Keniuj uelis mosenpaleuiskej kalijtik

1. ¿Keyej itech nejin tonalmej uelis kinouijmakas kalyetouanij kichiuaskej nochi tein moneki kalijtik?

MIAK taman mopatatok itech nejin tonalmej, uan okachiok iniuan kalyetouanij. Tein kemej cuarenta oso cincuenta xiujmej achto momattoyaj kichiuaskej, axkan amo kuali kiitajok. Yejua ika, kalyetouanij uelis kinouijmakas kichiuaskej nochi tein moneki kalijtik. Sayoj ke, komo se kichiua tein Biblia tayolmajxitia, nejon amo yeski se ouijkayot.

MAJ TIYOLPAKIKAN IKA TEIN TIKPIAJ

2. ¿Toni ouijkayot ika tomin kichiua maj kalyetouanij ouij moixpanoltikan?

² Itech nejin tonalmej, miakej kitemouaj kipiaskej okachi tomin, maski amo semi yetoskejok iniuan ininchankauan. Tanamakanij kikixtiaj okachi miak taman uan kintanejnektiaj taltikpakneminij maj kikouakan keman kiteixmatiltiaj, yejua ika tel miakej tetatmej, takamej uan siuamej, tel tekitij uan ijkon uelis kikouaskej. Tel miakej oksekin mojmostaj tel tekitij maski sayoj tepitsin kitanij tein ika kikouaskej tein kikuaskej ininchankauan. Moneki okachi tekitiskej ke achto, kemansa itech ome tataman tekit, uan ijkon uelis kiixtauaskej tein okachi tayekantok. Sekin kinyolpaktiskia kiajsiskej maski sayoj se tekit, porin noyampa miakej amo kiajsij tekit. Kemej moita, kalyetouanij amo nochipa uelij kiajsij tein ika moixpanoltiskej itech nejin tonalmej, sayoj ke tein Biblia tayolmajxitia uelis kinpaleuis maj kichiuakan tein okachi ueliskej ika tein kipanotokej.

3. ¿Toni tayolmajxitij Pablo, uan keniuj nejon uelis kinpaleuis kalyetouanij?

³ Pablo, se itatojtokakauj Cristo, ouij kikisaya moixpanoltis. Tein kipanok kimachtij se taman tein tel tapaleuia, tein kimelaua itech amat tein kijkuilouilij Timoteo, akin kuali iuan mouikaya: “Kuak tiyolikoj nikan taltikpak, ijkuakon ne tonal amo teyi tikualikke. Uan no ijkon kuak timomikiliske, ijkuakon amo no teyi uelis tikixtijteuaske. Tajkon tikpiaj ya totakualisuan uan totakenuan, ijkuakon ma tiyolpaktiyakan ya ika ten tikpiaj” (1 Timoteo 6:7, 8). Melauak ke kalyetouanij amo sayoj moneki kipiaskej toni kikuaskej uan toni motaliliskej, ta no kani nemiskej. Konemej moneki yaskej kaltamachtiloyan. Uan no moneki se kiixtauas tapajtilis uan okseki taman. Tein yeski taman tein panotos, tein Pablo kijtoj tapaleuia. Komo tiyolpakij tikajsiskej sayoj tein okachi tayekantok uan amo tein tiknejnekij, okachi amo techouijmakas kuali tiyetoskej.

4, 5. ¿Keniuj uelis tapaleuis komo achtook se kiixtalia keniuj se kitekitiltis tomin?

⁴ Okse tayolmajxitilis tein no tel tapaleuia yejua tein moajsi itech semej neskayomej tein kijtoj Jesús. Yejua kijtoj: “Kuak nankinekij nankichiuaske se uejkapan tepan, ijkuakon achto nanmosentiliaj para nankixejekoaj de kanachi tomin monekis” (Lucas 14:28). Nikan Jesús ika tajtoua ke achtook moneki se kiitas ox uelis se kichiuas teisa. Itech tamachtilis ome tikitakej ke nejin se tayolmajxitilis tein kinpaleuia akin kinemiliaj monamiktiskej. Uan satepan ke monamiktiaj no kinpaleuis ika tein monekis kichiuaskej kalijtik. Se kiixejekos achto seki taman kijtosneki se kiitas kanachi tomin se kipia uan achtook se kiixtalis keniuj okachi kuali se kitekitiltis. Ijkon kalyetouanij kuali kitekitiltiskej tomin, keman kixelojtiyaskej tein ika kiixtauaskej tein moneki mojmostaj oso sejse semana, uan amo kikouaskej tein amo uelis kiixtauaskej.

⁵ Itech seki uejueyi altepemej, keman se kiixtalia keniuj se kitekitiltis tomin no kijtosneki ke amo se taneuis porin se kineki se kikouas teisa tein amo moneki uan se taxtauas okachi keman se kikepas (Proverbios 22:7). No uelis kijtosnekis ke amo ijsiujka se kikouas teisa uan nion se kiixejekos ox moneki nion se kiitas toni tein amo kuali kiualkuis. Sayoj ke, komo kuali se kiixtalia keniuj se kitekitiltis tomin, tapaleuis maj se kiajsikamati ke komo se kiauilchiua itech neauiltilis, tachichinalis uan tauanalis semi taijtakos porin amo ajsisok tein ika se kinixpanoltis se ichankauan, uan nochi nejon no kitapanauilia tein Biblia kijtoua (Proverbios 23:20, 21, 29-35; Romanos 6:19; Efesios 5:3-5).

6. ¿Toni tein tamachtia Biblia kinpaleuia akin kipanouaj tatasojtilis uan amo ueli kipataj nejon?

⁶ ¿Toni uelis se kijtos ika taltikpakneminij akin kipanouaj tatasojtilis uan amo ueli kipataj nejon? Se taman, uelis kinyolseuis kimatiskej ke nejin ouijkayot tein noyampa moita amo nochipa onkas. Keman Jiova amo uejkaua tayektalis nikan taltikpak, kijkuanis tatasojtilis ika nochi okseki taman tein amo kuali tein kintajyouiltia taltikpakneminij (Salmo 72:1, 12-16). Hasta maj ejko nejon tonal, maski xa kipanotokej tatasojtilis, akin yekmelauj kichiuaj kemej Cristo kisentokaj kichiaj kiseliskej tein kuali, porin takuaujtamatij itech nejin tein Jiova motenkaua: “Amo keman nimitssekokauas uan nion no nimitssenkauas”. Yejua ika, akin iuan takuaujtamati ueli kijtoua: “[Jiova] nechpaleuijtinemi. Ika ya nojon amo nimoyolmoutis” (Hebreos 13:5, 6). Itech nejin tonalmej tein semi ouijkej, Jiova kinpaleuiani ika miak taman akin kiueyichiuaj keman kitakamatij tein tayolmajxitia uan kitayekanaltiaj iTekiuajyo (Mateo 6:33). Miakej itekitikauan ueli kijtouaj ke melauak nejon, ijkon kemej kijtoj Pablo: “Nikmati niixpanos itech tatasojtilis uan nikpias miak. Itech tein yeski taman uan kemej yeski nimoajsis nikmati niixuitos uan nimayantos, nikpias miak uan amo teyi nikpias. Itech nochi taman nikpia chikaualis itechkopa akin nechmaka chikaualis” (Filipenses 4:12, 13, TNM).

MAJ TIMOSENPALEUIKAN

7. ¿Toni tein tayolmajxitij Jesús uelis kinpaleuis kalyetouanij maj mosenpaleuikan kalijtik?

⁷ Itech tonalmej achto ke momikiliskia, Jesús kijtoj: “Xiktasojta moknitsin ijkon kemej tejuatsin timotasojta” (Mateo 22:39). Keman kalyetouanij kitakamatij nejin tayolmajxitilis, tel tapaleuia ika tein moneki mochiuas kalijtik. Uan tein melauj, akin okachi iuan tiyetokej uan tiktasojtaj yejua akin iuan tinemij: takamej uan siuamej iuan ininnamik, tetatmej iniuan ininkoneuan. ¿Keniuj nochin kalyetouanij uelis monextiliskej netasojtalis?

8. ¿Keniuj kalyetouanij uelis monextiliskej netasojtalis?

⁸ Se taman yejua keman nochin tapaleuiaj ika tein moneki mochiuas kalijtik. Konemej moneki se kinmachtis maj kitalikan nochi kampa moneki satepan ke kitamikuiskej, kemej auilmej oso tilmaj. Xa uejkauaskej uan monekis mochikauaskej mojmostaj kualkan tayektaliskej kampa kochij, sayoj ke nejin semi kinpaleuia kalyetouanij. Moajsikamati maj kemansa amo ueli maj nochi tayekyeto kalijtik, sayoj ke nochin uelis tapaleuiskej kemej okachi uelis, uan no tayektaliskej uan tachipauaskej satepan ke takuaskej. Keman se kimachilia ke amo akin tepaleuia, se tatsiui, uan se kichiua teisa ika kualanyot tel amo tapaleuia (Proverbios 26:14-16). Sayoj ke, keman se kichiua teisa ika nochi se iyolo kinualkuilia yolpakilis nochin kalyetouanij. “Dios kitasojta [akin] kitemaka itapaleuilis ika yolpakilis.” (2 Corintios 9:7.)

9, 10. 1) ¿Toni tekit uejkaujya kichiua siuat, uan keniuj uelis kipaleuiskej? 2) ¿Toni tayolmajxitilis motemaka ika tein moneki mochiuas kalijtik?

⁹ Inintech se tanemilis oksekin uan se kintasojtas tapaleuia maj amo mochiua se taman tein iniuan miakej kalyetouanij mochiuani se ueyi kuejmol. Uejkaujya, temomaj yejua akin nochipa kichiua nochi tein moneki kalijtik. Kinyekpia konemej, tachipaua, tapaka uan kikoua uan kichijchiua tein kikuaskej. Itech seki uejueyi altepemej, siuamej no tekitij koujtaj, kinamakaj takilot tein kitekij oso kichiuaj okseki taman tein ika tapaleuiaj ika tomin. Hasta kampa amo moitaya maj kichiuakan nejin, tatasojtilis kichiuani maj tel miakej siuamej tetekitilikan. Temomaj akin tel tekiti ichan uan tetekitilia moneki maj se kilui ke tel tapaleuia tein kichiua. Yejua nochipa tekititok ijkon kemej “tel kuali siuat” akin ika motajtoua itech Biblia. “Amo kikua pan tein motani ika tatsiujkayot.” (Proverbios 31:10, 27.) Sayoj ke nejin amo kijtosneki ke sayoj siuat moneki tekitis kalijtik. Keman takat uan siuat nochi tonal tetekitiliaj, ¿sayoj siuat monekiskia kichiuas nochi tekit kalijtik uan maj inamik uan okseki ichankauan moseuijtokan? Amo (no xikonita 2 Corintios 8:13, 14). Kemej neskayot, komo temomaj kichijchiuati tein kikuaskej, kitasojkamatis maj ichankauan kipaleuikan, maj tayektalikan kampa takuaskej, maj kikouatij seki taman tein monekis oso maj tachipauakan kalijtik. Kemaj, nochin kalyetouanij uelis tapaleuiskej ika tein moneki mochiuas kalijtik (no xikonita Gálatas 6:2).

¹⁰ Aksa uelis kijtos: “Kampa nejua ninemi takat amo kichiua nejon tekimej”. Maski ijkon, kuali yeskia maj se tanemili itech nejin. Keman Jiova Dios kiixtalij nemilis kemej kalyetouanij, amo kijtoj ke seki tekimej sayoj kichiuaskia siuat. Se tonal keman seki takamej akin Jiova kintitanik maj kikalpanotij Abrahán, se takat yolmelauak, yejua tapaleuij keman kichijchiujkej tein kikuaskiaj uan no kintakualtekij (Génesis 18:1-8). Biblia tayolmajxitia: “Teyokichuan ma kintasojtatinemikan ninsiuauan ika ne tetasojtalis tenika cada se teyokich mopialitinemi” (Efesios 5:28). Komo itamian tonal takat sioujtok uan kineki moseuis, ¿melauj ke inamik xa no ijkon momachilia, oso xa okachiok? (1 Pedro 3:7.) Komo ijkon, kuali yeskia uan ijkon kinextis ke kitasojta inamik komo takat kipaleuia ika tekit tein moneki mochiuas kalijtik (Filipenses 2:3, 4).

11. ¿Keniuj Jesús kinkauilij se kuali neskayot nochin kalyetouanij?

¹¹ Jesús kikauak okachi kuali neskayot keman kichiuak tein kiyolpaktia Dios uan tein tapaleuiskia maj oksekin yolpakikan. Maski amo monamiktij, kinkauilij se kuali neskayot takamej uan siuamej akin namikyejkej uan konemej. Yejua kijtoj: “Nejuatsin ni Yektagatsin amo niuala para ma aksame nechtekitilikan. Ta, niuala sayo para ma nitetekitilis” (Mateo 20:28). ¡Tel kualtsin moitaj kalyetouanij kampa nochin kipiaj nejon tanemilil!

KEYEJ MOTELNEKI TACHIPAUALIS

12. ¿Toni kintajtania Jiova akin kitekitiliaj?

¹² Okse tayolmajxitilis tein kitemaka Biblia tein uelis kinpaleuis kalyetouanij yejua tein moajsi itech 2 Corintios 7:1, tein kijtoua: “Moneki ma tiksentokakan tichipaukanentinemikan [...] tech totakayo uan tech totalnamikilis”. Jiova kinselia akin kitakamatij nejin tajtolmej tein moijkuiloj ika inepaleuil, porin yejuatsin kineki “ma se kipia de ne taneltokalis ten chipauak uan ne taneltokalis ten amo teyi ma tsojkuiltik” (Santiago 1:27). Nejin tayolmajxitilis kinpaleuia nochin kalyetouanij.

13. ¿Keyej moneki maj kalyetouanij kiitakan ke motelneki yeskij chipaujkej?

¹³ Kemej neskayot, Biblia techyekiluia ke ejkos tonal keman amo onkasok tekokojkayot nion kokolismej. Itech nejon tonalmej “nion se taltikpaknenkej kijtos: ‘Nimokokoua’” (Isaías 33:24; Apocalipsis 21:4, 5). Sayoj ke, hasta maj ejko nejon tonal, nochin kalyetouanij kemansa kokolispeuaskej. Pablo uan Timoteo no kokolispeuayaj (Gálatas 4:13; 1 Timoteo 5:23). Maski ijkon, tapajtianij kijtouaj ke miak kokolismej ueli se kintsakuilia. Kalyetouanij akin kinextiaj tamatilis amo kinkui seki nejin kokolismej keman mochikauaj maj chipauak moajsi ininnakayo uan inintaueyichiualis. Maj tikitakan keniuj (no xikonita Proverbios 22:3).

14. ¿Keniuj komo chipauak monejnemiltiaj kalyetouanij kinpaleuia maj amo kinkui seki kokolismej?

¹⁴ Maj chipauak moajsi totaueyichiualis no kijtosneki ke chipauak timonejnemiltiskej. Kemej kuali tikmatij, Biblia kitemaka tel kuali tanauatilmej tein kinextiaj ke moneki chipauak se monejnemiltis uan kijtoua ke amo kuali yetok maj akin amo namikuanij mosentekakan. Kijtoua ke “kuak ne namikuani auilkanentinemij iuan okse taka oso iuan oksekin siuame; kuak ne taka auilkanentinemij uan senyetinemij iuan oksekin itakaikniuan” amo kiseliskej tatiochiualismej tein kiualkuis iTekiuajyo Dios (1 Corintios 6:9, 10). Kemej axkan taltikpakneminij okachi amo chipauak monejnemiltiaj, akin kichiuaj kemej Cristo motelneki kitakamatiskej nejin tel kuali tanauatilmej, porin ijkon kiyolpaktiaj Dios uan no kinpaleuia porin amo kinkui kokolismej tein mopanoltiliaj akin auilnemij, kemej sida, sífilis, gonorrea uan clamidia (Proverbios 7:10-23).

15. ¿Toni tein amo kuali panoua keman amo se ‘chipaujkanentinemi’?

¹⁵ Kalyetouanij kinpaleuia maj amo kinkui okseki kokolismej komo ‘chipaujkanentinemij’. Miakej nejin kokolismej tekuij porin tejuan timochiuiliaj. Se neskayot yejua tachichinalis. Nejin amo sayoj kipitsotilia pulmones, tilmaj uan ejekat, ta no kinkokolispeualtia taltikpakneminij. Tachichinalis kichiua maj nochi xiujmej tel miakej momikilikan. Xikonnemili nejin: tel miakej amo kokolispeuaskiaj nion ijsiujka momikiliskiaj nochi xiujmej komo ‘chipaujkanentinemiskiaj’.

16, 17. 1) ¿Toni tanauatil tein Jiova kinmakak israelitas kinyekpiak maj amo kinkuini seki kokolismej? 2) ¿Keniuj nochin kalyetouanij uelis kichiuaskej tein tayolmajxitia Deuteronomio 23:12, 13?

¹⁶ Maj tikitakan okse neskayot. Kemej tres mil quinientos xiujmej achtoya, Dios kimaktilij xolal Israel iTanauatil tein kijtouaya keniuj kiueyichiuaskiaj uan no kinpaleuiskia maj kimatinij keniuj nemiskiaj. Itech Tanauatil moijtouaya seki taman tein motelnekia ika tachipaualis tein kinyekpiaya israelitas maj amo kokolispeuanij. Semej kijtouaya ke ijkuak yaskiaj nekalauiloyan tein monekia moajsis uejka, monekia kitalpachoskej, uan ijkon amo tapitsotiliskiaj kampa mokaltaliayaj (Deuteronomio 23:12, 13). Nejin tanauatil tein uejkaujya motemakak no se kuali tayolmajxitilis axkan. Kemej miakej amo kichiuaj kemej kijtoua, kisentokaj kokolispeuaj uan momikiliaj.a

¹⁷ Ijkon kemej techmachtia Tanauatil tein kinmakakej israelitas, kampa timopakaj uan kampa tiyouij nekalauiloyan, nochipa moneki moajsis chipauak, yeski moajsis kalijtik oso kalampa. Komo kampa tiyouij nekalauiloyan amo moajsi chipauak uan amo pantsaktok, moyomej uelis ompa mosentiliskej uan satepan kiuikaskej okuilimej okseko itech kalijtik, uan hasta kipitsotiliskej takual tein tikmajseuaj. Uan no, konemej uan akin uejueykejya moneki momapajpakaskej satepan ke yaskej nekalauiloyan. Komo amo ijkon kichiuaj, kiuikaskej okuilimej tein motsikouaj itech se ipannakayo. Se siuat tapajtijkej kayot Francia kijtoua ke se momapajpakas “yejua tein kisentoka okachi tapaleuia maj amo tekui kokolismej itech se iijtik, tein kijtakoua se ipulmones oso se ipannakayo”.

18, 19. ¿Keniuj moneki se tachipauas kalijtik, hasta kampa mokaltaliaj miakej akin kipanouaj tatasojtilis?

¹⁸ Semi melauak ke kampa mokaltaliaj miakej akin kipanouaj tatasojtilis teouijmaka se tachipauas. Se taltikpaknenkej akin kuali kiixmati keniuj nemij ompa kijtoua: “Kemej semi tona okachi teouijmaka se tachipauas. Talnex tein ejekat kiajokui kalaki kampa ixtatapantok kali. [...] Kemej okachi momiakiliaj taltikpakneminij itech altepemej, uan itech seki xolalkonemej, no kichiua maj okachi tekui seki kokolismej. Ompa semi moita maj tapoto kampa ika moojtia at tein pitsotik, maj olochtento tajsol, maj amo chipaujkej nekalauiloyamej kampa youij nochin akin ompa nemij, maj onkakan kimichimej tein tekokolispeualtiaj, xopepemej uan moyomej”.

¹⁹ Semi ouij se tachipaua keman ijkon se nemi. Maski ijkon, tapaleuia keman se mochikaua se kichiuas. Xapoj, at uan tepitsin chikaujkayot okachi amo patiyoj ke se kikouas pajti uan se taxtauas kaltapajtiloyan. Komo tionchanchiua kampa ijkon nemij, xiontachipaua mokalijtik uan mokalixpan kemej okachi tionuelis uan maj tapialmej amo tapitsochiuakan. Komo itech ojti tein ajsi mochan motasokitalia keman kioui, uelis tikontalis tet oso okse taman uan ijkon amo tikonkalakis sokit. Komo se kikui tekakmej, nejin uelis se kinkauas kaltenoj. No moneki maj moajsi chipauak kampa se kisentilia at. Moixejekoua ke kokolismej tein tekuij keman at amo chipauak uan keman amo se tachipaua kemej moneki kichiua maj momikilikan xijxiujtika kemej ome millones taltikpakneminij.

20. ¿Akonimej uelis tapaleuiskej maj kali moajsi chipauak?

²⁰ Nochin uelis tapaleuiskej maj kali moajsi chipauak: temomaj, tepopaj, konemej uan takalpanouanij. Se temomaj kayot Kenia akin kipia chikueyi konemej kijtoua: “Nochin kimatij ke moneki tapaleuiskej”. Se kali kampa tachipaualaj uan kampa tayekyetok tapaleuia maj kuali ininka tajtokan kalyetouanij. Kemej kijtouaj ompa España, “tatasojtilis amo moixnamiki ika tachipaualis”. Yeski tinemiskej itech se ueyi kali, se kaltsin oso se kali tein titaneujtokej, motelneki titachipauaskej uan ijkon amo tikokolispeuaskej.

TAPALEUIA KEMAN TEILUIAJ KE KUALI SE KICHIUAK TEISA

21. Ijkon kemej kijtoua Proverbios 31:28, ¿toni tapaleuis maj kalyetouanij yolpakikan?

²¹ Keman amatajkuilol Proverbios ika tajtoua tel kuali siuat, kijtoua: “Ikoneuan meuaj uan kiluiaj ke yolpaki; itakauj meua uan kiueyitalia” (Proverbios 31:28). ¿Kemanian tikiluijkej se tochankauj ke kuali kichiuak teisa? Tein melauj, tinochin moneki maj techiluikan ke kuali tikchiuaj teisa. Siuat kipaleuia keman takat kiluia ke semi kitasojta uan kitasojkamatilia nochi tekit tein kichiua uan maj kinyekpia ika netasojtalis (Proverbios 15:23; 25:11). Uan no, semi kuali maj siuat kitasojkamatili inamik porin tetekitilia uan no kipaleuia kalijtik. Konemej no kinpaleuia keman inintatuan kiniluiaj ke kuali tein kichiuaj kalijtik, kaltamachtiloyan oso itech nechikol kampa momachtiaj Biblia. Semi tapaleuia maj se kinexti ke se motasojkamati. ¿Xe semi ouij se kijtos: “Tasojkamatik”? Amo, sayoj ke nejon semi kinyolchikauas kalyetouanij.

22. ¿Toni moneki kichiuaskej kalyetouanij uan ijkon kipiaskej “se kuali tatsineualoni”?

²² Onkak miak taman tein kichiua maj teouijmaka se kichiuas nochi tein moneki kalijtik. Sayoj ke, uelis se kichiuas. Se tajkuilol itech Biblia kijtoua: “Ika tamatilis se kichijchiua se kali, uan ika kuali taixejekolis se kitalilia se kuali tatsineualoni” (Proverbios 24:3). Kalyetouanij kiseliaj tamatilis uan ueli kuali taixejekouaj komo nochin mochikauaj kiixmatiskej itanejnekilis Dios uan kichiuaj. Amo nenkaj yeski komo kalyetouanij mochikauaj kichiuaskej tein tapaleuis maj yolpakikan.