Vala 6
Ko e Ha ne Mua Atu e Matematekelea mo e Nakai Tonu e Fakafiliaga?
1, 2. Ha ko e tau mena ne tutupu ke he tau tagata, ko e heigoa e tau huhu ka liga huhu?
Kaeke ko e finagalo hana ko Ia ne Mua Ue Atu ke nonofo tukulagi e tau tagata mitaki katoatoa he lalolagi ke he tau tutuaga parataiso mo e kaeke kua pihia agaia ni e finagalo hana, ko e ha ne nakai fai parataiso ai he mogonei? Ko e ha, mogoia, kua matematekelea mo e nakai tonu e fakafiliaga ke he tau tagata he tau senetenari loga?
2 Nakai taumaleku, kua puke e fakamauaga tuai he tagata mo e tupetupeaga ne ta mai he felakutaki, tau totokoaga ke pule, fakaaoga kelea falu, nakai tonu e fakafiliaga, hoge, matematekelea, gagao, mo e mate. Ka ko e ha ne loga koa ai e tau mena ne tutupu ke he tau tagata noa? Kaeke ko e malolo mua ue atu e Atua, ko e ha ne fakaata e ia e matematekelea mahaki nei ke he afe e tau tau? Ha kua talaga mo e taute fakamitaki he Atua e lalolagi mo e lagi katoatoa, ko e ha ne fakaata e ia e lalolagi ke malolololo hifo mo e ke moumou?
Ko e Fakataiaga
3-5 (a) Ko e heigoa e fakataiaga ka lagomatai a tautolu ke maama ko e ha e Atua maopoopo ne fakaata e lalolagi ke malolololo hifo? (e) Ko e tau manatu kehekehe fe ne kua tatai mo e tuaga he lalolagi?
3 Kia fakaaoga e tautolu taha fakataiaga ke fakakite ko e ha ne fakaata he Atua maopoopo e lalolagi ke malolololo hifo. Manamanatu, kua faifano a koe he vaouhi ti kitia e fale. He onoono viko a koe ke he fale, ne kitia e koe kua malolololo tuai. Ko e tau puhio kua malipilipi, kua malona kelea e tuafale, ko e kaupa i fafo kua loga e tau pupu, ko e gutuhala kua tautau ni he taha e fao, mo e tau palama kua nakai gahua.
4 Ha kua maona kelea ai, to pehe kia a koe kua nakai fai tagata talaga ne lotomatala ke talaga e fale ia? To tuaha kia a koe kua amanaki ni e fale ia ti tu hake? Po ke kaeke ke talahau e koe kua fai tagata ne talaga mo e ta e fale, nakai kia manatu a koe ko e tagata nakai iloilo mo e nakai manamanatu anei?
5 He magaaho ka kumikumi fakalahi a koe ke he talagaaga, kitia ai e koe kua ta fakamitaki mo e kua kitia moli e lahi he manamanatu mitaki ki ai he mogo fakamua. Ka e he mogonei kua malolololo fakahaga. Ko e heigoa la ne fakakite mai he maona kelea mo e tau mena vihi i ai? Liga fakakite mai kua (1) mate e tagata he fale; (2) ko e tagata ta fale mitaki a ia ka kua nakai fiafia ke he fale he mogonei; po ke (3) age e ia hana fale ke nonofo fakaku ai e tau tagata nakai loto fakaaue. Ko e manatu fakamui kua tatai ke he tuaga he lalolagi nei.
Ko e Mena ne Hepe Ai
6, 7. Ko e heigoa ne tupu ki a Atamu mo Eva he magaaho ne holitu e laua e matafakatufono he Atua?
6 Mai he fakamauaga fakamua atu he Tohi Tapu, ne ako e tautolu nakai ko e finagalo he Atua ma e tau tagata ke matematekelea po ke mamate. Ko e tau matua fakamua ha tautolu, ko Atamu mo Eva, kua mamate ni ha kua liuliu a laua ke he Atua. (Kenese, tau veveheaga 2 mo e 3) He magaaho ne liuliu a laua, kua nakai taute e laua e finagalo he Atua. Ne o kehe mai a laua he levekiaga he Atua. Tuga ia, ne fakamamutu e laua a laua mai he Atua, “ko e puna he moui.”—Salamo 36:9.
7 Tuga e matini ne fakatekiteki hifo to mate laia he magaaho ka uta kehe mai he hila, ne kamata fakahaga e tau tino mo e tau manamanatuaga ha laua ke lolelole. Ti ko e fua, ne lolelole fakahaga a Atamu mo Eva, momotua fakahaga, mo e fakahiku ke mamate. Ko e heigoa mogoia ne tupu? Ne liliu a laua ke he mena ne taute aki a laua: “Ko e efuefu ni a koe, to liu foki a koe ke he efuefu.” Kua fita he hataki age e Atua ki a laua ko e mate e fua ka liuliu ke he hana tau matafakatufono: “To mate ai ni a koe.”—Kenese 2:17; 3:19.
8. Maeke fefe he agahala he ha tautolu a tau matua fakamua ke lauia e magafaoa he tagata?
8 Nakai ni mamate hokoia e tau matua fakamua ha tautolu ka e pihia foki e tau fanau oti ha laua, ko e puke tagata katoa, kua hoko ki ai foki e mate. Ko e ha? Kakano, he hagaao ke he tau matafakatufono he talagaaga he tino, ne moua he fanau e tau aga he tau matua ha lautolu. Ti ko e mena ne moua he tau fanau oti mai he tau matua fakamua ha tautolu ko e nakai mitaki katoatoa mo e mate. Ne tala mai he Roma 5:12 ki a tautolu: “[Ne] hoko mai ai e hala ke he lalolagi ke he tagata tokotaha [ko Atamu, ko e tupuna he tau tagata], ko e mate foki ha ko e hala, ti kua hoko mai ai e mate ke he tau tagata oti kana, ha kua hala e tau tagata oti kana [he moua e nakai mitaki katoatoa, ko e tau hagahaga agahala].” Ha ko e hala, nakai mitaki katoatoa, mo e mate ko e tau mena ia ni ne iloa he tau tagata, kua fai ne kitia e tau mena nei kua pauaki mo e nakai maeke ke kalo kehe mai ai. Ka ko e tau tagata he mogo fakamua kua tufuga aki e lotomatala mo e manako ke moui tukulagi. Ko e kakano haia ne kitia he laulahi he tau tagata e vaha i mua he moui ha lautolu to fakaku ai he mate, ko e mena fakaita.
Ko e Ha ne Leva Koa Ai Pihia?
9. Ko e ha ne fakaata he Atua e matematekelea ke leva koa ai?
9 Ko e ha ne leva koa ai he fakaata he Atua e tau tagata ke o ni he ha lalu puhala? Ko e ha ne fakaata e ia e matematekelea ke he tau senetenari loga nei? Taha e kakano lahi ko e taha matakupu uho: Ko hai ne ha ha ai e tonu ke pule? Kua lata kia he Atua ke eke mo Pule he tau tagata, po kua maeke ni ia lautolu ke pule tomafola ki a lautolu ni ka e nakai mai he Atua?
10. Ko e heigoa e lotomatala ne foaki ke he tau tagata, mo e heigoa e matagahua?
10 Kua tufuga e tau tagata mo e tokanoaaga ke fifili, ko e lotomatala a ia ke fifili. Kua nakai tufuga a lautolu ke tuga e tau ropoto po ke tuga e tau manu, ne takitaki ni he mahani pauaki. Ti kua lata he tau tagata ke fifili ko hai ka fekafekau a lautolu ki ai. (Teutaronome 30:19; 2 Korinito 3:17) Ati fakatonu mai e Kupu he Atua: “Tuga ne tau tagata toka noa, ka e aua neke eke ha mutolu a tokanoaaga mo ufiufi he kelea, ka kia tuga e tau fekafekau he Atua.” (1 Peteru 2:16) Ka e pete ni ia, ha kua ha ha he tau tagata e mena fakaalofa homo ue atu he tokanoa ke fifili, kua lata ia lautolu ke talia e tau fua ke he mena ne fifili e lautolu.
11. Ko e heigoa ni e puhala ke iloa ko e kautu nakai e tutokotaha mai he Atua?
11 Kua hepe e fifiliaga he tau matua fakamua ha tautolu. Ne fifili e laua e puhala tutokotaha mai he Atua. Moli, kua lata he Atua ke tamate agataha e hoa totoko fakamua he mole e fakaaoga kelea e laua e fifiliaga tokanoa ha laua. Ka e to nakai tali he naia e huhu toko hagaao ke he tonu he Atua ke pule ke he tau tagata. Ha kua manako e hoa fakamua ke tutokotaha mai he Atua, kua lata he huhu toko ia ke fai tali: Liga to fua mai kia e puhala ia ke he moui fiafia mo e tomafola? Ko e puhala ni ke iloa ai ko e toka e tau matua fakamua ha tautolu mo e fanau ha laua ke o he puhala ni ha lautolu, ha ko e fifiliaga ni ha lautolu a ia. To fakakite mai he fai magaaho ko e tufuga kia e tau tagata ke tomafola he pule ni a lautolu ki a lautolu ka e nakai mai he Tufuga ha lautolu.
12. Kitia fefe e Ieremia e pule he tagata, mo e ko e ha ne pihia ai?
12 Ne iloa he tagata tohia Tohi Tapu ko Ieremia e mena ka tupu. He hataki he agaga tapu malolo ue atu he Atua, po ke malolo gahuahua, ne tohia fakamoli a ia: “Iehova na e, kua iloa e au, kua nakai ha i ai ke he tagata hana puhala, nakai ha ha he tagata kua fano ke fakatonu e mena ke fano a ia ki ai. Iehova na e, kia akonaki mai a koe kia au.” (Ieremia 10:23, 24) Iloa e ia kua liga moua he tau tagata e takitakiaga he pulotu he Atua mai he lagi. Ko e ha? Ha kua nakai tufuga noa he Atua e tau tagata ke tomafola mai he hana takitakiaga.
13. Ko e heigoa ne kua fakakite maaliali mai he tau fua he afe e tau tau he pule he tagata?
13 Ko e tau mena ne tutupu he tau afe tau he pule he tagata kua fakakite maali e nakai ha ha he tagata ke takitaki ni e lautolu ha lautolu a tau puhala mai he Tufuga ha lautolu. He taute pihia, kua lata ni ia lautolu ke tuku aki ni a lautolu ma e tau fua matematekelea. Ne fakamaali mai he Tohi Tapu e mena nei: “Ko e Maka [Atua] tumau a ia, kua katoatoa ni e mitaki hana gahua; ha kua tonu hana tau puhala oti ni? ko e Atua kua fakamoli, nakai ha ha ia ia ha mahani kelea, ko e mahani tututonu mo e mahani hakohako ni a ia. Kua kelea ni a lautolu, nakai ko e ila he hana fanau ha lautolu a ia.”—Teutaronome 32:4, 5.
Nakai Leva to Fakalavelave Mai e Atua
14. Ko e ha ka nakai fakatuai atu foki he Atua hana fakalavelave ke he tau puhala he tagata?
14 Ha kua fakaata ke fai magaaho ke fakakite e kaumahala he pule he tagata ke he tau senetenari loga, kua maeke he Atua he mogonei ke fakalavelave mai ke he tau puhala he tagata mo e ta mai e fakaotiaga ke he matematekelea, momoko, gagao, mo e mate. He fakaata e tau tagata ke hohoko atu ke he tapunu he tau mena fakasaiene, gahuaaga, fakaekekafo, mo e falu a fahi foki, kua nakai tuai lata ke fai senetenari foki ka fakaata he Atua ma e tutokotaha he tau tagata mai he Tufuga ha lautolu ke fakakite ko e maeke nakai ia lautolu ke ta mai e lalolagi mafola mo e parataiso. Kua nakai taute pihia mo e to nakai maeke ia lautolu. Ko e tutokotaha mai he Atua kua fua mai e lalolagi teteki muitui, vihiatia, mo e mate.
15. Ko e heigoa e fakatonuaga he Tohi Tapu ne kua lata ia tautolu ke omaoma?
15 Pete ni kua ha ha ai e tau pule fakamoli ne manako ke lagomatai e tau tagata, kua nakai kautu e tau laliaga ha lautolu. He tau matakavi oti he vaha nei kua kitia moli ai e malolo hifo he pule he tagata. Ko e mena haia ne fakatonu mai e Tohi Tapu: “Aua neke tua a mutolu ke he tau iki, po ke fanau he tau tagata, nakai ha i ai ha fakamouiaga.”—Salamo 146:3.
[Fakatino he lau 24, 25]
Kua nakai maeke foki he tau pule he lalolagi ke ta mai e lalolagi fakaparataiso kua mafola