Hau a Moui—Ko e Heigoa e Kakano?
“Ne takitaki foki au mo e iloilo he haku loto . . . ato kitia e au e mena mitaki ke eke ai he tau tagata . . . he tau aho oti kua momoui ai a lautolu.”—FAKAMATALAAGA 2:3.
1, 2. Ko e ha ne nakai hepe ai ke fai fiafiaaga fakalatalata ke he tagata ni?
NAKAI kia moli kua fiafia ni a koe kia koe ni? Ko e mena na pihia ni a ia. Ati kai ai a tautolu he tau aho takitaha, momohe a tautolu he magaaho ka mategugu ai, mo e manako a tautolu ke ha ha mo e tau kapitiga mo e tau fakahelehele. He falu magaaho ne pele a tautolu, kakau, po ke taute falu mena ne fiafia a tautolu ki ai, kua fakakite ai e fiafia fakalatalata ki a tautolu ni.
2 Ko e fiafia pihia ki a ia ni kua felautatai ai mo e mena ne omoi he Atua a Solomona ke tohi: “Nakai fai mena mitaki ke he tagata, ka kia kai ai e ia mo e inu, mo e fakafiafia hana loto ke he tau mena mitaki he hana tau gahua.” Fakave ai ke he hana a iloaaga, ne fakaholo atu a Solomona: “Ne kitia foki e au e mena na mai he lima he Atua haia. Ha ko hai kua mua kia au nai, he maeke ke kai mena a ia, mo e maeke ke eke e tau mena ne loto ki ai a ia?”—Fakamatalaaga 2:24, 25.
3. Ko e heigoa e tau huhu halahu ne moua he tokologa ke nakai fai tali?
3 Ka kua iloa e koe kua mua atu e moui ke he kai, inu, mohe, mo e taute falu mena mitaki. Kua ha ha ia tautolu e tau mamahi, tau mena fakaita, mo e tau tupetupeaga. Ti tuga ko e lavelave lahi a tautolu ke manamanatu ke he kakano he ha tautolu a moui. Nakai kia na pihia a koe? Ko Vermont Royster, ko e etitoa fakamua he The Wall Street Journal, he mole e mailoga ai ha tautolu a iloilo mo e tau makaka holo ki mua, ne tohia: “Hanei e mena fulufuluola. He kumikumiaga he tagata ho ko ia ni, ke he hana a tau tuaga, ke he hana a nofoaga he lalolagi katoa, ko e mena mamao lahi a tautolu mai he magaaho he kamataaga. Kua toka agaia a tautolu mo e tau huhu, ko hai a tautolu mo e ko e ha ne momoui ai a tautolu mo e o ki fe a tautolu.”
4. Ko e ha kua lata ia tautolu takitokotaha ke manako ke maeke ke tali e tau huhu ne putoia ki ai a tautolu?
4 To tali fefe e koe e tau huhu: Ko hai a tautolu? Ko e ha ne ha ha a tautolu hinei? Mo e ko e o ki fe a tautolu? Ia Iulai ne mole, ne mate a Mr. Royster. Manatu nakai a koe kua moua tuai e ia he mogoia e tau tali mauokafua? Kua lata lahi ke huhu, Kua fai puhala nakai ke maeke ia koe ke taute pihia? Mo e maeke fefe he mena nei ke lagomatai a koe ke moua e moui fiafia mo e kakano lahi mahaki? Kia o mai a a tautolu ke kikite ki ai.
Ko e Punaaga ne Mua he Lotomatala
5. Ko e ha kua lata ia tautolu ke onoono atu ke he Atua he magaaho ka kumi e tautolu e lotomatala ke he tau huhu hagaao ke he kakano he moui?
5 Kaeke ke kumi e tautolu ho ko tautolu ni e kakano he ha tautolu a moui, liga to tote ni po ke nakai kautu a tautolu, tuga ne kua moli ke he tokologa he tau tagata tane mo e fifine, pihia foki a lautolu ne lahi e fakaakoaga tokoluga mo e iloaaga. Ka e kua nakai toka a tautolu ho ko tautolu ni. Nukua foaki mai he ha tautolu a Tufuga e lagomatai. Kaeke ke manamanatu a koe ki ai, nakai kia ko ia ko e Punaaga mua ue atu he lotomatala, kua “mai i tuai tigahau, to hoko ke he tukulagi” mo e ha ha i ai e iloiloaga katoatoa he lalolagi mo e lagi katoatoa mo e he fakamauaga tala tuai? (Salamo 90:1, 2) Na tufugatia e ia e tau tagata ti kua mailoga e ia e tau mena iloa oti pito he tagata, ti ko Ia ka lata ia tautolu ke onoono ki ai ma e lotomatala, nakai ke he tau tagata nakai mitaki katoatoa, mo e ha lautolu a tau iloilo mo e tau kitiaaga fakakaupa.—Salamo 14:1-3; Roma 3:10-12.
6. (a) Kua foaki mai fefe he Tufuga e lotomatala kua lata? (e) Kua putoia fefe a Solomona?
6 He nakai amanaki a tautolu ke fanafana mai he Tufuga ke he tau pu teliga ha tautolu e fakakiteaga ke he kakano he moui, kua foaki mai e ia e punaaga he lotomatala—ko e hana Kupu omoomoi he agaga. (Salamo 32:8; 111:10) Ko e tohi he Fakamatalaaga kua mahomo atu e uho ke he mena nei. Ne fakaohooho he Atua e tagata ne tohia ai, ti ko e mena ia “kua mua ni e iloilo a Solomona ke he iloilo he tau tagata oti ke he fahi uta.” (1 Tau Patuiki 3:6-12; 4:30-34) Ko e “iloilo a Solomona” kua nava lahi ki ai e pule kautu ahiahi ati talahau ai a ia kua nakai totoku ai e taha vala ti ko lautolu ne fanogonogo ke he iloilo ha Solomona ka fiafia moli.a (1 Tau Patuiki 10:4-8) Kua maeke foki ia tautolu ke moua e lotomatala mo e fiafia mai he pulotu faka-Atua ne foaki mai he ha tautolu a Tufuga he puhala mai ia Solomona.
7. (a) Ko e heigoa ne fakahiku mai e Solomona hagaao ke he loga he tau gahua i lalo he lagi? (e) Ko e heigoa ne fakakite mai he fuafuaaga moli ha Solomona?
7 Na fakaata mai he Fakamatalaaga e pulotu foaki he Atua, ne kua lauia ai e loto mo e uho ulu ha Solomona. Ha kua ha ha ai e magaaho, tau koloa, mo e lotomatala ke taute pihia, ne kumi e Solomona “e tau mena oti [ne] kua eke i lalo he lagi.” Ne kitia e ia e laulahi ‘ko e tau mena fakateaga ni haia, mo e kai ai e matagi,’ ko e fifiliaga fakaohooho a ia ne kua lata ia tautolu ke mauloto he magaaho ka manamanatu hagaao ke he ha tautolu a kakano he moui. (Fakamatalaaga 1:13, 14, 16) Kua vagahau fakahako mo e moli mai a Solomona. Ke fakatai ki ai, kia manamanatu atu ke he tau kupu hana ne moua he Fakamatalaaga 1:15, 18. Na iloa e koe ke he tau senetenari loga kua fakatu he tau tagata e tau faga fakatufono kehekehe, mo e he falu a magaaho kua lali fakamoli ai ke uta kehe e tau mena vihi mo e ke fakalaukauka aki e tau momoui he tau tagata. Kua fai, nakai, ne kua fakahako moli e tau mena ‘keukeu’ he fakatokaaga nakai mitaki katoatoa nei? Ti kua liga he kitia e koe, ko e mahomo atu he iloilo he tagata, kua matakite lahi ia ia ke mailoga kua nakai fakaai ke fakahakohako katoatoa e tau mena he moui ku nei. Kua ta mai he mataala pihia e fakagoagoa ulu ke he tokologa, ka e nakai pihia ki a tautolu.
8. Ko e heigoa e tau fakatokaaga ne kua leva he kitia?
8 Ko e taha mena foki ke manamanatu ki ai ko e fakatokaaga holo tumau ne lauia ai a tautolu, tuga e hakeaga mo e toaga he la po ke tau oaga he matagi mo e vai. Nukua ha ha i ai e tau mena ia he vaha ha Mose, Solomona, Napoléon, mo e ha tautolu a tau matua tupuna tane tuai. Ti kua tumau ai ke pihia. Tatai foki, “kua mole atu taha hau, ti hau ai taha hau.” (Fakamatalaaga 1:4-7) Mai he kitekiteaga he tagata, nakai lahi e mena ne kehe. Ko e tau tagata mai i tuai tigahau mo e he vaha fou nei kua tatai ni e tau gahuahuaaga, tau amaamanakiaga, tau foliaga, mo e tau mouaaga. Pete ni kaeke ke he puhala he tau tagata, kua moua he falu takitokotaha e higoa talahaua po ke kua mua atu e fuluola po ke iloilo, ka e ko fe e tagata ia he mogonei? Kua mate mo e liga kua nimo tuai. Nakai ko e mena fakahopoate a ia. Tokologa e tau tagata ne nakai fakaai ke talahau e tau higoa he matua tupuna tuai ha lautolu po ke talahau e matakavi ne fanau mo e tanu ai a lautolu. Kua kitia ai e koe ko e ha ne mailoga moli ai e Solomona e fakateaga he tau tauteuteaga mo e tau laliaga he tagata.—Fakamatalaaga 1:9-11.
9. Maeke fefe ke lagomatai mai ki a tautolu ka moua e lotomatala moli ke he tuaga he tagata?
9 He nakai fakaita ki a tautolu, ko e lotomatala faka-Atua nei ki loto he tuaga he tagata ke ha ha ai e lauia mitaki, ke omoi ai a tautolu ke kalo mai he fakalataha e tau koloa hepe ke he tau foliaga po ke tau tutuliaga ka nakai leva to galo mo e nimo. Kua lata he mena ia ke lagomatai a tautolu ke fuafua e tau mena ne moua e tautolu he moui mo e tau mena ne lali a tautolu ke taute. Ke fakatai, he nakai eke mo tau tagata fakatikai ne ia a ia, kua maeke ia tautolu ke moua e olioli he kai mo e inu fakalatalata. (Fakamatalaaga 2:24) Mo e, ka kitia ai e tautolu, kua hokotia atu a Solomona ke he fakahikuaga kua moli lahi mo e mitaki e onoonoaga. Ke fakaku, ko e lata ia tautolu ke hokulo e loto fakaaue ha tautolu a fakafetuiaga mo e ha tautolu a Tufuga, ne kua maeke ke lagomatai a tautolu ke moua e fiafia tukumalagi mo e mauokafua he vaha anoiha. Ne peehi mai a Solomona: “Kia fanogonogo a a tautolu ke he fakahikuaga he tau mena oti ia, Kia matakutaku a ke he Atua, mo e omaoma ke he hana tau fakatufono; ha ko e mena ia kua lata ke eke he tau tagata oti kana.”—Fakamatalaaga 12:13.
Ko e Kakano ka Kitekite Atu ke he Fakatokaaga he Moui
10. Ke he puhala fe ne fakatatai e Solomona e tau manu mo e tau tagata?
10 Ko e pulotu faka-Atua ne fakaata mai he Fakamatalaaga kua maeke ke lagomatai atu taha a tautolu ka manamanatu ke he kakano he moui. Ke fefe a ia? Ke he mena ia kua fakamahino moli ha Solomona a onoonoaga ke he falu he tau fakamoliaga ne liga lavea ni a tautolu ke manamanatu ki ai. Taha ne putoia ai e fakatataiaga he vahaloto he tau tagata mo e tau manu huifa. Ne fakatatai e Iesu hana a tau tutaki ke he tau mamoe, ka e kua nakai fa fiafia e tau tagata ka fakatatai atu ke he tau manu. (Ioane 10:11-16) Ka e tumau agaia a Solomona ke fakakite e falu he tau mena tutupu maaliali: “Ke kamatamata ai he Atua [e tau tama he tau tagata], kia kitia, ai e lautolu, kua lata a lautolu mo e tau manu. Ha ko e mena kua hoko ke he tau tagata, kua hoko foki ia ke he tau manu; taha ni e mena kua hoko kia lautolu; tuga ne mate taha, kua mate ai pihia foki e taha; . . . nakai ni fai mena ne homo ai e tagata ke he manu; ha ko e mena fakateaga oti ni. . . . [Nukua] mai he efuefu oti kana, kua liliu atu oti foki ke he efuefu.”—Fakamatalaaga 3:18-20.
11. (a) Liga to fakamaama fefe e fakatokaaga moui pauaki he manu huifa? (e) Fefe hau a logonaaga hagaao ke he kumikumiaga pihia?
11 Manamanatu la ke he manu huifa ne fiafia a koe ke kitekite, liga ko e sifanai po ke rapiti. (Teutaronome 14:7; Salamo 104:18; Tau Fakatai 30:26) Po ke liga manamanatu a koe ke he squirrel; kua molea ai e 300 he tau faga kehekehe he lalolagi katoa. Ko e heigoa hana a fakatokaaga he moui? He mole e fanau, ne feaki ai he hana matua fifine ke he falu he tau fahi tapu. Nakai leva kua fai fulu ai mo e maeke ke fanofano. Liga kua kitia e koe hane fa e tautepe he ako ke kumi e mena kai. Ka e fa lagaloga e magaaho ne fefeua ni tukua, fiafia ha ko e tote agaia. He lahi hake ke he taha e tau po ke ha, ne moua ai e hoa. Ati kua lata ai ke ta e fata po ke ofaga mo e leveki e tau punua. Ka loga e tau fua mo e tau tega akau, liga to tutupu palupalu e magafaoa squirrel mo e fai magaaho ke fakalahi ha lalu tau kaina. Ka e he tau tau gahoa ni, kua motua ai e manu mo e mukamuka lahi ke pakia mo e ke gagao. Kavi ke hogofulu e tau kua mate ai. Mo e tau kehekeheaga ikiiki ni he vahaloto he tau faga squirrel, ko e hana ni a fakatokaaga he moui a ia.
12. (a) Ke he mena iloa moli, ko e ha ne tatai ai e fakatokaaga he moui he tokologa he tau tagata mo e ha manu? (e) Ko e heigoa ka liga manamanatu a tautolu ki ai he taha mogo ka kitia e tautolu e manu ne tokaloto e tautolu?
12 Tokologa e tau tagata ka nakai totoko atu ke he fakatokaaga ia he manu huifa, mo e kua nakai amanaki a lautolu ke moua he squirrel e maamaaga he kakano he moui. Ka e, kua kehe lahi kia e moui he tokologa he tau tagata mai he mena ia? Kua fanau mai a lautolu mo e feaki ai ko e tau tama mukemuke. Kua kai a lautolu, tutupu hake, mo e fefeua ko e tau tama. Nakai ni leva kua lalahi a lautolu, kumi e hoa, mo e kumi e kaina ke nonofo ai mo e puhala ke moua e kai. Kaeke ke kautu a lautolu, to liga tutupu palupalu a lautolu mo e fakalaulahi e kaina (fata) ha lautolu ke feaki ai e tau tama. Ka kua mafiti he mole e tau hogofulu tau, ati motua fakahaga ai a lautolu. Ka nakai ni hoko ki ai, liga to mamate ni a lautolu ka molea atu e 70 po ke 80 e tau tau ne kua pukeina ke he tau “mamahi mo e matematekelea.” (Salamo 90:9, 10, 12) Liga to manamanatu a koe hagaao ke he tau mena tutupu moli nei ka kitia foki e koe e squirrel (po ke taha manu ne tokaloto e koe).
13. Ko e heigoa e fakahikuaga ne kua kitia moli ke he tau manu huifa mo e tau tagata?
13 Kua maeke ai ia koe ke kitia ko e ha ne fakatatai e Solomona e tau momoui he tau tagata ke he tau manu. Ne tohia e ia: “Ko e mena mo e hana ni a tau ke he tau mena oti . . . ko e vaha ke fanau ai, mo e vaha ke mate ai.” Ko e hoko po ke mate ia, kua tatai ai ma e tagata mo e manu, “tuga ne mate taha, kua mate ai pihia foki e taha.” Ne lafi atu e ia: “[Na] mai he efuefu oti kana, kua liliu atu oti foki ke he efuefu.”—Fakamatalaaga 3:1, 2, 19, 20.
14. Kua lali fefe e falu he tau tagata ke hiki e fakatokaaga pauaki he moui, ka e ko e heigoa ne tupu?
14 Kua nakai lata ia tautolu ke kitia e fuafuaaga moli nei ko e manamanatu kelea. Moli ni, kua lali e falu ke hiki e tuaga, tuga he fakalahi e gahua ke fakamitaki aki ha lautolu a tuaga maukoloa ke mua atu he mena ne moua he ha lautolu a tau mamatua. Liga to loga e tau tau ka tutuli e lautolu e fakaakoaga ke moua e moui maukoloa ne mua atu, ka e lali agaia ke fakalaulahi ha lautolu a maama he moui. Po ke liga manamanatu fakahokulo atu a lautolu ke he faofao tino po ke tau fuafuaaga kai ke moua e tino malolo mitaki mo e ke fakaloaloa atu he moui. Mo e to liga ta mai he tau laliaga nei e falu he tau lagomatai. Ka e ko hai ka iloa moli ko e to eke e tau laliaga ia ke kautu? Pete ni ka kautu a lautolu, ka e ke fiha e leva?
15. Ko e heigoa e fuafuaaga tonu he tau momoui he tokologa he tau tagata kua aoga lahi?
15 Kua huhu ai a Solomona: “Ko e loga ni e mena kua fakaloga ai e tau mena fakateaga, ko e heigoa kia e mena kua moua ai he tagata? Ha ko hai kua iloa e mena ke mitaki ai e tagata ke he mouiaga nai, ko e tau aho oti nai he hana moui fakateaga, kua mole atu a ia tuga ne ata? po ko hai foki ke fakailoa atu ke he tagata e mena ke tupu . . . ka mole atu a ia?” (Fakamatalaaga 6:11, 12) Ha kua mafiti e mate ke fakahiku e tau laliaga he tagata, kua aoga moli kia ke fakamakamaka ke moua e tau koloa loga po ke tutuli e tau tau loga he aoga ke moua aki ni e tau koloa? Mo e ha kua ku lahi e moui, ne mole ai tuga e ata, kua tokologa ne manamanatu nakai fai magaaho ke liu hiki ke he taha foliaga he tagata he magaaho ka mailoga e lautolu e kaumahala; ti nakai maeke foki e tagata ke iloa moli e mena ka tupu ke he hana fanau “ka mole atu a ia.”
Magaaho ke Taute e Talahaua Mitaki
16. (a) Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ne nakai maeke he tau manu? (e) Ko e heigoa e falu fakamoliaga ne kua lata ke ha ha he tau manamanatuaga ha tautolu?
16 He nakai tuga e tau manu, ko tautolu ko e tau tagata kua ha ha ai e iloilo ke manamanatu, ‘Ko e heigoa e kakano ne moui ai au? Ko e mena fakatoka pauaki kia, fakalataha mo e vaha ke fanau ai mo e vaha ke mate?’ Hagaao ke he mena ia, kia manatu e moli he tau kupu ha Solomona hagaao ke he tagata mo e manu: “Kua liliu atu oti foki ke he efuefu.” Kua pehe kia e mena ia kua fakahiku katoatoa he mate e moui he taha tagata? Moli, kua fakakite mai he Tohi Tapu na nakai ha ha he tau tagata e solu nakai maeke ke mate ne hao mai he tino. Ko e tau tagata ko e tau solu, ti mate ai e solu ne agahala. (Esekielu 18:4, 20) Ne fakalaulahi mai e Solomona: “Ha ko lautolu kua momoui, kua iloa e lautolu to mamate a lautolu; ka ko lautolu ne mamate nakai iloa e lautolu ha mena, to nakai tuai fai taui a lautolu; ha kua nimo ni a lautolu. Ko e tau mena oti kua iloa he tau lima hāu ke eke, kia eke a mo e hāu a malolo; ha kua nakai fai gahua, po ke manamanatu, po ke mena kua iloa, po ke iloilo ke he tukuaga, kua fina atu ki ai a koe.”—Fakamatalaaga 9:5, 10.
17. Ko e heigoa kua lata he Fakamatalaaga 7:1, 2 ke fakaohooho a tautolu ke manamanatu ki ai?
17 Ha ko e mena tupu ia ne nakai fakaai ke kalo mai ai, kia kikite atu la ke he fakamauaga nei: “Kua mua e mitaki he talahaua mitaki ke he puke lolo mitaki; mo e aho ka mate ai kua mua he mitaki ia ke he aho ne fanau ai. Kua mua he mitaki he fano ke he fale kua tagi ai, ke he fano ke he fale kua eke ai e galue; ha ko e fakahikuaga he tau tagata oti haia; kua manatu ai foki e tagata moui ke he hana loto.” (Fakamatalaaga 7:1, 2) Kua lata ia tautolu ke talia ko e mate “ko e fakahikuaga he tau tagata oti haia.” Nakai la fai tagata ia ne kua inu ha vai fakaloa moui, kai e tau lakuaga vitamini, muitua ke he ha fuafuaaga kai pauaki, po ke taute e tau faofao tino kua moua e moui tukulagi. Mo e fa mahani ai, “kua nimo ni a lautolu” he nakai leva e mole atu ha lautolu a mate. Ti ko e ha “kua mua e mitaki he talahaua mitaki ke he puke lolo mitaki; mo e aho ka mate ai kua mua he mitaki ia ke he aho ne fanau ai”?
18. Ko e ha kua maeke ai ia tautolu ke iloa moli na talitonu a Solomona ke he liu tu mai?
18 Tuga he mailoga ai, kua moli a Solomona. Ne iloa e ia hana a tau tupuna ko Aperahamo, Isaako, mo Iakopo, ne kua taute moli ke talahaua mitaki ke he ha tautolu a Tufuga. Ha kua mahani lahi mo Aperahamo, ne mavehe e Atua ko Iehova ke fakamonuina a ia mo e hana tega. (Kenese 18:18, 19; 22:17) E, kua talahaua mitaki a Aperahamo ke he Atua, ati eke ai mo kapitiga hana. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 20:7; Isaia 41:8; Iakopo 2:23) Na iloa e Aperahamo ko e hana moui mo e moui he hana a tama tane nakai ko e vala noa he fakatokaaga nakai fai fakahikuaga he fanau mo e mate. Ko e kitia tonu i ai kua mua atu ai ke he mena ia. Kua ha ha ia lautolu e amaamanakiaga mauokafua he liliu momoui foki, nakai ha kua moua e lautolu e solu nakai maeke ke mate, ka e kakano to fakaliu tu mai a lautolu. Ne iloa tonuhia e Aperahamo na “maeke ni ke he Atua ke fakatu a [Isaako] mai ia lautolu kua mamate.”—Heperu 11:17-19.
19. Ko e heigoa e lotomatala ka moua e tautolu mai ia Iopu, ne hagaao ke he kakano he Fakamatalaaga 7:1?
19 Ko e kei haia ke maama aki e puhala ne “mua e mitaki he talahaua mitaki ke he puke lolo mitaki, mo e aho ka mate ai kua mua he mitaki ia ke he aho ne fanau ai.” Ke tuga a Iopu ato hoko ki a ia, kua iloa tonuhia e Solomona ko Ia ne tufuga e moui he tagata kua maeke ai ke liuaki mai ai. Na maeke ia ia ke fakamomoui e tau tagata ne mamate. (Iopu 14:7-14) Kua talahau ai he tagata tua fakamoli ko Iopu: “Kia ui mai a koe [Iehova], ti tali atu au kia koe; kia finagalo fakaalofa a koe ke he gahua he hau a tau lima.” (Iopu 14:15) Kia manamanatu la ke he mena ia! Ha ko e hana a tau fekafekau mahani fakamoli ne mamate, kua ha ha he ha tautolu a Tufuga e “finagalo fakaalofa.” (“To manako ai a koe ke liu kitia foki e gahua he hau a tau lima.”—The Jerusalem Bible.) He fakagahuahua ai e poa lukutoto ha Iesu Keriso, kua maeke he Tufuga ke liu fakatu mai e tau tagata. (Ioane 3:16; Gahua 24:15) Ti kitia maali ai, kua fai kehekeheaga e tau tagata mai he tau manu ne mamate.
20. (a) Ko e he magaaho fe ka mua ai e mitaki he aho ka mate ai mai he aho ka fanau ai? (e) Kua liga lauia fefe e tokologa ha ko e liu fakatu mai ha Lasaro?
20 Ko e kakano he mena nei, ko e aho ne mate ai kua eke ke mua e mitaki ke he aho ne fanau ai, kaeke ke ati hake he taha he magaaho ia e talahaua mitaki mo Iehova, ko ia ka liu fakatu mai e tau tagata tua fakamoli ne mamate. Ko e Solomona ne Mua Atu, ko Iesu Keriso, kua fakamoli e mena ia. Ke fakatai, ne liu fakamoui e ia e tagata tua fakamoli ko Lasaro. (Luka 11:31; Ioane 11:1-44) Tuga ka manamanatu ai e koe, ne tokologa a lautolu ia ne kitia mata e liu moui mai ha Lasaro kua lauia lahi ai, ati tua ai ke he Tama he Atua. (Ioane 11:45) Manatu nakai a koe kua logona e lautolu e noa mo e kakano he moui mo e nakai mafai ke iloa ko hai a lautolu mo e o ki fe a lautolu? Nakai pihia, kua maeke ia lautolu ke kitia kua nakai lata a lautolu ke eke mo tau manu tokolalo ne fanau mai, moui ke he ha magaaho ni, ati mamate ai. Ko e ha lautolu a kakano he moui kua fakave fakatonu mo e matutaki atu ke he iloaaga he Matua ha Iesu mo e taute he Hana a finagalo. Ka e kua a koe? Kua lagomatai nakai he fakatutalaaga nei a koe ke kitia, po ke kitia maaliali, e puhala ka maeke mo e lata he moui hau ke ha ha ai e kakano moli?
21. Ko e heigoa e puhala ke moua e kakano he ha tautolu a moui ne kua manako agaia a tautolu ke kumikumi?
21 Ka e, ke ha ha ai e kakano moli mo e aoga lahi he moui kua mua atu ai mai he manamanatu ke he mate mo e liu moui foki ka mole atu ai. Kua putoia ai e tau mena ne taute e tautolu aki ha tautolu a tau momoui he tau aho takitaha. Kua fakamaaliali mai foki e Solomona e mena ia he Fakamatalaaga, ti tuga ka kitia ai e tautolu he tala ne mui mai.
[Matahui Tala]
a “Ko e talahauaga hagaao ke he Patuiki Fifine a Sihipa kua peehi atu ke he pulotu ha Solomona, ti ko e tala kua fa mahani ke talahau ko e tala tuai (1Pa 10:1-13). Ka e kua fakakite mai he tala katoa ko e hana aahi atu ki a Solomona kua matutaki moli ni ke he feutaaki koloa ti kua maama mitaki ai; ko e hana a fakamoliaga mai i tuai kua nakai lata ke tuaha ki ai.”—The International Standard Bible Encyclopedia (1988), Volume IV, lau tohi 567.
Manatu Nakai e Koe?
◻ Ko e tau puhala fe ne kua tatai ai e tau manu mo e tau tagata?
◻ Ko e ha ne peehi mai he mate ko e lahi e laliaga mo e gahua he tagata ke fakateaga?
◻ Maeke fefe e aho ne mate ai ke mua e mitaki ke he aho ne fanau ai?
◻ Kua falanaki ke he heigoa ha tautolu a fai kakano lahi he moui?
[Tau Fakatino he lau 12]
Kua kehe lahi fefee moui hau mai he tau manu huifa?