Okukala omudhiginini oku na uuwanawa
MIILONGO yimwe, aanona oye hole okuhinda ooyakwawo mboka taya dhana nayo mokukakateka oonankanyata koombindja dhawo dhomavole. Oonankanyata ohaya kakatele komavole, nonokutya nduno okakwawo otaka ningi shike, kutya nduno otake ende, otaka matuka, otaki ishukashuka, nenge otaka nuka, oonankanyata oya kakatela owala. Omukalo awike taka vulu oku ya kutha ko ogwo oku ya tona ko koogumwe noogumwe. Kaanona, ayihe mbyoka oyinyanyudha.
Dhoshili, hakehe gumwe e hole koonguwo dhe taku kakatekwa oonankanyata, ihe kehe gumwe oha kala a kuminwa omukalo ngoka haya vulu okukakatela. Omuntu ngoka omudhiginini oku na uukwatya wa fa woonankanyata. Omuntu omudhiginini oha kala nekwatathano lyopothingo nagumwe ndyoka tali kalelele. Oha dhiginine iilonga niinakugwanithwa yi na ko nasha nekwatathano lyawo nuuna nokuli oonkalo tadhi shi ningi oshidhigu. Oshitya “uudhiginini” otashi tu dhimbulukitha omaukwatya ngaashi uushili neigandjo. Ihe nonando oho kala we shi pandula ngele aantu ye li aadhiginini kungoye, mbela owa tokola toko okukala omudhiginini kuyalwe? Ngele osho, okulye u na okukala omudhiginini?
Uudhiginini mondjokana owa pumbiwa
Nonando uudhiginini owa pumbiwa noonkondo mondjokana, olundji kau mo. Omusamane nomukulukadhi mboka ya dhiginina euvaneko lyondjokana yawo—sha hala okutya, mboka ihaaya topoka na kehe gumwe gwomuyo oha ningile mukwawo uuwanawa—oya katuka onkatu ya simana yi na ko nasha nokumona enyanyu nosho wo egameno. Omolwashike? Omolwaashoka aantu oya shitwa nompumbwe yokuulikilathana uudhiginini. Sho ondjokana yaAdam naEva ya dhikwa po moshikunino shaEden, Kalunga okwa tile: “Omulumentu e na okweetha po he nayina nokukakatela komukulukadhi gwe.” Sha faathana osha li shi na okuningwa nokomukulukadhi; okwa li e na okukakatela komusamane gwe. Omusamane nomukulukadhi oya li ye na okukala aadhiginini mondjokana nokulongela kumwe.—Genesis 2:24, KB; Mateus 19:3-9.
Dhoshili, shoka osha li sha nyolwa oomvula omayuvi dha piti. Mbela shoka otashi ti kutya uudhiginini mondjokana nena owonkulu yonale? Oyendji otaya ka yamukula kutya hasho. Aakonakoni mOndowishi oya li ya mono kutya aantu oopersenda 80 oya li ye na etaloko kutya uudhiginini mondjokana owa simana noonkondo. Ekonakono etiyali olya li lya ningwa okumona omaukwatya ngoka ge holike unene ge li maalumentu nomaakiintu. Ongundu yaalumentu oya li ya pulwa yi tumbule omaukwatya gatano ngoka ya hokwa unene ge li maakiintu, nongundu yaakiintu yi tumbule omaukwatya gatano ngoka ya hokwa unene ge li maalumentu. Uukwatya mboka wa hokiwa noonkondo kaalumentu nokaakiintu owa li uudhiginini.
Eeno, uudhiginini ou li oshitopolwa shekankameno lya kola lyondjokana yi na omupondo. Ihe ngaashi twa mona moshitopolwa sha tetekele, uudhiginini olwindji owo hau pandulwa ihe ihau tulwa miilonga. Pashiholelwa, omuyalu gwomahengathano gwa londa miilongo oyindji otagu ulike kutya okwaahe na uudhiginini oku li apuhe. Ongiini mbela ookuume kopandjokana taya vulu okukondjitha iikala mbika e taya kala ya dhigininathana?
Uudhiginini ohau ningi ondjokana yi kalelele
Uudhiginini ohau ulikwa ngele ookuume kopandjokana taya kongo oompito okulombwelathana kutya oye holathane natango. Pashiholelwa, olundji oshi li nawa okutya oshinima “shetu” pehala lyokutya “shandje,” sha hala okutya, “ookuume ketu,” “aanona yetu,” “egumbo lyetu,” “iimoniwa yetu,” nosho tuu. Uuna tapu ningwa omalongekidho nomatokolo, kutya nduno oge na ko nasha nehala lyokukala, niilonga, nokuputudha aanona, nomainyanyudho, nomafudho, nenge nomaipyakidhilo gopalongelokalunga, oshi li nawa ngele omusamane nomukulukadhi taya yaalelathana shi na ko nasha nomaiyuvo nomadhiladhilo gawo.—Omayeletumbulo 11:14; 15:22.
Uudhiginini ohau ulikwa ngele kuume kopandjokana kehe tu uvitha mukwawo a pumbiwa nokwa halika. Omuhokani gumwe ita vulu okukala e uvite a gamenwa ngele kuume ke kopandjokana ti iyege kugumwe gwuukashike ko okantu wi ili. Ombiimbeli otayi gandja omayele kaasamane ya dhiginine ‘aakulukadhi yawo ya za nayo kuufuko.’ Omusamane ke na okweetha omutima gwe gu kale nehalo okupewa eitulomo komukiintu gulwe pehala lyoku li pewa komukiintu gwe. Osha yela kutya oku na okuyanda okukala e na ekwatathano lyopalutu nomukiintu gulwe. Ombiimbeli otayi tu londodha tayi ti: “Shaa ngoka ta yi nomukiintu moluhondelo, oye omulayi, oye tuu ngoka a hala a yone po omwenyo gwe mwene.” Omuthikampango gwopombanda ogwo tuu ngoka gu na ko nasha nuudhiginini ogwa tegelelwa gu longithwe wo nokomukulukadhi.—Omayeletumbulo 5:18; 6:32.
Mbela uudhiginini mondjokana ou na ngaa uuwanawa washa? Osho naanaa, ou na uuwanawa. Otau ningi ondjokana yi kale ya kolelela notayi kalelele, nakuume kehe kopandjokana ota mono mo uuwanawa polwe. Pashiholelwa, ngele omusamane ohi itula mo nuudhiginini okusila oshimpwiyu omukulukadhi gwe, omukulukadhi ota kala e uvite a gamenwa shoka tashi mu kwathele u ulike omaukwatya ge omawanawa. Osho wo shi li ngawo shi na ko nasha nomusamane. Okutokola toko kwe okukala omudhiginini komukulukadhi gwe otaku mu kwathele a kale ta tsu kumwe nomithikampango dhuuyuuki moombinga adhihe dhonkalamwenyo ye.
Ngele omusamane nomukulukadhi oya pita moonkalo oondhigu, uudhiginini otau ke ya ninga ayehe ya kale ye uvite ya gamenwa. Ihe mondjokana moka kaamu na uudhiginini, olundji ookuume kopandjokana ohaya kambadhala okukandula po omaupyakadhi mokutopoka nenge ya henganathane. Okukatuka onkatu kwa tya ngaaka ihaku kandula po omaupyakadhi, ihe olundji ohaku eta owala omaupyakadhi galwe gi ili. Nale mo 1980, omunawino gumwe a tseyika nawa shi na ko nasha noomoode okwa li a thigi po omukulukadhi gwe nosho wo aanona ye. Mbela okwa li a mono enyanyu sho e li oye awike? Konima sho pwa piti oomvula 20, okwa li e shi zimine kutya okuthiga po omukulukadhi gwe okwe mu thigile ‘ezaza nokwe mu piyaganeke noha lala a tonata uusiku molwaashoka a hala okulombwela aanona ye kutya naya ka lale po nawa.’
Uudhiginini pokati kaavali naanona
Ngele aavali oya dhigininathana, ohapu kala ompito ombwanawa kutya naanona yawo otaya ka kala wo ye na uukwatya mboka. Konima yethimbo monkalamwenyo, aanona ya putudhwa muukwanegumbo uudhiginini nuunahole otaya ka mona oshipu okwiihumbata ye uvite ye na oshinakugwanithwa shi na ko nasha nookuume kawo kopandjokana nosho wo shi na ko nasha naakuluntu yawo mboka ya nkundipala omolwuukulupe.—1 Timoteus 5:4, 8.
Dhoshili, haaluhe aavali oyo haya nkundipala tango kaanona yawo. Omathimbo gamwe okanona ohaka kala ka pumbwa esiloshimpwiyu lyuudhiginini. Herbert naGertrud ayehe yaali ye li Oonzapo dhaJehova, oya kala ye li monkalo ya tya ngaaka uule woomvula dhi vulithe po 40. Omwanamati gwawo, Dietmar, okwa li a hepekwa onkalamwenyo ye ayihe komukithi omudhipagi gwomoontumba. Uule woomvula heyali dhahugunina manga inaa sa muNovomba 2002, Dietmar okwa li a pumbwa esiloshimpwiyu netonatelo uusiku nomutenya. Aavali ye oya li ya sile oshimpwiyu nohole oompumbwe dhe. Megumbo lyawo oya li nokuli ya tulitha mo iilongitho yopaunamiti, noya li ya mono nokuli edheulo lyopaunamiti. Kasha li tuu oshiholelwa oshiwanawa shuudhiginini muukwanegumbo!
Uudhiginini owa simanenena omolwuukuume
Birgit ota ti: “Omuntu ota vulu okukala a nyanyukwa kee na kuume kopandjokana, ihe oshidhigu okukala wa nyanyukwa ngele ku na kuume.” Otashi vulika to shi zimine. Kutya nduno owa hokana nenge ino hokana, uudhiginini wakuume e li nawa otau ka nyanyudha omutima gwoye notau ka hwepopaleka uukwatya wonkalamwenyo yoye. Ihe osha yela kutya ngele owa hokana, kuume koye kopothingo oku na okukala kuume koye kopandjokana.
Kuume ke shi owala omuntu ngoka mu shaathane naye. Otashi vulika tu na aantu oyendji mboka tu shi, ngaashi aashiinda, aantu mboka hatu longo pamwe nayo, nosho wo aantu mboka hatu tsakaneke omathimbo nomathimbo. Uukuume washili otau pula ethimbo olindji, oonkondo nosha kwatela mo omaiyuvo. Oshi li uuthembahenda okukala kuume kagumwe. Uukuume ohau eta omauthembahenda, ihe owa kwatela mo wo iinakugwanithwa.
Otu na okupopya aluhe nookuume ketu. Okupopya kwa tya ngaaka ohaku ningwa olundji molwashoka okwa pumbiwa. Birgit ota fatulula ta ti: “Ngele gumwe gwomutse e na uupyakadhi, kuume kandje nangame ohatu dhengelathana lumwe nenge lwaali moshiwike. Oshihekeleka okutseya kutya opo e li nokwa hala okupulakena kungame.” Uukule kau na okukala endangalati lyuukuume. Gerda naHelga oya kalathana kokule uule wookilometa omayuvi, ihe oya kala ye na uukuume uuwanawa uule woomvula 35. Gerda ota yelitha ta ti: “Ohatu nyolelathana aluhe, tatu hokololelathana iimoniwa nomaiyuvo getu gomomwenyo, kutya nduno oyinyanyudha nenge oyiyemateka. Oontumwafo okuza kuHelga ohadhi nyanyudha ndje noonkondo. Ohatu dhiladhila naanaa sha faathana.”
Uudhiginini owa simanenena omolwuukuume. Ngele kuume gumwe ke na uudhiginini, otashi vulu okuyonagula nokuli uukuume mboka wa kala po ethimbo ele. Olundji ookuume ohaya paathana nokuli omayele nomiiholekwanima. Ookuume ohaya popi tashi zi komutima kaaye na uumbanda kutya otaya dhinika nenge okutila kutya iiholekwa yawo otayi ka popiwa. Ombiimbeli otayi ti: “Kuume oku na ohole aluhe, nomumwayina okwa valwa, opo a kwathe moluhepo.”—Omauyeletumbulo 17:17.
Molwaashoka ookuume ketu ohaya nwetha mo nkene hatu dhiladhila, nkene tu uvite nonkene hatu katuka, osha simana opo tu ninge uukuume naantu mboka omukalo gwawo gwonkalamwenyo tagu tsu kumwe nogwetu. Pashiholelwa, kala wa shilipaleka kutya owa ninga uukuume naantu mboka yi itaala shoka wi itaala, ye na etaloko lyopamikalo lya fa lyoye noye na omithikampango dha fa dhoye dhi na ko nasha naashoka shi li mondjila naashoka sha puka. Uukuume wa tya ngaaka otau ke ku kwatha u adhe omalalakano goye. Kakele kaashono, omolwashike wa hala okukala popepi nagumwe ngoka e na omithikampango nomikalo inaadhi fa dhoye? Ombiimbeli otayi ulike kutya osha simana okuhogolola ookuume ye li nawa sho tayi ti: “Enda pamwe naanawino, u likole owino, ihe ngoka ta kala paagoya, ota likola uuwinayi.”—Omayeletumbulo 13:20.
Uudhiginini otau vulu okwiilongwa
Ngele okanona taki ilongo okukakateka oonankanyata konguwo yokakwawo, otaka ka kala ka hala okudhana uudhano mboka iikando niikando. Sha faathana otashi vulu okupopiwa shi na ko nasha nomuntu ngoka omudhiginini. Omolwashike? Omolwaashoka shi thike mpoka tatu tula miilonga okuulika uudhiginini, opo pu thike tashi kala oshipu okukala aadhiginini. Ngele omuntu ti ilongo manga kuyele monkalamwenyo okukala omudhiginini muukwanegumbo, konima yethimbo ota ka mona oshipu okukala nuukuume wa kankamena kuudhiginini. Mokweendela ko kwethimbo, uukuume wa tya ngaka wa kola notau kalelele otau vulu oku mu kwathela wo a kale omudhiginini ngele a hokana. Otau mu kwathele wo a kale omudhiginini muukuume wa simanenena kwaahe na we.
Jesus okwa ti kutya oshipango oshinenenene osho okuhola Jehova Kalunga nomutima gwetu aguhe, nomwenyo gwetu aguhe, nomadhiladhilo getu agehe nonoonkondo dhetu adhihe. (Markus 12:30) Shoka otashi ti kutya otu na ongunga yokukala aadhiginini thiluthilu kuKalunga. Okukala omudhiginini kuJehova Kalunga otaku eta omalaleko nuuyamba ogendji. Ite ke tu etha nando tu teke omukumo nenge tu yemate, molwaashoka oti ipopi ta ti: “Ongame omudhiginini.” (Jeremia 3:12, NW) Dhoshili, uudhiginini kuKalunga ohau eta oondjambi ndhoka hadhi kalelele.—1 Johannes 2:17.
[Oohapu dha simana pepandja 6]
Uudhiginini wakuume e li nawa otau ka nyanyudha omutima gwoye
[Ethano pepandja 5]
Iilyo yuukwanegumbo iidhiginini ohayi silathana oshimpwiyu moompumbwe dhayo