Veveheaga 35

Ko e Lauga Mua e Talahaua ne Foaki Mai

KO E matakavi talahaua he fakamauaga tuai he Tohi Tapu: ko Iesu ne nofo he kaukau mouga, mo e talahau hana a Lauga talahaua he Mouga. Ko e matakavi ne tata ke he Tahi i Kalilaia, liga tata ki Kapanaumi. Ne oti e po katoa he liogi a ia, mo e ko e fifili la ia e Iesu toko 12 hana a tau tutaki mo aposetolo. Ne fakalataha mo lautolu oti, ti hifo mai a ia ke he mena lau tatai he mouga.

Ko e magaaho nei, liga manatu a koe, kua mategugu lahi mo e fia mohe a Iesu. Ka kua o mai e moto tagata, ko e falu o mai mamao i Iutaia mo Ierusalema, 60 ke he 70 e tau maila he mamao. Ko e falu ne o mai foki he tapa tahi i Turo mo Saitonu he faahi tokelau. Ne o mai a lautolu ke fanogonogo ki a Iesu mo e fakamalolo mai he ha lautolu a tau gagao. Ne ha ha i ai foki e falu tagata ne fakatauhele he tau temoni, ko e tau agelu kelea ha Satani.

He hifo mai a Iesu, ne fakatata e tau tagata gagao ke piki ki a ia, ti fakamalolo oti e ia a lautolu. Mole atu e mena nei, ne toli hake a Iesu ke he mena tokoluga he mouga. Ne nofo a ia he mena ia mo e kamata ke fakaako e tau tagata tokologa he mena lau tatai i mua hana. Mo e manamanatu la ke he mena nei! Ko e magaaho nei kua nakai fai tagata he fakapotopotoaga katoa ne fanogonogo ne mamahi mai he tau gagao lalahi!

Ne fiafia lahi e tau tagata ke fanogonogo ke he akoako ne maeke ke taute e tau mana ofoofogia. Ka e taha e mena ko Iesu, ne talahau e lauga ke matapatu e aoga ke he hana a tau tutaki, ne liga agaagai tata ki a ia. Ka e aoga foki ki a tautolu, ne fakamau tokoua ai e Mataio mo Luka.

Ko e fakamauaga ha Mataio he lauga ne liga fakalahi fa e loa ke he ha Luka. Ke lafi ki ai, falu vala ne fakamau e Mataio, ne fakakite e Luka ko e tau mena kua talahau e Iesu ke he taha magaaho he hana feua fakamatala, tuga ne mailoga ka fakatatai a Mataio 6:​9-13 mo e Luka 11:​1-4, mo e Mataio 6:​25-34 mo e Luka 12:​22-31. Ka e taha e mena nakai ke ofo ke he mena nei. Ne maaliali ai ne fakaako lagaloga ne Iesu e tau mena agaia ni, mo e fifili a Luka ke fakamau e falu fakaakoaga nei ke he puhala kehe.

Ko e mena ne uho mo e aoga lahi e lauga ha Iesu nakai ko e hokulo ni he tau tala fakaagaga ka ko e mukamuka mo e maama ne puhala mai e ia e tau kupu moli nei. Ne ta mai e ia e tau mena ne aga mau mo e fakaaoga aki e tau mena ne mahani mo e tau tagata, ti ko e mena ia ne maama ai hana a tau manatu he tau tagata oti ne kumi ke he moui mitaki ke he puhala he Atua.

Ko Hai ne Fiafia Moli?

Manako oti ke fiafia. Ne mailoga e mena nei, ati kamata e Iesu hana Lauga he Mouga he fakamaama a lautolu ne fiafia moli. Manamanatu la e tautolu, ko e mena ia ne moua mafiti e tau fanogonogoaga he hana a tau tagata tokologa. Ka e taha e mena, ko e tau kupu fakamua hana ne liga fetotokoaki ke he tokologa.

Ne fakahagaao hana tau talahauaga ke he hana ni a tau tutaki, ti kamata a Iesu: “Fiafia a mutolu ne nonofogati; ha ko e mena eke ma mutolu e kautu he Atua. Fiafia a mutolu ne fia kai ainei; ha ko e mena to mamakona a mutolu. Fiafia a mutolu ne tagi ainei; ha ko e mena to kata a mutolu. Fiafia a mutolu ka fakavihia a mutolu he tau tagata . . . Kia fiafia a mutolu ke he aho ia, mo e kolikoli a mutolu; kitiala, ha ha he lagi ha mutolu a palepale kua lahi.”

Ko e fakamauaga ha Luka a nei he vala fakamua he Lauga ha Iesu. Ka ko e fakamauaga ha Mataio, ne pehe foki a Iesu, ko lautolu ne loto molu, lautolu ne fakaalofa atu, lautolu ne loto mea, lautolu ne fakatupu e mafola ka fiafia. Ko e fiafia a lautolu nei, he mailoga e Iesu, kakano ha ko e mena to eke ma lautolu e lalolagi, to fakaalofa ki a lautolu, to kitia e lautolu e Atua, mo e to ui a lautolu ko e tau fanau he Atua.

Ko e kakano ha Iesu he fiafia, nakai ko e feki noa po ke kata tuga he fefeua. Ko e fiafia moli ko e mena hokulo, ha ha i ai e mafola mo e makona mo e kautu he moui.

Ti ko lautolu ne fiafia moli, ne fakakite e Iesu, ko e tau tagata ne mailoga ha lautolu a manako fakaagaga, mo e momoko ke he ha lautolu a tuaga agahala, mo e fakaako ke iloa mo e fekafekau ke he Atua. Ti pete ni he fakavihia po ke favale he taute e finagalo he Atua, ka e fiafia a lautolu he iloa ko e fakafiafia e lautolu e Atua mo e moua e lautolu hana taui ko e moui tukulagi.

Ka e taha e mena, tokologa e tau tagata fanogonogo ha Iesu, tuga ni e falu he vaha nei, ne talitonu ko e monuina mo e fiafia ke he tau mena he tino ke moua he tagata e fiafia. Nakai pihia he iloa e Iesu. Ne fakakite e ia e kehekeheaga ti ofo e tokologa he hana tau tagata fanogonogo, he pehe a ia:

“Ka ko mutolu ne maukoloa, oi fakaalofa kia mutolu! Ha kua moua tuai e mutolu ha mutolu a mitaki. Oi fakaalofa kia mutolu kua makona mau! Ha ko e mena to fia kai a mutolu. Oi fakaalofa kia mutolu kua kata ainei! Ha ko e mena to fakatutuku a mutolu, mo e tagi aue. Oi fakaalofa kia mutolu ka vagahau fakamitaki e tau tagata oti kia mutolu! Ha ko e mena eke pihia ni ha lautolu a tau matua ke he tau perofeta pikopiko.”

Ko e heigoa e kakano ha Iesu? Ko e ha e muhu koloa, kata he kumi e tau fiafia he tino, mo e talia e tau fakaheke he tau tagata ne moua ai e malaia? Ko e kakano ha ko e tagata ka moua mo e mokoina e tau mena nei, ko e fekafekau ke he Atua hokoia ne moua e fiafia moli, to nakai putoia ai he hana a moui. Ke he magaaho taha ia, ne nakai kakano a Iesu ko e nonofogati, hoge, mo e fakatutuku noa ka moua he tagata e fiafia. Ka e taha e mena, ko e mena fa mahani ke he tau tagata nakai fai mena pihia ke talia e tau fakaakoaga ha Iesu, mo e fakamonuina a lautolu ke he fiafia moli.

Ko e mena ne mui mai, ne vagahau a ia ke he hana a tau tutaki, ne pehe a Iesu: “Ko e masima he lalolagi a mutolu.” Ne nakai kakano a ia ko e tau masima moli a lautolu. Ko e masima ko e mena fakamata. Ko e fakaputuaga lahi ne toka tata ke he fatapoa he faituga a Iehova, ti ko e tau ekepoa ne fekafekau i ai, ne fakaaoga ia mo fakamasima aki e tau poa.

Ko e tau tutaki ha Iesu ko e “masima he lalolagi” ha kua fakamomoui e lautolu e tau tagata. Ko e moli, ko e fekau ne uta e lautolu ke fakamomoui aki a lautolu oti ne talia! To puhala mai ke he tau momoui he tau tagata ia e mauokafua, fakamoli, mo e tua, ke puipui aki e popo fakaagaga mo e tau mahani ia lautolu.

“Ko mutolu, ko e maama he lalolagi,” he tala age e Iesu ke he hana a tau tutaki. Nakai tuku e moli i lalo he kato ka kua tuku he tuaga lamepa, ti pehe a Iesu: “Kia kikila atu pihia ha mutolu a maama ki mua he tau tagata.” Ne taute he tau tutaki ha Iesu e mena nei ke he ha lautolu a gahua fakamatala ke he tau tagata, pihia foki he fekafekau ke he kikila he tau fakafifitakiaga he tau mahani ne tatai mo e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu.

Ko e Tuaga Tokoluga ma e Hana a Tau Tutaki

Ne manatu ni e tau takitaki lotu ko Iesu ko e tagata moumou he Fakatufono he Atua mo e pulega ke kelipopo a ia. Ne matutaki e Iesu hana Lauga he Mouga, ne fakamaama e ia: “Aua neke manatu a mutolu kua hau au ke fakahui e Fakatufono po ke tau Perofeta; nakai hau au ke fakahui, ka kia fakamoli ai.”

Ne tokoluga e onoonoaga ha Iesu ke he Fakatufono he Atua mo e fakamalolo e falu ke onoono pihia foki. Ko e moli, ne pehe a ia: “Hanai, ko ia ke holi e taha poaki nā ne muikau, mo e fakaako pihia ke he tau tagata, to talahaua a ia ke muikau kiliku ke he kautu he lagi,” ko e kakano to nakai fakai ke hoko e tagata pihia ke he Kautu.

Ne mamao ligo mai he moumou e Fakatufono he Atua, ne fakahala e Iesu e tau aga ne takitaki atu e tagata ke moumou e fakatufono. He moli e mailoga kua talahau pehe e Fakatufono, “Aua neke keli tagata a koe,” ne lafi atu e Iesu: “Ka e tala atu e au kia mutolu ko e tagata ne ita teao ke he hana matakainaga, kua lata ke fakafili a ia.”

Ha kua kelea lahi pihia e ita teao ke he matakainaga, liga ke takitaki atu ke he kelipopo tagata, ne talahau e Iesu e fakatai ke fano mamao e tagata ke moua e mafola. Ne fakaako e ia: “Kaeke foki ke ta atu e koe hau a poa ke he fatapoa, ti manatu ai a koe ke he hau a matakainaga ha i ai taha mena kua mamahi ai kia koe. Kia toka ai hau a poa i mua he fatapoa, ka e fano a a koe ke fakafeilo fakamua mo e hau a matakainaga, ti hau ai a koe, mo e ta atu hau a poa.”

Fuluhi ke onoono ke he mata fakatufono ke fitu aki he tau Fakatufono Hogofulu, ne matutaki a Iesu: “Kua fanogonogo a mutolu, ne tala mai kia lautolu ke he vaha i tuai, Aua neke faivao a koe.” Ka e taha e mena, fakafili foki e Iesu e manamanatu tumau ke he faivao. “Ka e tala atu e au kia mutolu, ka kikite atu tumau taha ke he fifine kia manako ki ai, kua faivao tuai a ia ke he hana loto.”

Nakai ko e vagahau a Iesu ke he mena nei ko e manatu mole ke he tau mahani kelea pihia, ka ko e ‘kikite atu tumau.’ Ko e onoono tumau ia ne fakalagalaga e tau manako lahi, ti ka ha ha i ai e magaaho tonu, ti fakamoli e faivao. Maeke fefe he tagata ke puipui mai he tau mena pihia? Ne fakaako e Iesu e lahi mahaki he mena ke taute, he pehe: “Kaeke foki ke tupetupe a koe he hau a mata matau, ati kape kehe a, mo e tiaki e koe . . . Kaeke foki ke tupetupe a koe he hau a lima matau, ati hio kehe a, mo e tiaki e koe.”

Na fa mahani e tau tagata ke poa e taha vala moli he tino ne gagao ke maeke ke fakahao ha lautolu a tau momoui. Ka e ki a Iesu, kua aoga lahi ke ‘tiaki kehe’ ha mena he tau mena, pete ni ko e mena aoga lahi tuga e mata po ke lima, ke maeke ke kalo kehe mai he tau manatu kelea mo e tau gahua. Ka nakai pihia, he fakamaama e Iesu, ko e tau tagata pihia ka tolo ki Kehena (ko e toloaga veve puho tumau ne tata ki Ierusalema), ne fakatai ai ko e moumouaga tukulagi.

Ne fakatutala foki a Iesu ke he tau puhala ke fakafetui mo e tau tagata ne fakamamahi mo e fakapakia. “Aua neke taui atu e mutolu e kelea,” ko e hana a fakatonuaga. “Ka ko e tagata ne poki mai hau a pakagutu matau, kia haga atu taha kia ia.” Ne nakai kakano a Iesu ke nakai laveaki he tagata a ia mo e hana magafaoa ka pehe ke tau mai. Ko e poki ko e mena nakai taute ke pakia e tino he taha ka ko e mena ke fakama. Ti ko e talahauaga ha Iesu, kaeke ke fakahogohogomanava ke tau po ke tau fetoko, he poki mai e lima po ke fakamamahi mai aki e tau kupu, ko e hepe a ia ke taui atu.

He oti he fakakite e fakatufono he Atua ke he katofia, ne pehe a Iesu: “Ka e tala atu e au kia mutolu, kia fakaalofa atu a mutolu kia lautolu kua fai fi kia mutolu, . . . kia liogi foki a mutolu ma lautolu ne . . . favale mai kia mutolu.” Foaki mai foki e kakano malolo ke taute pihia, he lafi e ia: “Kia eke ai a mutolu mo fanau he Matua ha mutolu ha he lagi, ha kua fakahake ne ia hana la kia lautolu kua mahani kelea katoa mo lautolu kua mahani mitaki.”

Ne fakahiku e Iesu e vala nei he hana lauga he akonaki mai: “Kia katoatoa ha mutolu a mahani mitaki, ke tuga ha mutolu a Matua ha ha he lagi kua katoatoa hana mahani mitaki.” Ne nakai kakano a Iesu ke mitaki katoatoa e tau tagata. Ka e, maeke ia lautolu, he fakafifitaki e Atua, ke fakalaulahi ha lautolu a fakaalofa ke putoia ai foki ha lautolu a tau fi. Ko e fakamauaga pihia ha Luka ne tohi e tau kupu a Iesu: “Kia hofihofi noa ha mutolu a fakaalofa, tuga ne hofihofi noa e fakaalofa he Matua ha mutolu.”

Liogi, mo e Falanaki ke he Atua

He fakaholo atu e Iesu hana lauga, ne fakafili e ia e fakavai he tau tagata ne fakakite ha lautolu a fia mahani Atua. “Hanai ka age e koe e tau mena fakaalofa, aua neke ulo e koe e pu i mua hau, tuga ne eke he tau tagata fakavai.”

‘Ti pihia foki,’ he matutaki e Iesu, “ka liogi a koe, aua neke tuga e tau tagata fakavai a koe, ha ko e mena fia tutu a lautolu mo e liogi he tau sunako mo e tau mafegahala, kia kitia he tau tagata a lautolu.” Ne fakaako e ia: “Ka ko koe ka liogi a koe, kia hu a ke he hau a poko, mo e pa hau a gutuhala, ti liogi ai a koe ke he hau a Matua ha ha he mena galo.” Ne talahau foki e Iesu e tau liogi ke he toloaga tagata, ti nakai ko e fakafili he tau mena ia. Ko e mena hana ne fakafili lahi ki ai ko e tau liogi ne talahau ke fakafiafia aki a lautolu ne fanogonogo mo e fatiaki mai ha lautolu a tau nava.

Ne akonaki mai foki e Iesu: “Ka liogi a mutolu, aua neke pola mau ha mutolu a tau kupu, tuga e tau motu kehe.” Ne nakai kakano a Iesu ko e hepe e liu talahau tumau. Ne lagataha, e liu talahau e ia e “tau kupu” agaia ni ke he hana liogi. Ko e mena ne nakai fiafia a ia ki ai ko e tau kupu ako manatu ne “pola mau,” ko e puhala liogi ha lautolu tuga e fota he tau fua kahoa he talahau manatu tafeliuaki e tau liogi.

Ke lagomatai hana a tau tagata fanogonogo ke liogi, ne foaki e Iesu e liogi fakafifitaki ne putoia ai fitu e ole. Ko e tolu fakamua ne tuku e mailogaaga ke he pule katoatoa he Atua mo e hana finagalo. Ko e tau ole a ia ke fakatapu e higoa he Atua, hana Kautu, mo e hana finagalo ke hoko mai. Ko e fa ne toe ko e tau ole fakatagata, tuga ko e tau mena kai he tau aho takitaha, ke fakamagalo e tau hala, nakai tuku ke he kamatamata ne nakai maeke e taha ke fakauka, mo e ke laveaki mai ia ia ne mahani kelea.

Ne matutaki e fakakite e Iesu e matahele ka mamafa lahi ke he mouaaga he tau koloa he tino. Ne fakaohooho mai e ia: “Aua neke tanaki e mutolu e tau koloa ma mutolu ke he lalolagi, ha ha i ai e moko mo e pala ke fakaoti ai, ha ha i ai foki e tau tagata kaiha ke keli atu mo e kaiha ai.” Nakai ni ko e popo e tau koloa ia ka e nakai ati ha mena aoga mo e Atua.

Ko e mena haia ne pehe a Iesu: “Ka kia tanaki e mutolu e tau koloa ma mutolu he lagi.” Ko e taute e mena nei ka tuku fakamua e koe e fekafekau ke he Atua ke he hau a moui. Nakai fai tagata ke utakehe e mitaki ne fakaputu ia ke he Atua po ke hana a taui mua ue atu. Ne lafi atu foki e Iesu: “Ha ko e mena ha i ai ha mutolu a tau koloa, ha ha i ai foki mo e tau loto ha mutolu.”

Ne fakatutala ke he matahele he manako lahi ke he tau mena he tino, ne foaki mai e Iesu e fakataiaga: “Ko e hulu he tino ko e tau mata haia; kaeke foki ke mitaki hau a tau mata, ti maama ai hau a tino oti. Kaeke kua kelea hau a tau mata, ti pouli ai hau a tino oti.” Ko e mata ne gahuahua mitaki ne tuga ia e moli puho ke he tino ke he tau mena pouli. Ka e he kitia fakatonu, kua lata ke mitaki e mata, ko e pehe a ia, ke onoono ke he taha ni e mena. Ko e mata ne nakai tonu e ono ne takitaki atu ke hepe e tau fuafuaaga he tau mena, ke tuku fakamua e tau mena he tino ke he fekafekau ke he Atua, mo e fua mai ai ko e pouli e “tino.”

Ne fakatapunu e Iesu e mena nei aki e fakataiaga malolo: “Nakai maeke ia taha ke fekafekau ke he na iki tokoua, ha ko e mena fakavihia e ia taha, ka e fakaalofa ke he taha; ka nakai pihia, ti pipiki atu a ia ke he taha, ka e fakateaga ke he taha. Nakai maeke ia mutolu ke fekafekau ke he Atua mo Mamone.”

Mole atu e fakatonuaga nei, ne fakamalolo e Iesu hana tau tagata fanogonogo ke nakai tupetupe ke he tau manako he tino kaeke ke tuku fakamua e fekafekau ke he Atua. “Kia kitekite a mutolu ke he tau manu lele,” he talahau e ia, “nakai gana saito e lautolu po ke helehele saito, po ke tanaki ke he tau fale saito, ka e fagai ni a lautolu he Matua ha mutolu ha ha he lagi.” Ne huhu a ia: “Ka e nakai kia ko e mena mua ha mutolu a mitaki kia lautolu”?

Mui mai e tuhi ha Iesu ke he tau talotalo he fonua mo e mailoga, “ko Solomona mo e hana lilifu lahi nakai tapulu a ia poke taha he tau mena na. Kaeke,” he matutaki e ia, “kua fakatapulu pihia he Atua e vao he fonua . . . ka e nakai kia au atu he pihia kia mutolu, ko mutolu ne tua fakatote?” Ko e mena haia ne fakaoti e Iesu: “Aua neke fakaatukehe a mutolu, mo e pehe age, To kai e tautolu ha ha, po ke inu e tautolu ha ha, po ke tapulu a tautolu ha ha? . . . Ha ko e mena fioia he Matua ha mutolu ha ha he lagi kua aoga e tau mena oti ia kia mutolu. Ka kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu, ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.”

Ko e Puhala ke he Moui

Ko e puhala ke he moui ko e omaoma ke he tau fakaakoaga ha Iesu. Ka e nakai mukamuka ke taute e mena nei. Ko e tau Farasaio, ke fakatai, ne fakafili vale ke he falu, ti tokologa ne fifitaki ki a lautolu. Ti ko e mena ia ne matutaki e Lauga ha Iesu ke he Mouga, ne foaki e akonakiaga nei: “Aua neke fakafili atu e mutolu, neke fakafili a mutolu. Ha ko e fakafili ke fakafili atu ai e mutolu, to fakafili mai ai kia mutolu.”

Ne hagahaga kelea lahi ke fifitaki ke he takitakiaga he tau Farasaio ne molea atu e fakafili. Ke tuga e fakamauaga ha Luka, ne fakakite e Iesu e hagahaga kelea he mena nei he pehe: “To maeke kia ke he matapouli ke takitaki e taha matapouli? Nakai kia veveli a laua tokoua ni ke he luo?”

Ka lahi e fakafili atu ke he falu, ke fakalaulahi ha lautolu a tau hepehepe, mo e talahau mau, ko e hala kelea lahi. Ti huhu a Iesu: “Ke tala age foki fefe e koe ke he hau a matakainaga, Tuku mai a, ke kape kehe e au e mala akau he mata hau; kitiala, ha ha he mata hau foki e akau fakalava? Ko koe na ko e fakavai, ati tiaki a fakamua e koe e akau fakalava he mata hau, ati kitia mitaki ai e koe ke kape kehe e mala akau he mata he hau a matakainaga.”

Nakai ko e pehe e mena nei ke nakai fakaaoga he tau tutaki ha Iesu e manamanatuaga maama ke he falu, he pehe a ia: “Aua neke age e mutolu e mena tapu ke he tau kuli; aua foki neke liti ha mutolu a tau penina ki mua he tau puaka.” Ko e kupu moli mai he Kupu he Atua ko e mena tapu. Kua tuga ni e tau penina fakatai. Kaeke ko e falu tagata, ne tuga e tau kuli po ke tau puaka, ne nakai fakakite ha fakaaue ke he tau kupu moli uho nei, kua lata he tau tutaki ha Iesu ke toka e tau tagata ia mo e kumi atu ke he falu ne talia.

Pete ni kua fakatutala e Iesu e liogi ke he vala fakamua he hana Lauga he Mouga, ko e magaaho nei ne peehi mai e ia e lata ke fakatumau ki ai. “Kia ole atu a mutolu,” he fakamalolo mai e ia, “ti foaki mai ai kia mutolu.” Ke fakakite e mautali he Atua ke tali e tau liogi, ne huhu a Iesu: “Ko hai kia e tagata ia mutolu ka ole mai hana tama e areto, to age kia e ia e maka kia ia? . . . Hanei, ko mutolu kua mahani kelea, kaeke kua iloa e mutolu ke age e tau mena mitaki mo e fanau ha mutolu, ka e nakai kia au atu he foaki mai he Matua ha mutolu ha ha he lagi e tau mena mitaki kia lautolu kua ole atu kia ia?”

Mui mai ai ne foaki e Iesu e fakatufono mahuiga ke he tau mahani, ne fakahigoa ko e Fakatufono Auro. Ne pehe a ia: “Ko e tau mena oti kua loto a mutolu ki ai, ke eke he tau tagata kia mutolu; ati eke ā e mutolu e tau mena ia kia lautolu.” Ke momoui ke he fakatufono nei kua putoia ai e tau gahua mitaki ke he falu, kia taute a ki a lautolu tuga he manako a koe ke taute ki a koe.

Ne nakai mukamuka e puhala he moui tuga he fakakite he fakaakoaga ha Iesu: “Kia huhū atu a mutolu ke he gutuhala pukilu; ha ko e mena pulahi e gutuhala, ti laulahi foki e hala ke pu atu ke he malaia, kua tokologa foki a lautolu kua huhū atu ki ai. Ko e mena pukilu e gutuhala, ti lautote foki e hala ke pu atu ke he moui, kua tokogaogao foki a lautolu ke moua.”

Lahi e hagahaga kelea he fakahehe, ati poaki mai e Iesu: “A mutolu mo e tau perofeta pikopiko; to o mai a lautolu kia mutolu mo e tau tapulu mamoe, ka ko loto ko e tau luko kakati haia.” Ha ko e mena maeke ke kitia e tau akau mitaki mai he tau akau kelea ke he ha lautolu a tau fua, he mailoga e Iesu, maeke foki e tau perofeta pikopiko ke kitia ke he ha lautolu a tau mahani mo e tau fakaakoaga.

Ne matutaki, ti fakamaama e Iesu nakai ko e mena ne vagahau he tagata ne eke a ia mo Hana a tutaki ka ko e mena hana ne taute. Talahau he falu tagata ko Iesu ko e ha lautolu a Iki, ka e kaeke ke nakai taute e lautolu e finagalo he ha lautolu a Matua, ne pehe a ia: “Nakai iloa ni e au a mutolu, kia o kehe a a mutolu ia au, ko mutolu ne eke e tau mahani kelea.”

Ko e fakaotiaga, ne foaki e Iesu e fakahikuaga nakai maeke ke nimo ke he hana a lauga. Ne pehe a ia: “Ka fanogonogo taha ke he haku a tau kupu nai, mo e eke ai e ia, to fakatai e au a ia ke he tagata lotomatala ne fakatu e ia hana fale i luga he mena patu. Kua to mai e uha, kua lele mai foki e tau vai, kua agi mai foki e matagi, kua pehi mai ke he fale ia, ka e nakai ni veli a ia; ha ko e mena kua fakave i luga he mena patu.”

Ka ko e taha fahi, ne fakailoa e Iesu: “Ka fanogonogo foki taha ke he haku a tau kupu nai, ka e nakai eke ai, to fakatai a ia ke he tagata goagoa, ne fakatu hana fale i luga he oneone; kua to mai e uha, kua lele mai foki e tau vai, kua agi mai foki e matagi, kua pehi mai ke he fale ia, ati veli ai, kua malipilipi ai a ia.”

Ko e magaaho ne oti e lauga ha Iesu, ne ofoofogia e tau tagata tokologa ke he hana puhala fakaako, ha kua fakaako e ia a lautolu tuga e tagata ha ha i ai e pule ka e nakai tuga ha lautolu a tau takitaki lotu. Luka 6:​12-23; Mataio 5:​1-12; Luka 6:​24-26; Mataio 5:​13-48; 6:​1-34; 26:​36-45; 7:​1-29; Luka 6:​27-49.

▪ Ko fe a Iesu he magaaho ne lauga e ia e lauga mahuiga hana, ko hai ne fakalataha ai, mo e ko e heigoa ne tupu fakamua ke he magaaho ia to lauga a ia?

▪ Ko e ha ne nakai ofo ai he fakamau e Luka e falu a fakaakoaga ke he falu matakavi kehe foki?

▪ Ko e heigoa ati uho lahi ai e lauga ha Iesu?

▪ Ko hai ne fiafia moli, mo e ko e ha?

▪ Ko hai ne moua e malaia, mo e ko e ha?

▪ Maeke fefe e tau tutaki ha Iesu ke eke mo tau “masima he lalolagi” mo e tau “maama he lalolagi”?

▪ Fakakite fefe e Iesu kua fakatokoluga e ia e Fakatufono he Atua?

▪ Ko e heigoa e tau fakaakoaga ne foaki mai e Iesu ke utakehe aki e tau mena ne fakatupu aki e kelipopo tagata mo e faivao?

▪ Ko e heigoa e kakano ha Iesu ke he vagahau hana hagaao ke fuluhi age foki taha paka gutu?

▪ Maeke fefe a tautolu ke mitaki katoatoa tuga e Atua ne mitaki katoatoa?

▪ Ko e heigoa e tau fakaakoaga ke he liogi ne foaki mai e Iesu?

▪ Ko e ha ne mua hake e tokoluga he tau koloa he lagi, mo e moua fefe a lautolu?

▪ Ko e heigoa e tau fakaakoaga ne foaki mai ke lagomatai aki e taha ke puipui mai he manako lahi ke he tau koloa he tino?

▪ Ko e ha ne pehe a Iesu ke nakai fakaatukehe?

▪ Ko e heigoa e talahauaga ha Iesu hagaao ia ke he fakafili atu ke he falu; ka e taha e mena, fakakite fefe e ia kua lata he hana tau tutaki ke fakalotomatala hagaao ia ke he tau tagata?

▪ Ko e heigoa foki ha Iesu ne talahau hagaao ia ke he liogi, mo e ko e heigoa e fakatufono he mahani ne foaki mai e ia?

▪ Fakakite fefe e Iesu ko e mena nakai mukamuka e puhala ke he moui mo e ha ha i ai e hagahaga kelea he fakahehe?

▪ Fakaoti fefe e Iesu hana a lauga, mo e ko e heigoa e lauiaaga ka moua mai ai?