Ko e “Isaraela he Atua” mo e “Moto Tagata Tokologa”

“Ti kitia ai e au, kitiala, ko e moto tagata tokologa, kua nakai maeke ia taha ke totou.”​—FAKAKITEAGA 7:9.

1-3. (a) Ko e heigoa e amaamanakiaga lilifu ue atu he lagi ne ha ha he tau Kerisiano fakauku? (e) Ne lali fefe a Satani ke moumou e fakapotopotoaga he senetenari fakamua? (i) Ko e heigoa ne hoko he tau 1919 ne fakakite mai ko e kaumahala e tau laliaga a Satani ke fakakelea e fakapotopotoaga Kerisiano fakauku?

KO E kamataaga he “Isaraela he Atua” he tau 33 V.N., ko e lakaaga lahi mahaki ke he gahuahuaaga he finagalo a Iehova. (Kalatia 6:16) Kua ha ha he tau faoa fakauku hana e amaamanakiaga ke eke mo tau mena momoui agaga ne nakai maeke ke mamate mo e ke pule fakalataha mo Keriso he Kautu he lagi he Atua. (1 Korinito 15:50, 53, 54) He tuaga ia kua fai vala lahi a lautolu ke he fakatapuaga he higoa a Iehova mo e ke pepela e ulu he Fi lahi mahaki, ko Satani ko e Tiapolo. (Kenese 3:15; Roma 16:20) Kua nakai ofomate ai he fakamakamaka a Satani he taute oti e tau mena he malolo hana ke fakaotioti e fakapotopotoaga fou nei, he favale ki ai mo e he lali ke fakakelea ai!​—2 Timoteo 2:18; Iuta 4; Fakakiteaga 2:10.

² He magaaho ne moui agaia e tau aposetolo, kua nakai maeke a Satani ke kautu. Ka e he mole he mamate a lautolu, kua tupu tolomaki lahi e tiaki taofiaga mo e nakai fai taofi. Ati eke ai fakamui, ke he tau mata he tau tagata, ko e fakapotopotoaga Kerisiano mea ne fakatu e Iesu kua eke tuai ke kelea he magaaho ne tamai e Satani e tau fakaakoaga fakalotu muikau ne tiaki taofiaga ne kua iloa lahi he vaha nei ko Kerisitenitome. (2 Tesalonia 2:3-8) Ka e pete ni, mena moui tumau e lotu Kerisiano moli.​—Mataio 28:20.

³ Kua talahau tuai e Iesu, mai he hana tala fakatai ke he tau saito mo e tau titania, ko e to fai magaaho ka tutupu fakalataha e tau Kerisiano moli mo e “tau titania,” po ke tau Kerisiano fakavai; mo e kua hoko moli e mena nei. Ka e pehe foki a ia, ko e to liu ai he vaha he tau aho fakamui, ke kitia e ‘fanau he kautu’ ko e tu kehe mai he “tau titania.” (Mataio 13:36-43) Ti hoko moli foki e mena nei. He tau 1919, ne o kehe mai e tau Kerisiano moli ne fakauku he fakatupa ki a Papelonia. Kua mailoga he Atua a lautolu “ko e fekafekau fakamoli mo e loto matala,” mo e kamata ai a lautolu mo e loto toa ke fakamatala e tala mitaki he Kautu. (Mataio 24:14, 45-47; Fakakiteaga 18:4) Kua teitei oti a lautolu i ai ko e tau Tagata Motu Kehe; ka e kakano he ha ha ia lautolu e tua ha Aperahamo, kua kitia moli ai ko e “tau tama a Aperahamo” a lautolu. Ko e tau faoa he “Isaraela he Atua” a lautolu.​—Kalatia 3:7, 26-29.

Ko e “Moto Tagata Tokologa”

4. Ko e heigoa e matakau he tau Kerisiano ne kua mua atu he kitia he atu tau 1930?

⁴ Ke kamata aki, ko lautolu ne talia e fakamatalaaga he tau Kerisiano fakauku nei kua eke foki a lautolu ko e tau Isaraela fakaagaga, ko lautolu ne toe agaia he 144,000, ne ha ha ai e amaamanakiaga ke he lagi. (Fakakiteaga 12:17) Ka e pete ni, mua atu he atu tau he 1930, kua kitia lahi e taha matakau foki. Kua fakakite mai moli ko lautolu nei ko e tau “mamoe kehe” he tala fakatai ke he tau fuifui mamoe. (Ioane 10:16) Ko e tau tutaki a Keriso a lautolu ne ha ha ai e amaamanakiaga ke moui tukulagi he lalolagi parataiso. Ko e fanau fakaagaga a lautolu, kaeke ke vagahau fakatai, ko e tau Kerisiano fakauku. (Isaia 59:21; 66:22; fakatatai 1 Korinito 4:15, 16.) Kua mailoga e lautolu ko e fakapotopotoaga he tau Kerisiano fakauku ko e fekafekau fakamoli mo e loto matala, mo e tuga ha lautolu a tau matakainaga fakauku, kua hokulo lahi ha lautolu a fakaalofa ki a Iehova, tua ke he poa a Iesu, makutu lahi ke fakaheke e Atua, mo e manako lahi ke matematekelea ma e tututonu.

5. Kua eke fefe e tuaga he tau mamoe kehe ke maama mitaki fakahaga?

⁵ He magaaho fakamua ne nakai maama mitaki e tuaga he tau mamoe kehe nei, ka e he mole e tau magaaho, kua eke e tau mena ke mahino mai. He tau 1932 kua fakamafana atu ke he tau Kerisiano fakauku ke ole fakamakamaka ke he tau mamoe kehe ke gahua auloa he gahua fakamatala​—ko e mena kua fita he tokologa e tau mamoe kehe he taute. He tau 1934 kua fakamafana atu ke he tau mamoe kehe ke taute e papatiso ke he vai. He tau 1935 kua fakakite mai moli a lautolu ko e “moto tagata tokologa” ia Fakakiteaga he Fki veveheaga 7. He tau 1938 kua uiina a lautolu ke fakalataha atu ke he Fakamanatuaga he matulei a Iesu Keriso ke onoono. He tau 1950 kua iloa ai ko e tau tagata tane motua ia lautolu ko e “tau iki” ne eke ko e “fakamumuliaga mai he matagi, mo e mena ke malu ai ka to e afa.” (Salamo 45:16; Isaia 32:1, 2) He tau 1953, ko e fakatokatokaaga he Atua he lalolagi​—ne kua eke ko e vala lahi mahaki e tau mamoe kehe he magaaho ia​—kua kitia ai ko e alito he kaufakalatahaaga he lalolagi ka nonofo ai he lalolagi fou. He tau 1985 kua maama ai kakano he fakave ke he poa lukutoto a Iesu, kua tututonu ai e tau mamoe kehe ko e tau kapitiga he Atua mo e amaamanaki ke hao mai i Amaketo.

6. Ko e heigoa e tau tutuaga nakai katoatoa ha lautolu ne fakauku mo e tau mamoe kehe he vaha nei, ti takitaki mai e tau huhu fe?

⁶ Ka e he magaaho nei, he vala fakahikuhiku nai he “tau aho fakamui,” kua tokologa lahi mahaki a lautolu he 144,000 kua mamate mo e kua moua ai ha lautolu a palepale he lagi. (2 Timoteo 3:1; Fakakiteaga 6:9-11; 14:13) Ko e tau Kerisiano ne ha ha ai e amaamanakiaga ke he lalolagi ne taute lahi he magaaho nei e gahua fakamatala he tala mitaki, mo e ki a lautolu ko e monuina na ia ke lagomatai e tau matakainaga fakauku a Iesu ke he mena nei. (Mataio 25:40) Ka e pete ni, ko lautolu nei ne fakauku ko e fekafekau fakamoli mo e loto matala ne kua puhala mai e tau mena kai fakaagaga he tau aho fakamui nei. Ko e heigoa mogoia e tutuaga he tau mamoe kehe he magaaho ka moua oti e lautolu ne fakauku ha lautolu a palepale he lagi? Ko e heigoa mogoia ka taute ma e tau mamoe kehe? Ko e kumikumiaga fakaku ki a Isaraela i tuai ka lagomatai a tautolu ke tali e tau huhu ia.

Ko e Faga “Kautu he Tau Ekepoa”

7, 8. Mena lahi fefe e kautu ekepoa mo e motu tapu a Isaraela i tuai i lalo he maveheaga he Matafakatufono?

⁷ He magaaho ne fifili e Iehova a Isaraela mo hana motu uho, ne taute e ia e maveheaga mo lautolu he pehe: “Hanai, kaeke ke fanogonogo fakamakutu a mutolu ke he haku tau kupu mo e omaoma ke he haku a maveheaga, ti eke ni a mutolu mo koloa uho maku, ke mua ke he tau motu oti, ha ko e haku ni e lalolagi oti. To eke ni a mutolu maku mo kautu he tau ekepoa, mo e motu tapu.” (Esoto 19:5, 6) Ko Isaraela ko e tau tagata uho a Iehova kakano he fakave ke he maveheaga he Matafakatufono. Ka e maeke fefe mogoia, e maveheaga ne putoia e kautu he tau ekepoa mo e motu tapu ke fakakatoatoa?

⁸ He magaaho ne mahani fakamoli a Isaraela, kua mailoga e pule katoatoa a Iehova mo e talia ko ia ha lautolu a Patuiki. (Isaia 33:22) Ti ko e kautu a lautolu. Ka e tuga he fakakite mai fakamui, ko e maveheaga ke he “kautu” kua mua atu mai e kakano he mena ia. Ke lafi ki ai, ka omaoma a lautolu ke he Matafakatufono a Iehova, kua mea a lautolu, kua vevehe kehe mai he tau motu ne viko takai ia lautolu. Ko e motu tapu a lautolu. (Teutaronome 7:5, 6) Ko lautolu kia e kautu he tau ekepoa? Kua tuku kehe pauaki e magafaoa a Levi i Isaraela ma e fekafekauaga he faituga, mo e ha ha i loto he magafaoa ia e kau ekepoa Levi. He magaaho ne fakatu hake e Matafakatufono mai ia Mose, kua uta e tau tagata tane Levi ke tautui aki e tau uluaki he tau magafaoa oti kana nakai mai ia Levi.a (Esoto 22:29; Numera 3:11-16, 40-51) Ti ke he vagahau fakatai, ko e tau magafaoa oti i Isaraela, kua fai hukui ne taute e fekafekauaga he faituga. Ko e mena tata lahi a nei ne kua eke e motu mo faoa ekepoa. Ka e pete ni, ko e tau hukui ha Iehova a lautolu ke he tau motu. Ko e ha tagata motu kehe ne loto ke tapuaki ke he Atua moli kua lata na lautolu ke fakalataha mo Isaraela.​—2 Nofoaga he Tau Patuiki 6:32, 33; Isaia 60:10.

9. Ko e heigoa ne omoi a Iehova ke tiaki e kautu he fahi tokelau a Isaraela ke ‘nakai eke mo ekepoa kia ia’?

⁹ He mole e mate a Solomona, ne vevehe ua e tau tagata he Atua ke he motu tokelau a Isaraela i lalo he Patuiki ko Ierepoamo mo e motu he fahi toga a Iuta i lalo he Patuiki ko Rehopoamo. Ha ko e faituga, ko e matakavi uho he tapuaki, ko e mena ha ha he fahi a Iuta, ne fakatu e Ierepoamo e taha vahega tapuaki holifono he taute e tau tupua povi he fahi he motu hana. Ke lafi ki ai, ne “ta e ia e tau fale ke he tau mena tokoluga; ti kotofa e ia falu mai he motu oti ke eke mo tau ekepoa, nakai ko e fanau a Levi a lautolu.” (1 Tau Patuiki 12:31) Kua veli lahi e motu he fahi tokelau ke he tapuaki fakavai he magaaho ne toka he Patuiki ko Ahapo hana hoana motu kehe, ko Iesepela, ke fakatu e tapuakiaga ki a Paala he motu. Ati hoko fakamui, ne fakailoa e Iehova e fakafiliaga ke he kautu totoko. He puhala mai ia Hosea, ne pehe a ia: “Kua fakaoti haku a motu he nakai fai iloilo a lautolu, ko koe foki kua tiaki e iloilo, ko e mena ia kua tiaki ai e au a koe, nakai eke a koe mo ekepoa kia au.” (Hosea 4:6) Kua nakai leva ai he mole, ne holoholo kehe he tau Asuria e kautu he fahi tokelau a Isaraela.

10. Kua eke fefe e kautu he fahi toga ko Iuta, he magaaho ne mahani fakamoli, ke hukui a Iehova ke he tau motu?

¹⁰ Ka e kua e motu he fahi toga, ko Iuta? He tau aho a Hesekia, ne pehe a Iehova ki a lautolu mai ia Isaia: “Ko e haku a tau fakamoli a mutolu, mo e haku a tau fekafekau ne fifili e au . . . Ne eke e au e motu nai māku; to talahau ai e lautolu haku a fakahekeaga.” (Isaia 43:10, 21; 44:21) He magaaho ka mahani fakamoli, kua eke e kautu he fahi lalo ke tukuogo ke he tau motu e lilifu ue atu a Iehova mo e futiaki mai a lautolu ne loto hakohako ke tapuaki ki a ia he hana faituga mo e ke fekafekau e kau ekepoa Levi moli ki a lautolu.

Tau Tagata Motu Kehe i Isaraela

11, 12. Talahau mai e tau higoa he falu tagata motu kehe ne o mai ke fekafekau ki a Iehova fakalataha mo Isaraela.

¹¹ Ma e tau tagata motu kehe ne talia e fakailoaaga nei ne fakapuloa ke he motu katoa, kua taute ai e tau mena ma lautolu i loto he Matafakatufono ne puhala mai ia Mose​—ne ko e Mitiana e hoana hana, ko Sipora. Ko e “tau tagata kehe tokologa,” nakai ko e tau Isaraela ne o kehe mai i Aikupito mo Isaraela mena ha ha i ai foki he magaaho ne fakatoka mai e Matafakatufono. (Esoto 2:16-22; 12:38; Numera 11:4) Kua fakahao a Raava mo e hana magafaoa i Ieriko mo e he magaaho fakamui kua talia ke he fakapotopotoaga Iutaia. (Iosua 6:23-25) Kua nakai leva, ne taute he tau Kipeona e mafola mo e tau Isaraela ti kua kotofa ai ke he tau matafekau he faituga.​—Iosua 9:3-27; kikite foki 1 Tau Patuiki 8:41-43; Eseta 8:17.

¹² Ati hoko ai fakahaga, ke fekafekau e tau tagata motu kehe he tau tutuaga tokoluga. Ko Uria ko e tagata Heti, ko e tane a Patesepa, ne eke ko e taha he “tau tagata malolo” a Tavita, tuga foki a Seleko ko e tagata Amoni. (1 Nofoaga he Tau Patuiki 11:26, 39, 41; 2 Samuela 11:3, 4) Ko Epetameleka, ko e Aitiope, ne fekafekau he fale he patuiki mo e maeke ke hoko atu ke he patuiki. (Ieremia 38:7-9) He mole he liliu mai a Isaraela he fakapaea ki Papelonia, kua age fakalahi e tau matagahua ke he tau Netini nakai ko e tau tagata Isaraela ke lagomatai e tau ekepoa. (Esera 7:24) Ha kua onoono ai ke he tokologa he tau tagata motu kehe po ke tau tagata kehe mahani fakamoli nei, ne nonofo he motu, ko e atagia mai ia lautolu e moto tagata tokologa he vaha nei, ti kua fulufuluola lahi ai ha lautolu a tutuaga ki a tautolu.

13, 14. (a) Ko e heigoa e tau monuina mo e tau matagahua he tau tagata liliuina i Isaraela? (e) Kua lata fefe e tau Isaraela ke onoono ke he tau tagata liliuina ne mahani fakamoli?

¹³ Ko e tau tagata liliuina a lautolu ia, ko e tau tagata tukulele ne tapuaki ki a Iehova i lalo he Matafakatufono mai ia Mose ne kua vevehe kehe mai he tau motu ke fakalataha mo e tau Isaraela. (Levitika 24:22) Kua foaki e lautolu e tau poa, fakamamao mai he tapuaki fakavai, mo e fakamamao mai he toto, tuga ni ne taute he tau Isaraela. (Levitika 17:10-14; 20:2) Kua lagomatai a lautolu ke talaga e faituga a Solomona mo e fakalataha ke liuaki mai e tapuaki moli i lalo he Patuiki ko Asa mo e Patuiki ko Hesekia. (1 Nofoaga he Tau Patuiki 22:2; 2 Nofoaga he Tau Patuiki 15:8-14; 30:25) He magaaho ne fakaaoga e Peteru e kei fakamua he Kautu ia Penetekoso he tau 33 V.N., kua logona he “tau tagata Iutaia mo e faoa kehe” hana tau kupu. Ti kua liga, ko e tau tagata liliuina e falu he tolu afe tagata ne papatiso he aho ia. (Gahua 2:10, 41) Kua nakai leva he mole ai, ne papatiso e Filipi e tagata Aitiope liliuina​—fakamua foki ato fakaaoga e Peteru e kei fakahiku he Kautu ki a Konelio mo e hana magafaoa. (Mataio 16:19; Gahua 8:26-40; 10:30-48) Kua maaliali ai, ko e tau tagata liliuina kua nakai onoono ki a lautolu ko e tau Tagata Motu Kehe.

¹⁴ Ka e pete ni, ko e tuaga he tagata liliuina he motu a Isaraela kua nakai tuga he tau tagata ne fanau mai ko e tau Isaraela. Nakai fekafekau ekepoa e tau tagata liliuina, mo e nakai fai hukui ha lautolu a tau tama tane uluaki he kau ekepoa Levi.b Mo e nakai fai tufaaga kelekele e tau tagata liliuina i Isaraela. Ka e eke agaia ni, ke poaki atu ke he tau Isaraela ke fakaalofa ke he tau tagata liliuina ne mahani fakamoli mo e ke onoono ki a lautolu ko e tau matakainaga.​—Levitika 19:33, 34.

Ko e Motu Fakaagaga

15. Ko e heigoa e fua he magaaho ne nakai talia e tau Isaraela he tino ke talia e Mesia?

¹⁵ Ko e mena talaga e Matafakatufono ke mau tumau e mea a Isaraela, ke vevehe kehe mai he tau motu ne takai viko ia lautolu. Ka e taha foki e kakano ne aoga ai. Kua tohia he aposetolo ko Paulo: “Kua eke e fakatufono mo leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso, kia talahaua tututonu ai a tautolu ke he tua.” (Kalatia 3:24) Kua tokihala ai, he tokologa e tau Isaraela ne kaumahala ke takitaki he Matafakatufono ki a Keriso. (Mataio 23:15; Ioane 1:11) Ti kua tiaki ai he Atua ko Iehova e motu mo e ­taute ai a “Isaraela he Atua” ke fanau mai. Ke lafi ki ai, ne tuku atu e ia ke he tau tagata nakai ko e tau Iutaia e uiina ke eke mo tau tagata katoatoa he Isaraela fou nei. (Kalatia 3:28; 6:16) Ko e motu fou nei ne mavehe mai e Iehova ia Esoto 19:5, 6 kua hagaao ke he kau ekepoa patuiki mo e hana fakakatoatoaaga fakahiku kua ofoofogia lahi. Fefe?

16, 17. Ke he kakano fe ne kua eke e tau Kerisiano fakauku he lalolagi “ko e tau patuiki”? ko e “tau ekepoa”?

¹⁶ Ne fatiaki mai e Peteru a Esoto 19:6 he magaaho ne tohi a ia ke he tau Kerisiano fakauku he vaha hana: “Ka ko mutolu, ko e hau fifili a mutolu, ko e tau patuiki mo e tau ekepoa, ko e motu tapu, mo e motu kua moua māna.” (1 Peteru 2:9) Ko e heigoa e kakano he mena nei? Ko e tau patuiki kia e tau Kerisiano fakauku he lalolagi? Nakai, ko e he vaha i mua e tuaga patuiki ha lautolu. (1 Korinito 4:8) Ka e pete ni, “ko e tau patuiki” ke he kakano ko e fifili a lautolu ma e monuina he tau patuiki he vaha i mua. Kua eke foki a lautolu he magaaho nei ko e motu i lalo he patuiki, ko Iesu, ne kotofa he Pule Katoatoa Lahi Mahaki, ko e Atua ko Iehova. Kua tohia e Paulo: “Ko [Iehova] kua laveaki a tautolu mai he pule he pouli, ti ta mai a tautolu ke he kautu he hana Tama fakahele.”​—Kolose 1:13.

¹⁷ Ko e kau ekepoa kia e tau Kerisiano fakauku he lalolagi? Ke he taha kakano, e. Ha ko e fakapotopotoaga, kua fekafekau ekepoa moli a lautolu. Ne fakamaama mai e Peteru e mena nei he magaaho ne pehe a ia: “Ko mutolu foki . . . ati hake a mutolu tuga e tau maka momoui, ko e fale kua lata mo e agaga, ko e tau ekepoa kua tapu.” (1 Peteru 2:5; 1 Korinito 3:16) He vaha nei, ko lautolu ne toe he kau Kerisiano fakauku ko e “fekafekau fakamoli mo e loto matala,” ko e halavai ma e tufatufa he tau mena kai fakaagaga. (Mataio 24:45-47) Ke tuga e mena ne tupu i Isaraela i tuai, ko e ha tagata ne manako ke tapuaki ki a Iehova kua lata a ia ke taute pihia he fakalataha mo e tau Kerisiano fakauku nei.

18. Ha ko e kau ekepoa, ko e heigoa e matagahua fakamua he fakapotopotoaga Kerisiano fakauku he lalolagi?

¹⁸ Ko e taha mena foki, kua uta kehe he tau Kerisiano fakauku mai ia Isaraela e monuina he gahua fakamoliaga ke he mua ue atu a Iehova ke he tau motu. Kua fakakite mai he laulahi he tala ko e magaaho ne ui e Peteru e tau Kerisiano fakauku ko e kau ekepoa patuiki, ko e gahua fakamatala ne toka he loto hana. Kua moli, ne lafi ua e ia ke he taha e fatiakiaga kupu he maveheaga a Iehova ia Esoto 19:6 mo e Hana tau kupu ki a Isaraela ia Isaia 43:21 he magaaho ne pehe a ia: “Ko mutolu . . . ko e tau patuiki mo e tau ekepoa, . . . kia fakakite atu e mutolu e mitaki hana ne ui a mutolu ke o mai he pouli ke he hana maama ke ofo lahi ai.” (1 Peteru 2:9) Ke felauaki mo e mena nei, ne vagahau a Paulo hagaao ke he tukuogoaga ke he tau mena ne mahomo ue atu e mitaki a Iehova, ko e poa he faituga. Kua tohia e ia: “Kia uta mau e tautolu e poa fakaheke ke he Atua [mai ia Iesu] ni, ko e fua haia he tau laugutu ha lautolu, kua fakaaue atu ke he hana higoa.”​—Heperu 13:15.

Ko e Fakakatoatoaaga ke he Lagi

19. Ko e heigoa e fakakatoatoaaga fakahiku homo ue atu he maveheaga ko e to eke a Isaraela ko e kautu he tau ekepoa?

¹⁹ Ka e pete ni, to hoko e fakakatoatoaaga lilifu ue atu a Esoto 19:5, 6. He tohi a Fakakiteaga, kua logona he aposetolo ko Ioane e tau mena momoui he lagi ne fakahagaao e kupu tohiaga tapu nei he fakaheke a lautolu ki a Iesu ne liu tu mai: “Ha ko e mena ne keli a koe, ti fakafua foki e koe a mautolu ma e Atua ke he toto hau, mai he tau magafaoa oti, mo e tau vagahau kehekehe, mo e tau motu, katoa mo e atu motu; Kua eke foki e koe a mautolu mo tau patuiki, mo tau ekepoa ke he Atua ha mautolu; kua eke foki a mautolu mo tau patuiki ke he lalolagi.” (Fakakiteaga 5:9, 10) Ko e hana kakano fakahiku mogoia, ko e kau ekepoa patuiki ko e Kautu he lagi he Atua haia, ko e pule malolo ne kua fakaako mai e Iesu ki a tautolu ke liogi. (Luka 11:2) Ko e tau Kerisiano fakauku oti kana he 144,000 ne fakauka ke mahani fakamoli ke he fakaotiaga, ka fai vala he fakatokatokaaga he Kautu ia. (Fakakiteaga 20:4, 6) Ko e fakakatoatoaaga ofoofogia lahi ha a ia he maveheaga ne taute he vaha i tuai ne puhala mai ia Mose!

20. Ko e heigoa e huhu ne nakaila tali?

²⁰ Ko e heigoa he tau mena oti nei ke taute mo e tutuaga he moto tagata tokologa mo e ha lautolu a vaha i mua he magaaho ka moua he tau fakauku oti kana ha lautolu a tufaaga ofoofogia lahi? To kitia maaliali ai e mena nei he tala fakahiku he fufuta tala nei.

[Tau Matahui Tala]

Maeke Nakai Ia Koe ke Fakamaama?

◻ Kua eke fefe e tuaga he tau mamoe kehe ke tupu tolomaki ke maama mitaki ki ai?

◻ Ko e ha ne tiaki e Iehova e kautu he fahi tokelau a Isaraela mai he fekafekau ekepoa ki a ia?

◻ He magaaho ne mahani fakamoli, ko e heigoa e tuaga a Iuta ki mua he tau motu?

◻ Ko e heigoa e tutuaga he tau tagata liliuina ne mahani fakamoli i Isaraela?

◻ Eke fefe e fakapotopotoaga fakauku ke fekafekau ko e kautu he tau ekepoa?

[Fakatino he lau 23]

Ha ko e kau ekepoa patuiki, kua tukuogo he tau Kerisiano fakauku e lilifu ue atu a Iehova ke he lalolagi

[Fakatino he lau 24]

Ko e fakakatoatoaaga fakahiku a Esoto 19:6 ko e Kautu