Noviembre

Kemej amo tikmatij nochi tein kipanotoya Jonás, ueliskia tiknemiliskej ke amo uelia iuan se takuaujtamatia uan ke amo tatakamatia. Jiova kinauatijka maj kinmatiltiti akin nemiaj Nínive ke kintatsakuiltiskia. Sayoj ke Jonás amo kitakamatik, ta tejkok itech se barco tein okseko yaya, porin kinekia kicholuis Jiova (Jon. 1:1-3). Tejuan xa amo oksepa tikmakaskiaj nejon tekit. Sayoj ke Jiova kinemilij ke kemaj kinamikia oksepa kimakas (Jon. 3:1, 2). Ueli tikmatij keniuj katka Jonás ika netataujtil tein kichiuak keman yetoya iijtik ueyi amichij (Jon. 2:1, 2, 9). Tikmatij ke Jonás miakpa kitataujtij Jiova. Semej nejon netataujtilmej techmatiltia ke katka yolkuali. Maski choloj porin amo kinekia kichiuas tekit tein kiselijka, inetataujtil kinextia ke amo moueyimatia, ke motasojkamatia uan ke kinekia kitakamatis Jiova. Yejua ika Jiova amo sayoj kiitak inepolol Jonás, ta kinankilij inetataujtil uan kisentokak kimakak tekit kemej tanauatijkej. Semi moneki maj tayekananij achto kitamikakikan teisa uan ijkon uelis tayolmajxitiskej. w20.04 15 § 4-6

Imomachtijkauan Jesús itech yekinika siglo kineltokakej nejon tamachtilis uan kitemojkej kiajsikamatiskej iTajtol Dios ika inepaleuil yektikatsin espíritu. Kitemojkej kiitaskej ox nejon tamachtilis ualeuaya itech iTajtol Dios (Hech. 17:11, 12; Heb. 5:14). Amo sayoj netasojtalis uan yolpakilis tein kimachiliayaj kichiuaya maj takuaujtamatinij uan amo kitekitiliayaj Jiova sayoj porin kiuelitayaj yetoskej iniuan tokniuan, ta porin kiixmatiaj iTajtol Dios (Col. 1:9, 10). Tamachtilis tein kipia iTajtol Dios amo keman mopata (Sal. 119:160). Kemej neskayot, amo mopata komo se tokniuj techyolkokoua oso kichiua se ueyi tajtakol. Uan amo no mopata keman tikpiaj kuejmolmej. Yejua ika moneki kuali tikixmatiskej tein tamachtia Biblia uan tikneltokaskej ke melauak. Komo senkis titakuaujtamatij itech tein Biblia tamachtia amo tikauaskej Jiova keman tikpiaskej ouijkayomej. w20.07 9 § 6, 7

Keman tikinpaleuiaj tokniuan taixpejpenalmej, Jesús kiita ke yejua tikpaleuiaj (Mat. 25:34-40). Okachi tikinpaleuiaj keman tikteixmatiltiaj iTekiuajyo Dios uan tikinpaleuiaj oksekin maj mochiuakan itatojtokakauan Cristo, kemej yejua tanauatij (Mat. 28:19, 20). Iikniuan Cristo moneki kiseliskej ininnepaleuil ‘okseki ichkamej’ uan ijkon uelis tanojnotsaskej itech nochi taltikpak (Juan 10:16). Komo timoajsij iniuan okseki ichkamej, nochipa keman titanojnotsaj tiknextiaj ke tikintasojtaj taixpejpenalmej uan Jesús. No timochiuaj itasojikniuan Jiova uan Jesús keman ika totomin titapaleuiaj maj mochiua tekit tein yejuan kiixyekanaj (Luc. 16:9). Kemej neskayot, uelis titemakaskej tomin tein ika titapaleuiskej kampa mochiua se tetsauit. No uelis titapaleuiskej ika tomin itech tonechikol uan tikinpaleuiskej tokniuan akin kipanouaj tatasojtilis (Prov. 19:17). Ijkon tikinpaleuiaj iikniuan Cristo. w20.04 24 § 12, 13

Kemej kijtoua nejin tajkuilol, tekiuaj akin taixyekana norte ‘amo kipoujkaitak ininDios itatuanʼ. ¿Keniuj kichiuak nejon? Akin taixyekanayaj itech Unión Soviética kitemojkej kinkuiliskej taneltokalismej chikaualis tein kipiayaj porin kinekiaj senkis kinixpoloskej. Yejua ika, itech xiuit 1918 kiixtalijkajya seki taman tein kichiuak maj itech kaltamachtiloyamej motamachtiani ke amo moajsi se Dios. ¿Uan keniuj nejin tekiuaj kiueyichiuak “dios akin kiueyichiuaj itech uejkapan tepamit kampa mopaleuiaj”? Keman kichijchiuak uan kikouak miak teposmej tein kikuiskiaj itateuijkauan porin kinekia kipias okachi chikaualis. Satepan, tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur kipiayajya miak teposmej tein ika ueliskia kinmiktiskej millones taltikpakneminij. Tekiuaj akin taixyekana norte kipaleuij tekiuaj akin taixyekana sur itech se taman. Yejuan kiixtalijkej se taman “tein tetajyaltij uan tein taixpoloua” (Dan. 11:31). Nejin yejua Organización de las Naciones Unidas. w20.05 6, 7 § 16, 17

¿Akonimej uelis kintemoskej akin amo tanojnotsajok nion monechikouajok? Nochin tokniuan, kemej ininchankauan, tayekananij, precursores uan tanojnotsanij. ¿Tikpiaj se tochankauj oso se akin kuali iuan timouikaj akin amo tanojnotsaok nion monechikouaok? ¿Tikajsikej se itech tanojnotsalis kampa miakej panouaj oso kajkalpan? Xikonilui tokniuj ke komo kiuelitaskia maj kikalpanokan, tejuatsin uelis tikoniluis tayekananij kani nemi uan katiyejua itapoual. Se tokniuj tayekankej akin itokay Thomas kijtoua: “Yekinika, nikintajtania miakej tokniuan ox kimatij kani nemij axkan akin amo tanojnotsajok nion monechikouajok. Oso nikintajtania tokniuan tanojnotsanij xa kielnamikij se tokniuj akin amo monechikouaok. Satepan, keman nikalpanoua se tokniuj takat oso siuat akin amo tanojnotsaok nion monechikouaok ininka nitajtani ikoneuan oso ichankauan. Sekin kinuikayaj ininkoneuan nechikolmej, uan xa no katkaj tanojnotsanij. Yejuan no uelis se kinpaleuis maj mokepakan iuan Jiova”. w20.06 24 § 1; 25 § 6, 7

Sayoj tejuan ueli tikelnamikij tein achto tikpanokej uan itech titanemiliaj. Tapialmej amo ueli kichiuaj nejin. Keman itech titanemiliaj tein tikpanokej techpaleuia maj tikpatakan kemej titanemiliaj uan maj okachi kuali tikchiuakan teisa (1 Cor. 6:9-11; Col. 3:9, 10). Tein melauj, ueli tikmachtiaj totanemilil uan ijkon uelis kimatis toni kuali yetok uan toni amo kuali yetok (Heb. 5:14). Ueli timomachtiaj tiknextiskej netasojtalis uan teiknelilis. Uan no ueli timomachtiaj tikchiuaskej tein melauak kemej Jiova. Se taman kemej tiknextiaj ke tiktasojkamatij maj Jiova techmakani totanemilil yejua keman timochikauaj tikelnamikiskej keniuj yejuatsin techpaleuiani uan techyolseuiani. Ijkon okachi titakuaujtamatiskej ke oksepa techpaleuis satepan (Sal. 77:12; 78:4, 7). Okse taman yejua keman tikelnamikij keniuj techpaleuianij oksekin uan keman tikintasojkamatiliaj. Momachtianij kiitanij ke akin motasojkamatij miakpa okachi yolpakij. w20.05 23 § 12, 13

Maj tiknemilikan keniuj momachilij Moisés keman moajsia itech tepet Horeb uan kiitak iueyiyo Jiova satepan ke panok iixpan. Amatajkuilol Perspicacia para comprender las Escrituras kijtoua ke nejon tein kipanok “xa yejua tein okachi se kimoujkaita tein kipanok se taltikpaknenkej achto ke Jesús ualaskia nikan taltikpak”. Moisés kikakik nejin tajtolmej, tein xa kijtoj se ángel: “Jiova, Jiova, se Dios teiknelijkej, amo niman kualani uan semi kipia ueyi netasojtalis tein amo tami uan nochipa kijtoua tein melauak, akin kinnextilia miakej ueyi netasojtalis tein amo tami, akin kitapojpoluia akin mopoloua, akin kitapanauilia tanauatil uan akin tajtakoua” (Éx. 33:17-23; 34:5-7). Moisés xa kielnamikia nejon tein kipanok keman kikuia itokay Jiova ijkon kemej tein moajsij itech tajkuilol tein axkan timomachtiaj. Keman itech titanemiliaj itokay Jiova, no moneki itech titanemiliskej tein kichiua uan keniuj tanemilia. Moneki tikelnamikiskej ikualneskayouan, kemej chikaualis, tamatilis, melaujkayot uan netasojtalis. Titanemiliskej itech nejin kualneskayomej uan oksekiok kichiuas maj okachi tikpoujkaitakan (Sal. 77:11-15). w20.06 8, 9 § 3, 4

Jesús kijtoj ke taltikpakneminij kinixmatiskiaj imomachtijkauan porin monextiliskiaj netasojtalis (Juan 13:34, 35). Sayoj ke, komo tiknekij tikpiaskej chikauak totakuaujtamatilis, moneki tikchiuaskej okse taman. Amo sayoj moneki titakuaujtamatiskej iuan Dios porin tikitaj netasojtalis tein monextiliaj akin kichiuaj kemej Cristo. ¿Keyej? Maj tiknemilikan ke se tokniuj, xa hasta se tayekankej oso se precursor, kichiua se ueyi tajtakol, techyolkokoua oso kikaua uan kiixnamiki tamachtilis tein melauak uan kijtoua ke tein timomachtiaj amo melauak. ¿Toni tikchiuaskiaj komo panoua nejin? ¿Tikauaskiaj Jiova? Nejin techmachtia ke komo sayoj titakuaujtamatij iuan Dios porin tikitaj tein oksekin kichiuaj uan amo porin kuali timouikaj iuan, totakuaujtamatilis amo chikauak yeski. Netasojtalis uan yolpakilis tein tikmachiliaj uelis techpaleuis maj titakuaujtamatikan. Sayoj ke no moneki kuali timomachtiskej Biblia, tikajsikamatiskej tein timomachtiaj uan tiktemoskej okachi tamachtilis uan ijkon senkis tikneltokaskej ke timomachtijtokej tein melauak. Tejuan moneki tiktemoskej tein techpaleuis maj tikneltokakan ke Biblia techmachtia akoni yekmelauj Jiova (Rom. 12:2). w20.07 8 § 2, 3

Tein kinpanouani miakej kinextia ke ángeles techpaleuiaj maj tikinajsikan akin amo tanojnotsajok nion monechikouajok uan kinekij mokepaskej iuan Jiova (Apoc. 14:6). Kemej neskayot, Silvio, akin kayot Ecuador, kitataujtij Jiova maj kipaleuiani maj mokepa itech nechikol. Keman kitataujtijtoyaok, tanotskej ichan. Katkaj ome tokniuan tayekananij. Uan ijkuak peuak kimakaj nepaleuil tein monekia kiselis. Tikinpaleuiskej maj mokepakan iuan Jiova akin mouejkatilijkej semi techyolpaktis. Maj tikitakan tein kijtoua Salvador, se precursor akin semi mochikaua kinpaleuis akin amo tanojnotsajok nion monechikouajok: “Kemansa ouij nechkisa amo nichokas porin semi niyolpaki. Nechyolpaktia niknemilis ke Jiova kimakixtij itech taltikpak kampa Satanás taixyekana semej iichkauan akin semi kitasojta uan ke nikpiak tatiochiualis nikpaleuis”. Komo tejuatsin amo tiontanojnotsaok nion tionmonechikouaok, uelis tikonneltokas ke Dios kisentoka mitsontasojta uan kineki xionmokepa. w20.06 29 § 16-18

Kemej Jiova ‘toUeyi Tamachtijkauj’, itech iTajtol kichiuak maj moijkuilo neskayomej tein uelis techmachtiskej miak taman (Is. 30:21). Uelis inintech titanemiliskej sekin akin Biblia ininka tajtoua akin kinextijkej kualneskayomej tein kiyolpaktiaj Dios, uan tein kinpanok oksekin akin amo kinextijkej (Sal. 37:37; 1 Cor. 10:11). Maj itech titanemilikan tein kipanok tekiuaj Saúl. Keman katka telpoch, semi yolyemanik katka uan kinemiliaya ke amo kinamikia kichiuas seki taman. Yejua ika amo kinekia kiselis uejueyi tekimej (1 Sam. 9:21; 10:20-22). Sayoj ke tepitsin satepan ke mochiuak tekiuaj, peuak moueyimati uan kichiuak seki taman tein amo kinamikia kichiuas. Se tonal, yolijsiuik uan amo kichiakok tanauatijkej Samuel uan kitemaktij se tapial tachichinol maski amo yejua kinamikia kichiuas. Yejua ika, Jiova amo kitatiochiuijok uan kiixtopeuak kemej tekiuaj (1 Sam. 13:8-14). Nejin techmachtia ke amo moneki tikchiuaskej tein amo technamiki. Semi techpaleuis komo tikelnamikij nejin. w20.08 10 § 10, 11

Melauak ke itechkopa Cristo, Jiova kintemakak “takamej kemej netetayokolilmej” itech nechikol (Efes. 4:8, TNM). Nejin takamej yejuan tokniuan Oloch Taojtokaltianij uan akin kinpaleuiaj, Taixyekananij itech Sucursal, tokniuan takalpanouanij, akin kinmachtiaj tokniuan akin kinyoleuaj maj kiselikan se tamachtilis, tokniuan tayekananij uan tapaleuianij. Ika iyektikatsin espíritu, Jiova kinixpejpenak nejin tokniuan maj kinyekpiakan iichkauan akin semi kinpatiuita, uan maj kinyolchikauakan (1 Ped. 5:2, 3). Ika iyektikatsin espíritu, Jiova kinixtalia tokniuan takamej maj kichiuakan tataman tekimej. Ijkon kemej tomauan, tometsuan uan okseki taman tein tikpiaj kichiuaj tataman tekimej tein techpaleuiaj, tokniuan takamej kichiuaj tataman tekimej itech nechikol tein techpaleuia tinochin. Amo kitemouaj maj kinueyitalikan, ta mochikauaj kinpaleuiskej uan kinyolchikauaskej tokniuan (1 Tes. 2:6-8). Tiktasojkamatiliaj Jiova porin kinixtalij nejin tokniuan takamej akin okachi kitayekanaltiaj kinpaleuiskej oksekin. w20.08 21 § 5, 6

Se taman tein techoliniaj maj tikinpaleuikan taltikpakneminij yejua porin ‘tajyouiaj uan tayokoyaj’, uan yejua ika moneki kimatiskej tein kichiuas iTekiuajyo Dios (Mat. 9:36). Jiova kineki maj nochin kiixmatikan tein melauak uan maj makisakan (1 Tim. 2:4). Komo tikonnemilia keniuj tanojnotsalis uelis kinpaleuis taltikpakneminij, tikonnekis tiontanojnotsas. Tikinpaleuiaj taltikpakneminij maj momakixtikan (Rom. 10:13-15; 1 Tim. 4:16). Moneki tikpiaskej tein ika tikintemoskej uan tikmatiskej keniuj kikuiskej. Itech tanojnotsalis no ijkon panoua. Jesús kiniluij imomachtijkauan keniuj monekia kintemoskej taltikpakneminij. Kiniluij toni monekia kiuikaskej, kani tanojnotsaskej uan toni kijtoskej (Mat. 10:5-7; Luc. 10:1-11). Axkan, inechikol Jiova techmaka nepaleuilmej tein ika titamachtiaj, tein kipia amaixmej uan videos tein semi tapaleuiaj. Uan no techmachtiaj keniuj tikuiskej. Nejon tamachtilis techpaleuia maj amo timouikan titanojnotsaskej uan maj tikmatikan keniuj tikchiuaskej (2 Tim. 2:15). w20.09 4 § 6, 7, 10

¿Ueli tiknemiliaj keniuj semi yolpakik tatitanil Juan keman kimatik ke tokniuan akin kinpaleuij maj kiixmatikan tein melauak kisentokayaj kitekitiliayaj Jiova? Juan kinitaya nejon tokniuan kemej ikoneuan. Kemej kipiayaj miak kuejmolmej, kichiuak miak taman tein ika kinpaleuij maj mochikaua inintakuaujtamatilis. Tejuan no tiyolpakij keman tokoneuan oso akin tikinpaleuijkej maj kiixmatikan tein melauak motemaktiaj iuan Jiova uan kisentokaj kitekitiliaj (3 Juan 3). Kemej itech xiuit 98, iyektikatsin espíritu Jiova kiolinij Juan maj kijkuilo eyi amamej. Ika nejin amamej kitemouaya kinyolchikauas tokniuan maj kisentokanij takuaujtamatinij iuan Jesús uan maj nentineminij itech tein melauak. Itech nejon tonalmej, tatitanilmej momikilijkajya uan sayoj tatitanil Juan yoltoyaok. Yejua semi kitekipachouaya tein kichiujtoyaj itech nechikolmej tamachtianij akin takajkayauayaj (1 Juan 2:18, 19, 26). Nejin tamachtianij kijtouayaj ke kiixmatiaj Dios, sayoj ke amo kitakamatiaj itanauatiluan. w20.07 20 § 1-3

Kemej itech titakuaujtamatij tein tikteixmatiltiaj, tiknekij maj miakej kikakikan. Titakuaujtamatij ke Dios kichiuas tein kijtoua itech iTajtol (Sal. 119:42; Is. 40:8). Tikitanij keniuj mochiuani seki taman tein itech Biblia moijtojka ke panoskia. No tikitanij keniuj taltikpakneminij okachi kuali nemij keman peua kitakamatij tein Biblia tayolmajxitia. Nochi nejin kichiua maj okachi tikneltokakan ke nochin moneki kikakiskej tein kichiuas iTekiuajyo Dios. No titakuaujtamatij iuan Jiova, akin techmachtia tein tikteixmatiltiaj, uan iuan Jesús, akin Jiova kiixtalij kemej Tekiuaj itech iTekiuajyo (Juan 14:1). Jiova nochipa techpaleuis uan techmakas chikaualis maski tein yeski panos (Sal. 46:1-3). Uan no, tikneltokaj ke Jesús, akin moajsi iluikak, kiixyekana tanojnotsalis ika chikaualis uan tanauatil tein Jiova kimakak (Mat. 28:18-20). Takuaujtamatilis techpaleuia maj tikneltokakan ke tein tikchiuaskej Jiova kitiochiuas. w20.09 12 § 15-17

Kemansa, xa seki tokniuan siuamej moneki maj se kintajtoui uan maj se kinpaleui (Is. 1:17). Kemej neskayot, seki tokniuan siuamej akin momikilij ininnamik oso amo nemijok iuan porin mokaujkej ininixpan tekiuanij, xa moneki maj se kinpaleui ika seki tekimej tein kichiuaya ininnamik. Se tokniuj siuat akin xiuejya xa monekis maj se kipaleui keman tajtos iuan se tapajtijkej. Uan se precursora akin kichiua okseki tekimej itech inechikol Dios, xa monekis maj se kitajtoui komo kijijtouaj porin amo semi tanojnotsa kemej okseki precursores. Maj tikitakan tein kichiuak Jesús. Yejua niman kintajtouij siuamej akin kitekitiliayaj Jiova keman oksekin kinemilijkej ke amo kuali tein kichiujkaj. Kemej neskayot, kitajtouij María keman Marta kijtoj ke amo kipaleuiaya (Luc. 10:38-42). Uan no kitajtouij keman oksekin kiajuakej porin kinemiliayaj ke amo kuali tein kichiujka (Mar. 14:3-9). Jesús kimatia keyej María kichiujka nejon, yejua ika kiyolchikauak. Tein melauj, hasta kitematiltij: “Kampa yeski tech in senmanauak momoyauas in yankuik tanauatil de Dios ten kualkui temakixtilis, no motetapouis ten nijin siuatsin kichiuak”. w20.09 24 § 15, 16

Se kuali ichkatajpixkej kimatia ke iichkauan ueliskia mopoloskej. Yejua ika, komo panouaya nejon, amo kintatsakuiltiaya. Maj tikitakan tein kichiuak Jiova keman seki itekitikauan akin nenkej ne uejkauj amo kichiujkej tein yejuatsin kinekia. Tanauatijkej Jonás choloj porin amo kinekia kichiuas tein Jiova kinauatijka. Sayoj ke Jiova amo kinemilij ke amo keman mopataskia. Kemej kichiuaskia se kuali ichkatajpixkej, Jiova kipaleuij uan kimakak chikaualis uan ijkon uelik kichiuak tein kinauatijka (Jon. 2:7; 3:1, 2). Ompa, ika se xikalkomekat kimachtij ke inemilis se taltikpaknenkej kipia ipatiuj (Jon. 4:10, 11). ¿Toni techmachtia nejon? Ke tayekananij amo moneki kinemiliskej ke akin amo tanojnotsajok nion monechikouajok amo keman mokepaskej, ta moneki mochikauaskej kiajsikamatiskej keyej mouejkatilijkej. Uan keman mokepaskej iuan Jiova, moneki kisentokaskej kinnextiliskej ke kintasojtaj uan ininka motekipachoskej. w20.06 20, 21 § 10-12

Satepan ke poliuik Unión Soviética itech xiuit 1991, itekitikauan Dios akin ompa nemiaj ‘tepitsin kinpaleuijkej’, porin seki xiujmej tekiuanij amo teyi kinchiuilijkejok. Yejua ika, ueliaya okachi tanojnotsayaj uan niman momiakilijkej tanojnotsanij itech altepemej tein moajsikaj itech Unión Soviética. Sayoj ke, Rusia uan akin kipaleuiaj yolik mochiujtiyajkej tekiuaj akin taixyekana norte. Se tekiuajyot mochiua tekiuaj akin taixyekana norte oso tekiuaj akin taixyekana sur komo kichiua eyi taman: yekinika, kiixnamiki ixolal Jiova oso taixyekana kampa yejuan nemij; ojpatika, ika tein kichiuilia ixolal, kinextia ke kitauelita Jiova uan itekitikauan, uan expatika, moteuia iuan okse tekiuaj. Rusia uan akin kipaleuiaj kiixnamikkej ixolal Dios keman kiixtalijkej maj amo tanojnotsakanok uan porin kintajyouiltiaj miakej tokniuan, tein kichiuaj kinextiaj ke kitauelitaj Jiova uan itekitikauan. Yejuan moteuianij iuan Gran Bretaña uan Estados Unidos, tekiuaj akin taixyekana sur. w20.05 12, 13 § 3, 4

Kemej tiknekij maj mochiuakan imomachtijkauan Cristo akin tikinmachtiaj, yejua ika moneki maj timochikauakan kuali titamachtiskej. Nochi semanas tikinmachtiaj ika Biblia millones taltikpakneminij. Tinochin tikuelitaj tikinmachtiskej oksekin tein kijtoua iTajtol Dios. Yejua ika xa tiknekiskej tikiniluiskej nochi tein timomachtianij. Sayoj ke, komo tikixyekanaj Nemachtil ika amaix Tanejmachtijkej, Nemachtil ika Biblia itech nechikol oso tikchiuaj se nemachtil ika Biblia moneki amo semi titajtoskej, ta moneki nochipa titamachtiskej ika Biblia. Yejua ika, keman tikitstoskej se tajkuilol oso se tamachtilis, maj timochikauakan amo tikijtoskej nochi tein timomachtianij (Juan 16:12). Maj tiknemilikan toni tikmatiaj keman timoauijkej uan toni tikmatij axkan. Xa sayoj tikixmatiaj tamachtilismej tein tayekantokej (Heb. 6:1). Komo miak xiujmej techuikilij tikmatiskej tein axkan tikmatij, maj amo sepasaj tiknekikan tikmachtiskej nochi se taltikpaknenkej. w20.10 14, 15 § 2-4

Keman Jiova kinixpejpenak itatuan Jesús, kinixpejpenak akin kitasojtayaj uan kitakamatiaj (Mat. 1:18-23; Luc. 1:26-38). Itajtoluan María tein moajsij itech Biblia kinextiaj ke semi kitasojtaya Jiova uan kipatiuitaya iTajtol (Luc. 1:46-55). Uan tikitaj ke José kitasojtaya Jiova uan ke kinekia kiyolpaktis keman niman kitakamatik (Mat. 1:24). Akin Jiova kinixpejpenak maj yeskiaj itatuan Jesús amo tominpiayaj. Netetayokolil tein kitemakakej José uan María satepan ke yolik Jesús kinextia ke amo kipiayaj miak tomin (Luc. 2:24). Xa amo kipiayaj miak tomin nion miak taman, okachiok porin kinpiakej kemej chikome ininkoneuan oso okachi (Mat. 13:55, 56). Jiova kipaleuij iKonetsin keman kinekiaj kichiuiliskej seki taman tein amo kuali, sayoj ke kikauak maj kipanouani seki ouijkayomej (Mat. 2:13-15). Kemej neskayot, seki ichankauan amo iuan takuaujtamatiaj porin amo kineltokakej ke yejua katka Mesías (Mar. 3:21; Juan 7:5). Uan no, José xa momikilij keman Jesús katka telpochok, uan nejin xa semi kitayokoltij. Uan kemej yejua tayekanaya, xa monekik yejua kisentokas kichiuas tekit tein kipiaya José. w20.10 26, 27 § 4-6

¿Kemansa timomachilianij toselti keman tikpiaj se ouijkayot? Amo sayoj tejuan ijkon timomachilianij. Hasta seki itekitikauan Jiova akin nenkej ne uejkauj uan nochipa kitakamatkej ijkon momachilijkej (1 Rey. 19:14). Keman ijkon timomachiliskej, maj tikelnamikikan nejin tein Jiova kijtoj: “Amo keman nimitssekokauas uan nion no nimitssenkauas”. Yejua ika uelis tikijtoskej ika takuaujtamatilis: “[Jiova] nechpaleuijtinemi. Ika ya nojon amo nimoyolmoutis” (Heb. 13:5, 6). Tatitanil Pablo kinijkuilouilij nejin tajtolmej tokniuan akin nemiaj Judea kemej itech xiuit 61. Tein kijtoj kinextij tein no kimachiliaya akin kijkuiloj Salmo 118:5-7. Ijkon kemej akin kijkuiloj nejon salmo, Pablo kimatia ke Jiova iuan yetoya porin achto miakpaya kipaleuijka. Kemej neskayot, kemej itech xiuit 58, Pablo makisak keman yaya itech barco uan peuak tetsaujkaejeka (Hech. 27:4, 15, 20). Achto ke kipanoskia nejin, Jiova miakpaya kipaleuijka. w20.11 12 § 1, 2

¿Keyej amo tiknextiskiaj tamatilis komo nochipa tiknemilijtokej ke tein achto tikpanokej okachi kuali katka? Porin uelis sayoj tikelnamikiskej tein kuali tein tikpanokej uan tikelkauaskej tein amo kuali. Yejua nejon tein kinpanok israelitas. Keman kiskej Egipto niman kielkaujkej ke semi kintajyouiltiayaj uan sayoj kielnamikkej takual tein uelik tein ompa kipiayaj. Israelitas kijtouayaj: “¡Semi tikelnamikij pescado tein techuantiaj ompa Egipto, uan pepinos, sandías, puerros, cebollas uan ajos!” (Núm. 11:5). Sayoj ke ¿yekmelauj sayoj kinuantiaj? Amo. Tein melauj, semi patiyoj kinkisaya tein kikuayaj, porin ompa Egipto semi kintekitiltiayaj uan kintajyouiltiayaj (Éx. 1:13, 14; 3:6-9). Sayoj ke niman kielkaujkej ouijkayomej tein kipanokej uan peuak kinejnekij tein achto kipiayaj. Amo itech tanemilijkej keniuj kinpaleuijka Jiova, ta itech tanemilijkej tein kipiayaj achto. Jiova nion tepitsin kiyolpaktij tein kichiujkej (Núm. 11:10). w20.11 25 § 5, 6

Taixejekol maj kemansa timotayokoltikan keman tiknemiliaj ke ‘amo uejkauak tinemij uan tikpiaj miak kuejmolmej’ (Job 14:1). Miakej itekitikauan Jiova ne uejkauj ijkon momachilijkej. Sekin hasta kinekiaj momikiliskej (1 Rey. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Sayoj ke Dios akin iuan takuaujtamatiaj, Jiova, nochipa kinyolseuij uan kinyolchikauak. Uan no, kichiuak maj moijkuilouani itech Biblia tein kinpanok porin nejon uelis techyolseuis uan techmachtis miak taman (Rom. 15:4). Maj tikitakan tein kipanok José ikoneuj Jacob, inemilis José ijsiujka mopatak. Amo nemiaok iuan ipopaj akin semi kitasojtaya, ta axkan nemia Egipto uan katka itakeual se takat akin amo kiueyichiuaya Jiova (Gén. 37:3, 4, 21-28; 39:1). Uan no, inamik Potifar kipantij José ke kichikaujkauiaya maj iuan moteka. Potifar amo kitemoj kimatis ox melauj tein kijtouaya inamik, ta tanauatij maj kitsakuanij José. Uan keman kitsakkej kiilpijkej ika cadenas (Gén. 39:14-20; Sal. 105:17, 18). Nochi nejin kichiuak maj José motayokoltiani. w20.12 16, 17 § 1-4

Jesús kijtoj ke se taman tein okachi moneki tiktajtaniskej Dios itech tonetataujtiluan. ¿Toni kijtosneki nejin? Se kichipauas teisa kijtosneki se kichiuas maj yektik. Sayoj ke xa timotajtaniskej: “¿Kijtosneki ke itokay Jiova amo yektik oso chipauak? ¿Keyej moneki maj mochipaua?”. Uelis tiknankiliskej nejin netajtanilmej komo itech titanemiliaj nochi tein techmatiltia se tokayit. Se tokayit amo sayoj se tajtol tein se kijtoua oso se kijkuiloua. Biblia kijtoua: “Okachi kuali maj kuali toka tajtokan ke tikpiaskej miak tomin” (Prov. 22:1; Ecl. 7:1). ¿Keyej semi kipia ipatiuj se tokayit? Porin no kinextia keniuj oksekin kiitaj taltikpaknenkej akin kipia nejon tokayit. Yejua ika, amo okachi tayekantok keniuj moijkuiloua oso moijtoua se tokayit, ta tein kinemiliaj oksekin keman kiitaj oso kikakij. Keman taltikpakneminij kitakajkayauiliaj Jiova, kichiuaj maj oksekin kinemilikan ke yejuatsin kichiua tein amo kuali uan ijkon kipitsotiliaj itokay. w20.06 3 § 5-7

Keman semi timotekipachojtokej, xa amo ueli titanemiliaj itech okseki taman. Kemej neskayot, xa techtekipachoua maj amo techajsi tomin tein tiktanij uan maj amo ueli timoixpanoltikan, oso xa techtekipachoua maj tikokolispeuakan uan maj amo ueliok titekitikan oso hasta maj techkuilikan totekiuj. Xa no techtekipachoua maj amo tiktakamatikan Dios keman timoixnamikiskej ika tein amo kuali. Uan no, xa itech titanemiliaj toni tikchiuaskej keman Satanás kichiuas maj taltikpakneminij akin kinixyekana kinixnamikikan itekitikauan Dios. Xa timotajtaniaj: “¿Amo kuali yetok maj ika nimotekipacho nejin?”. Jesús kiniluij imomachtijkauan: “Amo ximoyolkuejmolojtinemikan” (Mat. 6:25). ¿Kijtosnekia Jesús ke maj nion tepitsin timotekipachokan? Amo. Maj tikelnamikikan ke seki itekitikauan Jiova akin nenkej ne uejkauj motekipachojkej uan nejon amo kichiuak maj amo kiyolpaktianijok Jiova (1 Rey. 19:4). Tein melauj, Jesús techyolseuijtoya. Amo kinekia maj semi ika timotekipachokan keniuj tikpiaskej nochi tein moneki uan maj amo tiktayekanaltikanok tiktekitiliskej Jiova. w21.01 3 § 4, 5

Takat akin namikej tanankilis iixpan Jiova uan Jesús kemej kinixyekana ikalyetouanij (1 Ped. 3:7). Kemej Jiova kinixyekana ichankauan ompa iluikak uan nikan taltikpak, kipia tanauatil kiixtalis keniuj kineki maj nemikan ikoneuan uan kinamiki kintakakiltis komo amo kitakamatij (Is. 33:22). Kemej Jesús taixyekana itech nechikol, no kinamiki kiixtalis tanauatilmej uan tetakakiltis komo amo se kitakamati (Gál. 6:2; Col. 1:18-20). Ijkon kemej Jiova uan Jesús, takat akin kitekitilia Jiova kipia tanauatil kiixtalis toni kichiuaskej ichankauan (Rom. 7:2, TNM; Efes. 6:4). Sayoj ke amo kipia tanauatil itech nochi. Kemej neskayot, moneki moyekanas ika tein Biblia tamachtia keman kiixtalis toni kichiuaskej ichankauan (Prov. 3:5, 6). Uan no, amo kipia tanauatil kiixtalis toni kichiuaskej akin amo ichankauan (Rom. 14:4). Uan keman ikoneuan moskaltiaj uan okseko nemitij, kisentokaj kipoujkaitaj oso kimouiskaitaj, sayoj ke amo yejuaok kinixyekana (Mat. 19:5). w21.02 2, 3 § 3-5

Keman se takat kinixpanoltia ichankauan, nejon se taman kemej kinextia ke kintasojta. Sayoj ke nochipa moneki kielnamikis ke okachi tayekantok kinpaleuis maj kuali mouikakan iuan Jiova (Mat. 5:3). Keman Jesús pilkatoya itech kouit, kiitak amo teyi kipolouani María. Maski semi tajyouijtoya, Jesús kiluij Juan maj kiyekpiani imomaj (Juan 19:26, 27). Tokniuan takamej akin kipiaj ininchankauan xa no kipiaj miak tekimej. Yejuan moneki chikauak tekitiskej kampa tetekitiliaj porin nejon kichiuas maj kuali ika tajtokan Jiova (Efes. 6:5, 6; Tito 2:9, 10). Uan itech nechikol xa tayekananij oso tapaleuianij, uan yejua ika moneki kinyolchikauaskej tokniuan, kinyekpiaskej uan kinixyekanaskej itech tanojnotsalis. Sayoj ke no moneki nochipa momachtiskej Biblia iuan ininnamik uan ininkoneuan. Ininchankauan semi kitasojkamatiskej nochi tein yejuan kichiuaj porin kitemouaj maj kuali yetokan, maj yolpakikan uan porin kinpaleuiaj maj kisentokakan kitekitilikan Jiova (Efes. 5:28, 29; 6:4). w21.01 12 § 15, 17

ITajtol Dios kijtoua toni taman ueli kichiua siuat akin kimati kichiuas miak taman. Kemej neskayot, ueli kiixyekana tekit tein onkak kalijtik, ueli kikoua uan kinamaka talmej uan ueli kichiua okseki taman tekimej (Prov. 31:15, 16, 18). Amo se takeual akin amo ueli kijtoua toni kinemilia, ta inamik itech takuaujtamati uan kikaki tein kinemilia ke ueliskia kichiuaskej (Prov. 31:11, 26). Takat akin kichiua nejin kinextia ke kipoujkaita inamik, uan inamik kitakamati ika yolpakilis. Maski Jesús kichiuani miak taman, amo kinemilia ke komo mokaua maj Jiova kiixyekana kipinaujtia (1 Cor. 15:28; Luc. 22:42). No ijkon, siuat akin kichiua kemej Jesús amo kinemilia ke komo mokaua maj inamik kiixyekana kipinaujtia. Kipaleuia inamik porin kitasojta, sayoj ke tein okachi kiolinia maj kichiua nejon yejua porin kitasojta Jiova uan kipoujkaita. Sayoj ke tokniuj siuat amo kitakamatis inamik komo inamik kiluia maj kichiua se taman tein kitapanauilia itanauatiluan Dios. w21.02 11 § 14, 15; 12 § 19

Netasojtalis tein itekitikauan Jiova kipialiaj, nochipa kinpaleuiani maj taxikokan keman kintajyouiltiaj. Kemej neskayot, keman tamelauanij judíos kinnauatijkej tatitanilmej maj amo tanojnotsanijok, netasojtalis tein kipialiayaj Dios kinolinij maj kiixtalianij nejin: “Moneki ke ma tiktakamatikan Totajtsin Dios uan ma amo achto tikintakamatikan in tagayot” (Hech. 5:29; 1 Juan 5:3). Itech seki altepemej, tekiuanij akin kipiaj miak chikaualis kintajyouiltijtokej tokniuan, sayoj ke netasojtalis tein nejon tokniuan kipialiaj Dios kinpaleuia maj kisentokakan kitekitilikan. Keman akin amo kitekitiliaj Dios techtauelitaj amo timotayokoltiaj, ta tiyolpakij (Hech. 5:41; Rom. 5:4, 5). Keman tochankauan techixnamikij xa yejua okachi ueyi ouijkayot tein tikpanouaj. Keman seki tochankauan kiitaj ke tiknekij tikixmatiskej Jiova, xa kinemiliskej ke techkajkayaujkej oso ke tikuatapolojkejya (no xikonita Marcos 3:21). Xa hasta techiluiskej oso techchiuiliskej tein amo kuali. Sayoj ke tikmattokejya ke uelis panos nejon, porin Jesús kijtoj: “Kuak se tagat takuautamatis nouan, ijkuakon yejua kitauelitaske ichankauan” (Mat. 10:36). w21.03 21 § 6, 7

Keman techyoleua se tokniuj maj tikmachtitij aksa ika Biblia, maj kuali tikakikan tein kijtoua tokniuj akin tamachtijtok uan tein kijtoua akin kimachtijtok. Komo tikchiuaj nejin, tikmatiskej toni tikijtoskej komo moneki. Melauj ke moneki kuali tikixejekoskej kemanian uelis titajtoskej, porin ijkon amo semi titajtoskej, amo tiktakotonaltiskej tokniuj uan amo ika titajtoskej okse taman. Sayoj ke uelis tikijtoskej se neskayot, tikchiuaskej se netajtanil oso tikijtoskej okse taman tein tapaleuis maj moajsikamati tein timomachtijtokej. Kemansa xa tiknemiliskej ke amo onkakok toni tikijtoskej itech tamachtilis, sayoj ke komo tikyolchikauaj akin momachtijtok uan ika timotekipachouaj, tikpaleuiskej maj kiixtali kitekitilis Jiova. Komo tikitaj ke kipaleuis tein tikpanouanij, uelis tiktapouiskej keniuj tikixmatkej Jiova, toni tikchiujkej keman tikpiakej se ouijkayot uan keniuj techpaleuiani Jiova (Sal. 78:4, 7). Tein tiktapouiskej xa kipaleuis maj mochikaua itakuaujtamatilis, maj peua kichiua tein kipaleuis maj moaui. w21.03 10 § 9, 10

¿Akoni moneki tikueyitaliskej keman se taltikpaknenkej techkaki uan kiyololinia tein tikiluiaj? Pablo kinankilij nejin netajtanil keman ika tajtoj nechikol tein moajsia Corinto. Yejua kijtoj: “Nejuatsin nitamachtijtinemik [...]. Uan in tokniu Apolos kachi ok kiajsikamajxitijtiaya notamachtilis [...]. Pero Totajtsin Dios kintaneltoktij in takakini”. Uan no kijtoj: “Naken tanojnotsa ika in Tajtoltsin de Dios uan naken kachi ok kiajsikamajxitijtiaya in takakini, yejuan nojonkes majya amo ueyi tekit kichiutinenke. Ta, sayo Totajtsin Dios [...] kipia uelilis para kinajsikamatiltis ika nintakuautamatilis in taneltokani” (1 Cor. 3:6, 7). Nochipa keman se taltikpaknenkej techkakis uan kiyololinis tein tikiluiskej, moneki tikueyitaliskej Jiova, ijkon kemej kichiuak Pablo. ¿Keniuj uelis tiknextiskej ke tiktasojkamatij tatiochiualis tein tikpiaj maj ueli titekitikan iuan Dios, Cristo uan ángeles? (2 Cor. 6:1.) Keman nochipa tiktemouaj tikintapouiskej oksekin tatiochiualismej tein kiualkuis iTekiuajyo Dios. Tejuan amo sayoj moneki tikintapouiskej taltikpakneminij tein Biblia kijtoua, ta moneki tiktemoskej okachi tikinpaleuiskej. Keman se taltikpaknenkej kuali techkaki, tiknekij oksepa tikalpanoskej uan tiktemouaj tikpeualtiskej se nemachtil ika Biblia. Keman se akin momachtijtok Biblia peua kichiua tein momachtia, techyolpaktia tikitaskej keniuj Jiova kipaleuijtiuj maj kipata kemej tanemilia uan tein kimachilia. w20.05 30 § 14, 16-18