‘Ame ondi li pamwe nanye!’

‘Omutumwa wOmwene okwa popifa ovanhu ndee ta ti: Omwene ota ti: Ame ondi li pamwe nanye!’ — HAGGAI 1:13.

1. Oiningwanima yopaxunganeko ilipi Jesus a li a popya, oyo ya li tai faneke efimbo olo tu li mulo kunena?

OTU li pefimbo lididilikwedi mondjokonona younhu. Omawanifo omaxunganeko Ombibeli otaa ulike kutya okudja mo 1914 otu li “mefiku lOmwene.” (Ehololo 1:10) Ngeenge owa konakona oushili shi na sha naasho, ou shi shii kutya Jesus okwa li a faafanifa ‘omafiku Omona wOmunhu’ eshi te uya meenghono dOuhamba ‘nomafiku aNoa’ nosho yo “aLot.” (Lukas 17:26, 28) Kungaha, Ombibeli oya ulika kutya oiningwanima yopefimbo laNoa nosho yo laLot oya li tai faneke efimbo olo tu li mulo kunena. Ndele ope na oiningwanima imwe vali yopefimbo lOmbibeli oyo tu na okuyandja elitulemo letu kuyo twa mana mo.

2. Haggai naSakaria ova li va pewa oshilonga shilipi kuJehova?

² Natu konakoneni kutya onghalo oya li ya tya ngahelipi pefimbo lovaprofeti Ovaheberi, Haggai naSakaria. Ovaprofeti ovo vavali ovadiinini ova li va yandja etumwalaka lilipi, noli na eityo lashike koshiwana shaJehova kunena? Haggai naSakaria ova li tava longo ve li ‘ovatumwa vOmwene,’ ovo va li tava udifile Ovajuda konima yokwaaluka kwavo moukwatwa waBabilon. Ova li va tumwa va ka shilipaleke Ovaisrael kutya Kalunga okwa li te ke va yambidida shi na sha nokutungulula kwavo otembeli. (Haggai 1:13; Sakaria 4:8, 9) Nonande embo laHaggai nosho yo laSakaria omaxupi, oku li oshitukulwa ‘shOmishangwa adishe odo da yandjwa keenghono domhepo yaKalunga nodi shii okulonga nokukumaida nokupukulula nokutekula mouyuki.’ — 2 Timoteus 3:16.

Otu na okukala tu na ohokwe momambo oo avali

3, 4. Omolwashike omaxunganeko aHaggai naSakaria e na okukala mahokwifa kufye?

³ Nopehe na omalimbililo, omatumwalaka aHaggai naSakaria okwa li taa ti sha kOvajuda vopefimbo lavo, nomaxunganeko avo okwa li a wanifwa pefimbo olo. Ndele omolwashike hatu dulu okukala noushili kutya omambo oo avali otaa ti sha yo nokufye kunena? Ovaheberi 12:26-29 otava ulike kutya omambo oo avali otaa ti sha lela kufye. Meevelishe odo, omuyapostoli Paulus okwa tofa muHaggai 2:6, oo ta popi kutya Kalunga ota “kakamifa eulu nedu.” Hauxuuninwa, okukakamifa eulu nedu oko otaku ka ‘kandula po omalukalwa eehamba nokuhanauna po eenghonopangelo domauhamba ovapaani.’ — Haggai 2:22.

⁴ Eshi Paulus a tofa muHaggai, okwa popya osho tashi ka ningilwa ‘omauhamba ovapaani,’ nokwa popya yo shi na sha nOuhamba oo wa tumbala neenghono, oo Ovakriste ovavaekwa tava ka pewa, kutya itau dulu okukakamifwa kusha. (Ovaheberi 12:28) Hano oshi liwetikile meendjovo daPaulus kutya omaxunganeko aHaggai naSakaria okwa li yo taa ka wanifwa kefimbo lokonahiya, konima nokuli yokushangwa kwembo lOvaheberi olo la li la shangwa mefelemudo lotete lOshivalo sheedula doPaife. Kunena, kombada yedu oku na natango oshixupe shOvakriste ovavaekwa, ovo ve li ovafyuululi pamwe naJesus mOuhamba wopaMessias. Onghee hano, omaxunganeko aHaggai naSakaria oku na eityo kufye kunena.

5, 6. Oiningwanima ilipi ya li ya ningwa ofimbo Haggai naSakaria inava hovela okuxunganeka?

⁵ Embo laEsra otali hokolola oiningwanima oyo ya ningwa ofimbo Haggai naSakaria inava hovela okuxunganeka. Konima eshi Ovajuda va dja moukwatwa waBabilon mo 537 K.O.P., omupangeli Serubbabel nomupristeri omukulunhu Josua (Jeshua) ova li tava kwatele komesho okudikwa po kwekanghameno lotembeli ipe mo 536 K.O.P. (Esra 3:8-13; 5:1) Ngaashi tashi hokololwa muEsra 4:4, ofimbo oilonga yokutunga ya li metifa, ovatondadi vavo, “ovanhu vomoshilongo” ova li tava ‘tyololokifa omake Ovajuda ndele ve va halukifa va ha tunge.’ Ovatondi va tya ngaho, unene tuu Ovasamaria, ova li tava lundile Ovajuda. Ova li va xwaxwameka ohamba yaPersia i shilike oilonga yokutunga otembeli. (Esra 4:10-21) Nonande Ovajuda ova li va hafa neenghono eshi ekanghameno lotembeli la dikwa po, konima yefimbo lixupi ova ka kwatwa koumbada ndele tava efa oilonga yokutunga.

⁶ Ovajuda ova li va kanifa ouladi wavo wopetameko u na sha nokutunga otembeli, ndele tava hovele okulipaka moinima yavo yopaumwene. Ndelenee mo 520 K.O.P., omido 16 konima eshi ekanghameno lotembeli la li la dikwa po, Jehova okwa li a tuma Haggai naSakaria va ka ladipike oshiwana osho shi twikile noilonga yokutunga otembeli. (Haggai 1:1; Sakaria 1:1) Omolweladipiko lovatumwa ovo vaKalunga nomolwoumbangi wa yela kutya Kalunga okwa li te va yambidida shili, Ovajuda ova li va twikila oilonga yokutunga otembeli fiyo osheshi ya pwa okutungwa mo 515 K.O.P. — Esra 6:14, 15.

7. Efaafano lilipi li li pokati kefimbo laHaggai naSakaria noletu?

⁷ Mbela owa didilika sha osho hatu dulu okulihonga moinima aishe oyo? Molwaashi otwe lineekelelwa kuKalunga oshilonga shokuudifa ‘evangeli louhamba,’ ope na shihapu osho hatu dulu okulihonga moinima oyo. (Mateus 24:14) Oilonga yokuudifa oya hovela okupewa elitulemo linene konima yOita yotete yOunyuni. Ngaashi ashike Ovajuda vonale va li va mangululwa moukwatwa waBabilon, oshiwana shaJehova shokunena osha li sha mangululwa moukwatwa wopamhepo waBabilon Shinene, ouhamba wounyuni womalongelokalunga oipupulu. Ovakriste ovavaekwa ova li va hovela okukala tava longo noudiinini mokuudifa nokuhonga nosho yo mokukwafela ovanhu ve uye kelongelokalunga lashili. Oshilonga osho otashi twikile okulongwa fiyo okunena, notashi longwa moilongo ihapu neenghono shi dulife nale, notashi dulika naave oho kufa ombinga musho. Oilonga oyo oi na okuwanifwa po neendelelo, molwaashi exulilo longhalelo ei youkolokoshi ola ehena popepi neenghono, noi na okutwikila okulongwa fiyo osheshi Jehova a ya olunyala moinima yokombada yedu pefimbo ‘loudjuu munene.’ (Mateus 24:21) Konima eshi onghalelo ei youkolokoshi ya hanaunwa po, elongelokalunga lashili otali ka tandavela filufilu kedu alishe.

8. Omolwashike tu na oushili kutya Jehova ota yambidida oilonga yetu yokuudifa?

⁸ Ngaashi omaxunganeko aHaggai naSakaria taa ulike, ohatu dulu okukala tu na oushili kutya Jehova ote ke tu yambidida noku tu nangeka noupuna eshi hatu kufa ombinga nomutima aushe moilonga yokuudifa. Nonande omapangelo amwe ohaa kendabala okufininika ovapiya vaJehova vaha udife ile va shilike oilonga oyo, kape na epangelo nande olimwe la pondola okuxulifa po oilonga oyo yokuudifa. Jehova okwa nangeka noupuna oilonga yOuhamba nekulo linene momukokomoko womido omilongo okudja pOita yotete yOunyuni fiyo okunena. Ndele nande ongaho, ope na natango shihapu osho sha pumbwa okulongwa.

9. Oshiningwanima shonale shilipi tu na okuyandja elitulemo kusho, nomolwashike?

⁹ Ongahelipi osho hatu lihongo muHaggai naSakaria tashi dulu oku tu ladipika tu dulike kelombwelo laKalunga li na sha nokuwanifa po oilonga yokuudifa nokuhonga? Natu konakoneni oilihongomwa yonhumba oyo hatu dulu okulihonga momambo oo avali Ombibeli. Pashihopaenenwa, natu taleni koinima yonhumba oyo ya li ya pambafana noilonga yokutunga otembeli oyo ya li tai longwa kOvajuda ovo va dile moukwatwa. Ngaashi sha popiwa metetekelo, Ovajuda ovo va li va shuna kuJerusalem okudja kuBabilon kava li va diinina oilonga yavo yokutunga otembeli. Konima eshi va dika po ekanghameno, ova ka efa po oilonga oyo. Ova li ve na etaleko la puka lilipi? Noshike hatu lihongo mwaasho?

Otu na okukala netaleko la yuka li na sha nomaliko

10. Ovajuda ova li ve na etaleko la puka lilipi, noshidjemo osha li shike?

¹⁰ Ovajuda ovo va li va shuna kuJerusalem ova li tava ti: “Efimbo letungululo lotembeli yOmwene inali fika natango.” (Haggai 1:2) Eshi va hovela okudika po ekanghameno lotembeli mo 536 K.O.P., kava li tava tomhafana kutya ‘efimbo inali fika natango.’ Ndele konima yokafimbo, ova ka shololifwa koishiindalongo nova efa po oilonga yokutunga otembeli omolwokushilikwa kepangelo laPersia. Ovajuda ova li va hovela okuyandja elitulemo unene komaumbo avo nosho yo komauwa avo opaumwene. Molwaashi ova li ve li momaumbo a tungikikika, ofimbo otembeli ya li inai pwa okutungwa, Jehova okwe va pula a ti: “Efimbo la fika mbela mu kale momaumbo eni a dikika, fimbo ongulu ei tai kala ya ngumauka?” — Haggai 1:4.

11. Omolwashike Jehova a li a kumaida Ovajuda vopefimbo laHaggai?

¹¹ Ovajuda ova li va pwila moinima yopaumwene, ponhele yokupitifa komesho elalakano laJehova li na sha nokutungululwa kwotembeli. Ova li va efa po filufilu oilonga i na sha nokutunga otembeli yaJehova. Nomolwaasho, Jehova okwa li e va ladipika muHaggai 1:5 kutya, ‘nava tale nhumbi tava ende.’ Kungaha, okwa li te va lombwele va diladile nawa shi na sha naasho va li tava ningi nosho yo nghee va li va kumwa konghalo oyo omolwokuhapitifa komesho oilonga yokutunga otembeli.

12, 13. Haggai 1:6 okwa hokolola ngahelipi onghalo omo Ovajuda va li, novelishe oyo oya hala okutya shike?

¹² Okupitifa komesho oinima ya puka okwa li kwa kuma Ovajuda pauhandimwe. Didilika osho Kalunga a popya muHaggai 1:6, a ti: “Omwa kuna mo shihapu, ndelenee mwa teya shinini. Nye mwa lya, ndelenee inamu kuta. Mwa nwa, ndelenee inamu kumwa. Nye mwa djala, ndelenee inamu dja outalala. Naau ta longele ondjabi te i tula mokandjato ka pombauka.”

¹³ Nonande Ovajuda ova li ve li medu olo va li va pewa kuKalunga, kala li tali imike oiimati ngaashi va li va hala. Ova li va hangwa ketulomutima, ngaashi sha li sha xunganekwa. (Deuteronomion 28:38-48) Molwaashi Kalunga ka li te va nangeke noupuna, ova li tava kunu eembuto, ndele eteyo lavo ola li linini elela; kava li tava mono oikulya ya wana. Kava li ve na oikutu oyo tai dulu oku va amena koutalala. Nonande ovanailonga ova li hava longele ondjabi, oyuuyemo yavo oya li ya fa hai humbatwa mondjato i yadi eembululu, molwaashi kaya li tai va kwafa sha. Ndele mbela etumbulo: “Mwa nwa, ndelenee inamu kumwa” ola hala okutya shike? Osho kasha li sha hala okutya ngeno okunwa sha pitilila ile okukolwa oku li euliko kutya ova li tava nangekwa noupuna kuKalunga, molwaashi Kalunga okwa tokola oukolwe. (1 Samuel 25:36; Omayeletumbulo 23:29-35) Ponhele yaasho, olo epopyo ashike limwe vali olo tali ulike yo kutya Kalunga ka li ta nangeke noupuna Ovajuda. Sha hala kutya, oikokola yavo yomiviinyu kaya li tai ka kala nomashila omandjebele a wana okukola omaviinyu mahapu.

14, 15. Oshike hatu lihongo muHaggai 1:6?

¹⁴ Oshilihongomwa osho hatu lihongo okudja meevelishe daHaggai odo da kundafanwa metetekelo kashi na sha lela nokutunga ile okufeweka omaumbo. Ofimbo Ovaisrael va li inava ya moukwatwa, omuprofeti Amos okwa li a londwela oipuna yomuIsrael shi na sha ‘neengulu deembinga deendjaba’ nosho yo shi na sha ‘nokunangala meembete deembinga deendjaba.’ (Amos 3:15; 6:4) Eengulu davo da tungikikika nosho yo oinima yavo yomomaumbo youdjeko kaya li tai ka kalelela. Oinima aishe oyo oya ka ninga oixuulwa yovatondi vavo ovo va li ve va kwata ko. Ndele nande ongaho, nokonima eshi pwa pita omido 70 doukwatwa, vahapu vomoshiwana shaKalunga kava li ve lihonga mo sha moiningwanima oyo. Mbela fyeni ohatu lihongo mo sha? Osha yeleka kukeshe umwe womufye okulipula kutya: ‘Mbela ohandi yandje unene elitulemo kokuwapeka eumbo lange? Mbela ohandi lipula unene nehongo la wedwa po nelalakano lokukala neifano la tumbala, nonande okuninga ngaho otaku ka pula nge omido dihapu nokuya moshipala oinima yopamhepo ya fimana?’ — Lukas 12:20, 21; 1 Timoteus 6:17-19.

¹⁵ Osho twa lesha muHaggai 1:6 otashi tu hongo kutya Kalunga oye odjo yomanangeko noupuna. Kalunga ka li a nangeka noupuna Ovajuda ovo va li tave lipula noinima yopaumwene, nomolwaasho ova li va hangwa koilanduliko inyikifa oluhodi. Kutya nee otu na omaliko ile katu na sha, nopehe na omanangeko noupuna aKalunga, oupamhepo wetu otau ka ya moshiponga. (Mateus 25:34-40; 2 Ovakorinto 9:8-12) Mbela oshike tu na okuninga opo Kalunga a kale te tu nangeke noupuna?

Jehova oha kwafele ovapiya vaye okupitila momhepo iyapuki

16-18. Sakaria 4:6 okwa li a wanifilwa ngahelipi Ovajuda?

¹⁶ Omuprofeti Sakaria, oo a li ta xunganeke pefimbo limwe naHaggai, okwa li a divilika onghedi omo Jehova a li a ladipika nokunangeka noupuna ovo va li ve mu liyandjela pefimbo olo. Naasho otashi ulike nghee Jehova ta dulu oku ku nangeka noupuna. Ohatu lesha taku ti: ‘Hakeenghono ile kefininiko, ndelenee okomhepo yange, Omwene womatanga ovakwaita ta ti.’ (Sakaria 4:6) Otashi dulika wa uda nale lwoikando omushangwa oo, ndele owa li u na eityo lashike kOvajuda vopefimbo laHaggai naSakaria, notau ti shike kwoove?

¹⁷ Dimbulukwa kutya eendjovo daHaggai naSakaria da nwefwa mo oda li da pameka Ovajuda ovo va li ovadiinini pefimbo olo. Haggai okwa li a hovela okuxunganeka momwedi omutihamano womudo 520 K.O.P., ofimbo Sakaria a li a hovela momwedi omutihetatu omudo oo tuu oo. (Sakaria 1:1) Haggai 2:18, ota ulike kutya Ovajuda ova li va hovela vali nouladi oilonga yokutunga otembeli momwedi omutimuwoi. Hano Ovajuda ova li va ladipikwa va katuke eenghatu, nova li ve na elineekelo kutya Jehova ote ke va yambidida. Eendjovo odo di li muSakaria 4:6 otadi popi shi na sha nanghee Jehova a li ta ka yambidida Ovajuda.

¹⁸ Eshi Ovajuda va li va shuna koshilongo shavo mo 537 K.O.P., kava li ve na etanga lovakwaita. Ndele nande ongaho, Jehova okwa li e va amena noku va wilika eshi va li tava shuna koshilongo shavo. Nokwa li ta yukifa oinima okupitila momhepo yaye eshi Ovajuda va li va hovela oilonga yokutunga otembeli konima eshi va fika medu lavo. Eshi va li va hovela vali noilonga yokutunga otembeli, okwa li te va yambidida okupitila momhepo yaye iyapuki.

19. Omhepo yaJehova oya li ya pondola enwefemo linene lilipi?

¹⁹ Sakaria okwa li a shilipalekwa okupitila momamoniko ahetatu a landulafana kutya Jehova ota ka kala pamwe noshiwana shaye, fiyo osheshi sha mana okutunga otembeli. Emoniko etine, olo li li metukulwa eti-3, otali ulike kutya Satana okwa li ta ningi eenghendabala okuya moshipala oilonga yokutunga otembeli. (Sakaria 3:1) Satana ka li nande a hafa okumona omupristeri omukulunhu Josua ta longo oilongayakulo motembeli oyo eshi ya pwa okutungwa. Nonande Satana okwa li a kendabala okuya moshipala oilonga yokutunga otembeli, omhepo yaJehova oya li ya dana onghandangala inene mokukandula po oiimbi aishe noya li ya pameka Ovajuda va twikile nokutunga fiyo va mana.

20. Omhepo iyapuki oya li ya kwafela ngahelipi Ovajuda va wanife po ehalo laKalunga li na sha nokutunga otembeli?

²⁰ Eshi ovakwanepangelo va li va shilika oilonga yokutunga otembeli, okushilikwa oko okwa li kwa fa oshiimbi shinene osho itashi dulu okukandulwa po. Ndele Jehova okwa li a udaneka kutya, oshiimbi osho sha fa “omhunda” otashi ka ningwa “olufilu.” (Sakaria 4:7) Eudaneko olo ola ka wanifwa po. Ohamba Darius wotete okwa li ya ninga omakonakono ndele tai mono omushangwahokololo waKores u na sha nokupitika Ovajuda va tungulule otembeli. Onghee hano, okwa li ya xulifa po eshiliko li na sha noilonga yokutunga otembeli nokwa li ya yandja epitikilo ku longifwe oimaliwa yomoshikefa shomouhamba okuyambidida oilonga yokutunga otembeli. Kala li tuu elunduluko likumwifi neenghono! Nopehe na omalimbililo, omhepo yaKalunga oya li ya dana onghandangala mokweetifa po elunduluko la tya ngaho. Otembeli oya ka pwa okutungwa mo 515 K.O.P., omudo omutihamano wokupangela kwaDarius wotete. — Esra 6:1, 15.

21. (a) Kalunga okwa li a “kakamifa” ngahelipi “oiwana aishe” momafimbo onale, nongahelipi “omamona oiwana” a li e uya kotembeli yaye yopamhepo? (b) Ongahelipi Haggai 2:6, 7 a wanifwa pefimbo letu?

²¹ Omuprofeti Haggai okwa li a dimbulukifa Ovajuda muHaggai 2:5 shi na sha nehangano olo Kalunga a li a ninga navo pomhunda yaSinai, eshi ‘omhunda aishe oyo ya li ya kakama unene.’ (Exodus 19:18) Pefimbo laHaggai naSakaria, Jehova okwa li a etifa ekakamo linene olo la popiwa neendjovo dopafaneko, odo di li muHaggai 2:6, 7. Mouhamba waPersia omwa li mwa holoka omakuyunguto, ndele oilonga yokutunga otembeli oya li ya twikila okulongwa fiyo ya pwa. “Omamona oiwana aishe,” sha hala kutya, ovanhu vomoiwana imwe i lili, ova li ve uya kotembeli yaKalunga oku mu fimaneka pamwe nOvajuda. Mewanifo linene lokunena lexunganeko olo, Kalunga okwa ‘kakamifa oiwana’ okupitila moilonga yokuudifa oyo tai longwa kOvakriste, noshidjemo, “omamona oiwana aishe” okwe limbwanga mumwe noshixupe shovavaekwa mokulongela Kalunga. Kunena, ovavaekwa nosho yo eedi dimwe otava yadifa otembeli yaKalunga noshinge. Ovalongelikalunga vashili ovo ova teelela nelineekelo eshi Kalunga ta ka “kakamifa eulu nedu” meityo vali limwe li lili. Oshidjemo, eenghonopangelo domauhamba ovapaani otadi ka hanaunwa po. — Haggai 2:22.

22. Oiwana otai ‘kakamifwa’ ngahelipi kunena, nekakamifo olo otali etifa oidjemo ilipi, noshike tashi ka ningwa po monakwiiwa?

²² Osho otashi tu dimbulukifa shi na sha nekakamo olo la ningwa moitukulwa i lili noku lili oyo tai fanekwa ‘keulu nedu, efuta noukukutu.’ Oshidjemo shimwe shekakamo olo osho sho kutya, Satana Ondiaboli neendemoni daye ova umbilwa kombada yedu. (Ehololo 12:7-12) Kakele kaasho, oilonga yokuudifa oyo tai kwatelwa komesho kOvakriste ovavaekwa oya kakamifa edu, sha hala kutya, oulikumwe wovanhu kombada yedu. (Ehololo 11:18) Oshidjemo, opa holoka “ongudu inene” yomamona oiwana aishe oyo ye limbwanga mumwe novavaekwa, Israel shopamhepo, mokulongela Jehova. (Ehololo 7:9, 10) Ongudu inene otai yambidida Ovakriste ovavaekwa moilonga yokuudifa onghundana iwa oyo kutya Kalunga ota ka kakamifa oiwana puHarmagedon. Oshiningwanima osho otashi ka yeulula omhito opo elongelokalunga lashili li tungululwe pauyadi kombada yedu alishe.

Oto dimbuluka?

• Haggai naSakaria okwa li tava xunganeke pefimbo lilipi nomeenghalo da tya ngahelipi?

• Ongahelipi hatu dulu okutula moilonga etumwalaka laHaggai naSakaria?

• Omolwashike Sakaria 4:6 e li etwomukumo kufye?

[Efano pepandja 8]

Omishangwa daHaggai naSakaria otadi tu shilipaleke kutya Kalunga ote tu yambidida

[Efano pepandja 10]

“Efimbo la fika mbela mu kale momaumbo eni a dikika, fimbo ongulu ei tai kala ya ngumauka?”

[Efano pepandja 12]

Oshiwana shaJehova otashi kufa ombinga mokukwafela “omamona oiwana” e uye motembeli yaye yopamhepo