“Tau Fakalahi ha ko e Tua”!
“Tau fakalahi ha ko e tua ne lagataha he tuku mai fakaoti ke he tau tagata tapu.”—IUTA 3.
1. Ke he puhala fe he vaha nei ne fakalataha e tau Kerisiano he tau?
KO E tau kautau he felakutaki kua tau fetului tumau. Manamanatu la he tui e taute tau katoa mo e foleni leva he tau tuaga kehekehe, mategugu he fakamahani ke fakaaoga e tau kanavaakau tau, po ke fakahao ai a koe mai he tau fakamatakutaku vale kehekehe he moui mo e mate. Ka kua nakai fai vala e tau Kerisiano moli he tau felakutaki he tau motu. (Isaia 2:2-4; Ioane 17:14) Pete ia, kia nakai nimo e tautolu ko tautolu oti ha he tau. Kua puke a Satani he fakavihia ki a Iesu Keriso mo e hana tau tutaki he lalolagi. (Fakakiteaga 12:17) Ko lautolu oti kua fifili ke fekafekau ki a Iehova ko e Atua, tuga kua fakamau ai ko e tau kautau ke fakahoko e tau fakaagaga.—2 Korinito 10:4.
2. Fakamaama fefe e Iuta e tau faka-Kerisiano, mo e maeke fefe e tohi hana ke lagomatai a tautolu ke fakauka i ai?
2 Lautonu ai, ko e matakainaga a Iesu ko Iuta ne tohi: “Ko e tau fakahelehele na e, ne eke taha au ke tohi atu kia mutolu ke he fakamouiaga kua tuku fakalapalapa mai, ko e mena lata ia au ke tohi atu kia mutolu, mo e ole atu kia mutolu ke tau fakalahi ha ko e tua ne lagataha he tuku mai fakaoti ke he tau tagata tapu.” (Iuta 3) He magaaho ne fakamalolo e Iuta e tau Kerisiano ke “tau fakalahi ha ko e tua,” kua fakaaoga e ia e kupu ne tatai ko e “mamahi lahi.” E, maeke he tau nei ke uka, ti mamahi foki! Kua fa uka kia he falu magaaho ki a koe ke fakauka ke he tau nei? Ko e tohi ku ka e mao lahi ha Iuta ka lagomatai a tautolu. Kua fakamalolo ki a tautolu ke tiaki e mahani kelea, ke fakalilifu ke he tui kua fifili faka-Atua, mo e fakatumau a tautolu ke he fakaalofa he Atua. Kia kikite la e puhala ke fakaaoga e tautolu e fakatonuaga nei.
Tiaki e Mahani Kelea
3. Ko e heigoa e tuaga lavelave ne fehagai e fakapotopotoaga Kerisiano he vaha a Iuta?
3 Kua kitia e Iuta kua nakai kautu oti hana tau matakainaga Kerisiano he tau atu ki a Satani. Ko e tuaga lavelave ne fehagai mo e fuifui mamoe. Kua “huhu mai fufu” e tau tagata matahavala, he tohi e Iuta. Kua fakatolomaki fakagalogalo he tau tagata nei e mahani kelea. Kua fakamaama fakavaivai e lautolu ha lautolu a tau gahua, “kua liu e lautolu e fakaalofa noa he Atua ha tautolu ke he mata kakana.” (Iuta 4) Liga, ke tatai mo e falu Nosotiki i tuai, ne fakamaama e lautolu ko e pete ne lagaloga e agahala he tagata, ka e moua agaia e ia e fakaalofa noa he Atua—ti, kua mitaki ni ke lahi e agahala! Po ke ne manamanatu noa a lautolu ko e Atua totonu to nakai fakahala a lautolu. Ko e tauteaga ia, kua hehe a lautolu.—1 Korinito 3:19.
4. Ko e heigoa e tau fakataiaga tolu faka-Tohiaga Tapu he tau fakafiliaga a Iehova i tuai kua talahau e Iuta?
4 Kua fakatapakupaku e Iuta e tau fakakakanoaga kelea ha lautolu he talahau tolu e fakataiaga he tau fakafiliaga a Iehova i tuai: totoko atu ke he tau Isaraela ne “nakai tua”; totoko ke he “tau agelu . . . kua toka e lautolu mena ne nonofo ai a lautolu” ke agahala mo e tau fifine; mo e totoko ke he tau tagata i Sotoma mo Komora, “ne faivao pihia a lautolu na mo e mumui atu ke he tau tino kehe.” (Iuta 5-7; Kenese 6:2-4; 19:4-25; Numera 14:35) He tau mena tupu takitaha, ne fakahoko e Iehova e fakafiliaga malolo lahi ke he tau tagata agahala.
5. Ko e heigoa e perofetaaga tuai kua fatiaki e Iuta, mo e fakakite fefe he perofetaaga ia e tonutika he hana a fakamoliaga?
5 He magaaho fakamui ne fakahagaao a Iuta ke he fakafiliaga kua mua atu. Kua fatiaki e ia e perofetaaga a Enoka—ko e vala ne nakai moua i loto he tau Tohiaga Tapu omoomoi he agaga.a (Iuta 14, 15) Ne talahau tuai e Enoka e magaaho ka fakafili e Iehova e tau tagata nakai mahani Atua mo e ha lautolu a tau gahua nakai mahani Atua. Fuluola ai, ne tutala a Enoka ke he mena kua mole, ma e fakafiliaga he Atua kua moli tuga kua fita e hoko. Ne liga ke feki e tau tagata ia Enoka mo e he magaaho fakamui ki a Noa, ka e ko e tau tagata va oti ia ne tafia ai he Fakapuke he lalolagi oti.
6. (a) Ko e heigoa kua lata ke fakamanatu age ke he tau Kerisiano ke he vaha a Iuta? (e) Ko e ha kia omaoma e tautolu e tau fakamanatu a Iuta?
6 Ko e ha ne tohi e Iuta e tau fakafiliaga faka-Atua nei? He iloa e ia ko e falu ne fakalataha ke he tau fakapotopotoaga Kerisiano he vaha hana ne taute e tau agahala pilo taiki mo e kelea muikau tuga a lautolu ne fakaheu e tau fakafiliaga ia he vaha ia. Ti, tohi e Iuta kua lata e tau fakapotopotoaga ke fakamanatu e tau kupu moli fakaagaga aoga. (Iuta 5) Ne nimo moli e lautolu na kitia e Iehova ko e Atua e tau mena ne taute e lautolu. E, he magaaho ne moumou pauaki he tau fekafekau hana e tau fakatufono hana, fakailaila e lautolu a lautolu mo e falu, kua kitia e ia. (Tau Fakatai 15:3) Kua fakamamahi he tau gahua pihia a ia. (Kenese 6:6; Salamo 78:40) Ko e manatu ofoofogia lahi neke fakalauia e tautolu ko e tau tagata e tau logonaaga he Iki Pule Katoatoa he lalolagi mo e lagi katoa. Kua kitekite tumau a ia ki a tautolu, ti ka taute e tautolu e mena kua mua atu e mitaki ke muitua ke he tau tuaga hui he hana Tama, ko Iesu Keriso, ti taute he tau mahani ha tautolu hana a loto ke olioli. Ti, kia lata ia tautolu ke nakai tiaki e tau fakamanatu tuga ne foaki e Iuta ka e omaoma ki ai.—Tau Fakatai 27:11; 1 Peteru 2:21.
7. (a) Ko e ha kua aoga lahi ma lautolu kua putoia he taute mena hehe ke kumi lagomatai fakamafiti? (e) Maeke fefe ia tautolu oti ke fehola kehe mai he mahani kelea?
7 Nakai ni kitia e Iehova ka e gahua foki a ia. Ko e Atua he fakafiliaga tonu, kua fakahoko e ia e fakahala ke he tau tagata mahani kelea—he magaaho tonu ni hana. (1 Timoteo 5:24) Ko lautolu kua manamanatu ko e tau fakafiliaga hana kua lata ni mo e vaha i tuai mo e ko e mena ia kua nakai tupetupe ke he mahani kelea kua taute e lautolu kua fakagoagoa ni e lautolu a lautolu. Kua aoga lahi ha ma e ha tagata he vaha nei kua putoia he mahani kelea ke kumi lagomatai fakamafiti mai he tau motua Kerisiano! (Iakopo 5:14, 15) Liga manamanatu oti a tautolu ha ko e fakamatakutaku neke hoko e mahani feuaki ke he tau fakaagaga ha tautolu. He tau tau takitaha kua ha ha i ai e tau mokuluaga—ko e tau tagata kua tuku ki tua mai ia tautolu, laulahi ia lautolu ha ko e taute e tau gahua mahani feuaki mo e nakai tokihala. Kia fifili fakamalolo a tautolu ke totoko e tau kamatamata ne kua kamata ke takitaki a tautolu ke he puhala ia.—Fakatatai Mataio 26:41.
Fakalilifu e Tui kua Fifili faka-Atua
8. Ko hai a “lautolu ne lilifu” ne talahau ai he Iuta 8?
8 Ko e taha mena vihi kua talahau e Iuta ko e tote he fakalilifu ma e tui kua fifili faka-Atua. Tuga anei, he Iu kupu 8 ne fakalago pihia e ia e tau tagata mahani kelea mo e “vagahau kelea kia lautolu ne lilifu.” Ko hai a “lautolu ne lilifu”? Ko lautolu ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa, ka e ha ha ia lautolu ha lautolu a tau matagahua ne liligi mai he agaga tapu a Iehova. Ma e fakatai, fai motua e tau fakapotopotoaga, ne kua fifili ke leveki e fuifui he Atua. (1 Peteru 5:2) Ha ha i ai foki e tau leveki faifano foki, tuga e aposetolo ko Paulo. Ko e tau patu i Ierusalema ne fakatoka ai ko e kau fakatufono, he taute e tau fifiliaga kua lauia e fakapotopotoaga Kerisiano katoa. (Gahua 15:6) Ne tupetupe lahi a Iuta kua fai he tau fakapotopotoaga ne vagahau kelea, po ke eke fakakelea, e tau tagata pihia.
9. Ko e heigoa e tau fakataiaga hagaao ke he nakai fakalilifu ke he tui kua talahau e Iuta?
9 Ke tugi maama e tau tutala nakai fakalilifu pihia, he Iu kupu 11, ia Iuta kua fakakite tolu foki e tau fakataiaga mo tau fakamanatu: ko Kaino, Palaamo, mo Koru. Ne fakaheu e Kaino e fakatonuaga fakaalofa a Iehova mo e tutuli pauaki hana a puhala he fakavihia kelipopo. (Kenese 4:4-8) Ne moua e Palaamo e tau hatakiaga tumau ne nakai taumaleku kua mai he punaaga kehe lahi—ti vagahau foki e asini hana ki a ia! Ka e fulukovi ni a Palaamo he fakatumau ke kelipopo e tau tagata he Atua. (Numera 22:28, 32-34; Teutaronome 23:5) Fai matagahua foki ni a Koru ke he hana tuaga, ka e nakai makona ki ai. Ne fakalagalaga e ia e totokoaga ke he tagata mahani holoilalo he lalolagi, ko Mose.—Numera 12:3; 16:1-3, 32.
10. Mokulu fefe falu he vaha nei ke he matahele he “vagahau kelea kia lautolu ne lilifu,” ti ko e ha kua lata ke fehola kehe mai he tau vagahau pihia?
10 Ko e mahino mitaki ha ia he tau fakataiaga nei kua fakaako a tautolu ke fanogonogo ke he fakatonuaga mo e ke fakalilifu a lautolu kua fakaaoga e Iehova ke he tau tuaga he matagahua! (Heperu 13:17) Kua mukamuka lahi ke kumi kelea mo e tau motua kua fifili, ha kua agahala a lautolu, tuga ni a tautolu oti kua agahala. Ka tumau a tautolu he tau hehe ha lautolu mo e tiaki e fakalilifu ki a lautolu, nakai kia ko e “vagahau kelea kia lautolu ne lilifu” a tautolu a ia? He Iu kupu 10, kua talahau e Iuta a lautolu ne “vagahau kelea a lautolu ke he tau mena oti kua nakai iloa e lautolu.” Ko e falu, he tau magaaho, ka tuhituhi e fifiliaga ne taute he kau motua po ke komiti fakafili. Ka e, nakai iloa ki a lautolu e tau matafeiga oti ne kua fakatokatoka he tau motua ke maeke ke hokotia ke he fifiliaga. Ti ko e ha ke vagahau kelea ke he tau mena kua nakai iloa e lautolu? (Tau Fakatai 18:13) Ko lautolu kua fakamalolo ke he tala ekefakakelea ka fakatupu e tau veheveheaki he fakapotopotoaga ti liga ke tatai ai ke he hagahagakelea ke he “tau ie he tahi” he tau fakalatahaaga he tau matakainaga talitonu. (Iuta 12, 16, 19) Kia nakai manako a tautolu ke fakatu e fakahagahaga kelea fakaagaga ke he falu. Ka e, kia fifili a tautolu takitokotaha ke fakaaue ke he tau motua kotofa ke he tau gahua malolo mo e fakamoli ha lautolu ke he fuifui he Atua.—1 Timoteo 5:17.
11. Ko e ha kua kalo kehe a Mekaeli mai he fakahoko e fakafiliaga ke he tau kupu fakaaoga hehe ki a Satani?
11 Kua fakakite e Iuta e fakataiaga he taha ne fakalilifu lahi ke he tui kua fifili. Kua tohi e ia: “Ko Mekaeli ko e agelu ne mua, ne taufetoko a laua mo e tiapolo ti taufetoko ke he tino a Mose, kua nakai fakamalolo ke talahau atu ha kupu kelea ke fakahala kia ia, ka kua pehe atu kia ia, Kia akonaki a koe he Iki.” (Iuta 9) Ko e talahauaga fuluola ne fakamau e Iuta he tau Tohiaga Tapu kua omoomoi he agaga, kua talahau ua e fakaakoaga kehekehe. He taha fahi, kua fakaako ki a tautolu ke toka e fakafiliaga ki a Iehova. Kua kitia maali e manako a Satani ke fakaaoga hehe e tino he tagata fakamoli ko Mose ke fakatolomaki e tapuakiaga fakavai. Ko e kelea ha ia! Ka e, kalo kehe mai a Mekaeli mai he fakahoko e fakafiliaga, ha ko Iehova ni ne toka ai e pule. Ti lahi fefe, mogoia, he lata ia tautolu ke kalo kehe mai he fakafili e tau tagata fakamoli kua lali ke fekafekau ki a Iehova.
12. Ko e heigoa ka liga ako e lautolu kua tutu ke he tau tuaga ia i loto he fakapotopotoaga Kerisiano mai he fakataiaga a Mekaeli?
12 He taha fahi, ko lautolu ne fai fifiliaga ke pule he fakapotopotoaga kua ako foki e fakaakoaga mai ia Mekaeli. He tau mena oti ia, pete ni ko Mekaeli e “agelu ne mua,” ko e iki he tau agelu oti, ne nakai fakaaoga hehe e ia e tuaga pule hana, ti pihia foki he fakaohooho ita. Kua muitua fakalahi he tau motua fakamoli e fakataiaga ia, he mailoga ko e fakaaoga hehe e pule ia lautolu kua nakai fakalilifu e pule ha Iehova. Kua lahi e mena he tohi a Iuta ke talahau hagaao ke he tau patu ne ha ha ai e tau tuaga lilifu he fakapotopotoaga ka e kua fakaaoga hehe ha lautolu a pule. Tuga anei, he Iu kupu 12 ke he 14, ne tohi e Iuta e fakahala mamahi ha kua ‘kai mena a lautolu fakalataha mo e nakai matakutaku.’ (Fakatatai Esekielu 34:7-10.) He falu kupu, ko e fiafia fakamua ha lautolu ne aoga ni ma lautolu, nakai ke he fuifui a Iehova. Kua lahi e mena ke fakaako he tau motua he vaha nei mai he tau fakataiaga kelea pihia. Moli, ko e tau kupu nai a Iuta kua fakatino mai e ata malolo lahi he mena ka nakai manako a tautolu ke hoko. Ka mahala a tautolu ke he mahani lotokai, kua nakai eke a tautolu mo tau kautau a Keriso; kua lavelave lahi na tautolu he tau ke he aga fakatagata ha tautolu. Ti lata oti ia tautolu ke momoui ke he tau kupu a Iesu: “Kua mua e monuina hana ke foaki atu, ke he monuina hana ke talia mai.”—Gahua 20:35.
“Kia Fakatumau e Mutolu a Mutolu ke he Fakaalofa he Atua”
13. Ko e ha kua lata ia tautolu oti ke manako fakamakai ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua?
13 Ke he fakaotiaga he tohi hana, kua foaki e Iuta e fakatonuaga mafanatia nei: “Kia fakatumau e mutolu a mutolu ke he fakaalofa he Atua.” (Iuta 21) Nakai fai mena ke lagomatai a tautolu ke fakahoko e tau faka-Kerisiano mai he mena nei, ke fakatumau ko e tau tagata he fakaalofa ha Iehova ko e Atua. Mai he tau mena oti ia, ko e fakaalofa e fua fakamua a Iehova. (1 Ioane 4:8) Ne tohi e Paulo ke he tau Kerisiano i Roma: “Kua iloa tonuhia e au nakai maeke ke he mate, po ke moui, po ke tau agelu, po ke tau iki, po ke tau toa, po ke tau mena ha i ai nai, po ke tau mena ne tatali, po ke tokoluga, po ke hokulo, po ke taha mena kua eke, nakai maeke ke he tau mena ia ke fakamavehe a tautolu mo e fakaalofa he Atua, ha ia Keriso Iesu ha tautolu a Iki.” (Roma 8:38, 39) Ti, fakatumau fefe a tautolu ke he fakaalofa ia? Mailoga e tolu he tau fuafuaaga ka uta e tautolu, hagaao ki a Iuta.
14, 15. (a) Ko e heigoa e kakano ke ati hake e tautolu ke he ha tautolu a “tua kua tapu ue atu”? (e) Liga kumikumi fefe e tautolu e tuaga he tapulu tau fakaagaga ha tautolu?
14 Fakamua, kua talahau e Iuta ki a tautolu ke fakatumau e ati hake e tautolu ke he ha tautolu “a tua kua tapu ue atu.” (Iuta 20) He kitia e tautolu he vala tala fakamua, ko e fakatokaaga fakatumau anei. Kua tatai a tautolu ke he tau fale kua lata lahi mo e tau pou mao lalahi ke totoko ke he tau vaha matematekelea i mua. (Fakatatai Mataio 7:24, 25.) Ti kia nakai molea e mauokafua ha tautolu. Ka, kia mailoga e tautolu e fahi ke ati hake e tautolu a tautolu ke he matapatu he tua ha tautolu, he fakamalolo ai, ko e tau kautau tua fakamoli he Keriso. Ma e fakatai, kua liga ke mailoga e tautolu e tau vala he tapulu tau fakaagaga ne fakamaama ia Efeso 6:11-18.
15 Ko e heigoa e tuaga he tapulu tau fakaagaga ha tautolu ni? Kua malolo nakai ha tautolu a “akau punuti, ko e tua haia” tuga kua lata ki ai? He liliu a tautolu onoono ke he tau vaha i tuai, kitia nakai e tautolu e tau fakamailoga he fakalolelole, tuga e nakai o atu tumau he feleveiaaga, galo e fakamakai ke he fekafekauaga, po ke galo fakahaga e fakamakamaka he fakaako fakatagata? Kua hokulo lahi e tau fakamailoga pihia! Kua lata ia tautolu ke gahua mogonei ke ati hake mo e fakamalolo e tautolu a tautolu he kupu moli.—1 Timoteo 4:15; 2 Timoteo 4:2; Heperu 10:24, 25.
16. Ko e heigoa e kakano ke liogi mo e agaga tapu, mo e ko e heigoa e taha mena kua lata ia tautolu ke ole tumau ki a Iehova?
16 Ko e puhala ke ua aki ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua ke fakatumau he ‘liogi mo e Agaga Tapu.’ (Iuta 20) Ko e kakano a ia ke liogi i lalo he fakaohoohoaga he agaga a Iehova mo e lagotatai mo e hana a Kupu kua omoomoi he agaga. Ko e liogi ko e puhala aoga he fakatata fakatagata atu ki a Iehova mo e fakakite e tapuaki moli ha tautolu ki a ia. Kia nakai tiaki e tautolu e kotofaaga mua ue atu nei! Ka liogi a tautolu, kia ole a tautolu—moli, ke ole tumau—ma e agaga tapu. (Luka 11:13) Ko e malolo lahi mahaki kua fakatokanoa ma tautolu. Ma e lagomatai pihia, kua fakatumau a tautolu ke he fakaalofa he Atua mo e fakauka ko e tau kautau he Keriso.
17. (a) Ko e heigoa e fakataiaga a Iuta ke he aga he fakaalofa kua kehe lahi mahaki? (e) Liga igatia fefe a tautolu mo e fakatumau ke fakakite e fakaalofa hofihofi?
17 Ke tolu aki, kua fakamalolo e Iuta a tautolu ke fakatumau ke fakakite e fakaalofa hofihofi. (Iuta 22) Ko e fakafifitakiaga ni hana ke he mena nei kua mua ue atu. Mole atu ai, ne lavelave lahi a ia ha ko e matahavala, mahani feuaki, tiaki taofiaga kua huhu mai fufu ki loto he fakapotopotoaga Kerisiano. Ka e, nakai mahala a ia ke he matakutaku, he kitia e aga he magahala ia kua hagahaga kelea lahi ke fakakite e aga “fakamolulu” tuga e fakaalofa hofihofi. Nakai, ne fakamalolo e ia hana tau matakainaga ke fakatumau ke fakakite e fakaalofa hofihofi ke he magaaho kua lata, vagavagahau totonu mo lautolu ne matematekelea ha kua tehatehaua ti pihia foki he ‘hamu mai he afi’ a lautolu kua tata lahi atu ke he agahala kelea lahi. (Iuta 23; Kalatia 6:1) Ko e heigoa e fakamaloloaga mitaki ma e tau motua he vaha kelea nei! Kua fakamakai lahi a lautolu he fakakite e fakaalofa ke he ha mena kua lata ki ai, ka e tu mauokafua agaia kaeke kua lata. Kua manako a tautolu ke pihia foki he fakakite e fefakaalofaaki. Ma e fakatai, he nakai feaki e tau fakafualoto nakai aoga, kia fakamokoi a tautolu mo e ha tautolu a fakamagaloaga.—Kolose 3:13.
18. Moli fefe a tautou ke he kautuaga he tau fakaagaga ha tautolu?
18 Nakai mukamuka e tau kua tau e tautolu. Tuga he talahau e Iuta, ko e “tau fakalahi.” (Iuta 3) Kua malolo lahi e tau fi ha tautolu. Nakai ni ko Satani ka e ko e hana a lalolagi kelea mo e ha tautolu ni a tau nakai mitaki katoatoa ne totoko mai ki a tautolu. Ka e, mauokafua katoatoa a tautolu to kautu ai! Ko e ha? Ha ko tautolu he fahi a Iehova. Ne pa e Iuta e tohi hana aki e fakamanatu kua tutonu a Iehova he “fakahekeaga mo e lilifu, ko e malolo mo e pule, ke he vaha nai katoa mo e tukulagi.” (Iuta 25) Nakai kia ko e manatu fakaohooho ofoofogia lahi a ia? Fai huhu nakai, mogoia, ko e Atua taha nei “kua maeke ke leveki a mutolu neke veveli”? (Iuta 24) Nakai pihia! Kia igatia a tautolu mo e fifili ke fakatumau ke fehola kehe mai he mahani feuaki, ke fakalilifu e tui kua fifili faka-Atua, mo e fakatumau a tautolu he fakaalofa he Atua. He puhala ia, to olioli auloa e tautolu e kautuaga mua ue atu.
[Matahui Tala]
a Ne talahau he falu tagata kumikumi kua fatiaki e Iuta mai he fakaapokalifa he Book of Enoch. Pete ia, ne mailoga e R. C. H. Lenski: “Kua huhu e mautolu: ‘Ko e heigoa e punaaga he gahua fakavalavala nei, ko e Book of Enoch?’ Ko e tohi nei kua lafi mai, ti nakai fai tagata ne iloa moli e tau aho he tau vala kehekehe . . . ; ti nakai fai tagata foki ke fakamoli e falu talahauaga, kua liga, ke nakai tohi e Iuta.”
Tau Huhu Fakamanatu:
◻ Fakaako mai fefe he tohi a Iuta a tautolu ke fehola kehe mai he mahani feuaki?
◻ Kua aoga he ha ke fakalilifu e tui kua fifili faka-Atua?
◻ Ko e heigoa kua kelea lahi he fakaaoga hehe e takitaki ke he fakapotopotoaga?
◻ Fefe e puhala gahua ha tautolu ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua?
[Fakatino he lau 29]
Nakai tuga e tau kautau Roma, kua taute he tau Kerisiano e tau fakaagaga
[Fakatino he lau 30]
Kua fekafekau e tau leveki Kerisiano, nakai ha ko e mahani lotokai, ka e mai he fakaalofa