Loto Omaoma Mahani Atua—Ko e Ha mo e Ki a Hai?
“Iehova na e, kua iloa e au, kua nakai ha i ai ke he tagata hana puhala, nakai ha ha he tagata kua fano ke fakatonu e mena ke fano a ia ki ai.”—IEREMIA 10:23.
1. Ko e heigoa e tau vahega tutokotaha ne kua tokiofa lahi he tau tagata tokologa?
MAI he tau mena tohia talahaua lahi he tagata ko e Fakapuloaaga he Tutokotaha, kua tukuogo he tau kaufakalatahaaga 13 a Peritania i Amerika Tokelau he senetenari ke 18 aki e tutokotaha ha lautolu mai he ha lautolu a motu matua fifine, ko Peritania. Ne manako a lautolu ke he tokanoaaga, mo e o fakalataha ni e tutokotaha mo e tokanoaaga. Ko e mena aoga lahi mahaki ke moua e tutokotaha faka-Politika mo e tutuaga fakafua mitaki. He tau magaaho kua mole ne fakaholo atu e falu he tau motu i Europa Uta ke moua e tutokotaha fakapolitika. Ka e pete ni ia, kua lata ni ke talahau kua tamai he tutokotaha pihia ke he tau motu ia e tau mena vihi kelea lahi ne loga.
2, 3. (a) Ko e heigoa e taha vahega tutokotaha kua nakai manako lahi ki ai? (e) Kua fakahoko fefe ke he tau loto e mena moli nei?
2 Pete ni ko e mena manako lahi ki ai e tau vahega kehekehe he tutokotaha, ka e ha ha i ai ni e taha vahega tutokotaha kua nakai manako ki ai. Ko e heigoa e mena ia? Ko e tutokotaha mai ia ia ne Taute e tagata, ko e Atua ko Iehova. Nakai ko e fakamonuinaaga a ia ka ko e malaia. Ko e ha? Ha kua nakai ko e finagalo ke gahua tutokotaha mai ia ia ne Taute a ia, ke tuga kua tonutika he fakakite mai he tau kupu kua fatiaki mai he perofeta ko Ieremia i luga. Ke he falu he tau kupu, kua lata ni e tagata ke loto omaoma ki a ia ne Taute a ia. Ke eke ke loto omaoma ke he Tufuga ha tautolu kua kakano ni ke omaoma ki a ia.
3 Kua fakahoko he poakiaga a Iehova e mena moli ia ke he tau loto ha laua ko e tau tagata fakamua tuga ne moua mai he mena ne fakamau ia Kenese 2:16, 17: “Ne tala age foki e Iehova ko e Atua ke he tagata, kua pehe age, Ko e tau akau oti kana ha he kaina ke kai ai ni e koe. Ka ko e akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea, aua neke kai ai e koe; ha ko e aho ka kai ai e koe to mate ai ni a koe.” He nakai talia ke loto omaoma ki a ia ne Taute a ia, ti kua tamai ai ki a Atamu mo e tau fanau oti kana hana e agahala, matematekelea, mo e mate.—Kenese 3:19; Roma 5:12.
4, 5. (a) Ko e heigoa e fua ne moua mai he nakai talia e tau tagata ke loto omaoma ke he Atua? (e) Ko e heigoa e matafakatufono ke he mahani mitaki ne nakai maeke ke kalo kehe mai i ai?
4 Kua nakai pulotu mo e mahani hehe foki e tau tagata ne kua nakai talia ke loto omaoma ke he Atua. Ko e fua ne moua he lalolagi ko e tolomakiaga he mahani holifono, moumou matafakatufono, mahani vale, mo e mahani feuaki fakalataha mo e hana tau fua ne moua ko e tau gagao ne pikitia mai he mahani feuaki. Ko e taha mena foki, nakai kia kua tolomaki e mahani moumou matafakatufono he tau fanau he vaha nei ha kua tupu lahi he nakai talia e tau fuata ke loto omaoma ki a Iehova, ti pihia foki ke he tau mamatua ha lautolu mo e ke he tau matafakatufono he motu? Ne kua kitia ai e agaga tutokotaha nei ke he tau puhala teuteu teteki mo e fulupaku he tau tagata tokologa mo e vagahau pilo ne fakaaoga e lautolu.
5 Ka kua nakai maeke ke kalo kehe mai he matafakatufono nakai hikihikifano he Tufuga ke he tau mahani mitaki: “Aua neke fakahehe ai a mutolu, kua nakai fakavai e taha e Atua; ha ko e mena kua gana he tagata, ko e mena ia ni ke helehele mai ai e ia; Ha ko ia kua gana e tau mena ke lata mo e hana ni a tino, to helehele mai ai e ia ke he tino e mena ke popo.”—Kalatia 6:7, 8.
6, 7. Ko e heigoa e vaka ne fakatupu aki e nakai fia talia ke loto omaoma, ke tuga kua kitia ke he tau fakafifitakiaga fe?
6 Ko e heigoa e vaka ne fakatupu aki oti e mahani nakai fia loto omaoma nei? Ke talahau fakamukamuka, ko e mahani fulukovi mo e loto fakaikaluga ni. Ko e mena haia ne tupu ki a Eva ko e fifine fakamua, ne toka ne ia a ia ke fakavaia he gata ati kai ai e fua lakau fakatapu. Ane mai kua loto maimaina a ia mo e fakatokolalo, ko e kamatamata ke tuga e Atua—ke fifili ne ia mana e mena mitaki mo e kelea—kua nakai maeke ai ni ke tuga e mena mitaki ki a ia. Mo e ane mai kua nakai loto fulukovi a ia, kua nakai maeke a ia ke fia manako ke he taha mena kua fita he talahau fakatonu ko e fakataputapu e ia ne Taute a ia, ko e Atua ko Iehova.—Kenese 2:16, 17.
7 Kua nakai leva he mole e veveliaga a Atamu mo Eva, kua fakatupu he loto fakaikaluga mo e fulukovi a Kaino ke kelipopo hana tehina ko Apelu. Ti kua pihia foki, ne fakatupu he loto fulukovi e falu agelu ke taute mena tutokotaha, he toka hifo ha lautolu a tau tutuaga mai he kamataaga mo e fakafaliu tino kakano ke maeke ke moua e loto olioli he fiafia he tino fakatagata. Ne omoi he loto fakaikaluga mo e fulukovi a Nimarota mo e kua loga foki e tau pule he lalolagi tali mai he vaha hana ne mahani pihia.—Kenese 3:6, 7; 4:6-8; 1 Ioane 3:12; Iuta 6.
Kaitalofa he Ha e Tautolu e Loto Omaoma ke he Atua ko Iehova
8-11. Ko e heigoa e tau kakano malolo lahi ne fa, ke fakagahuahua e tautolu e loto omaoma mahani atua?
8 Ko e ha kua kaitalofa e tautolu e loto omaoma ki a ia ne Taute a tautolu, ko e Atua ko Iehova? Ke fakamua aki, kakano ha ko e Pule he Lagi mo e Lalolagi Katoatoa a ia. Ko e tau pule malolo oti kana kua ha ha ia ia. Ko e Iki Fakafili ha tautolu, ko e Taute Fakatufono, mo e Patuiki. (Isaia 33:22) Hanai kua fita he tohia hagaao ki a ia: “Ka kua toka noa mo e maaliali e tau mena oti kana ke he na fofoga hana ke talahau ki ai e tautolu e tau mahani ha tautolu.”—Heperu 4:13.
9 Ko e taha mena foki, ha kua malolo lahi ue atu a ia ne Taute a tautolu, to nakai maeke ia taha ke kautu e totokoaga ki a ia; to nakai maeke ia taha ke fakanimonimo ha lautolu a fakalagoaga ke loto omaoma ki a ia. He mafiti po ke mule, ko lautolu ne nakai fia talia to hoko ki a lautolu e fakaotiaga ke tuga na Farao i tuai mo e to pihia foki a Satani ko e Tiapolo ka hoko ke he magaaho tonu he Atua.—Salamo 136:1, 11-15; Fakakiteaga 11:17; 20:10, 14.
10 Kua lago ki luga he tau mena momoui iloilo oti kana ke loto omaoma ha kua momoui a lautolu kakano ha kua finagalo ke fekafekau ki a ia ne Taute a lautolu. Kua tukuogo he Fakakiteaga 4:11: “Ko e Iki na e, kua lata ni a koe ke tuku atu ki ai e fakahekeaga, mo e lilifu, mo e malolo; ha kua eke e koe e tau mena oti, ha ko e hau a finagalo foki ne ha ha i ai a lautolu, mo e eke ai a lautolu.” Ti ko ia ne Talaga mena Kelekele Lahi Mahaki, ati taute ai e ia e tau kapiniu ko e tau tagata ke fekafekau ke he hana finagalo.—Isaia 29:16; 64:8.
11 Kua nakai lata a tautolu ke fakamatapouli ke he mena moli ko e katoatoa e pulotu hana ne Taute a tautolu, kua iloa e ia ko e heigoa e mena kua mua atu e mitaki ma tautolu. (Roma 11:33) Ko e hana a tau matafakatufono ‘ke monuina ai a tautolu.’ (Teutaronome 10:12, 13) Ka e mua atu ke he tau mena oti, “ko e Atua ko e fakaalofa a ia,” ti kua manako ni a ia hokoia ke he tau mena kua mua atu e mitaki ma tautolu. Kua loga ha e tau kakano kua omoomoi lahi ki a tautolu ke loto omaoma atu ki a ia ne Taute a tautolu, ko e Atua ko Iehova!—1 Ioane 4:8.
Ko Iesu Keriso, ko e Fakafifitakiaga Mitaki Katoatoa he Loto Omaoma Mahani Atua
12, 13. (a) Ne fakakite fefe e Iesu Keriso e loto omaoma mahani atua? (e) Ko e heigoa e tau kupu a Iesu kua fakakite hana manamanatu fakatokolalo?
12 Kua iloa moli nakai fakauaua, kua foaki mai he tama fuataha a Iehova ko Iesu Keriso ki a tautolu e fakafifitakiaga mitaki katoatoa ke he loto omaoma mahani Atua. Ne fakakite mai he aposetolo ko Paulo e mena nei ia Filipi 2:6-8 (NW): “[Ko Iesu] pete ni kua moui a ia tuga e tauteaga he Atua, ne nakai taute ha manamanatu ke fofo, ke he mena nei, ke lata a ia ke tatai ke he Atua. Nakai, ka e fakamaligi atu e ia a ia, mo e uta e tauteaga he tupa mo e hau ai ke tuga e tau tagata tane. Ka e mua atu he mena ia, ko e magaaho ne moua ai e ia a ia kua tuga ne tagata tane, ne fakatokolalo e ia a ia mo e omaoma ti hoko atu ke he mate, e, ko e mate i luga he akau fakakikiveka.” He magaaho ne nofo he lalolagi, ne liu ti liu foki a Iesu ke talahau ko e nakai taute e ia ha mena ha ko e manatu hana ni; ne nakai taute mena tutokotaha a ia, ka e taofi tumau ke loto omaoma ke he hana Matua i luga he lagi.
13 Kua totou e tautolu ia Ioane 5:19, 30: “Ti tala age a Iesu kia lautolu, kua pehe age ai, Ko e moli, ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu, nakai maeke ke he Tama ke eke taha mena, ko ia ni hokoia; ka ko e tau mena ne kikite atu ke he Matua ha ne eke; ko e tau mena foki ne eke e ia, ko e tau mena foki ia ha ne eke pihia he Tama. Nakai maeke ia au hoko au ke eke taha mena taha; ke fakalata haku a fakafiliaga ke he fanogonogo haku; ti tonu ni haku a fakafiliaga, ha ko e mena nakai fifitaki au ke he haku a loto ni, ka ko e finagalo he Matua ne fakafano mai au.” Ha kua pihia, ne liu mo e liu foki a ia ke liogi he po ne afo a ia: “Ka e aua neke eke hoku loto, ka ko e hau a finagalo.”—Mataio 26:39, 42, 44; kikite foki Ioane 7:28; 8:28, 42.
Tau Fakafifitakiaga mai i Tuai he Loto Omaoma Mahani Atua
14. Ko e heigoa e tau puhala ne fakakite e Noa e loto omaoma mahani atua?
14 Ko Noa e taha mai he tau fakafifitakiaga he tau tagata fakamau i tuai ke he loto omaoma mahani atua. Ne fakakite mai e ia hana loto omaoma ke he tolu e tau puhala. Ke fakamua aki, ha ko e tagata tututonu nakai taute mena hepe a ia mai he atuhau hana, he fano fakalataha mo e Atua moli. (Kenese 6:9) Ke ua aki, he ta e vaka. Ne “eke ni e Noa; tuga ne poaki mai he Atua kia ia ke he tau mena oti, ne eke pihia ai e ia.” (Kenese 6:22) Ke tolu aki, he fakapuloa e hatakiaga ke he Fakapuke ka hoko mai ha “ko e ogo he tututonu.”—2 Peteru 2:5.
15, 16. (a) Ko e heigoa e fakafifitakiaga mitaki ne fakatoka hifo e Aperahamo ke he loto omaoma mahani atua? (e) Ne fakakite fefe e Sara e loto omaoma?
15 Ko Aperahamo e taha fakafifitakiaga foki ne mua atu e mitaki ke he loto omaoma mahani atua. Ne fakakite e ia e loto omaoma he mahani omaoma ke he poakiaga he Atua: “Kia toka e koe hau a kelekele, mo e hau a motu.” (Kenese 12:1) Ko e kakano he mena ia kua lata ai ke toka hifo e nofoaga tokotoko mitaki hana i Uro (nakai ko e taone muikau foki, tuga ne fakakite mai he tau mena ne moua he kumikumiaga ke he kelekele) ke fano holo tuga e tagata nofo fakaholo fano i loto he motu kehe ke teau e tau tau. Ti kua mua atu pauaki foki e loto omaoma mahani atua ne fakakite e Aperahamo he fakafeleveia e kamatamata lahi mahaki he manako lahi, ke taute poa hana tama tane ko Isaako.—Kenese 22:1-12.
16 Ko e hoana a Aperahamo ko Sara, ne tuku mai foki e taha fakafifitakiaga mitaki ke he loto omaoma mahani atua. He o hikifano i loto he motu kehe, ti kua nakai fakauaua ai ko e ha ha i ai e tau mena loga kua nakai toto mitaki, ka e nakai toka ai ha mena ne totou e tautolu ko e hoha a ia. Ne fakatoka e ia e fakafifitakiaga mitaki ke he loto omaoma mahani atua ke he ua e tau mena he magaaho ne fakailoa e Aperahamo ko e mahakitaga hana a ia ke he tau pule pouliuli. He tau magaaho ua ne kau auloa a ia, pete ni foki kua teitei a ia ke eke ko e taha he matakau he tau hoana fakahoa ha lautolu e fua ne moua. Ko e fakamoliaga ke he hana loto omaoma mahani atua, ko e puhala ne manamanatu a ia ki a ia ni hagaao ke he hana a tane, ko Aperahamo “ko e haku a iki,” ko e fakakiteaga naia he loto moli hana.—Kenese 12:11-20; 18:12; 20:2-18; 1 Peteru 3:6.
17. Ko e ha kua maeke ai ke pehe ne fakakite e Isaako e loto omaoma mahani atua?
17 Kia nakai fakamatapouli e tautolu e fakafifitakiaga loto omaoma mahani atua ne foaki mai he tama tane a Aperahamo ko Isaako. Kua fakakite mai he mahani fakamotu i tuai ko e tepu ke 25 e tau tau a Isaako he magaaho ne poaki atu a Iehova ke he hana matua tane, ko Aperahamo, ke taute poa hake a ia. Ane mai ne manako a Isaako ki ai, kua mukamuka lahi a ia ke totoko ke he matua tane hana, ha kua teau e tau tau hana mai ia ia. Ka e nakai. Pete ni ne tuaha a Isaako he nakai fai manu ke taute poa, ne mahani molu a ia he fakatokolalo he toka hana matua tane ke tuku a ia i luga he fatapoa mo e pipi hana tau lima mo e tau hui ke taofi ke nakai maeke ha mioi fano fakaofo ke tupu, kaeke ke fakaaoga e titipi kelipopo.—Kenese 22:7-9.
18. Ne fakakite fefe e Mose e fakafifitakiaga mitaki ue au he loto omaoma mahani atua?
18 He tau tau fakamui, ne fakatoka e Mose e fakafifitakiaga mitaki ma tautolu ke he loto omaoma mahani atua. Ko e fakakiteaga moli ni e mena ia ha kua fakamaama mai hagaao ki a ia “kua totonu ue atu a ia he tau tagata oti ha he fuga kelekele.” (Numera 12:3) He omaoma a ia ke taute e poakiaga a Iehova ke 40 e tau tau ke he tutakale, pete ni foki ko e tau tagata ulu kafilo ne leveki e ia ne kua hoko e numela ke ua po ke tolu e miliona, ti ko e taha fakamoliaga foki ni ke he hana loto omaoma mahani atua. Ti kua talahau mai he fakamauaga tohi ko e “ti eke ni e Mose tuga ne tau mena oti ne poaki mai e Iehova kia ia, ne eke pihia ni e ia.”—Esoto 40:16.
19. Mai he tau fakailoaaga fe ne fakakite mai e Iopu hana loto omaoma ki a Iehova?
19 Ko Iopu foki e taha tagata ne mua atu e mahani kua fakatoka ma tautolu e fakafifitakiaga kua mua atu e mitaki ke he loto omaoma mahani atua. He mole atu he fakaata e Iehova a Satani ke holoholo kehe e tau koloa a Iopu, ke kelipopo hana tau fanau, mo e ti fakalau aki e “gagao fufula kelea, ne kamata mai he tau aloalohui hana, ti hoko atu ke he hana tumuaki ulu” ti pehe e hoana a Iopu ki a ia: “Kua taofi agaia kia e koe hau a mahani hakohako? kia vagahau kelea a a koe ke he Atua, mo e mate ai a koe.” Ka e pete ni ia, ne fakakite ne Iopu hana loto omaoma mahani atua he tala age ki a ia: “Kua vagahau mai e koe, tuga he vagahau he taha he tau fifine goagoa; ke talia kia e tautolu e tau mena mitaki mai he Atua, ka e nakai kia talia ai foki e tautolu e tau mena kelea?” (Iopu 2:7-10) Kua fakakite mai he tau kupu hana e aga he loto manamanatu taha ia ne fakamau ia Iopu 13:15: “Pete he kelipopo e ia au, to tatali atu au kia ia.” Pete ni kua fakaatukehe lahi moli a Iopu ko e hako a ia ni, kua nakai lata a tautolu ke fakaloto nimo e fakahikuaga ha kua pehe a Iehova ke he taha he tau tagata ne piko a ia ko e hana tau fakamafanatia: “Kua tupu haku a ita kia koe, mo e hau a tau kapitiga tokoua; he nakai vagahau mo e tonu kia au a mutolu, tuga e fekafekau haku ko Iopu.” Ti kua nakai fakauaua, kua tuku mai e Iopu e fakafifitakiaga mitaki ke he fakatokolalo mahani atua.—Iopu 42:7.
20. Ko e heigoa e tau puhala ne fakakite mai e Tavita e loto omaoma mahani atua?
20 Ke talahau foki e taha fakafifitakiaga mai he tau Tohiaga Tapu Heperu, ko Tavita. He magaaho ne tutuli he Patuiki ko Saulo a Tavita tuga ko e manu a ia, ne moua e Tavita ua e tau magaaho ke fakaoti hana tau lekua he tamate a Saulo. Ka e taofi he loto omaoma mahani atua a Tavita mai he taute e mena ia. Ko e hana tau kupu he 1 Samuela 24:6: “Kia fakamamao e Iehova ai au ke eke ai e au e mena na ke he haku a iki, ko ia ne fakauku e Iehova, ke fakahoko ai haku lima kia ia, ha ko ia ne fakauku ai e Iehova.” (Kikite foki 1 Samuela 26:9-11.) Ne pihia foki e loto omaoma mahani atua ne fakakite e ia he talia e tau akonakiaga he magaaho ne taute e ia e tau mena hepe po ke agahala.—2 Samuela 12:13; 24:17; 1 Nofoaga he Tau Patuiki 15:13.
Fakafifitakiaga a Paulo ke he Loto Omaoma
21-23. Ko e heigoa e tau mena kehekehe ne fakakite he aposetolo ko Paulo e loto omaoma mahani atua?
21 I loto he tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano, kua ha ha ia tautolu e fakafifitakiaga ne mua atu e kehe ke he loto omaoma mahani atua ia Paulo ko e aposetolo. Ne fifitaki a ia ke he hana Iki, ko Iesu Keriso, ke he mena nei tuga ne taute e ia ke he falu vala mena kehekehe oti kana he fekafekauaga aposetolo hana. (1 Korinito 11:1) Pete ni ne fakaaoga lahi mahaki he Atua ko Iehova a ia mai he falu aposetolo, ne nakai taute mena tutokotaha a Paulo. Kua talahau mai e Luka ki a tautolu e magaaho ne laga e huhu po kua lata nakai e tau tagata liliuina mai he tau Motu Kehe ke peritome, “ti kotofa ai e lautolu [tau matakainaga i Anetioka] a Paulo mo Panapa, katoa mo e falu ia lautolu, kia o hake ke he tau aposetolo mo e tau patu ki Ierusalema ke he taufetoko ia.”—Gahua 15:2.
22 Ke he gahua misionare a Paulo, kua talahau mai ki a tautolu ia Kalatia 2:9: “Kua iloa e lautolu e fakaalofa noa kua foaki mai kia au, ti ta mai ai e Iakopo, mo Kefa, mo Ioane, kua talahau ko e tau pou, e lima matau he fakafetui kia maua mo Panapa kia o atu a maua ke he tau motu kehe, ka ko lautolu ke he tau tagata peritome.” Kae kehe mai he nakai taute mena tutokotaha ne kumi takitakiaga a Paulo.
23 Ke tuga e mena ia, ko e magaaho fakamui ne ha ha a Paulo i Ierusalema, ne talia e ia e fakatonuaga ne tala age he tau momotua ki a ia ke fano ke he faituga mo e muitua ke he fakaholoaga he Matafakatufono ke maeke ai ia lautolu oti kana ke kitia nakai ko e tagata tiaki taofiaga a ia ke tuga ne fakakite mai he Matafakatufono a Mose. Ha kua taute pihia e ia kua tuga kua kelea lahi e fakaotiaga ha kua fakalagalaga e tau moto tagata totoko ke totoko ki a ia, ti kua hehe kia hana loto omaoma ke he tau momotua? Kua nakai pihia, he tuga kua kitia moli mai he tau mena ne totou e tautolu ia Gahua 23:11: “Kua hoko ke he po, kua tu mai e Iki kia ia, kua pehe mai, Paulo na e, kia fakamanavalahi a a koe; ha ko e mena tuga he talahau fakatonu e koe i Ierusalema e tau mena kia au, kua lata foki he talahau pihia e koe i Roma.”
24. Ko e heigoa e falu vala mena he loto omaoma ka fakatutala ki ai e vala tala ne mui mai?
24 Kua foaki mai moli he tau Tohiaga Tapu ki a tautolu e tau kakano malolo lahi ke eke a tautolu ke loto omaoma mo e tau fakafifitakiaga maaliali ha lautolu ne fakakite mai e loto omaoma pihia. He vala tala ne mui mai, to onoono a tautolu ke he tau fahi kehekehe kua maeke a tautolu ke loto omaoma ke he Atua ko Iehova, ko e tau mena ke lagomatai aki a tautolu ke pihia, mo e tau taui ka moua mai.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Ko e heigoa e vahega tutokotaha kua nakai manako lahi ki ai?
◻ Ko e heigoa e vaka ne fakatupu aki e nakai fia talia ke loto omaoma?
◻ Ko e heigoa e tau kakano kua kaitalofa e tautolu e loto omaoma ki a Iehova?
◻ Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga mitaki kua talahau mai he tau Tohiaga Tapu ke he omaoma mahani atua?
[Fakatino he lau 23]
Nimarota, ko e pule fakamua he mole mai e fakapuke ne totoko ke he loto omaoma mahani atua
[Fakatino he lau 27]
Ko Noa, ko e fakafifitakiaga he mahani nakai hehe ke he loto omaoma mahani atua.—Kenese 6:14, 22