochiuaskia se Tetsaujkakiouit. Maj tikitakan tein kijtoj Jesús: “Achtopa ke ualaskia ne ueyi tetsaukakiouit, ijkuakon nochi in tagayot tatakuajtoyaj san, uan oksekin motauantijtoyaj san. Uan in oksekin tetatme uan tenanme kinijtantoyaj san ne teichpochuan para ma monamiktikan. Uan ijkon mochiutiualaya hasta kuak Noé kalayik tech [...] arca. Uan in tagayot amo kineltokakke de ke ualaskia ne tetsaukakiouat. Pero satepan kuak uala ya, ijkuakon nochi kinuiyak uan moaelsimijke. Uan [...] ijkon yeski, kuak nimoualuikas Nejuatsin ni Yektagatsin” (Mat. 24:38, 39). Maski taltikpakneminij amo kikakiaj, Noé kisentokak kinnejmachtij. Axkan, tikteixmatiltiaj iTekiuajyo Dios porin tiknekij tikinpaleuiskej oksekin maj kimatikan keniuj kiixtalijtok Dios maj nemikan taltikpakneminij. Ijkon kemej Jiova, yekmelauj tiknekij maj kikakikan kuali tanauatilmej uan maj nemikan nochipaya (Ezeq. 18:23). No ijkon, keman titanojnotsaj kajkalpan uan kampa miakej panouaj techpaleuia maj tikinnejmachtikan okachi miakej ke iTekiuajyo Dios amo uejkaua kiixpolos tein amo kuali (Ezeq. 3:18, 19; Dan. 2:44; Apoc. 14:6, 7). w18.05 19 § 8, 9

Maj tiknemilikan ke tekiuanij amo techkauajok maj tikchiuakan itekiyo Dios uan ininka techtajtaniaj tokniuan. ¿Moneki tikiniluiskej nochi tein tikmatij? Maj tiknemilikan tein kichiuak Jesús keman tekiuaj romano kichiuilij netajtanilmej. Kichiuak tein tayolmajxitia Biblia keman kijtoua ke onkak “tonal keman amo teyi se kijtos uan tonal keman se tajtos”, uan kemansa amo teyi kijtoj (Ecl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14). Komo tikpanouaj se taman kemej nejon, moneki tiknextiskej kuali taixejekolis uan maj amo tikchiuakan tein uelis kinijtakos tokniuan (Prov. 10:19; 11:12). ¿Toni tikchiuaskej komo tikmatij ke se totasojikniuj oso se tochankauj ueyi tajtakoj? Biblia kijtoua ke moneki se “kijtos tein melauak” (Prov. 21:28). Yejua ika, moneki tikintapouiskej tayekananij nochi tein tikmatij uan maj amo tikintatilikan nion teyi. Yejuan moneki kimatiskej tein melauak uan ijkon uelis kiixejekoskej keniuj okachi kuali kipaleuiskej tajtakolchiujkej maj oksepa kuali mouika iuan Jiova (Sant. 5:14, 15). w18.10 10 § 17, 18

¿Keniuj uelis tikinyolchikauaskej oksekin ika netasojtalis? Se taman yejua keman kuali tikinkakij (Sant. 1:19, TNM). Tiknextiaj ke tiktasojtaj aksa keman tikakij uan timochikauaj tiknemiliskej keniuj timomachiliskiaj komo tejuan ijkon timoajsiskiaj. Ika nejmachkayot maj tikchiuilikan netajtanilmej tein techpaleuiskej maj okachi kuali tikajsikamatikan. Toixko moneki kinextis ke yekmelauj ika timotekipachouaj. Komo tokniuj kineki techtapouis nochi tein kipanoua, maj tikakikan ika nejmachkayot uan maj amo tiktakotonaltikan. Ijkon xa okachi kuali tikajsikamatiskej keniuj momachilia. Uan no, yejua okachi touan takuaujtamatis uan okachi kinekis kikakis tein tikiluiskej. Keman tiknextiaj ke yekmelauj ininka timotekipachouaj oksekin, semi tikinyolseuiaj. w18.09 14 § 10; 15 § 13

Techuikilia tiempo tikakiskej tein kichiuas iTekiuajyo Dios, tikixtajtoltiskej Biblia uan amaixmej, timomachtiskej toselti, timomachtiskej tein tikitaskej itech nechikolmej uan timonechikoskej. Moneki tikauaskej seki taman tein amo semi tayekantok uan ijkon uelis tikchiuaskej nejin (Efes. 5:15, 16). ¿Itech kanachi tiempo tiktamiixmatij tamachtilis tein okachi tayekantok itech Biblia? Amo ixyetok kanachi tiempo porin titatamamej. Sayoj ke amo keman uelis tiktamiixmatiskej itamatilis Jiova, ikualneskayouan uan itachijchiualisuan (Rom. 11:33). Itech yekinika amaix Tanejmachtijkej itech tajtol inglés moijtoj ke tein melauak tamati kemej se xochitsin uan ke moneki amo timokauaskej ika sayoj se. No moijtoj: “Komo sayoj monekiskia se, Dios amo techmakaskia miakej. [...] Xikonsentoka xikontemo”. Hasta keman tinemiskej nochipaya, tiksentokaskej okachi tikixmatiskej Jiova. Axkan, okachi moneki maj kuali tiktekitiltikan totiempo uan ijkon uelis tikixmatiskej miak taman. w18.11 4 § 7

Biblia kijtoua ke takat moneki itech tanemilis uan kiajsikamatis inamik (1 Ped. 3:7). Takat akin teajsikamati kimati ke maski inamik uan yejua tatamamej, amo kijtosneki ke inamik amo teyi chiujkej (Gén. 2:18). Yejua ika, kinextia ke kitekipachoua tein inamik kimachilia uan kipoujkaita. Takat akin tanemilia itech tein kimachilia inamik amo no kinixuelita okseki siuamej nion semi ininka motekipachoua kemej amo kinamiki. No amo kinextia ke kiueuelita aksa itech redes sociales, uan amo kitapoua páginas itech Internet kampa nesi tein pitsotik (Job 31:1). Amo keman kikajkayaua inamik, amo sayoj porin kitasojta, ta no porin kitasojta Dios uan kitauelita tein amo kuali (Sal. 97:10; Filip. 4:8). w18.09 29 § 3, 4

¿Keyej ouij techkisa tikchiuaskej tein timomachtiaj itech iTajtol Dios? Se taman porin moneki tiknextiskej yolyemanilis. Itech nejin itamian tonalmej taltikpakneminij sayoj yejuan motasojtaj uan kitasojtaj tomin, moueyinekij uan amo kimatij motsakuiliskej (2 Tim. 3:1-3). Kemej tiitekitikauan Dios, tikmatij ke nejon amo kuali, sayoj ke xa uelis nesis ke akin ijkon monejnemiltiaj yekmelauj yolpakij (Sal. 37:1; 73:3). Hasta uelis timotajtaniskej ox nenkaj komo tiktayekanaltiaj tikinpaleuiskej oksekin uan ox taltikpakneminij techpoujkaitaskejok komo tiyolyemankej. Komo peua tikchiuaj kemej akin sayoj inintech tanemiliaj uelis amo kuali timouikaskejok iniuan tokniuan uan oksekin ouij kinkisas kimatiskej ox tiitatojtokakauan Cristo. Yejua ika, semi techpaleuis komo timomachtiaj kuali neskayot tein kikaujkej sekin akin Biblia ininka tajtoua uan komo tikchiuaj kemej yejuan. w18.09 3 § 1

Jiova iselti moajsia keman peuak tachijchiua. Sayoj ke kiixtalij kinmakas nemilis miakej akin kipiaj tamatilis itech iluikak uan itech taltikpak. Yejuatsin se Dios akin yolpaki, uan kiuelita kitemakas tein kuali (1 Tim. 1:11; Sant. 1:17). Uan kemej kineki maj no tiyolpakikan, techmachtia maj tikualtakamej (Rom. 1:20). Dios kinchijchiuak taltikpakneminij kemej yejuatsin tamati (Gén. 1:27). Nejin kijtosneki ke techchijchiuak kemej uelis tiknextiskej ikualneskayouan. Yejua ika, komo tiknekij tiyolpakiskej uan tikpiaskej itatiochiualis, moneki tikchiuaskej kemej yejuatsin. Moneki ininka timotekipachoskej oksekin uan tiktemakaskej tein tikpiaj (Filip. 2:3, 4; Sant. 1:5). ¿Keyej? Porin Dios ijkon techchijchiuak. Maski titajtakouanij, uelis tiktemakaskej tein tikpiaj kemej yejuatsin. Jiova kineki maj tikchiuakan kemej yejuatsin, uan yejua ika yolpaki keman tikualtakamej (Efes. 5:1). w18.08 18 § 1, 2; 19 § 4

Tiknextiaj ke ijkon tikchiuaj amo sayoj keman tikakij, ta no keman tiktakamatij. Amo tikauaj maj techtapololti tein mojmostaj techtekipachoua (Luc. 21:34). Ta tiktayekanaltiaj tiktakamatiskej itanauatiluan Jesús hasta keman tikpiaj ouijkayomej. Miakej tokniuan kixikojtokej uejueyi ouijkayomej, maski ijkon amo kikauaj Jiova. No tiknextiaj ke tikakij Jesús keman tikinpaleuiaj akin yejuatsin kinixtaliani maj techixyekanakan (Heb. 13:7, 17). Itech xiujmej tein panouanij, inechikol Dios kipatani miak taman. Kemej neskayot, techmakani yankuik taman tein ika titanojnotsaskej. No kipatani seki taman itech nechikol tein tikpiaj itajkotian semana uan kemej mochijchiuaj, moyekchijchiuaj uan moyektaliaj Kalmej kampa tiMosentiliaj. ¿Melauj ke tiktasojkamatij maj inechikol Dios techixyekana ika netasojtalis? Uelis tikneltokaskej ke Jiova techtiochiuas keman timochikauaskej tiktakamatiskej tein moixtalia itech inechikol. w19.03 10, 11 § 11, 12

Maj tikelnamikikan ke teisa tein amo senkis melauak moneki senkis amo tikneltokaskej. Maj tikitakan se taman tein panok itech xolal Israel itech itonaluan Josué (Jos. 22:9-34). Israelitas akin nemiaj tonalkalakyampa kitekakilijkej ke akin nemiaj tonalkisayampa kichijchiujkaj se ueyi altar kampa ika ueyiat. Nejon melauak katka, sayoj ke amo nochi momatia. Nejin kichiuak maj akin nemiaj tonalkalakyampa kinemilianij ke ininikniuan kinekepilijkaj Jiova (Jos. 22:9-12). Sayoj ke achto kintitankej miakej takamej takuaujtamachmej maj kimatitij toni panoka. Yejuan kimatkej ke ininikniuan amo kichijchiujkaj altar porin ompa kinueyichiuaskiaj tiotsitsin. Ta, kichijchiujkaj porin kinekiaj maj akin nemiskiaj satepan kimatinij ke yejuan no katkaj itekitikauan Jiova. Israelitas akin nemiaj tonalkalakyampa xa motasojkamatkej porin kitemojkej kimatiskej nochi tein panoka uan porin amo kinteuitoj ininikniuan. w18.08 5 § 9, 10

Kemej Pablo kijtoj, hasta akin kiueyichiuaj Dios uelis kichiuaskej tein amo kuali. Akin tajtakouaj xa kinemiliaj ke kisentokaj kuali mouikaj iuan Jiova. Sayoj ke komo aksa kineki mochiuas itasojikniuj Dios oso kijtoua ke kitakamati amo nochipa kijtosneki ke yekmelauj kipia itatiochiualis (1 Cor. 10:1-5). Kemej tikitakejya, israelitas yolijsiujkej keman Moisés amo niman temok itech tepet Sinaí. No ijkon, tiitekitikauan Dios uelis tiyolijsiuiskej porin ayamo ixpoliui nochi tein amo kuali uan ayamo tikpiaj kualtsin nemilis tein Jiova motenkauak techmakas. Xa tiknemiliaj ke poliuiok miak tonalmej oso ke xa amo yekmelauj mochiuas. Komo amo timoyekpiaj, nejon uelis kichiuas maj tiktayekanaltikan totanejnekilis uan amo itanejnekilis Jiova. Satepan, uelis tikauaskej yejuatsin uan tikchiuaskej tein amo keman tiknemiliayaj ke tikchiuaskiaj. w18.07 20, 21 § 17, 18

Tejuan tikseliaj uejueyi tatiochiualismej keman Jiova techixmati. Sayoj ke ¿toni moneki tikchiuaskej tein techpaleuis maj Dios techita kemej tiitasojikniuan? Moneki tiktasojtaskej uan timotemaktiskej iuan (1 Cor. 8:3). Sayoj ke, moneki tikyekpiaskej tokuali uikalis iuan toTajtsin. Ijkon kemej tokniuan akin nemiaj Galacia, moneki amo tiktemoskej timoajsiskej imako tein onkak itech nejin taltikpak “ten amo kualkui chikaualis” uan “nenkajti san”, kampa no poui tiknekiskej maj techixmatikan (Gál. 4:9). Dios kinixmatiaya nejon tokniuan. Sayoj ke Pablo kijtoj ke oksepa kitemojtoyaj tein sayoj nenkajti. Ika okseki tajtolmej, kemej yeskia kiniluijtoya: “¿Keyej oksepa nankitemojtokej tein amo teyi ika tapaleuia uan tein amo kipia ipatiuj tein nankikaujkajya?”. w18.07 8 § 5, 6

Amo moneki tikpanoskej tajyouilis tein kiualkui amo se kitakamatis Dios uan ijkon tikmatiskej toni kuali uan toni amo kuali. Uelis tikmatiskej komo tikixtajtoltiaj itech Biblia ininnepololuan oksekin uan komo itech titanemiliaj. Nejin tamachtilis kitemaka Dios, uan yejua tein okachi kuali tein moajsi. Kemej neskayot, maj tiknemilikan keniuj David tel tajyouij keman amo kitakamatik Dios uan auilnemik iuan Bat-seba (2 Sam. 12:7-14). Keman tikixtajtoltiskej nejin tajkuilol, uelis timotajtaniskej: “¿Toni kipaleuiskia David maj amo tajyoui? Komo no ijkon nechpanoskia, ¿toni nikchiuaskia? ¿Nicholoskia kemej kichiuak José, oso nitajtakoskia, kemej David?” (Gén. 39:11-15). Komo tiknemiliaj tein uelis panos komo titajtakouaj, okachi tiktauelitaskej tein amo kuali (Amós 5:15). w18.06 17 § 5, 7

Keman taltikpakneminij kiitaj ke ininka mauiltiaj, okachi kiixnamikij tekiuajyot. Itech itonaluan Jesús, taltikpakneminij okachiok taixnamikiaj porin monekia kiixtauaskej impuestos. Akin Roma kinixyekanaya akin no ompa pouiaj akin kikakiaj Jesús monekia kiixtauaskej miak taman, kemej neskayot, komo kipiayaj talmej uan kalmej. Uan kemej akin kisentiliayaj impuestos semi tachtekiaj, judíos okachi ouij kinkisaya taxtauaskej. Kemansa, akin kisentiliayaj impuestos kintaxtauiayaj ueyichiuanimej uan ijkon kinmakaskiaj okachi tanauatil tein satepan ika motomintiayaj. Zaqueo, akin kinixyekanaya akin kisentiliayaj impuestos ompa Jericó, moteltomintij porin kichiuaya maj taltikpakneminij taxtauanij okachi ke tein monekia (Luc. 19:2, 8). Akin kiixnamikiaj Jesús kitemojkej maj kijto keniuj kiitaya maj se taxtaua impuestos. Yejua ika, kitajtanijkej ox monekia taxtauaskej se denario, se taman impuesto tein nochin judíos monekia kitemakaskej (Mat. 22:16-18). Nejin impuesto yejua tein okachi kinkualantiaya judíos, porin kinelnamiktiaya ke romanos kinixyekanayaj. w18.06 5, 6 § 8-10

Se kiixpejpenas se kipaleuis Satanás nochipa kiualkui tein amo kuali (Job 21:7-17; Gál. 6: 8). ¿Keniuj techpaleuia tikixmatiskej chikaualis tein kipia Satanás? Se taman, techpaleuia maj tikajsikamatikan ke Jiova kineki maj tikinpoujkaitakan tekiuanij (1 Ped. 2:17). Kichia maj tiktakamatikan inintanauatiluan komo amo kiixnamikij itanauatiluan yejuatsin (Rom. 13:1-4). Sayoj ke no tikmatij ke moneki amo tikpaleuiskej nion se taltikpaktekiuajyot nion se tekiuaj (Juan 17:15, 16; 18:36). Uan no, tikixmatiskej chikaualis tein kipia Satanás techolinia maj titanojnotsakan. Kemej tikitaj ke kitemoua maj amo moixmati itokay Jiova uan maj amo kuali ika motajto, okachi tiknekij tikinmachtiskej taltikpakneminij keniuj yekmelauj tamati Dios. Tiyolpakij maj techixmatikan ika itokay uan tikuij keman tikteixmatiltiaj. Tikmatij ke tiktasojtaskej Dios techualkuilia okachi nepaleuil ke tiktasojtaskej tomin uan tiktemoskej tikpiaskej miak taman (Is. 43:10; 1 Tim. 6:6-10). w18.05 24 § 8, 9

¿Uelis mokakauaskej namikuanij komo kipiaj kuejmolmej? Biblia kijtoua ke namikuanij uelis kitsayanaskej amat ininixpan tekiuanij komo semej auilnemik, sayoj ke amo kijtoua kemanian uelis mokakauaskej. Pablo kijkuiloj: “Komo se siuat taneltokakke no kipia se tagat den amo taneltokakke, uan in tagat kineki nachipa iuan yetos, [...] ma amo kisekokaua” (1 Cor. 7:12, 13). Nejin no moneki tiktakamatiskej axkan. Sayoj ke, kemansa “tagat den amo taneltokakke” kinextia ke amo “kineki nachipa iuan yetos” inamik. Xa kitelteuia, uan inamik hasta kinemilia ke uelis kokolispeuas oso hasta momikilis. Xa amo kineki kiixpanoltis yejua nion ikoneuan oso kichiua maj ouij kikisa kitekitilis Dios. Yejua ika, seki tokniuan siuamej kiixejekouanij ke maski ininnamik kijtos okse taman, amo kinekiok maj senyetokan uan ke moneki kikauaskej. Sayoj ke okseki tokniuan siuamej amo kikauanij ininnamik. Taxikouanij uan mochikauanij maj nochi okachi kuali yeto. w18.12 13 § 14, 16; 14 § 17

Itech neskayot tein ika tajtoua takat akin tatoka tein moajsi itech Lucas 8:5-8, 11-15, tatet “yejua ne in Tajtoltsin de Dios”, oso keman tikteixmatiltiaj Tekiuajyot. Tal kiixnextia ininyolo taltikpakneminij. Tatet tein uetsik itech kuali tal monaluayotij uan ixuak, satepan, “motakiltij se ciento takilome”. Uelis moijtos ke kitokkej tatet itech kuali tal. Tatet ixuak uan kisentokak moskaltij hasta keman ueliskiaya kitemakas takilot. ¿Toni taman takilot? Ijkon kemej se tatok kitakiltia tatet uan amo okseki koujtsitsin, tejuan kemej yeskia tiktakiltiaj yankuik tatet, amo okseki itatojtokakauan Cristo. ¿Keniuj tikchiuaj nejon? Keman tikteixmatiltiaj iTekiuajyo Dios. Ijkuak, kemej yeskia tikmoyauaj tatet tein se tonal kemej yeskia kitokkej itech toyolo (Luc. 6:45; 8:1). Yejua ika, nejin neskayot techmachtia ke tiksentokaskej tiktemakaskej takilot komo tiksentokaj titanojnotsaj. w18.05 14 § 10, 11

Pablo amo sayoj mochikauaya kinyolchikauas tokniuan, ta kinpaleuiaya ika okseki taman. Kiniluij: “Kachi ok nimotatekiutijtiyas uan nimotajyouiltijtiyas de nejua nochikaualis sayo porin semi namechueyitasojtatinemi” (2 Cor. 12:15). No ijkon, tayekananij amo sayoj moneki kinyolchikauaskej uan kinyolseuiskej tokniuan ika tein kijtouaj, ta no ika tein kichiuaj. Ijkon kinextiaj ke yekmelauj ininka motekipachouaj (1 Cor. 14:3). Kemansa tayekananij kinyolchikauaj tokniuan keman kinyolmajxitiaj oso kinmelauaj. Komo kinekij maj nejon kinyolchikaua, moneki kielnamikiskej tein Biblia tamachtia. Jesús kikauak se tel kuali neskayot satepan ke momikilij uan moajokuik, keman monekik kinmelauas akin pouiaj itech miak nechikolmej tein moajsiaj Asia Menor. Itech nechikolmej ompa Éfeso, Pérgamo uan Tiatira kiniluij toni tein kuali kichiujtoyaj achto ke kinmelauaskia (Apoc. 2:1-5, 12, 13, 18, 19). Tayekananij mochikauaj kichiuaskej kemej Cristo keman tayolmajxitiaj. w18.04 21, 22 § 8, 9

Tetatmej, tikmatij ke nanmochikauaj maj amo kokolispeuakan nanmokoneuan. Kemej neskayot, nantachipauaj nanmochan uan nankijkuaniaj nochi tein uelis namechkokolispeualtis. No ijkon, onkak películas, seki taman tein kipanoltiaj itech televisión, seki taman itech Internet uan tein ika mauiltiaj tein uelis kichiuas maj tanemilikan kemej Satanás, yejua ika moneki nankinyekpiaskej. Jiova namechnauatia xikinpaleuikan nanmokoneuan maj mochiuakan itasojikniuan (Prov. 1:8). Yejua ika, amo xiomeyolouakan nankiixtaliskej tanauatilmej tein mouikaj ika tein Biblia tayolmajxitia. Xikiniluikan toni uelis kiitaskej uan toni amo, uan xikinpaleuikan maj kiajsikamatikan keyej ijkon nankiixtaliaj (Mat. 5:37). Ijkon kemej moskaltijtiyaskej, xikinmachtikan maj ininselti kiixejekokan toni kuali uan toni amo kuali ijkon kemej kinextiaj itanauatiluan Dios (Heb. 5:14). Uan xikelnamikikan ke nanmokoneuan kintelpaleuis tein kiitaskej ke nankichiuaj (Deut. 6:6, 7; Rom. 2:21). w19.01 16 § 8

Telpochmej uelis kiixtaliskej mochiuaskej inintasojikniuan tokniuan akin xiuejkejya. Uelis kiniluiskej maj kintapouikan tein kinpanouani itech nochi xiujmej tein kitekitilianij Jiova. Yejuan uan tokniuan akin xiuejkejya moyolchikauaskej. Uan no, tinochin uelis tikixtaliskej kuali tikinseliskej akin peuaj touan monechikouaj. Akin kiixyekanaj nechikolmej tein mochiuaj achto ke se tanojnotsatiuj uelis tapaleuiskej maj tokniuan akin xiuejkejya kisentokakan petanikan. Yejua ika, moneki kiitaskej maj kipiakan kani uelis tanojnotsaskej kemej amo semi kinouijmakas. Kemansa, uelis kiluiskej aksa akin telpochok maj iniuan kisa uan maj kinpaleui. No moneki kinajsikamatiskej akin amo ueli semi tanojnotsaj porin mokokouaj oso kipanotokej okseki ouijkayomej. Komo kinajsikamatij, kinpaleuiskej nochin maj tanojnotsakan ika yolpakilis, yeskij telpochmej oso xiuejkejya, yankuikej oso uejkaujya tanojnotsaj (Lev. 19:32). w18.06 23, 24 § 10-12

Nochipa moneki tikelnamikiskej ke Jiova techmakixtij itech tajtakol uan mikilis. Ika inemilis Jesús tein kitemakak, ueli tiktekitiliaj Jiova ika se tanemilil tein amo techkuejmoloua, uan nejin techualkuilia yekmelauj yolpakilis (Sal. 40:8). Moneki amo sayoj tiktasojkamatiliskej Jiova, ta no moneki kuali titaixpejpenaskej. Tatitanil Pedro technejmachtij maj amo keman tikchiuakan tein amo kuali uan maj timotenpaleuikan ke toselti tiuelij titaixpejpenaj. Nejin techelnamiktia tein israelitas kichiujkej taluakyan. Axkan no moneki tiktakamatiskej nejin tanejmachtilis, hasta xa okachiok ke ijkuak. Satanás uan nochi tein kiixyekana okachi tetanejnektiaj ika seki taman kemej tilmaj, takual uan tayil uan neixpetanilis. Tanamakanij kinnextiaj taltikpakneminij akin kuakualtsitsin uan ika kitemouaj maj tiknemilikan ke moneki tikouaskej tein amo yekmelauj techpoloua. Niman uelis se mokauas maj tekajkayauakan uan uelis kichiuas maj amo kuali se taixpejpena. w18.04 9, 10 § 7, 8