Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • w09 8/15 lau 12-16
  • Moui Tukulagi he Lalolagi—Ko e Amaamanakiaga ne Liu Moua

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Moui Tukulagi he Lalolagi—Ko e Amaamanakiaga ne Liu Moua
  • Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2009
  • Tau Vala Mataulu
  • Tau Tohi Pihia Foki
  • Ufiufi e Amaamanakiaga
  • Kikila Mai e Kupu Mooli he Mena Pouli
  • ‘To Tupu Lahi Foki e Iloilo Mooli’
  • ‘Tokanoaaga Homo Ue Atu’ i Mua!
  • Moui Tukulagi he Lalolagi—Ko e Amaamanakiaga Faka-Kerisiano Kia?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2009
  • Ka Puke e Lalolagi he Iloilo ke he Atua
    Iloilo ne Takitaki Atu ke he Moui Tukulagi
  • “Kitiala, Kua Fakafou Tuai e Au e Tau Mena Oti”
    “Kitiala, Kua Fakafou Tuai e Au e Tau Mena Oti”
  • Ko e Apakalifa—Ke Matakutaku po ke Amaamanaki ki Ai?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1999
Kitia Foki
Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2009
w09 8/15 lau 12-16

Moui Tukulagi he Lalolagi—Ko e Amaamanakiaga ne Liu Moua

“Tanielu na e, kia puipui a e koe e tau kupu . . . ato hoko ke he vaha ke fakahiku ai; to tafepoi tafeliuaki foki e tau tagata tokologa, to tupu lahi ai foki e mahani iloilo [“mooli,” NW].”—TANI. 12:4.

1, 2. Ko e heigoa e tau hūhū ka fakatutala ki ai he vala tala nei?

TOTOU miliona e tagata he vahā nei ne maama mitaki e fakavēaga faka-Tohi Tapu ma e amaamanakiaga he moui tukulagi he parataiso he lalolagi. (Fakakite. 7:9, 17) He kamataaga he fakamauaga tuai he tagata, ne fakakite he Atua na tufuga e tagata ke moui tukulagi ka e nakai moui fakakū ti mate.—Kene. 1:26-28.

2 Ko e liuaki he tagata ke he mitaki katoatoa ne fakagalo e Atamu ko e vala he amaamanakiaga ha Isaraela. Kua fakamaama he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano e puhala ka tamai he Atua e moui tukulagi ke he tau tagata he Parataiso he lalolagi. Ti ko e ha e amaamanakiaga he tagata kua lata ke liu moua? Maeke fēfē mogoia ke fakakite mo e fakailoa ke he tau tagata tokologa?

Ufiufi e Amaamanakiaga

3. Ko e ha kua nakai ofo ai ha kua ufiufi e amaamanakiaga he tagata ke moui tukulagi he lalolagi?

3 Ne talahau tuai e Iesu to fakakeukeu he tau perofeta pikopiko e tau fakaakoaga haana ti tokologa e tagata ka hehē ai. (Mata. 24:11) Ne hataki he aposetolo ko Peteru e tau Kerisiano: “To ha ia mutolu foki pihia e tau akoako pikopiko.” (2 Pete. 2:1) Ne tutala e aposetolo ko Paulo hagaao ke he “vaha nakai maeke ai [e tau tagata] ke talia e kupu tonu [po ke, fakaakoaga] ka e lata ni mo e tau manako lahi ha lautolu, ke fakapotopoto ai e tau akoako ma lautolu, ha kua magiho [e] tau teliga ha lautolu.” (2 Timo. 4:3, 4) Ko Satani foki ne fakahehē e tau tagata ti kua fakaaoga e tiaki taofiaga faka-Kerisiano ke ufiufi aki e kupu mooli mafanatia hagaao ke he finagalo he Atua ma e tagata mo e ke he lalolagi.—Totou 2 Korinito 4:3, 4.

4. Ko e heigoa e amaamanakiaga ma e tau tagata ne fakaheu he tau takitaki lotu tiaki taofiaga?

4 Kua fakamaama he tau Tohiaga Tapu ko e Kautu he Atua ko e fakatufono he lagi ka tuki malipilipi mo e fakaotioti e tau kautu oti he tau tagata. (Tani. 2:44) He pule afe tau he Keriso, to tuku a Satani he pahua, to fakaliu tu mai a lautolu ne mamate, mo e to liuaki e tau tagata ke he mitaki katoatoa ke he lalolagi. (Fakakite. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Ka kua talia he tau takitaki lotu tiaki taofiaga ha Kerisitenitome e falu fakaakoaga foki. Ma e fakatai, he senetenari ke tolu aki ko e Matua he Lotu ko Origen ha Alexandria ne fakaheu e tau tagata ne talitonu to tamai he Meleniamu e tau monuina ke he lalolagi. Ko e tagata fioloti Katolika ko Augustine ha Hippo (354-430 V.N.) “ne taofi malolō to nakai fai meleniamu,” he talahau he The Catholic Encyclopedia.a

5, 6. Ko e ha ne totoko a Origen mo Augustine e fakaakoaga he meleniamu?

5 Ko e ha ne totoko a Origen mo Augustine ke he fakaakoaga he meleniamu? Ko Origen ko e tagata ne fakaako e Clement ha Alexandria, ne talia e taofiaga nakai maeke ke mate e solu mai he faka-Heleni tuai. Ha kua fakaohooho lahi he tau manatu ha Plato hagaao ke he solu, ne “lafi [e Origen] ke he fakaakoaga Kerisiano e taofiaga ke he solu,” he talahau he tagata fioloti ko Werner Jaeger. Fakahiku, ne hiki e Origen e tau monuina he Meleniamu he lalolagi ke he takatakaiaga fakaagaaga.

6 Ato liliuina ke he “Lotu Kerisiano” he 33 e tau tau moui, ne eke a Augustine mo tagata Neoplato—ko e taha tutaki he fakaakoaga he pulotu ha Plato ne fakalaulahi e Plotinus he senetenari ke toluaki. He mole e liliuina ha Augustine, ne fakatumau ni a ia ke manamanatu ke he fakaakoaga Neoplato. “Ko e tau manatu haana ne fakamatapatu ki ai e lotu he Maveheaga Foou ne lafi katoatoa ke he aga tuai he fakaakoaga ha Plato he pulotu faka-Heleni,” he talahau he The New Encyclopædia Britannica. Ne fakamaama e Augustine e Pule Afe Tau ne fakakite he Fakakiteaga veveheaga 20, he foaki e “fakamaamaaga fakatai hagaao ki [ai],” he talahau he The Catholic Encyclopedia. Ne lafi ki ai: “Ko e fakamaamaaga nei . . . ne talia he tau tagata fioloti ne mumui mai he Heleni-Roma (Greco-Roman), mo e fakaakoaga fakamua he meleniamu kua nakai tuai fai lalagoaga.”

7. Ko e heigoa e taofiaga fakavai ne fakalolelole e amaamanakiaga he tagata ke moui tukulagi ke he lalolagi, mo e he puhala fe?

7 Ko e amaamanakiaga he tagata ke he moui tukulagi he lalolagi kua fakalolelole he manatu ne ha ha ai i Papelonia i tuai ti kua holofa ke he lalolagi katoa—ko e manatu kua ha ha he tagata e solu ne nakai maeke ke mate, ne moui noa ni i loto he tino. He magaaho ne talia e Kerisitenitome e manatu ia, ne fakakeukeu he tau tagata fioloti e tau Tohiaga Tapu ke taute e tau kupu ne fakamaama e amaamanakiaga ke moui ke he lagi ke tuga kua fakaako na o oti e tau tagata mitaki ke he lagi. Hagaao ke he onoonoaga nei, kua lata ke fakakū e moui he tagata ke he lalolagi—ko e kamatamata ke kitia kaeke kua lata a ia ke moui i luga he lagi. Ne fai mena pihia foki ne tupu ke he amaamanakiaga fakamua he tau Iutaia hagaao ke he moui tukulagi he lalolagi. He talia fakahaga he tau Iutaia e manatu faka-Heleni ke he moui nakai maeke ke mate, ko e amaamanakiaga fakamua ha lautolu ke momoui ke he lalolagi kua galo. Kua kehe mooli e mena nei mai he puhala ne fakamaama he Tohi Tapu e tagata! Ko e tagata ko e mena fai tino, nakai ko e agaaga. Ne tala age a Iehova ke he tagata fakamua: “Ko e efuefu ni a koe.” (Kene. 3:19) Ko e lalolagi, nakai ko e lagi e kaina tukulagi he tagata.—Totou Salamo 104:5; 115:16.

Kikila Mai e Kupu Mooli he Mena Pouli

8. Ko e heigoa ne talahau he falu pulotu he tau atu tau 1600 hagaao ke he amaamanakiaga he tagata?

8 Pete kua fakatikai he laulahi he tau lotu ne totoku ko e tau Kerisiano, e amaamanakiaga ke moui tukulagi ke he lalolagi, ne nakai kautū tumau a Satani he ufiufi e kupu mooli. He tau tau loga kua mole, ne kitia he falu tagata ne totou fakamakutu ke he Tohi Tapu e kikila mai he kupu mooli, he maama e lautolu e falu puhala ka liuaki mai he Atua e tau tagata ke he mitaki katoatoa. (Sala. 97:11; Mata. 7:13, 14; 13:37-39) He tau atu tau 1600, ko e fakaliliuaga mo e lolomiaga he Tohi Tapu ati moua ai e tau Tohiaga Tapu ke he lalolagi katoa. Ne tohia he taha tagata pulotu he 1651, he puhala ia Atamu ko e tau tagata “ne fakagalo e Parataiso, mo e Moui Tukulagi ke he Lalolagi,” ka ko Keriso “kua maeke ai e tau tagata oti ke momoui he Lalolagi; ka nakai pihia ti nakai tonu e fakatataiaga ia.” (Totou 1 Korinito 15:21, 22.) Ko e taha he tau tagata vagahau Peritania talahaua he tohi poeme he lalolagi, ko John Milton (1608-1674), ne tohia e Paradise Lost ti tohi foki e Paradise Regained. He tau tohi ha Milton, ne hagaao a ia ke he palepale he tagata tua fakamooli ka moua he lalolagi parataiso. Pete he lahi e tukulele e Milton e moui haana ke fakaako e Tohi Tapu, ne mailoga e ia kua nakai maeke ke maama katoatoa e kupu mooli faka-Tohi Tapu ato hoko mai e ha ha hinei he Keriso.

9, 10. (a) Ko e heigoa ne tohia e Isaac Newton hagaao ke he amaamanakiaga he tagata? (e) Ko e ha e magaaho he ha ha hinei he Keriso ne tuga kua mamao ligo ki a Newton?

9 Ko e tagata mefematika ko Sir Isaac Newton (1642-1727) ne onoono lahi foki ke he Tohi Tapu. Ne maama e ia to fakatū hake e tau tagata tapu ke he moui he lagi mo e to pule fakalataha mo Keriso. (Fakakite. 5:9, 10) Ma e tau tagata he Kautu, ne tohi e ia: “To matutaki e lalolagi ke nonofo ai e tau tagata ka mole e aho he fakafiliaga mo e nakai ni ke he 1000 tau ka e ke he tukulagi.”

10 Ne manamanatu a Newton ko e ha ha hinei he Keriso kua mamao ligo agaia ke he vahā i mua. “Taha e kakano ati kitia e Newton kua mamao ligo i mua e Kautu he Atua ha kua onoono fakateaga lahi a ia hagaao ke he tiaki taofiaga kelea lahi he Tolu Taha ne kitia ai kua takatakai ia ia,” he talahau he tagata fakamauaga tala tuai ko Stephen Snobelen. Kua ufiufi agaia e tala mitaki. Ti nakai kitia e Newton ha matakau faka-Kerisiano ne maeke ke fakamatala ai. Ne tohia e ia: “Ko e tau perofetaaga nei ha Tanielu mo Ioane [ne fakamau ha Ioane he tohi ha Fakakiteaga] kua nakai lata ke maama ato hoko ke he vahā fakamui.” Ne fakamaama e Newton: “‘Ti,’ he talahau e Tanielu, ‘to tokologa e tagata ka tafepoi tafeliuaki, mo e to tupu lahi e iloilo.’ Ha ko e mena latatonu ke fakamatala e Evagelia ke he tau motu oti kana ato hoko e matematekelea lahi mo e fakaotiaga he lalolagi. Ko e tau tagata tokologa ne totō e tau lau paama ne o mai he matematekelea lahi ti nakai maeke ia taha ke totou ai, mai he tau motu oti, kaeke kua fakamatala atu tuai e Evagelia ato hoko mai ai.”—Tani. 12:4; Mata. 24:14; Fakakite. 7:9, 10.

11. Ko e ha e amaamanakiaga he tagata ne ufiufi agaia ke he tau tagata tokologa he vahā ha Milton mo Newton?

11 He vahā ha Milton mo Newton, kua hagahaga kelea ke fakakite e tau manatu totoko ke he taofiaga pauaki he lotu. Ko e mena ia, ne laulahi he tau tohiaga pulotu ha laua hagaao ke he Tohi Tapu ne nakai lolomi ai ato mole e mamate ha laua. Ko e Fakafoouaga (Reformation) he senetenari 16 aki ne kaumahala ke fakahako e fakaakoaga hagaao ke he nakai maeke ke mate, mo e tau matapatu lotu Porotesano ne matutaki ke fakaako e tau manatu ha Augustine hagaao ke he Meleniamu kua mole tuai nakai he vahā anoiha. Kua tupu lahi nakai e iloilo he vahā he fakahikuaga?

‘To Tupu Lahi Foki e Iloilo Mooli’

12. Tupu he magaaho fe e iloilo mooli?

12 Hagaao “ke he vaha ke fakahiku ai,” ne talahau tuai e Tanielu e mena mitaki ka tupu. (Totou Tanielu 12:3, 4, 9, 10.) “Ati kikila ai a lautolu kua tututonu tuga ne la,” he talahau e Iesu. (Mata. 13:43) Puhala fe ne tupu lahi e iloilo mooli he vahā ke fakahiku ai? Manamanatu ke he tau mena mahuiga ne tutupu he tau hogofulu tau ato hoko e 1914, ko e tau ne kamata e vahā ke fakahiku ai.

13. Ko e heigoa ne tohi e Charles Taze Russell he mole e kumikumi ke he matakupu he mitaki katoatoa he tagata?

13 He matahiku he tau atu tau 1800, ne tokologa e tagata fakamooli ne kumi ke maama e ‘puhala he tau kupu tonu.’ (2 Timo. 1:13) Ko e taha tagata ia ko Charles Taze Russell. He 1870 ne fakatū e ia mo e tokogahoa ne kumi ke he kupu mooli e vahega ke fakaako e Tohi Tapu. He 1872 ne kumikumi a lautolu ke he matakupu he mitaki katoatoa he tagata. Fakamui, ne tohi e Russell: “Ke hoko ke he magaaho ia ne kaumahala a mautolu ke kitia maali e kehekehe lahi mahaki he vahāloto he palepale he lotu (ko e fakapotopotoaga he tau Kerisiano fakauku) ne kamatamata he mogonei mo e palepale ha lautolu ne tua fakamooli he lalolagi.” Ko e palepale ha lautolu ne tua fakamooli to “liuaki mai ke he mitaki katoatoa he tagata, ne olioli fakamua i Etena he ha lautolu a tupuna mo e ulu, ko Atamu.” Ne talahau e Russell kua lagomatai he falu a ia ke fakaako e Tohi Tapu. Ko hai a lautolu nei?

14. (a) Fēfē e maamaaga ha Henry Dunn ke he Gahua 3:21? (e) Ko hai ne talahau e Dunn ka moui tukulagi ke he lalolagi?

14 Ko Henry Dunn e taha ia lautolu ia. Ne tohia e ia hagaao “ke he tau tau ke liu fakafou ai e tau mena oti kana, ne talahau mai ai he Atua ke he tau fofoga he hana tau perofeta tapu oti tali mai he kamataaga.” (Gahua 3:21) Ne iloa e Dunn ko e fakafoouaga nei kua putoia e liuaki mai he tagata ke he mitaki katoatoa he lalolagi he magahala he Pule Afe Tau he Keriso. Ne kumikumi foki e Dunn e hūhū ne manamanatu e tokologa ki ai, Ko hai ka moui tukulagi he lalolagi? Ne fakamaama e ia to totou miliona ka fakaliu tu mai, fakaako e kupu mooli, mo e moua e magaaho ke fakagahua e tua ke he Keriso.

15. Ko e heigoa ne mailoga e George Storrs hagaao ke he liu tu mai?

15 He 1870, ne fakakatoatoa foki e George Storrs to fakaliu tu mai a lautolu ne tututonu ke moua e moui tukulagi. Ne mailoga foki e ia mai he tau Tohiaga Tapu ko e tagata ne fakaliu tu mai ti kaumahala ke talia e tuaga nei “to fakahiku ke he mate, pete ko e ‘tagata hala kua teau hana tau tau to malaia a ia.’” (Isaia 65:20) Ne nofo a Storrs i Brooklyn, New York, mo e tohi e mekasini ne fakahigoa ko e Bible Examiner.

16. Ko e heigoa ne fakatoka kehe e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu mai ia Kerisitenitome?

16 Ne mailoga e Russell mai he Tohi Tapu kua hoko tuai e magaaho ke fakailoa fakalaulahi e tala mitaki. Ti ko e 1879, ne kamata a ia ke lolomi e Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, ne fakahigoa he mogonei Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova. Fakamua, ko e kupu mooli hagaao ke he amaamanakiaga he tagata kua maama ni he tokogahoa, ka e he mogonei ko e tau matakau he tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he loga e motu hane moua mo e fakaako he Ko e Kolo Toko. Ko e taofiaga na tokogahoa ni ka o ke he lagi ka e totou miliona ka moua e moui mitaki katoatoa ke he lalolagi, kua vevehe kehe e tau Tagata Fakaako Tohi Tapu mai he laulahi ha Kerisitenitome.

17. Puhala fe ne tupu lahi e iloilo mooli?

17 He talahau tuai ke he “vaha ke fakahiku ai” ne kamata he 1914. Kua tupu lahi nakai e iloilo mooli hagaao ke he amaamanakiaga he tagata? (Tani. 12:4) He 1913, ne lolomi e tau lauga ha Russell ke he 2,000 nusipepa ti katoatoa ke 15,000,000 e tagata ne totou ai. He matahiku he 1914, ne molea e 9,000,000 e tagata mai he tolu e faahi motu ne kitia e “Photo-Drama of Creation”—ko e polokalama ne putoia e tau kifaga mo e tau ata fakatino ne fakamaama e Pule Meleniamu he Keriso. Mai he 1918 ato hoko ke he 1925, ko e lauga “Ko e Tau Miliona ne Momoui he Mogonei To Nakai Fakaai ke Mamate,” ne fakamaama e amaamanakiaga he moui tukulagi ke he lalolagi, ne fakatoka mai he tau fekafekau ha Iehova ke molea e 30 e vagahau ke he lalolagi katoa. He 1934, ne mailoga he Tau Fakamoli a Iehova ko lautolu ne amaamanaki ke moui tukulagi ke he lalolagi kua lata ke papatiso. Ko e maamaaga nei ne fakamalolō a lautolu ke fakafoou e fakamakutu ke fakamatala e tala mitaki he Kautu. He vahā nei, ko e amaamanakiaga ke moui tukulagi ke he lalolagi kua fakatupu e tokologa ke loto fakaaue ki a Iehova.

‘Tokanoaaga Homo Ue Atu’ i Mua!

18, 19. Ko e vahega moui fēfē ne talahau tuai he Isaia 65:21-25?

18 Ne omoomoi e perofeta ko Isaia ke tohi hagaao ke he puhala moui ka olioli he tau tagata he Atua ke he lalolagi. (Totou Isaia 65:21-25.) Ko e falu akau ne moui he kavi ke 2,700 e tau tau kua mole he magaaho ne tohi e Isaia e tau kupu nei, kua momoui mooli agaia he vahā nei. Maeke nakai ia koe ke manamanatu kua loa pihia e moui haau ti hakahakau mo e tino malolō?

19 He nakai kū e moui he tagata tuga he mogonei, to foaki he moui e tau tutūaga tukulagi ke talaga, tō akau, mo e fakaako. Manamanatu la ke he tau tuaga kapitiga ka feaki e koe. Ko e tau fakafetuiaga fakaalofa pihia to matutaki tukumalagi. Ko e ‘tokanoaaga homo ue atu’ ha ia he mogoia ka olioli he “fanau he Atua” ke he lalolagi!—Roma 8:21.

[Matahui Tala]

a Ne talahau e Augustine ko e Pule Afe Tau he Kautu he Atua kua nakai ha ha i anoiha ka kua fitā tuai e kamata he magaaho ne fakatū e lotu [Katolika].

Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?

• Ufiufi fēfē e amaamanakiaga he tagata ke moui he lalolagi?

• Ko e heigoa e maamaaga ne moua he falu tagata totou he Tohi Tapu he tau atu tau 1600?

• Maama fakahaga fēfē e amaamanakiaga mooli he tagata he tata atu ke he 1914?

• Puhala fe kua tupu lahi e iloilo hagaao ke he amaamanakiaga he lalolagi?

[Tau Fakatino he lau 13]

Ko e tagata tohi poeme ko John Milton (faahi hema) mo e tagata mefematika ko Isaac Newton (faahi matau) ne iloa hagaao ke he amaamanakiaga he moui tukulagi ke he lalolagi

[Tau Fakatino he lau 15]

Ne mailoga he tau Tagata Fakaako Tohi Tapu fakamua atu mai he tau Tohiaga Tapu kua hoko tuai e magaaho ke fakailoa e amaamanakiaga mooli he tagata ke he lalolagi katoa

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa