Kumikumi Tumau e Kautu mo e Tututonu he Atua
“Ka kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu, ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.”—MATAIO 6:33.
1, 2. Ne taute ke he heigoa, he tau tohikupu mo e tau Farasaio, e tau gahua ne mitaki ai ni, mo e ko e heigoa e poaki ne foaki age e Iesu ke he hana tau tutaki?
NE KUMI tututonu e tau tohikupu mo e tau Farasaio, ke he ha lautolu ni a tau puhala, ka e nakai ke he puhala he Atua. Nakai ko e mena ia ni, ka e pihia ke he tau magaaho ka taute e lautolu e tau gahua mitaki, ne liliu e lautolu e tau mena ia ke he tauteaga fakavai ke kitia he tau tagata. Ne fekafekau a lautolu, nakai ke he Atua, ka ko e ha lautolu ni a hula noa. Ne poaki atu a Iesu ke he hana tau tutaki, ke o kehe, he tau mena fakatupua pihia: “A mutolu, neke age ha mutolu e tau mena fakaalofa ki mua he tau tagata kia kitia ai e lautolu; ka pihia, ti nakai fai taui a mutolu ke he Matua ha mutolu ha ha he lagi.”—Mataio 6:1.
2 Ne fakaaue lahi a Iehova ki a lautolu ne foaki atu ki a lautolu ne nofogati—ka e nakai ki a lautolu ne foaki atu, ke tuga ne taute he tau Farasaio. Ne poaki atu a Iesu ke he hana tau tutaki ke aua neke fifitaki ki a lautolu: “Hanai ka age e koe e tau mena fakaalofa, aua neke ulo e koe e pu i mua hau, tuga ne eke he tau tagata fakavai ke he tau sunako mo e tau hala, kia nava ai e tau tagata kia lautolu; ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu, kua moua tuai e lautolu ha lautolu a taui.”—Mataio 6:2.
3. (a) Ke he tau puhala fefe, ne katoa oti e totogi he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ma e ha lautolu a foaki mena? (e) Ko e kehe fefe, e tuaga ha Iesu ke he foaki mena?
3 Ko e kupu Heleni ma e ‘kua moua katoa e lautolu’ (a·peʹkho) ko e tau kupu ne fa mahani ke toka ai he tau tohi fakamoli he tau fakatu gahua. Ko e fakaaoga he Lauga he Mouga, kua fakakite “kua fita a lautolu he moua e taui,” ko e pehe a ia, “kua fita he seini e lautolu e tohi fakamoli he ha lautolu a taui; ko e ha lautolu a tonu ke moua ha lautolu a taui kua hoko moli, kaeke kua fita tuai he age moli ki a lautolu e tohi fakamoli ma e mena ia.” (An Expository Dictionary of New Testament Words, ha W. E. Vine) Ne taute he tau puhala tu i mua he tau tagata, e tau maveheaga ke he tau mena foaki noa, ma e tau tagata nofogati. Ne fakapuloa i loto he tau sunako e tau higoa he tau tagata ne foaki atu. Ko lautolu ne lalahi e tau mena ne foaki, kua matalahi e lilifu, he moua e tau nonofoaga he tapa he tau rapai, he tau magaaho tapuaki. Ne foaki a lautolu, ke kitia he tau tagata; ne kitia ai a lautolu mo e fakaheke atu e tau tagata; ti kua, fakamailoga e lautolu e tohi fakamoli ke he taui ne moua, ha ko e tau mena foaki ha lautolu “Katoa oti e Totogi.” Fefe e kehe, he tuaga ha Iesu! Ki a foaki “galo . . . ko e hau a Matua foki, ko ia kua fioia ke he mena galo, to ta mai fakakite e ia e taui kia koe.”—Mataio 6:3, 4; Fakatai 19:17.
Ko e Tau Liogi Kua Fiafia e Atua ki Ai
4. Ko e ha, ne eke he tau liogi he tau Farasaio a Iesu, ke ui a lautolu ko e tau tagata tane fakavai?
4 Kua fakaaue a Iehova ke he tau liogi ne tuku atu ki a ia—ka e nakai tuga e tau liogi he tau Farasaio. Ne pehe a Iesu ke he hana tau tutaki: “Ka liogi a koe, aua neke tuga e tau tagata fakavai a koe, ha ko e mena fia tutu a lautolu mo e liogi he tau sunako mo e tau mafegahala, kia kitia he tau tagata a lautolu; ko e moli ke tala atu e au kia mutolu, kua moua tuai e lautolu ha lautolu a taui.” (Mataio 6:5) Na loga e tau liogi he tau Farasaio ke talahau manatu he tau aho oti, ke he tau magaaho kua lata, pete ni ko e mena fe a lautolu. Tuga kua talahau, kua lata ia lautolu ke foaki a lautolu ke he tau mena galo. Ha ko e taute pauaki, kua maeke tumau a lautolu ke tutu he “tau mafegahala” ke kitia he tau tagata ne feolo fano he tau la hala ne fa, he tau magaaho ka hoko e tula ke taute e liogi.
5. (a) Ko e heigoa a falu mena ne taute he tau Farasaio, ti nakai logona he Atua e tau liogi? (e) Ko e heigoa e tau mena ne tuku fakamua e Iesu ke he hana a liogi fifitaki, mo e talia nakai he tau tagata he vaha nei, e mena ia?
5 Ke he fakatataaga he mahani tapu fakavai, kua eke a lautolu ke “fakaloaloa foki ha lautolu a tau liogi ke eke mo ufiufi.” (Luka 20:47) Ne pehe e taha kupu toka tuai: “Ko e tau tagata tane ne mahani fakalilifu fakavai, mai i tuai, ne fa mahani ke leo ke katoa e matahola, ato talahau ha lautolu a Tefillah [liogi].” (Mishnah) Ke he magaaho ia, kua eke moli ai ke kitia he tau tagata oti ha lautolu a fakalilifu mo e nava ki ai! Ko e tau liogi pihia, ne nakai molea e hokoaga ke he ha lautolu ni a tau ulu. Ne pehe a Iesu ke liogi he mena galo, mo e nakai totoku teao tumau, mo e foaki age e ia ki a lautolu e fakafifitakiaga mukamuka. (Mataio 6:6-8; Ioane 14:6, 14; 1 Peteru 3:12) Ko e fakafifitakiaga he liogi ha Iesu, ne tuku mua e tau mena fakamua. “Ha mautolu a Matua na e, ha ha he lagi, kia tapu hau a higoa. Kia hoko mai hau a kautu. Kia eke hau a finagalo.” (Mataio 6:9-13) Tokofiha e tau tagata he vaha nei kua iloa e higoa he Atua, mo e tote lahi foki ne manako ke fakatapu e higoa ia. Ti kua taute e lautolu a ia, mo atua nakai fai higoa. Kia toka e Kautu he Atua ke hau? Tokologa kua manamanatu kua fita he hoko mai, kua ha ha i loto ia lautolu. Liga to liogi a lautolu ma e hana finagalo ke taute ai, ka e tokologa mai ia lautolu kua taute ni ha lautolu a tau finagalo.—Fakatai 14:12.
6. Ko e ha, ne hokotaki kelea e Iesu e fakakanopogi faka-Iutaia kua nakai fai kakano?
6 Kua talia e Iehova e fakakanopogi—ka e nakai tuga ne taute he tau Farasaio. Tuga e foaki tupe ma e tau tagata nofogati, mo e tau liogi ne taute he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ne nakai talia foki e Iesu ha lautolu a fakakanopogi he nakai fai kakano: “Ka fakakanopogi a mutolu, aua neke fakamatakelea a mutolu, tuga e tau tagata fakavai; ha kua fakamaheu e lautolu ha lautolu a tau mata, kia kitia ai he tau tagata kua fakakanopogi a lautolu. Ko e moli ke tala atu e au kia mutolu, kua moua tuai e lautolu ha lautolu a taui.” (Mataio 6:16) Ne fakakite mai he tau kupu toka tuai ha lautolu, ko e he magaaho ka fakanopogi e tau Farasaio, ne nakai holoholo poke fakauku lolo e lautolu a lautolu, ka e vali aki e tau efuefu e tau ulu ha lautolu. He tau magaaho ne nakai fakakanopogi, ko e tau Iutaia ne koukou tumau e lautolu a lautolu mo e mulu aki e lolo e tau tino ha lautolu.
7. (a) Taute fefe he tau tutaki ha Iesu e tau mahani ha lautolu, he tau magaaho ka fakakanopogi ai? (e) Hagaao ke he fakakanopogi, ko e heigoa ne manako a Iehova ki ai he vaha ha Isaia?
7 Hagaao ke he fakakanopogi, ne talaage e Iesu ke he hana tau tutaki: “Kia uku hau a ulu, mo e holoholo hau a mata; Kia nakai kitia he tau tagata kua fakakanopogi a koe, ka ko e hau a Matua.” Mataio 6:17, 18) He tau aho ha Isaia, ko e tau Iutaia tukumuli ne fiafia ke taute ha lautolu a tau fakanopogi, ke fakamatematekelea ha lautolu a tau solu, ne tukutuku hifo e tau ulu ha lautolu, mo e nonofo i loto he tau taga mo e tau efuefu. Ka e manako a Iehova ke fakatoka noa e lautolu e tau tagata ne lalago mamafa, fagai a lautolu ne hoge, ke taute taha kaina ma lautolu ne nakai fai kaina, mo e fakatui a lautolu ne telefua.—Isaia 58:3-7.
Fakaputu e tau Koloa Uho he Lagi
8. Ko e heigoa ne fakatupu ai e galo ke he kitiaaga he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ko e maeke fefe ke moua e talia fiafia he Atua, mo e ko e heigoa e mahani, ne fakailoa mai e Paulo he magaaho fakamui, ne fakanimo e lautolu?
8 Ke he ha lautolu a tutuli he tututonu, ne galo ke he kitiaaga he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ko e maeke fefe ke moua e talia fiafia he Atua mo e haga ni ke he nava ka moua mai he tau tagata. Ne fiafia ni a lautolu ke he tau mahani toka tuai he tau tagata, ne tuku kehe e lautolu e Kupu ne tohia he Atua. Ne toka e lautolu ha lautolu a tau loto ke he tau tutuaga he lalolagi ka e nakai ke he koloa uho he lagi. Ne tiaki e lautolu e moli mukamuka ne tohia hifo he Farasaio ne faliu Kerisiano, he tau tau fakamui: “Ko e ha mena he tau mena oti hau kua taute, ki a taute ai mo e loto katoa ke tuga ki a Iehova, mo e nakai ke he tau tagata, ha kua iloa e koe, to moua mai e koe, ia Iehova e taui kua lata ma e tufaaga.”—Kolose 3:23, 24, NW.
9. Ko e heigoa e tau mena hagahaga kelea ka maeke ke fakamatakutaku e koloa uho fakalalolagi, ka e ko e heigoa ka leveki tumau e koloa uho moli ke mau?
9 Ne fiafia lahi a Iehova ke he hau a tukuleleaga ki a ia, nakai ke he hau a pepa fakahu tupe. Ne iloa e ia, ko e loto hau ne toka ai hau a koloa uho. Maeke nakai he pala mo e tau moko ke kai hau a koloa uho? Maeke nakai he tau tagata kaiha ke keli e tau kaupa kelekele mo e kaiha ai? Poke he vaha fou nei, ne nakai tutu mitaki e tau koloa tupe, maeke nakai ke to hifo e malolo he fakafua loga he tupe, poke maeke nakai ke tatafi oti, he makete fakafuaaga tupe ka amanaki ti foutu hifo? To maeke nakai he mahani matahavala ne lele hake, ke taute hau a koloa uho ke kaiha? Nakai, kaeke kua tatanaki ai he lagi. Nakai, kaeke ko e hau a mata—ko e moli ne fakamaama hake hau a tino katoa—kua mukamuka, ne ono atu fakalahi ke he Kautu he Atua mo e hana tututonu. Na fai puhala muhukoloa ke galo ai. “Aua neke gahua fakafita a koe, ke maukoloa ai; kia toka a hāu a pulotu. To mataono atu kia a koe ke he mena nakai ha i ai? ha ko e mena eke ni he koloa e tau tapakau māna; tuga ne aeto ti lele atu a ia ke he lagi. (Fakatai 23:4, 5) Ti ko e ha, ke galo ai e mohe ke he muhukoloa? “Ka ko e maukoloa, nakai maeke kia ia ke mohe he makona.” (Fakamatalaaga 5:12) Manatu e poaki ha Iesu: “Nakai maeke ia mutolu ke fekafekau ke he Atua mo Mamone.”—Mataio 6:19-24.
Tua ne Uta Kehe e Fakaatukehe
10. Ko e ha, kua mua atu e aoga ke tuku hau a tua ke he Atua, ka e nakai ke he tau koloa he tino, mo e ko e heigoa e tomatomaaga ne foaki mai e Iesu?
10 Ne manako lahi a Iehova ke toka hau a tua ki a ia, nakai ke he tau koloa tino. “Ka nakai tua, ti nakai maeke ke fakafiafia kia ia; ha ko e mena lata ia ia kua fina atu ke he Atua ke talia kua moui a ia, ko ia foki kua taui mai a lautolu kua kumi fakamakutu kia ia.” (Heperu 11:6) Ne pehe a Iesu: “Ha ko e mena nakai moui taha he loga hana tau mena ha i ai.” (Luka 12:15) To nakai maeke he tau miliona i loto, he fakahuaga tupe, ke fakatumau e gahuahuaaga he tau mama gagao, poke pamu e atefua ne lolelole. Ti kua pihia, “ko e mena haia ke tala atu ai au kia mutolu,” ha Iesu a matutakiaga ke he hana a Lauga he Mouga: “Aua neke fakaatukehe a mutolu ke he moui ha mutolu, ke he tau mena ke kai ai a mutolu, mo e tau mena ke inu ai a mutolu; po ke tau tino ha mutolu ke he tau mena ke tapulu ai a mutolu. Ka e nakai kia ko e mena mua e moui ke he mena kai, mo e mena mua e tino ke he tapulu?”—Mataio 6:25.
11. Ne moua mai e Iesu i fe, e loga he hana tau fakatai, mo e fakakite fefe e mena nei, i loto he Lauga he Mouga?
11 Ko e iki a Iesu ke he tau kupu fakatai. Ne manamanatu a ia ki a lautolu ke he tau mena oti ne onoono a ia ki ai. Ne kitia e ia e fifine ne tuku e moli kua tugi, ki luga he tuaga moli mo e taute ai mo fakatai. Ne kitia e ia e leveki mamoe ne vehevehe e tau mamoe mai he tau koti; ti kua taute ai mo fakatai. Ne kitia e ia e tau fanau ne fefeua he makete; ti taute ai mo fakatai. Mo e pihia ai ke he Lauga he Mouga. He magaaho ne hagaao hana tutala ke he fakaatukehe ke he tau mena manako he tino, ne kitia e ia e tau fakatai ke he tau manu lele ne felelele fano mo e tau lili ne uufitia e tau fahi he matiketike. To akau nakai, mo e helehele e tau manu lele? Nakai. Tia mo e lalaga nakai e tau lili? Nakai. Ne taute he Atua a lautolu; ne leveki e ia a lautolu. Ka ko ko e kua mua atu a koe ke he tau manu lele mo e tau lili. (Mataio 6:26, 28-30) Ne foaki mai e ia hana Tama Tane mau, nakai ma lautolu.—Ioane 3:16.
12. (a) Ko e, fakatai kia ke he tau manu lele mo e tau fiti akau, kua kakano pehe, ke nakai gahua e tau tutaki ha Iesu? (e) Ne taute e Iesu e matakupu ke he heigoa, hagaao ke he gahua mo e tua?
12 Ne nakai ko e talahau mai a Iesu he mena nei, ke he hana tau tutaki, ke nakai lata a lautolu ke gahua ke fagai mo e fakatapulu ne lautolu a lautolu. (Kikite ki a Fakamatalaaga 2:24; Efeso 4:28; 2 Tesalonia 3:10-12.) He pogipogi he vaha tautupu ia, ne lavelave lahi e tau manu lele, he akuaku ma e tau mena kai, fefakakapitiga, talaga he tau fata, fakapulupulu he tau fufua, fagai he ha lautolu a tau punua. Ne gahua a lautolu ka e nakai fakaatukehe. Ne lavelave foki e tau fiti akau, he omoi hifo ha lautolu a tau hokohoko ki loto he kelekele ke kumi e puke vai mo e tau huhua he kelekele mo e fakafano hake ha lautolu a tau lau ke moua e maama he laa. Kua lata lahi na lautolu ke motua mo e fiti mo e gana ha lautolu a tau tega to mamate a lautolu. Ne gahua a lautolu ka e nakai fakaatukehe. Ne foaki atu he Atua ke he tau manu lele mo e tau lili. ‘Ti nakai kia, taute fakalahi e ia e foaki atu kia koe, ko koe ne tote e tua?—Mataio 6:30.
13. (a) Ko e ha, kua tonu ia Iesu ke fakaaoga e fuafuaga he kupita, he magaaho ne hagaao hana tutala ke he fakalahi atu e vaha he moui? (e) Maeke fefe ia koe ke fakaloa atu hau a moui ke he miliona e tau maila kua nakai oti, ke tuga ko e pihia?
13 Kia ha ha ia koe e tua. Kia nakai fakaatukehe. To nakai fakafaliu he fakaatukehe ha mena. “Ko hai kia taha ia mutolu ke maeke ia ia he hana fakaatukehe,” he huhu a Iesu, “ke fakaloa hana moui ke he kupita taha?” (Mataio 6:27) Ka ko e ha, ne talahau e Iesu e fuafuaaga ke he kikiteaga moli he mamao, ko e kupita, ke he fuafuaaga he loa he vaha he moui? Liga ha kua fa mahani e Tohi Tapu ke fakatai e vaha he moui he tau tagata ke he fenoga, ne fakaaoga e tau fakailoaga tuga a nei he “puhala he tau tagata hala,” “puhala he tau tagata tututonu,” ko e ‘puhala laulahi ke he fakaotiaga’ mo e ‘puhala pukilu ke he moui.’ (Salamo 1:1; Fakatai 4:18; Mataio 7:13, 14) Kua nakai maeke he fakaatukehe ke he tau mena ke lata mo e aho, ke fakaloa atu e moui he taha, ke he taha mena tote, “ke he kupita taha,” ti pihia taha vagahau. Ka e taha e puhala ke fakaloa atu hau a moui, ke he miliona e tau maila ke nakai oti ke tuga ko e pihia ai. Nakai ke fakaatukehe, mo e pehe: “To kai e tautolu ha ha?” poke “Inu e tautolu ha ha?” “Tapulu a tautolu ha ha?” ka ko e ha ha i ai e tua mo e taute e tau mena ne tala mai e Iesu ki a tautolu ke taute: “Ka kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu, ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.”—Mataio 6:31-33.
Ke Moua e Kautu he Atua mo e Hana a Tututonu
14. (a) Ko e heigoa e matapatu kupu he Lauga he Mouga? (e) Ke he heigoa e puhala hehe, ne taute he tau tohikupu mo e tau Farasaio, ke kumi e Kautu mo e tututonu?
14 I loto he tau kupu ne hafagi aki hana a Lauga he Mouga, ne vagahau a Iesu ke he Kautu he lagi, ne foaki atu ki a lautolu ne manamanatu ke he ha lautolu a manako fakaagaga. I loto he talahauaga ke faaki, ne pehe a ia, ko lautolu ne hoge mo e fia inu ma e tututonu, to fakapuke ai a lautolu. Hanai, ne tuku fakalataha e Iesu e Kautu mo e tututonu ha Iehova, ke he tuaga fakamua. Ko e matapatu kupu he Lauga he Mouga a laua. Ko e tau tali, ke he tau manako ke he tau mena kua lata ma e tau tagata oti, a laua ia. Ka e ko e heigoa e mena, ka taute ke maeke ai ke moua e Kautu he Atua mo e tututonu he Atua? Maeke fefe ia tautolu ke kumi tumau a lautolu? Nakai ke he puhala ne taute he tau tohikupu mo e tau Farasaio. Ne kumi a lautolu ke he Kautu mo e tututonu ne puhala mai he Fakatufono ne age ki a Mose, ne talahau a lautolu ko e matatutaki mai foki e tau kupu toka tuai, ha kua tua a lautolu, ko e age fakalataha he Atua, e Fakatufono ne tohia mo e tau kupu toka tuai, ki a Mose he Mouga ko Sinai.
15. (a) Hagaao ke he tau Iutaia, ko e magaaho fe ne kamata ha lautolu a tau kupu toka tuai, mo e fakatokoluga fefe e lautolu, a lautolu ia ki luga he Fakatufono tohia ne age ki a Mose? (e) Ne kamata moli he magaaho fe e tau mahani toka tuai nei, mo e ko e heigoa ne tupu ke he Fakatufono ne age ki a Mose?
15 Ne pehe ha lautolu a mahani toka tuai, ne hagaao ke he mena nei: “Ne moua e Mose e Fakatufono [matahui he tohi, “Ko e ‘Fakatufono he Kupu’”] i Sinai mo e age ki a Iosua, mo e ia Iosua ke he tau momotua, mo e he tau momotua ke he tau Perofeta; mo e age he tau Perofeta ke he tau tagata tane he Sunako Lahi.” Ti hoko ke he vaha ne tuku hake tokoluga foki, e kupu fakatufono ha lautolu, ke he Fakatufono ne tohia: “[Kaeke] kua holifono e ia e tau kupu he Fakatufono [ne tohia], kua nakai lata a ia ke fakahala” ka e kaeke “ke lafi atu a ia, ke he tau kupu he tau Tohikupu [tau kupu toka tuai], kua lata a ia ke fakahala.” (Mishnah) Ne nakai kamata ha lautolu a tau kupu toka tuai, i Sinai. Ko e moli, ne kamata a lautolu ke mafiti ke fakaputuputu, he falu senetenari ke uaaki, ato hoko mai a Keriso. Ne lafi ki ai, uta kehe mai i ai, mo e taute ti lolelole e Fakatufono tohia ne age ki a Mose.—Fakatatai mo e Teutaronome 4:2; 12:32.
16. Hoko mai fefe, e tututonu he Atua, ma e tau tagata?
16 Ha ko e nakai puhala mai e tututonu he Atua he Fakatufono, ka e mavehe kehe mai i ai: “Ha kua nakai talahaua tututonu he tagata tokotaha ki mua hana ke he tau gahua he fakatufono; ha ko e fakatufono kua iloa tonuhia ai e hala. Ka ko e hanai, kua fakakite mai e tututonu he Atua, ka e nakai ha i ai e fakatufono, kua talahau ki ai e fakatufono katoa mo e tau perofeta; Ko e tututonu haia he Atua ke he tua kia Iesu Keriso.” (Roma 3:20-22) Ti moua e tututonu he Atua ha ko e tua ki a Iesu Keriso—kua lahi e “talahau ki ai e fakatufono katoa mo e tau perofeta.” Ne fakamoli e tau perofeta ne hagaao ke he Mesia, ia Iesu. Ne fakamoli foki e ia e Fakatufono; ti kua uta kehe mai he puhala, he pao fao ke he hana akau fakakikiveka.—Luka 24:25-27, 44-46; Kolose 2:13, 14; Heperu 10:1.
17. Hagaao ke he aposetolo ko Paulo, ko e mole noa fefe ke he tau tagata Iutaia e iloaaga ke he tututonu he Atua?
17 Ti kua, tohia he aposetolo ko Paulo ke he kaumahala he tau tagata Iutaia ke kumi e tututonu: “Ha kua talahau au kia lautolu, ha ha ia lautolu e fakamakutu ke he tau mena he Atua, ka e nakai lata mo e maama. Ha kua nakai iloa e lautolu e tututonu mai he Atua, ti kua kumi e lautolu ke fakatu e tututonu ha lautolu ni, kua nakai omaoma a lautolu ke he tututonu mai he Atua. Ha ko Keriso, ko e fakahikuaga he fakatufono haia, kia hoko mai ai e tututonu kia lautolu gotoa kua tua.” (Roma 10:2-4) Ne tohia foki a Paulo hagaao ki a Iesu Keriso: “Ha ko ia kua nakai iloa e hala, kua eke a ia mo hala ke hukui aki a tautolu; kia eke ai a tautolu mo tututonu he Atua kia ia.”—2 Korinito 5:21.
18. Ko e fefe e tau onoonoaga he tau tagata Iutaia ne taute e mahani toka tuai, he tau tagata fakatu manamanatu fakataitai he tau Heleni ke he “fakatautauaga ha Keriso,” mo “lautolu kua ui ki ai”?
18 Ne onoono e tau tagata Iutaia, ke he Mesia hane fae mate, ko e fakateaga lolelole. Ne va atu e tau tagata fakatu manamanatu fakataitai he tau Heleni, ke he Mesia pihia, ko e goagoa. Ka e pete ni, ne tuga he fakapuloa e Paulo: “Ko e fakalataha e tau Iutaia ke ole ma e tau fakamailoga mo e kumi e tau Heleni ma e pulotu; ka e fakamatala atu e mautolu, e fakatautauaga ha Keriso, ke he tau Iutaia, ko e mena ke hakatakina ka e ke he tau motu kehe, ko e tau goagoa; ka e pete ni, ki a lautolu kua uii ki ai, ko e fakalataha e tau Iutaia mo e tau Heleni, he Keriso e malolo he Atua mo e pulotu he Atua. Ha kua, ko e mena goagoa he Atua ne mua e pulotu ke he tau tagata, mo e mena lolelole he Atua ne mua e malolo ke he tau tagata.” (1 Korinito 1:22-25, NW) Ko e fakakiteaga he malolo he Atua mo e pulotu mo e kakano he tututonu he Atua mo e moui tukulagi ma e tau tagata omaoma a Iesu Keriso. “Ti nakai tokai foki e fakamouiaga ke he taha; nakai fakai taha higoa i lalo he lagi kua foaki mai ke he tau tagata, ke maeke ai ke fakamomoui a tautolu.”—Gahua 4:12.
19. Ko e heigoa ka fakakite mai he matakupu ka muitua mai?
19 To fakakite mai he matakupu ne muitua mai, kaeke ke hao mai a tautolu he fakaotiaga mo e moua e moui tukulagi, kua lata a tautolu ke tumau e kumikumi ke he Kautu he Atua mo e hana tututonu. Kua lata e mena ia, nakai hokoia ke fanogonogo ke he tau kupu a Iesu ka e pihia foki ke taute a lautolu.
Ko e tau Huhu Fakamanatu
◻ Ko e taute, he tau tagata lotu Iutaia, ke he heigoa, ha lautolu a tau mena foaki he fakaalofa noa, tau liogi, mo e tau fakakanopogiaga?
◻ I fe e tokaaga kua mitaki ke toka ai hau a koloa uho?
◻ Ko e ha kua lata a tautolu ke kalo kehe mai he tau manako fakaatukehe he manako ke he tau koloa he tino?
◻ Ko e heigoa e talahauaga pikopiko ne taute he tau Iutaia, hagaao ke he kamataaga he ha lautolu a tau kupu toka tuai?
◻ Ke he heigoa e tau mena ka hoko mai ai, e Kautu he Atua mo e hana tututonu?
[Fakatino he lau 23]
Manako e tau Farasaio ke tutu ke liogi ke he tau mafehagahala ke he mena ke kitia he tau tagata a lautolu