Ha Tautolu a Fakalilifu kua Lata ke he tau Pule Malolo ne Mua
“Ha kua ha ha i ai e omomoiaga he kakano mau ko e tau tagata na e ke fakalilifu ai.”—ROMA 13:5, “NW.”
1. Ko e heigoa e tau mena uka ne moua he tau Fakamoli ha Iehova, ke he tau lima he tau pule malolo ne mua he Nazi, mo e pihia kia e mena nei ha ko e “taute e tau mena kelea”?
IA IANUALI 7, 1940, ko Franz Reiter mo e lima e falu fuata Osetia ne fakahoko atu e mate he hio kehe e tau ulu. Ko e tau Bibelforscher a lautou, ko e tau Fakamoli ha Iehova, mo e ne mamate a lautolu ha kua nakai fifili e tau loto manamanatu hifo ha lautolu ke lagaki hake e kanavaakau ma e Reich (ko e pule kelea okooko) ha Hitler. Ko e taha ko Reiter mai he tau afe he tau Fakamoli ne mamate ma e ha lautolu a tua, he vaha he tau ke uaaki he lalolagi. Tokologa foki ne fakauka ke he loloa e tau tau i loto he tau kemu pagota puipui. Ko e fakamatematekelea ki a lautolu oti nei, mai “he pelu” he tau malolo pule ne mua he Nazi, ha kua “taute e tau mena kelea”? (Roma 13:4, NW) Nakai moli! Kua fakakite mai he tau kupu fakamui ha Paulo ko e omaoma e tau Kerisiano nei ke he poaki he Atua ia Roma veveheaga 13, pete ni ne matematekelea a lautolu, mai he tau lima he pule malolo.
2. Ko e heigoa e kakano ne omoomoi ke eke ke fakalilifu ke he tau pule malolo ne mua?
2 He Roma 13:5 (NW), ne tohi e aposetolo: “Ha kua ha ha i ai e omomoiaga he kakano mau ko e tau tagata na e ke fakalilifu ai, nakai ni hokoia ha ko e ita ia ka e pihia foki ha ko e hau a loto manamanatu hifo.” Ne pehe a Paulo fakamua, ha kua fua he pule malolo “e pelu” ko e kakano mitaki a ia ke fakalilifu ki ai. Ka e, he mogonei, kua foaki mai e ia e kakano malolo lahi: ko e loto manamanatu hifo. Kua fakamakamaka lahi a tautolu ke fekafekau atu ke he Atua “mo e loto manamanatu hifo kua mea.” (2 Timoteo 1:3) Ne tala mai he Tohi Tapu ki a tautolu ke fakalilifu ke he tau pule malolo ne mua, mo e omaoma a tautolu ha ko e manako a tautolu ke taute e tau mena kua tonu ke he tau mata he Atua. (Heperu 5:14) Moli, ko e ha tautolu a tau loto manamanatu hifo ne fakaako he Tohi Tapu ne omoi a tautolu ke omaoma ke he pule malolo, mo e pihia foki ka nakai nofo ai taha tagata ke fakaati mai ki a tautolu.—Fakatatai mo e Fakamatalaaga 10:20.
“Ha ko e Mena Haia ne Totogi Tukuhau Foki a Mutolu”
3, 4. Ko e heigoa e tuaga he higoa he tau Fakamoli a Iehova, mo e ko e ha kua lata e tau Kerisiano ke totogi e tau tukuhau?
3 I Nigeria he falu a tau tau kua mole, ne ha ha i ai e tanakiaga ha ko e totogi tukuhau. Kua galo e falu momoui, mo e kua hea he tau pule malolo e matakau kautau. Ne huhu e tau kautau ki loto he Fale Kautu ne ha ha i ai e fakaholoaga he feleveiaaga mo e huhu atu ke iloa ko e heigoa e kakano he toloaga ia. He kitia ai ko e feleveiaaga fakaako Tohi Tapu he tau Fakamoli a Iehova, ne talaage e ofisa takitaki ke he tau kautau ke o kehe, he talahau: “Nakai ko e tau tagata fakaohooho totoko ke he tukuhau e tau Fakamoli ha Iehova.”
4 Ko e tau Fakamoli Nigeria ia, ne talahaua e higoa ha ko e fakatatai e tau momoui mo e tau kupu ha Paulo: “Ha ko e mena haia ne totogi tukuhau foki a mutolu; ha ko e tau fekafekau he Atua a lautolu ke he tau tagata, ne fekafekau tumau ma e mena nei ni.” (Roma 13:6, NW) He magaaho ne foaki mai e Iesu e mata fakatufono, ‘Kia totogi a e mutolu kia Kaisara e tau mena ha Kaisara,’ kua vagahau a ia hagaao ke he totogi atu he tau tukuhau. (Mataio 22:21) Ne taute he tau pule malolo he motu e tau puhala tu, puipuiaga he tau leoleo, tau fale toka pepa, tau fakatokatokaaga he tau puhala o fenoga, tau aoga, tau gahua fakahu tohi mo e loga lahi foki. Ne fa mahani tumau a tautolu ke fakaaoga e tau mena nei. Ti kua tonu ni kua lata a tautolu ke totogi atu ma e tau mena nei ke he ha tautolu a tau tukuhau.
“Kia Tuku atu ki a Lautolu Katoa, ha Lautolu a Tonu”
5. Ko e heigoa e kakano he fakailoaga “tuku atu ki a lautolu oti ha lautolu a tonu”?
5 Ne matutaki atu a Paulo: “Kia tuku atu ki a lautolu katoa, ha lautolu a tonu, ki a ia ne ui mai ma e tukuhau, ko e tukuhau; ki a ia ne ui mai ma e fakalilifu ke totogi, ko e fakalilifu ke totogi; ko ia ne ui mai ma e matakutaku, ko e matakutaku pihia; ki a ia ne ui mai ma e lilifu, ko e lilifu pihia.” (Roma 13:7, NW) Ko e kupu “katoa” ne fakalataha katoatoa ki ai e tau pule malolo he motu, ko e tau fekafekau he Atua ke he tau tagata. Kua nakai ha ha i ai e kehe. Kaeke foki kua nonofo a tautolu i lalo he fakatokatokaaga politika ne nakai fia loto a tautolu ki ai, totogi tukuhau a tautolu. Pihia foki kaeke kua noa ke totogi tukuhau e tau lotu he tau mena ne nonofo a tautolu, maeke e tau fakapotopotoaga ke fakaaoga e mena nei. Mo e tuga e falu tagata, maeke e tau Kerisiano ke fakaaoga e tau mena ne foaki mai he mata fakatufono ke fakakaupa e tau tukuhau ne totogi e lautolu. Ka e nakai lata e Kerisiano ke moumou e mata fakatufono, he kalo ke totogi e tau tukuhau.—Fakatatai mo e Mataio 5:41; 17:24-27.
6, 7. Ko e ha, kua lata a tautolu ke totogi e tau tukuhau pete ni kaeke kua fakaaoga e tupe ke totogi aki taha mena ne nakai talia a tautolu ki ai, poke pihia foki kaeke kua favale mai ki a tautolu e tau pule malolo?
6 Ka e kua ka pehe, kua nakai tonu e tukuhau. Poke heigoa kaeke kua fakaaoga taha vala he tupe tukuhau ia ke fakatupe aki taha mena ne nakai talia a tautolu ki ai, tuga e keli tama he manava ka e nakai totogi, tau fakaputuaga toto, poke tau fakaholoaga ne fepa mo e ha tautolu a tau onoonoaga nakai kau fakalataha? Fakatumau a tautolu ke totogi oti ha tautolu a tau tukuhau. Ha ko e tau pule malolo kua lata ke lago e kavega ko e fefe hana fakaaoga he tupe tukuhau. Ne nakai poaki mai ki a tautolu ke fakafili e tau pule malolo. Ko e Atua ni e “Fakafili he lalolagi,” mo e ke he hana ni a magaaho, to taute e ia e taui ke he tau fakatufono ko e fakaaoga fefe e lautolu ha lautolu a pule malolo. (Salamo 94:2; Ieremia 25:31) Ato tupu mai e mena ia, totogi e tautolu ha tautolu a tau tukuhau.
7 Ka e kua kaeke kua favale mai ki a tautolu e pule malolo? Kua totogi agaia e tautolu e tau tukuhau ha ko e tau gahua ne mahani ke moua mai he tau aho oti. Hagaao ke he tau Fakamoli ne matematekelea ha ko e favale he taha motu Afelika, ne pehe e Examiner i San Francisco: “Liga to onoono atu a koe ki a lautolu ko e tau tagata fakatai mitaki. Kua fakamakutu ke totogi ha lautolu a tau tukuhau, leveki a lautolu ne gagao, tau fakalahi ke fakaako a lautolu ne nakai iloa ke totou poke tohitohi.” E, ko lautolu ia ko e tau Fakamoli ne moua e favale, ne totogi ha lautolu a tau tukuhau.
“Matakutaku” mo e “Fakalilifu”
8. Ko e heigoa e “matakutaku” kua age e tautolu ke he pule malolo?
8 Ko e “matakutaku” he Roma 13:7 nakai ko e matakutaku he lolelole, ka e pehe, ko e fakalilifu ma e pule malolo he motu, ko e matakutaku ke moumou hana mata fakatufono. Kua foaki atu e fakalilifu nei ha ko e tuaga ne lauia ai, nakai ke pihia tumau ai, ha ko e tagata ne fakapuke e tuaga ia. Ko e Tohi Tapu, he magaaho ne vagahau fakaperofeta ke he pule atu motu ha Roma ko Tiperio, ne ui “a ia ko e tagata ne vihiatia.” (Tanielu 11:21) Ka ko e pule he atu motu a ia, mo e ha ko e mena ia, kua eke ai e Kerisiano ke taui ki a ia e matakutaku mo e fakalilifu.
9. Ko e heigoa a falu puhala ne tuku atu e tautolu e fakalilifu ke he tau pule malolo he tagata?
9 Ke hagaao ke he fakalilifu, muitua a tautolu ke he poaki ha Iesu ke nakai tuku atu e higoa ne fakamatapatu ke he tau tutuaga he fakalotu. (Mataio 23:8-10) Ka e, ka hoko atu ke he tau pule malolo he motu, kua fiafia a tautolu ke vagahau atu ki a lautolu ke he tau higoa kua lata, e fakalilifu atu ki a lautolu. Ne fakaaoga e Paulo e tau kupu “Ko e hau a Homo lahi” he magaaho ne vagahau atu ke he tau kavana Roma. (Gahua 26:25, NW) Ne ui e Tanielu a Nepukanesa ko e “haku iki.” (Tanielu 4:19) He vaha nei, kua maeke foki e tau Kerisiano ke fakaaoga e tau talahauaga ke tuga a nei, “Hau a Ikilahi” poke “Hau a Lilifu.” Kua maeke foki a lautolu ke tutu hake ka hu atu e iki fakafifili ke he poko he hopoaga poke tukutuku hifo fakalilifu i mua he ikipule kaeke ko e mahani fakamotu a ia.
Fakalilifu kua Lata
10. Fakakite fefe e Iesu ko e fai kaupaaga ke he tau mena kua maeke e tau pule malolo he tagata ke poaki atu ke he Kerisiano?
10 Ha ko e tau tagata fakalilifu ke he pule malolo he tagata e tau Fakamoli ha Iehova, ko e ha a Franz Reiter mo e loga foki e falu ne matematekelea ai pihia a lautolu? Ha kua kehe e mena kua lata ni ha tautolu a fakalilifu, mo e nakai kitia tumau he pule malolo ko e fai kaupaaga ne fakatu hifo he Tohi Tapu, ke he heigoa hana kua maeke ke poaki. Kaeke kua poaki e pule malolo ke he taha mena kua nakai lau mo e loto manamanatu hifo ne fakaako he Tohi Tapu he tau Kerisiano, kua molea ai a ia ke he kaupaaga ne foaki age he Atua. Ne fakakite mai e Iesu e mena nei he magaaho ne pehe a ia: “Hanai, ko e tau mena a Kaisara, kia uta a e mutolu kia Kaisara; ka ko e tau mena he Atua, kia uta a ke he Atua.” (Mataio 22:21) He magaaho ka poaki mai a Kaisara ke he tau mena he Atua, kua lata a tautolu ke talahau kua fita mo e mua e finagalo he Atua.
11. Ko e heigoa e puhala he mahani ne fakakite ko e fai kaupaaga ke he tau mena kua maeke e tau pule malolo he tagata ke poaki, ne talia e laulahi ki ai?
11 Kua ulu mena kia e tuaga nei, poke fakahagahaga kelea lahi? Nakai pihia. Ke moli ai, ko e mena he matutakiaga he puhala he mahani kua tokologa e tau kautu ne maama. He senetenari ke 15 aki, ko ia ko Peter von Hagenbach kua tuku ke he fakafiliaga ha ko e pule fakamatakutakuina ne kamata e ia ke he taha fahi a Europa ne fai pule malolo a ia ki ai. Ko e hana puipui, ne nakai talia, ko e muitua na ia ke he tau poaki ne moua mai he hana iki, ko e Duke ha Burgundy. Ko e talahauaga ko e tagata ne taute e tau mena kelea lahi, kua nakai fai taui, kaeke kua muitua ni a ia ke he tau poaki he pule malolo ne mua, kua taute ke he loga e tau magaaho he mole e magaaho ia—kua kitia lahi mai ke he tau tagata taute mena kelea felakutaki he tau Nazi, ne tutu ki mua he Fakafiliaga he Lalolagi Katoa i Nuremberg. Ko e tau talahauaga ne fa mahani, ne nakai talia. Ne pehe e Fakafiliaga he Lalolagi Katoa i loto he hana fakafiliaga: “Ko e tau tagata takitokotaha ne fai kotofaaga ke he lalolagi katoa ne molea atu he omaoma ne tuku mai he tau motu takitokotaha.”
12. Ko e heigoa a falu fakatai mai he Tohiaga Tapu ke he tau fekafekau he Atua ne nakai talia ke omaoma ke he tau poaki he tau pule malolo ne nakai mitaki e tau kakano?
12 Ne mailoga tumau he tau fekafekau he Atua ko e ha ha i ai e kaupaaga ke he fakalilifu ke taui e lautolu mai he loto manamanatu hifo ke he tau pule malolo ne mua. Hagaao ke he vaha ne fanau mai a Mose i Aikupito, ne poaki atu a Farao ke he ua e tau fifine Heperu ne fakafanau tama ke tamate oti e tau tama tane Heperu ne fanau fou. Ka e pete ni ia ne fakahao he tau fifine fakafanau tama, e tau tama mukemuke ke momoui. Kua hehe kia a laua ke nakai omaoma ki a Farao? Nakai, ne muitua a laua ke he ha laua a tau loto manamanatu hifo ne age he Atua, mo e fakamonuina he Atua a laua ma e mena ia. (Esoto 1:15-20) He magaaho ne fakapaea e tau Isaraela ki Papelonia, ne poaki a Nepukanesa ke he hana tau ofisa, fakalataha ki ai ko e tau Heperu ko Sataraka, Mesako, mo Apeteniko, ke hufeilo ki mua he tupua ne fakatu e ia he kelekele tatai i Turu. Ne nakai talia he tau Heperu tokotolu. Hehe kia, a lautolu? Nakai, ka pehe kua muitua atu ke he poaki he patuiki kua kakano a ia, ke nakai omaoma ke he mata fakatufono he Atua.—Esoto 20:4, 5; Tanielu 3:1-18.
“Omaoma ke he Atua ha ko e Ikipule”
13. Ko e heigoa e tau fakatai ne moua mai he tau Kerisiano fakamua ke he tau mena kua lata ke omaoma ke he tau pule malolo ne mua?
13 Pihia, he magaaho ne poaki e tau pule malolo Iutaia ki a Peteru mo Ioane ke oti e fakamatala hagaao ki a Iesu, ne tali atu a laua: “Poke tonu nakai ki mua he Atua, ke fanogonogo a maua kia mutolu ka e nakai fanogonogo a maua ke he Atua, ati fifili a e mutolu.” (Gahua 4:19; 5:29, NW) Kua nakai maeke a laua ke fakanono. Ko e mekasini The Christian Century ne toho atu ha tautolu a kikiteaga ke he taha tuaga he loto manamanatu hifo ne taute he tau Kerisiano fakamua ke he magaaho ne talahau ai: “Ne nakai fekafekau e tau Kerisiano fakamua ke he tau matakau malolo fakakanavaakau. Ne kitia e Roland Bainton ko e ‘mai he fakahikuaga he vaha he Veveheaga Fou ke he hogofulu e tau tau he V.N. 170-180 kua nakai ha ha i ai ha mena ke fakamoli aki ko e huhu e tau Kerisiano i loto he matakau kautau’ (Christian Attitudes Toward War and Peace [Abingdon, 1960], tau lau tohi 67-8). . . . Ne talahau a Swift, ko Justin Martyr ‘ne maama ko e mahani he puhala he tau Kerisiano ke nakai talia e tau gahua favale.’ ”
14, 15. Ko e heigoa a falu puhala he Tohi Tapu ne takitaki aki e omaoma kua lata he tau Kerisiano fakamua ke he tau pule malolo he tagata?
14 Ko e ha e tau Kerisiano fakamua ne nakai fekafekau mo tau kautau? Kua nakai fakauaua, ne fakaako fakamitaki he taha ki a ia ni e Kupu he Atua mo e tau mata fakatufono mo e taute hana a fifiliaga ne fakamatapatu ke he hana a loto manamanatu hifo ne fakaako he Tohi Tapu. Ne nakai kau fakalataha ki ai a lautolu, “nakai ko e tau tagata he lalolagi,” mo e nakai fakaata he nakai kau fakalataha ha lautolu, a lautolu ke fifili fahi he felakutakiaga he lalolagi nei. (Ioane 17:16; 18:36) Ke lafi ki ai, ko e tau tagata he Atua a lautolu. (2 Timoteo 2:19) Ka tuku hifo ha lautolu a tau momoui ma e Motu, kua kakano ia ko e age ki a Kaisara e tau mena he Atua. Mo e taha foki, ko e vala he fakamatakainaga he lalolagi katoa a lautolu, he pipiaga fakalataha he fefakaalofaaki. (Ioane 13:34, 35; Kolose 3:14; 1 Peteru 4:8; 5:9) Kua nakai maeke ia lautolu ke mitaki e loto manamanatu hifo ke uta e tau kanavaakau mo e maeke ai ke tamate aki e taha he faoa Kerisiano.
15 Ke lafi atu ke he mena nei, kua nakai o fakalataha e tau Kerisiano mo e tau tauteaga fakamanatu talahaua fakalotu, ke tuga e tapuakiaga ke he ikipule he atu motu. Ti ko e mena ne moua, ne onoono atu ki a lautolu ko e “kehe lahi mo e tau tagata fakahagahaga kelea, mo e he fa mahani kua tuaha noa e tau tagata he motu ki a lautolu.” (Still the Bible Speaks, mai ia W. A. Smart) Ka e pete ni ko e tohia a Paulo, kua lata e tau Kerisiano ‘ke tuku atu ki a ia ne ui ma e matakutaku, e matakutaku pihia,’ ne nakai nimo e lautolu ha lautolu a matakutaku lahi mahaki ki ai, poke fakalilifu ma, Iehova. (Roma 13:7; Salamo 86:11) Ne talahau ne ia ko Iesu: “Aua foki neke matakutaku a mutolu kia lautolu ke kelipopo e tino, ka e nakai maeke ke kelipopo e agaga; ka e mitaki ke matakutaku a mutolu kia ia kua maeke ke fakaoti e agaga katoa mo e tino i Kehena.”—Mataio 10:28.
16. (a) I loto ke he heigoa e tau fahi kua lata e tau Kerisiano ke fuafua fakamitaki ha lautolu a fakalilifu ke he tau pule malolo ne mua? (e) Ko e fakatai ke he heigoa e puha he lau tohi 27?
16 Ha ko e tau Kerisiano, ne fakafehagai atu a tautolu ke he tau mena uka ne tatai pihia, he vaha nei. Kua nakai lata a tautolu ke taute taha vala he ha mena ne liliu fou he tapuaki ke he tau tupua—ko e tau mena ia ni, kua taute ke tapuaki atu ke he taha fakatino talaga poke taha fakatai, poke tuku atu e fakalilifu ma e fakamouiaga ke he taha tagata poke taha fakatokatokaaga. (1 Korinito 10:14; 1 Ioane 5:21) Mo e tuga e tau Kerisiano fakamua, kua nakai lata a tautolu ke fakahui ha tautolu a tuaga nakai kau fakalataha faka-Kerisiano.—Fakatatai mo e 2 Korinito 10:4.
“E Mahani Molu mo e Hokulo e Fakalilifu”
17. Ko e heigoa e fakatonuaga ne foaki mai e Peteru ki a lautolu oti ne matematekelea ha ko e loto manamanatu hifo?
17 Ko e aposetolo ko Peteru ne tohia ke he ha tautolu a tuaga ha ko e fifili he loto mo e pehe: “Ha ko e mena hanai kua mitaki, kaeke ko e loto manamanatu hifo ke he Atua kua fakauka ai e taha ke he mamahi kua fakamamahi noa ni.” (1 Peteru 2:19) E, ko e mena mitaki ke he Atua ka tu mo e mauokafua e Kerisiano ka e moua e favale, mo e ha ha i ai, e tau mena aoga ne lafi ki ai kua fakamalolo mo e hakahaka e tua he Kerisiano. (Iakopo 1:2-4; 1 Peteru 1:6, 7; 5:8-10) Ne tohia foki a Peteru: “Kaeke kua lata a koe ke matematekelea ma e tututonu, kua fiafia a koe. Ka e pete ni, ko e mena he matakutaku ha lautolu kia nakai matakutaku a koe ki ai, po kua ke eke ke fakaatukehe. Ka e kia fakatapu e Keriso ko e Iki i loto he ha mutolu a tau loto, kia tauteute tumau ke tali atu ki mua ha lautolu oti ne huhu fakalahi atu ki a koe ma e kakano he amaamanakiaga ia koe, ka e taute pihia fakalataha mo e mahani molu mo e hokulo e fakalilifu.” (1 Peteru 3:14, 15, NW) E moli, lagomatai lahi e fakatonuaga.
18, 19. Maeke fefe he manamanatuaga fakalilifu hokulo mo e loto matala ke lagomatai kaeke kua tuku he pule malolo e fakakaupaaga ke he ha tautolu a tokanoaaga ke tapuaki?
18 He magaaho ka tupu hake e tau favale ha ko e nakai maama he tau pule malolo e tuaga he Kerisiano, poke ha ko e tau takitaki lotu ha Kerisitenitome ne fakahehe e tau fakailoaaga hagaao ke he tau Fakamoli ha Iehova ke he pule malolo, liga ka fakakite atu e tau mena moli ke he pule malolo to moua mai ai e mama he tau mena vihi. Ka mahani molu mo e hokulo e fakalilifu, kua nakai tau mo e tau mena he tino e Kerisiano ke he tau tagata favale. Kua taute e ia, ke pehe, ko e fakaaoga e tau puhala oti ne fai mata fakatufono ke puipui hana a tua. Ti toka mogoia e ia e tau mena ia ke he tau lima ha Iehova.—Filipi 1:7; Kolose 4:5, 6.
19 Ko e takitaki foki he fakalilifu hokulo e Kerisiano ke hoko atu e taute he tau mena kua maeke ia ia, ke omaoma ke he pule malolo, ka e noa ke fakakelea hana a loto manamanatu hifo. Ke fakatai aki, kaeke kua pa e tau fakapotopotoaga ke nakai taute e tau feleveiaaga, to kumi he tau Kerisiano e falu puhala ne nakai kitia lahi ke matutaki atu e kaiaga ke he laulau ha Iehova. Ko e Pule Malolo Mua ue atu, ko Iehova ko e Atua, ne tala mai ki a tautolu ne fakapuhala mai ia Paulo: “Kia manatu foki a tautolu ko e taha ke he taha, ke fakalagalaga ai e fakaalofa mo e tau gahua mitaki; Aua neke tiaki e fakapotopotoaga ha tautolu tuga ne mahani he falu, ka kia fefakamafanaaki; kia au atu ai foki he pihia ha kua kitia e mutolu kua tata tuai e aho.” (Heperu 10:24, 25) Ka ko e tau feleveiaga pihia kua maeke ke taute fakalotomatala. Pihia foki kaeke ko e gahoa ni ne fakalataha atu, kua maeke ia tautolu ke mauokafua e tau loto ko e fakamonuina he Atua e tau fakatokatokaaga pihia.—Fakatatai mo e Mataio 18:20.
20. Kaeke kua pa e fakamatalaaga he tala mitaki ke he tau tagata, to maeke fefe he tau Kerisiano ke taute ai ha mena he tuaga ia?
20 Kua tatai ki ai, ko e falu he tau pule malolo ne nakai fakaata e tala mitaki ke fakamatala atu ke he tau tagata. Ko e tau Kerisiano ne nonofo i lalo ia lautolu ia, kua manatu ai, ne fakapuhala mai ia ia ni ko Iesu, ne pehe e Pule Malolo Mua ue atu: “To fakamatala fakamua foki e vagahau mitaki ke he tau motu oti kana ke lata ai.” (Mareko 13:10) Ti kua, omaoma a lautolu ke he Pule Malolo Mua ue atu, ke hoko atu ko e heigoa mo e heigoa ka fakafua atu ki a lautolu. Ke he mena kua maeke ki ai, ne fakamatala e tau aposetolo ke he tau tagata mo e ke he taha fale mo e taha fale, ka e ha ha ai a falu puhala ke hokotia atu ke he tau tagata, tuga ke gahua fakamoli atu he tau magaaho noa. (Ioane 4:7-15, Gahua 5:42; 20:20) Ne famahani ke nakai fakalavelave mai e tau pule malolo ke he gahua fakamatala kaeke kua fakaaoga ni e Tohi Tapu hokoia—kua fakamaama lahi, kua lata e tau Fakamoli oti ke fakaako fakamitaki ke fakamaama mai he Tohiaga Tapu. (Fakatatai mo e Gahua 17:2, 17.) Ke vagahau fakamalolo, ka e fakalilifu, liga to laga loga ke moua he tau Kerisiano e puhala ke omaoma ki a Iehova ka e nakai uiina atu ke he vale he tau pule malolo.—Tito 3:1, 2.
21. Kaeke kua uluulu atu a Kaisara ke he hana favale, ko e heigoa e puhala kua lata e tau Kerisiano ke fifili?
21 He falu a magaaho, ne pihia, ne uluulu atu e pule malolo ke favale atu ke he tau Kerisiano. Ti ke he loto manamanatu hifo mitaki, kua maeke ni a tautolu ke fakauka ke taute e mena ne tonu. Ne fehagai atu e fuata ko Franz Reiter mo e fifiliaga: ke fakahui hana a tua poke mate. Ha kua nakai maeke ia ia ke oti e tapuakiaga ke he Atua, ne fano mo e loto toa ke he hana a mate. He po to mate a ia, ne tohia a Franz ke he hana a matua fifine: “To fakahoko haku a mate he magaaho pogipogi a pogi. Ha ha ia au e malolo mai he Atua, tatai tuga he tumau ai ke he tau Kerisiano moli oti he tau vaha i tuai . . . Kaeke ke tumau hau a tua ato hoko mai e mate, to liu a taua ke feleveia ke he liliu tutu mai.”
22. Ko e heigoa kua ha ha ia tautolu, mo e kua lata fefe ia tautolu ke fakaholo atu he magaaho ia?
22 To hoko mai e tau aho, ko e tau tagata oti kana to nonofo a lautolu oti i lalo he taha ni e mata fakatufono, ko e ha Iehova ko e Atua. Ato hoko mai e magaaho ia, kua lata a tautolu ke mea e tau loto manamanatu hifo mo e onoono atu ke he fakatokatokaaga he Atua mo e tumau ha tautolu a fakalilifu kua lata ke he tau pule malolo ne mua ka e, he magaaho taha ia ni ke omaoma atu ke he ha tautolu a Iki ne Pule Katoatoa, ko Iehova, ke he tau mena oti.—Filipi 4:5-7.
Manatu Nakai e Koe?
◻ Ko e heigoa e omomoiaga he kakano ke eke ke fakalilifu ke he tau pule malolo ne mua?
◻ Ko e ha, kua nakai lata a tautolu ke fakauaua ke totogi e tau tukuhau ne tuku hifo e Kaisara?
◻ Ko e heigoa e faga fakalilifu kua lata ia tautolu ke taute ke he pule malolo?
◻ Ko e ha, ha tautolu a fakalilifu ki a Kaisara kua taute ni ke he mena kua lata?
◻ Kaeke kua favale mai ki a tautolu, ha kua poaki mai a Kaisara ke he tau mena he Atua, kua lata a tautolu ke fefe e tau mena ka taute?
[Puha he lau 30]
Fakalilifu, nakai tapuaki
He taha magaaho pogipogi he vahega fakaako, ko Terra, ko e Fakamoli fuata Kanata ha Iehova, ne kitia ko e uta he hana faiaoga e taha he hana faoa fakaako ki fafo he poko aoga, ke he gahoa e tau magaaho. Ti nakai leva he mole ai, ne ole atu fakaeneene e faiaoga ki a Terra ke o mo ia ke he ofisa he ulu he aoga.
He hohoko atu ki ai, ne kitia e Terra e matini ha Kanata ne fofola ki luga he laulau he ulu he aoga. Ti talaage e faiaoga ki a Terra ke tau anu ki luga he matini! Ne talahau a ia, ha kua nakai lologo e Terra e lologo he motu poke fakaapa ke he e matini, kua nakai fai kakano a ia ke nakai taute pihia. Ne nakai talia e Terra, he fakamaama atu ko e pete ni ko e nakai tapuaki he tau Fakamoli ha Iehova e matini, ka e fakalilifu a lautolu ki ai.
He hoko atu ke he poko aoga, ne fakailoa atu he faiaoga ko e taute e ia e fakataitaiaga he magaaho, ne mole. Ne uta e ia ua e tau tama fakaako, taha he magaaho, ke he ofisa he ulu he aoga mo e fekau a laua ke tau anu e matini. Ko ia ne uta fakamua ne taute fakalataha ke he fakakiteaga papale fakamotu, ka e tau anu e ia e matini he magaaho ne talaage ki ai ke taute pihia. Ke kehe aki, ko Terra ne nakai lologo e lologo he motu poke fakaapa e matini; ka e pete ia, ne nakai talia a ia ke eke fakakelea e matani ke he puhala nei. Ti talaage ai e faiaoga, ko ia ko Terra ne fakakite e fakalilifu tonu.—1990 Yearbook of Jehovah’s Witnesses.
[Fakatino Credit Lines he lau 26]
Ko e Puhala Fakailoa Tala he Embassy ha Falani & Fahi Fakailoa Tala
Uta Fekau he USSR ke he UN