“Kia Mahani a Mutolu Tuga e Tau Tagata he Maama”
“Mo e tapulu a mutolu ke he tagata fou kua eke ke lata mo e Atua, ke he tututonu mo e mahani mitaki ke fakamoli ai.”—EFESO 4:24.
1. Ke he heigoa ne fakamonuina aki e tau tagata ne tapuaki ki a Iehova? Ko e ha?
KO E Atua ko Iehova ‘ko e Matua he maama,’ mo e “nakai toka ai ha pouli kia ia.” (Iakopo 1:17; 1 Ioane 1:5) Ko e hana Tama ko Iesu Keriso, ne pehe a ia hagaao ki a ia ni: “Ko au nai ko e maama he lalolagi; ko ia ke mui mai kia au, nakai fano a ia ke he pouli, ka e moua e ia e maama he moui.” (Ioane 8:12) Ko e tau tagata ne tapuaki ki a Iehova, ko e tau tutaki he hana Tama, kua moua tuai e monuina ke he fakamaamatia—e tau loto manamanatu, tau mahani mitaki, mo e ke he tau mena fakaagaga—mo e kua “tuga ne tau mena kua fakamaama aki e lalolagi” a lautolu.—Filipi 2:15.
2. Ko e heigoa e fakakehekeheaga he vahaloto he tau tagata he Atua mo e lalolagi ne talahau tuai mai?
2 He vaha kua mole atu i tuai, ne omomoi he agaga e perofeta ko Isaia ke talahau tuai e mena kehe nei: “Kitiala, to ufitia e lalolagi ke he pouli kikio, to ufitia foki e tau motu ke he pouli; ka to haele hake a Iehova ki luga hau, mo e lilifu hana to kitia ai ki luga hau.” Ko e mena moli hanai, kua mamao ligo e tau tagata oti mai he Atua ti kua talahau ai hagaao ki a lautolu kua ha ha ai tuai i lalo he malolo mo e pule he “tau iki he pouli ha he lalolagi nai.”—Isaia 60:2; Efeso 6:12.
3. Ko e heigoa e tau kakano ne fiafia lahi pauaki a tautolu ke he tau fakatonutonuaga a Paulo kua lata mo e magaaho?
3 Ne kua manamanatu tupetupe lahi e aposetolo ko Paulo ke tokanoa mai tumau hana faoa Kerisiano he pouligia pihia. Ne ole fakamakamaka a ia ki a lautolu ke ‘aua neke tuai mahani tuga e falu a motu kehe’ ka e ‘mahani tuga e tau tagata he maama.’ (Efeso 4:17; 5:8) Ne fakamaama foki e ia kua maeke fefe a lautolu ke kautu mai he taute e mena nei. He vaha nei, kua matolu lahi e pouligia mo e malumalu kikio ne ufitia e tau motu kehe. Ti kua hokulo lahi e mena ne tomo e lalolagi ki loto he pelapela he tau mahani kelea mo e malamalaefi fakaagaga. Ka ko e tau tagata ne tapuaki ki a Iehova kua tupu ki mua e tau ne uka lahi ke kautu mai. Ha kua pihia, kua talia fiafia lahi a tautolu ke he tau mena ne talahau mai e Paulo.
Ako Hagaao ki a Keriso
4. Ko e heigoa kua ha ha he loto manamanatu a Paulo he magaaho ne pehe a ia: “Nakai ako pihia e mutolu e tau kupu a Keriso”?
4 He mole atu he fakamaama e tau tutuliaga kua nakai aoga mo e mahani nakai mea he lalolagi, ne fuluhi atu e onoonoaga a Paulo ke he hana a tau faoa Kerisiano i Efeso. (Fakamolemole totou Efeso 4:20, 21.) Ne fakamole e Paulo ke he magahala kua liga tolu e tau tau ke he gahua fakamatala mo e fakaakoaga i loto he taone ia, mo e kua liga ne mahani lahi foki a ia mo e tokologa ia lautolu he fakapotopotoaga. (Gahua 20:31-35) Ti ko e magaaho ne pehe a ia, “Ka ko mutolu, nakai ako pihia e mutolu e tau kupu a Keriso,” kua fakailoa e ia e mena ne iloa tuai e ia ne kua nakai fakaako atu ke he tau Kerisiano Efeso e falu mahani fakahanoa, ko e taha vahega kua fakahui e kupu moli ne fakalolelole ke talia e tau faga mahani kelea lahi ne kua fakamaama mai e ia i loto he tau kupu 17 ke he 19. Ne iloa e ia kua taute fakamitaki mo e hakotika e puhala moli he moui Kerisiano ne fakaako atu ki a lautolu tuga ne fakakite mai he fakafifitakiaga mitaki a Iesu Keriso. Ha ko e kakano ia, kua nakai o fano a lautolu i loto he pouligia ke tuga ne taute he tau motu kehe, ka ko e tau fanau he maama a lautolu.
5. Ko e heigoa e kehekeheaga he vahaloto ke ha ha noa he kupu moli mo e ha i ai e kupu moli i loto ia tautolu?
5 Kua aoga lahi mogoia ke ‘ako pihia ke he Keriso’ ke he puhala kua lata! Kua ha ha i ai kia e tau puhala hepe ke ako ke he Keriso? E, kua moli ni. He magaaho fakamua ia Efeso 4:14, ne tala age a Paulo ke he tau matakainaga ke fakaeneene: “Kia nakai tuai eke a tautolu mo tau tama ikiiki kua hikihikifano, mo e havilia he tau matagi oti he tau kupu fakaako, ko e pikopiko he tau tagata ke he tau lagatau kelea kua taute ke fakahehe ai.” Kua kitia moli kua ha ha i ai e falu ne kua ako hagaao ke he Keriso ka e o fano agaia he tau puhala he lalolagi mo e eke foki ke futiaki a falu ke taute e tau mena ia. Kua fakakite mai nakai he mena nei ki a tautolu e hagahaga kelea he eke ke ha ha he kupu moli, ke tuga e falu ne fakaaoga e fakailoaaga ia, ne kua kehe mai he nakai ha ha i loto ia tautolu e kupu moli? He tau aho a Paulo ko lautolu ne ha ha i ai ni hokoia e maamaaga lakelake kua mukamuka mo e mafiti lahi ke luelue he falu, mo e kua moli foki e mena ia he vaha nei. Ke puipui ke he mena nei, ne fakaholo atu a Paulo ke talahau kua lata e tau Efeso ke ‘fanogonogo ki a Keriso mo e fakaako ai e Iesu.’—Efeso 4:21.
6. Kua maeke fefe a tautolu ke ako, fanogonogo, mo e eke ke fakaako mai e Keriso he vaha nei?
6 Ko e tau fakailoaaga ke “ako pihia,” “ne fanogonogo,” mo e “fakaako” ne fakaaoga e Paulo kua fakahaha oti ke he fakaholoaga kumikumi mo e tau fakaakoaga, ke tuga i loto he aoga. E moli, kua nakai maeke a tautolu ke logona, ako mai i ai, po ke fakaako fakahako mai ni e Iesu he vaha nei. Ka e kua taute e ia e fakaholoaga fakaako Tohi Tapu ke he lalolagi katoa kakano he puhala mai he “tupa fakamoli mo e loto matala.” (Mataio 24:45-47 NW;Mataio 28:19, 20) Kua maeke a tautolu ke taute ke ‘ako pihia ke he Keriso’ fakamitaki mo e hakotika kaeke ke uta tumau e tautolu ki loto e tau mena kai fakaagaga ne foaki mai he vahega tupa, ha kua kumikumi fakamakutu ki ai fakatagata po ke mai i loto he fakapotopotoaga, ke manamanatu fakahokulo ki ai, mo e fakaaoga he fakagahuahua e tau mena ne ako ki ai a tautolu. Kua lata ni a tautolu ke iloa tonu kua fakaaoga fakamitaki katoatoa e tau mena ne foaki mai ke maeke ai a tautolu ke talahau fakamoli kua fita a tautolu he “fanogonogo a mutolu kia ia, mo e fakaako ai ha ko ia.”
7. Ko e heigoa e mena aoga kua maeke ke kitia mai he tau kupu a Paulo, ke he “kupu moli ha ia Iesu”?
7 Kua fulufuluola lahi he mole atu he pehi e fakaholoaga ako mena ia Efeso 4:21, ne lafi atu a Paulo ke pehe: “Ke lata mo e kupu moli ha ia Iesu.” Kua tuhi e falu he tau tagata talahau tala ke he Tohi Tapu ke he mena moli ko e nakai fa fakaaoga tokotaha tumau e Paulo e higoa a Iesu i loto he tau mena ne tohia e ia. E moli, ko e e laia i loto he tohi ke he tau Efeso ne fakaaoga ai pihia. Kua ha ha i ai nakai ha aoga pauaki he mena nei? Liga kua ui mai a Paulo ke onoono ke he fakafifitakiaga ne fakatoka hifo he tagata ko Iesu. Kia liu manatu la, ne talahau e Iesu he taha magaaho hagaao ki a ia ni: “Ko au nai ko e puhala, mo e kupu moli, mo e moui.” (Ioane 14:6; Kolose 2:3) Ne pehe a Iesu: ‘Ko au ko e kupu moli’ kakano ha kua nakai ni vagahau hokoia e ia mo e fakaako ai ka kua moui mo e ko e tagata ne mahani pihia. E, nakai ni ko e manatu noa e puhala Kerisiano moli ka ko e puhala he moui. Ke ‘ako pihia ke he Keriso’ kua fakalataha ki ai e fakaakoaga ke fifitaki ki a ia ke momoui tuga i loto he kupu moli. Kua fakafifitaki nakai e koe hau a moui ki a Iesu? Kua muitua fakatata nakai a koe he tau aho takitaha ke he hana tau tuaga hui? He taute ai ni pihia ato maeke ai a tautolu ke o fano tuga e tau fanau he maama.
“Kia Tuku Kehe e Tagata Tuai”
8. Ko e heigoa e fakataiaga ne fakaaoga e Paulo ia Efeso 4:22, 24, mo e ko e ha, kua lata lahi ai?
8 Ke fakakite kua maeke fefe a tautolu ke kautu lahi mai he ‘ako pihia ke he Keriso’ mo e ke o fano tuga e tau fanau he maama, ne fakaholo atu a Paulo ke talahau ia Efeso 4:22-24, kua ha ha i ai tolu e tau lakaaga maaliali kua lata a tautolu ke muitua ki ai. Ko e mena fakamua mai ia lautolu nei: “Kia tuku kehe e mutolu e tagata tuai ke he tau mena ne mahani ai a mutolu i tuai, ko ia ha ne kelea, ke lata mo e tau manako lahi ke fakahehe ai.” (Efeso 4:22) Ko e fakailoaaga “tuku kehe” (“aki kehe,” Kingdom Interlinear) mo e “tapulu” (Efeso 4 kupu 24) kua fakatupu mai ke he loto manamanatu e fakatino, ke aki kehe mo e ke tui e tapulu. Ko e tau kupu fakahaha ke he fakataiaga a nei ne fakaaoga tumau e Paulo, mo e kua lauia mitaki foki. (Roma 13:12, 14; Efeso 6:11-17; Kolose 3:8-12; 1 Tesalonia 5:8) He magaaho ka kiva po ke ilaila ha tautolu a tapulu, tuga he magaaho kai, to aki ni e tautolu he magaaho fakamua kua maeke a tautolu ke moua. Nakai kia kua lata a tautolu ke manamanatu tupetupe pihia ka hagaao ke he taha mena kiva he tutuaga fakaagaga ha tautolu?
9. Ko e heigoa e tau puhala kua maeke he taha ke tuku kehe e tagata tuai?
9 Ti maeke fefe mogoia e taha ke tuku kehe e tagata tuai? Ko e kupu fakagahuahua i loto he vagahau fakamua e kupu “tuku kehe” ne kua ha ha i loto he mena ne ui ko e fakakiteaga he magaaho gahuahua. Kua fakakite mai ko e gahua ne taute lagataha po ke lagataha ti koenaia. Kua talahau he mena nei ki a tautolu ko e “tagata tuai” (“tagata tane motua,” Kingdom Interlinear), fakalataha mo e ha tautolu a ‘tau mena ne mahani ki ai i tuai,’ kua lata ke tuku kehe he taute pauaki mo e fakahakotika, ke oti pitopito mo e fakakatoatoa. Nakai ko e taha mena kua maeke a tautolu ke kautu lahi he manamanatu fakaeneene pauaki ki ai fakamua po ke eke ke fakauaua foki. Nakai ko e ha?
10. Ko e ha kua lata ai he tagata ke tuku kehe e tagata tuai mai loto katoa mo e fakahakotika?
10 Ko e fakailoaaga “ko ia ha ne kelea” kua fakakite mai kua ha ha e “tagata motua” ki loto he mena tupu tumau mo e ko e fakaholoaga tupu ki mua he mahani kelea, kua fakaholo mai he kelea ke mua atu e kelea. Kua moli, kakano he tiaki e fakamaamatia fakaagaga, kua ha ha e tau tagata oti kana he paia keukeu ki lalo. Ti ko e fua a nei he “tau manako lahi ke fakahehe ai” ne talahau mai e Paulo. Kua fakahehe he tau manako he tino, kakano ha kua tuga ko e nakai kelea e tau mena ia, ka ko e tau mena moumou mena ue atu a lautolu. (Heperu 3:13) Kaeke kua nakai taofi, ko e fakaotiaga ka moua kua kelea mo e mate. (Roma 6:21; 8:13) Ko e mena haia kua lata e tau tagata tuai ke tuku kehe, fofole kehe fakahakotika mo e taute katoatoa, ke tuga e puhala ka aki kehe e tapulu tuai mo e kiva.
Kua Fou e “Agaga he tau Loto”
11. Kua lata ke kamata mai i fe e fakafouaga fakaagaga?
11 Nakai ni koenaia kua lata e tagata ne matike mai he pelapela ke aki kehe hana tau tapulu kiva ka kua lata foki a ia ke koukou katoa fakamua ato tui e ia e taha mena hauhau mo e mea. Ko e mena tonu naia ne tohia e Paulo ke he lakaaga ke ua aki he fakamaamatia fakaagaga: “Ka kia fakafou a mutolu ke he manako he tau loto ha mutolu.” (Efeso 4:23) Ke tuga he fakakite mai e ia he magaaho fakamua, i loto he tau kupu 17 mo e 18, kua o fano e tau motu kehe “ke he goagoa he tau loto ha lautolu” mo e “kua pouligia ha lautolu a tau loto manamanatu.” Ke he manatu iloilo fakapapahi, ko e fakaveaga he loto maama mena mo e maamaaga, e loto manamanatu ko e mena haia kua lata ke kamata mai ai e fakafouaga. Ti kua maeke fefe mogoia ke taute e mena nei? Ne fakamaama a Paulo kua pihia ni he fakafou e malolo ne kua fakagahuahua e tau loto manamanatu ha tautolu. Ti ko e heigoa e malolo ia?
12. Ti ko e heigoa e malolo kua omoomoi aki e loto manamanatu?
12 Ko e malolo ne fakagahuahua e tau loto manamanatu ha tautolu, ne hagaao a Paulo ki ai, ko e agaga tapu ka ia? Nakai. Ko e matakupu “manako he tau loto ha mutolu” kua eke ke totou fakahako “ko e agaga he tau loto manamanatu ha mutolu.” Kua nakai fai mena ne toka i loto he Tohi Tapu ne vagahau ke he agaga tapu he Atua ko e mena he tagata po ke taha vala he tagata. Ko e kupu “agaga” kua matapatu lahi ke kakano ko e “fafagu,” ka kua fakaaoga foki i loto he Tohi Tapu “ke fakakite e malolo kua taute e tagata ke fakakite e taha aga manamanatu, aga mau he loto manamanatu, po ke logonaaga he loto po ke ke taute e taha mena po ke ke he taha puhala.” (Insight on the Scriptures, Volume 2, lau tohi 1026) Ti ko e “agaga he tau loto” e malolo kua fakalagalaga po ke kamata e omoiaga he tau loto manamanatu ha tautolu, ko e tau aga he tau loto manamanatu mo e manako he aga fakatagata ha tautolu.
13. Ko e ha kua lata e tau agaaga he loto manamanatu ha tautolu ke taute ke fou?
13 Kua eke e tau aga mo e manako he aga pauaki he loto manamanatu nakai mitaki katoatoa ke loto ke he tau mena he tino, he kakano, mo e tau koloa he tino. (Fakamatalaaga 7:20; 1 Korinito 2:14; Kolose 1:21; 2:18) Kua pihia foki kaeke kua tuku kehe he taha e tagata tuai mo e hana tau mahani kelea, ati kaeke kua nakai hiki hana loto manamanatu ne kua aga mukamuka ke agahala, to nakai leva po ke he magaaho fakamui to omoi a ia ke liu ke he tau mena ne tiaki e ia. Nakai kia ko e mena nei ne fa mahani mau ke tupu ke he tau tagata tokologa kua lali, tuga ke fakatai ki ai, ke oti e ula tapaka, inu kava lahi, po ke falu he tau mahani kelea? Kaeke kua nakai taute e lautolu ha laliaga ke fakafou e malolo kua fakalagalaga e tau loto manamanatu ha lautolu, kua teitei tuai ke nakai maeke ke kalo kehe mai he liu tua. Kua lata ni e ha fakafaliuaga moli ke putoia ai e liliuaga katoatoa he loto manamanatu.—Roma 12:2.
14. Kua maeke fefe e malolo fakagahuahua he loto manamanatu ke fakafou?
14 Ti maeke fefe mogoia a taha ke taute e malolo ia ke fou, ke maeke ai ke fakahagahaga e loto manamanatu he taha ke he puhala hako? Ko e kupu fakagahuahua “ka kia fakafou” i loto he tohi Heleni kua talahau ko e tupu he magaaho nei, ati fakailoa ai ko e gahua taute mau. Ti kua pihia he kumikumi tumau ke he Kupu moli he Atua mo e manamanatu fakahokulo ke he hana tau kakano, ato maeke ai e malolo fakagahuahua ke fakafou. Kua talahau he tau saienetisi ki a tautolu kua ha ha he tau uho ulu ha tautolu e tau mena fakailoa kua tuga e tau matakupu hila po ke tau fakamailoga pukepuke kua faifano mai he taha pokopoko kakano neurono ke he taha pokopoko kakano neurono, kua tutaki ke he tau matutakiaga ne ui ko e tau sinapasese. “Ne taute ai e taha vahega fakamau manatuaga he hoko logonaaga he sinapasese he magaaho ka fano loa e fakamailogaaga uta fekau, ti kua toka hifo hana pite,” he talahau mai he tohi The Brain. He magaaho ka liu foki e fakamailogaaga taha ia ke mole atu, kua iloa tuai he hoko logonaaga he pokopoko kakano mo e gahua ke tali mafiti lahi. Ke he magaaho tonu, kua taute he mena nei e fakafifitakiaga he manamanatuaga i loto he tagata. Ke fakatumau a tautolu he uta ki loto e tau fakailoaaga fakaagaga mitaki, kua talaga hake ai tuai e puhala manamanatu fou, mo e taute ai tuai e malolo fakagahuahua fou he tau loto manamanatu ha lautolu.—Filipi 4:8.
‘Tapulu e Tagata Fou’
15. Ke he kakanoaga fe ne fou e tagata fou?
15 Fakahiku aki kua pehe a Paulo: “Mo e tapulu a mutolu ke he tagata fou kua eke ke lata mo e Atua, ke he tututonu mo e mahani mitaki ke fakamoli ai.” (Efeso 4:24) E, kua tui he Kerisiano e tagata fou. Ka kua nakai hagaao e mena “fou” nei ke he magaaho ka ko e fua. Kua pehe e kakano he mena ia, kua nakai fou ha ko e taha faga mena fou. Ka ko e mena fou katoatoa, ko e tagata fou “kua eke ke lata mo e Atua.” Ia Kolose 3:10, kua teitei ke tatai mo e mena ia e vagahau ne fakaaoga e Paulo ne pehe “kua fakafou ke he iloilo ke fakalata ke he fakatai hana kua eke a ia.” To maeke e tagata fou nei ke tupu mai fefe?
16. Ko e ha kua maeke ai ke pehe ko e tagata fou ne “kua eke ke lata mo e Atua”?
16 Ne tufugatia he Atua ko Iehova a laua tokoua ko e tau tagata fakamua, ko Atamu mo Eva, ke he Hana fakatai mo e ke tuga a ia. Ne age ki a laua e tau mahani mo e tau fua fakaagaga kua tuku kehe mai a laua mo e tokoluga mua tua mai he tau tufugatiaaga ko e tau manu. (Kenese 1:26, 27) Pete ni kua fakatomo he totokoaga ha laua e tau tagata oti kana ke he hala mo e nakai mitaki katoatoa, ka ko e tau huli a Atamu a tautolu, ati ha ha agaia e maekeaga ke fakakite e mahani mitaki mo e tau fua fakaagaga. Ti ko e finagalo hanai he Atua ki a lautolu kua fakagahuahua e tua ke he lukutoto ne taute poa, kua lata a lautolu ke uta kehe e tagata tuai mo e olioli “ke he tokanoaaga ha ha he monuina he fanau he Atua.”—Roma 6:6; 8:19-21; Kalatia 5:1, 24.
17. Ko e ha kua mua atu e tau hagahaga he aga fakatagata tututonu mo e mahani fakamoli he tagata fou?
17 Ko e tututonu moli mo e mahani fakamoli e tau fua ne ua ne tuhi fakalahi a Paulo ki ai ko e tau hagahaga fakatagata he tagata fou. Kua pehi foki he mena nei, kua hane fakafou e tagata fou hagaao ke he fakatai Hana ne tufugatia a ia. Kua talahau mai he Salamo 145:17 (NW) ki a tautolu: “Kua tututonu a Iehova ke he tau puhala oti kana hana mo e mahani fakamoli ke he tau gahua oti kana hana.” Mo e kua talahau mai he Fakakiteaga 16:5 (NW) hagaao ki a Iehova: “Ko koe, ko e Taha kua ha he mogonai mo e mai fakamua, ko e Taha ne mahani fakamoli, kua tututonu.” Kua moli, ko e tututonu mo e mahani fakamoli e tau fua ne aoga lahi kaeke ke momoui a tautolu ke tuga ko e tufugatia ke he fakatai he Atua, kua fakaataata mai hana lilifu. Ati kia eke ai a tautolu ke tuga a Sakaria, ko e matua tane a Ioane Papatiso, ne kua omoi he agaga tapu ke fakaheke e Atua he age ke he tau Hana tagata “e monuina ke taute mo e nakai matakutaku e fekafekauaga tapu ki a ia fakalataha mo e mahani fakamoli mo e tututonu.”—Luka 1:74, 75, NW.
“Kia Mahani a Mutolu Tuga e Tau Tagata he Maama”
18. Ne lagomatai fefe e Paulo a tautolu ke kitia moli e tau puhala he lalolagi ke he tuaga moli ha lautolu?
18 Ha kua kitekite fakamatafeiga ke he tau kupu a Paulo ia Efeso 4:17-24, kua loga e tau mena ke manamanatu a tautolu ki ai. I loto he tau kupu 17 ke he 19, kua lagomatai e Paulo a tautolu ke kitia moli e tau puhala he lalolagi ke he tuaga moli ha lautolu. He tiaki e loto matala he Atua mo e fakamao e tau loto ha lautolu ki a ia, kua mumutu kehe ne lautolu ne nonofo agaia i loto he lalolagi a lautolu mai he punaaga moli he moui. Ti ko e mena ne tupu, ha kua nakai fai kakano moli po ke takitakiaga, kua fakahiku ni ha lautolu a tau laliaga ke eke mo tau mena goagoa mo e nakai aoga. Kua hane tomo hifo lahi a lautolu ke he mahani mo e tau mena fakaagaga teao. Oi kua momoko lahi ha e tutuaga ia! Mo e ko e kakano malolo lahi ma tautolu ke mauokafua e loto ke o fano tumau tuga e tau fanau he maama!
19. Ko e heigoa e fakamaloloaga fakahiku ne moua mai e tautolu ia Paulo ke o fano tuga e tau fanau he maama?
19 He mogoia, i loto he tau kupu 20 mo e 21, ne pehi e Paulo kua aoga lahi ke ako fakamakutu e kupu moli ke nakai ni o fakalataha a tautolu mo e kupu moli ka e ke momoui tuga ne taute e Iesu. Ke fakahiku aki, i loto he tau kupu 22 ke he 24, kua tomatoma mai a ia ki a tautolu ke fole kehe e tagata tuai mo e tui e tagata fou—fakahako tika, ke mauokafua. He magaaho taha, kua lata a tautolu ke takitaki e tau hagahaga he aga he tau loto manamanatu ha tautolu ki loto he tau fahi fakaagaga mitaki. Ke mua atu mai he tau mena oti, kua lata a tautolu ke onoono atu ki a Iehova ke lagomatai mai he o fano a tautolu tuga e fanau he maama. “Ha ko e Atua, ko ia ne tala age kia kikila mai e maama he pouli, kua fakakikila mai a ia ke he tau loto ha mautolu, ko e maama ke iloa ai e lilifu he Atua ke he fofoga a Iesu Keriso.”—2 Korinito 4:6.
Manatu Nakai e Koe?
◻ Kua maeke fefe ia tautolu ke ‘ako ke he Keriso’ he vaha nei?
◻ Kua lata he ha e tagata tuai ke tuku kehe fakahakotika?
◻ Ko e heigoa e malolo kua fakagahuahua aki e loto manamanatu, mo e kua fakafou fefe?
◻ Ko e heigoa e tau fua kua fakamailoga e tagata fou?
[Fakatino he lau 26]
Ne pehe a Iesu: “Ko au nai ko e puhala, mo e kupu moli, mo e moui”
[Fakatino he lau 28]
‘Tuku kehe e tagata tuai katoa hana tau mahani’—mo e vale, ita, mahani kelea, tauamuamu, kupu pilo, mo e fakavai.—Kolose 3:8, 9
[Fakatino he lau 29]
“Mo e tapulu a mutolu ke he tagata fou kua eke ke lata mo e Atua, ke he tututonu mo e mahani mitaki ke fakamoli ai.”—Efeso 4:24