Iloa Nakai e Koe?
Ko e heigoa e kakano ha Iesu he mogo ne ui a ia ke fano ke he ua e maila?
▪ He haana Lauga talahaua he Mouga, ne fakaohooho e Iesu: “Ka fakamakamaka taha ke o a mua ke he maila taha, ati o a a mua mo ia ke he na maila ua.” (Mataio 5:41) Liga kua mailoga he tau tagata fanogonogo ha Iesu e talahauaga ia ko e hagaao ke he fekafekauaga ne kotofa, tuga ka poaki he fakatufono ke taute he tau tagata he motu.
He senetenari fakamua V.N., ne nonofo e tau Roma i Isaraela. Ne nakai fakauaua a lautolu ke poaki ke he tau tagata po ke tau manu ke gahua po ke peehi malolō ke he ha mena kua manatu a lautolu kua aoga ai ke taute fakamafiti aki e gahua kua lata. Ma e fakatai, ko e tau kautau Roma ne fekau a Simona ko e tagata Kurene ke fua e satauro ha Iesu ke he matakavi ke fakatautau a ia. (Mataio 27:32) Ko e tau talahauaga pihia kua pehia lahi, nakai matalahi, mo e vihiatia fakalialia he tau Iutaia.
Lahi fēfē e fakaohoohoaga ke he tau tagata he motu ke fua e kavega kua nakai iloa. Ka e uka ke manamanatu to liga makai a lautolu ke fakaloa atu ke molea e mena kua lata. Ti ko e mogo ne fakamalolō e Iesu e tau tagata fanogonogo haana ke o ke he na maila ua, na tala age a ia ki a lautolu ke taute fakamakai e tau matagahua ia kua lata nukua poaki he tau tui ne mua.—Mareko 12:17.
Ko hai a Ana ne totoku he tau fakamauaga Evagelia?
▪ He mogo ne fakafili a Iesu, ko Ana (Ananus) ne talahau ai ko e “ekepoa ne mua.” (Luka 3:2; Ioane 18:13; Gahua 4:6) Ko ia ko e matua taane fugavai he ekepoa ne mua ko Kaiafa, ko ia foki ko e ekepoa he kavi ke he 6 po ke 7 V.N. ato hoko ke he kavi 15 V.N., he mogo ne utakehe he Pule Roma ko Valerius Gratus mai he kotofaaga ia. Pete ne oti e kotofaaga haana ko e ekepoa ne mua, ne matutaki a Ana ke fakagahua e pule malolō i Isaraela. Lima e tama taane haana mo e taha e figona taane haana ne fekafekau foki ko e tau ekepoa ne mua.
He matutaki a Isaraela ke gahuahua ko e motu tu tokotaha, to taute he ekepoa ne mua e matagahua he moui katoa haana. (Numera 35:25) Ka ko e magaaho ne nonofo e tau Roma i Isaraela, ne fekafekau ni e ekepoa ne mua ke he fiafia he tau kovana mo e tau patuiki Roma ne kotofa e Roma, ti maeke a ia ke utakehe e lautolu. Ko e tagata fakamau tala tuai ko Flavius Josephus ne talahau ko Kurenio, ko e kovana Roma ha Suria, ne utakehe a Joazar mai he fakatokaaga ekepoa ne mua he kavi ke he 6 po ke 7 V.N. ti tuku a Ana ke he kotofaaga ia. Tuga na lali e tau takitaki pouliuli nei ke fifili a lautolu ne foou mai he tau ekepoa.
Ko e magafaoa ha Ana ne mahomo atu e lotokai mo e monuina lahi mahaki. Na moua e lautolu e tau monuina ha lautolu he puhala pule malolō he fakafua e tau mena kua lata ma e tau poa i loto he faituga, tuga e tau lupe, tau mamoe, puke lolo, mo e uaina. Ne talahau e Josephus ko Ananus (Anania), ko e tama taane ha Ana, ne fai “fekafekau ti ko e tau fekafekau ia ne muitui e kelea mo e fa oko pule malolō e lautolu e tau mena ke hogofuluaki mai he tau ekepoa; ti keli e lautolu e tau tagata ne nakai mahalo ke age.”