“Ko e Vaha ke Fakanono”
“KO E siliva e vagahau, ko e auro e fakanono.” He talahau he fakatai tuai ne tupu mai he Faahi Uta. Hagaao ke he Brewer’s Dictionary of Phrase and Fable, kua tatai ai ke he faka-Heperu: “Ka uho e kupu ke taha e sikeli, kua uho e fakanono ke ua e sikeli.” Ko e patuiki pulotu ko Solomona ha Isaraela i tuai ne tohi: “Ko e mena mo e hana ni a tau ke he tau mena oti ko e hana ni a vaha foki ke he tau mena oti i lalo he lagi . . . ko e vaha ke fakanono ai, mo e vaha ke vagahau ai.”—Fakama. 3:1, 7.
Ko e magaaho fe mogoia kua latatonu ke fakanono ka e nakai vagahau? Ko e tau kupu “fakanono,” “fakamate,” mo e falu kupu foki kua tohi i loto he Tohi Tapu. Ko e manatu he tau kupu nei ne fakaaoga kua fakakite e aoga ke fakanono fakatekiteki ke he tolu la e faahi he moui. Kia onoono fakamitaki a tautolu ke he fakanono ko e fakamailoga he fakalilifu, ko e fakamooliaga he lotomatala mo e maamaaga, mo e lagomatai ke manamanatu fakahokulo.
Ko e Fakamailoga he Fakalilifu
Ko e fakanono ko e fakamailoga he fakaheke po ke fakalilifu. Ko e perofeta ko Hapakuka ne pehē: “Ka ko Iehova ha ha he faituga tapu hana a ia; kia fakanonono a e lalolagi oti ki mua hana.” (Hapa. 2:20) Ko e tau tagata tapuaki mooli ka “tatali fakatekiteki ke he fakamouiaga mai ia Iehova.” (Aue 3:26) Ko e salamo ne lologo: “Kia fakamate kia Iehova, mo e talifaki; aua neke fakamamahi e koe a koe ha ko ia ne monuina ke he hana tau puhala.”—Sala. 37:7.
Maeke nakai ia tautolu ke fakaheke a Iehova ka e nakai vagahau? Nakai kia ofoofogia a tautolu he falu magaaho ka onoono ke he fulufuluola he tufugatia ti nakai lea a tautolu? Nakai kia ko e manamanatu ke he tau mena homo ue atu pihia ko e puhala ke fakaheke e Tufuga ke he tau loto ha tautolu? Ko e salamo ko Tavita ne kamata taha he haana tau lologo, he pehē: “Ko e Atua na e, kua tatali kia koe e fakahekeaga i Siona; to ta atu ni kia koe e mena ne omonuo ai.”—Sala. 65:1.
He latatonu a Iehova ke moua e fakalilifu ha tautolu, ti pihia mo e haana tau kupu. Ma e fakatai, he magaaho ne tala age he perofeta he Atua ko Mose e tau kupu mavehe haana ke he motu ha Isaraela, ko ia mo e tau ekepoa ne tomatoma e tau tagata oti ne ha ha i ai, he pehē: “Kia haga mai, . . . kia fanogonogo foki a koe ke he leo a Iehova hau a Atua.” Ko e fanogonogo fakamitaki kua lata foki ma e tau tama ikiiki ha Isaraela he magaaho ne fakapotopoto auloa e tau Isaraela ke totou e Fakatufono he Atua. “Kia fakapotopoto ai . . . e motu,” he talahau e Mose, “ko e tau tane, mo e tau fifine, mo e tau tama ikiiki, [ke] ako ai a lautolu.”—Teu. 27:9, 10; 31:11, 12.
Kua latatonu mooli e tau tagata tapuaki ha Iehova he vahā nei ke fanogonogo fakalilifu ke he tau fakaakoaga kua moua e lautolu he tau fakapotopotoaga Kerisiano, putoia e tau fonoaga lalahi! Ka lauga mai i mua e tau kupu mooli aoga he Tohi Tapu, to nakai kia fakakite e nakai fakalilifu ke he Kupu he Atua mo e haana fakatokatokaaga ka tala noa mo e falu? He tau fakaholoaga, ko e magaaho a ia ke fakanono ti fanogonogo.
Pihia foki he tau fakatutalaaga tokoua ni, ko e eke mo tagata fanogonogo mitaki ko e fakamailoga he fakalilifu. Ma e fakatai, ko e tupuna ko Iopu ne pehē ke he tau tagata tukumale haana: “Kia fakaako mai a e mutolu au, ti fakamate ai na au.” Ne makai a Iopu ke fanogonogo fakatekiteki he magaaho ne vagahau a lautolu. Ti ko e magaaho ne vagahau a ia, ne ole a ia: “Kia toka a ha mutolu a vagahau mai, kia toka au ke vagahau atu.”—Iopu 6:24; 13:13.
Fakamooliaga he Lotomatala mo e Maamaaga
Pehē e Tohi Tapu: “Ka ko ia kua taofi hana tau laugutu ko e tagata iloilo a ia.” ‘Ka kua fakanono e tagata kua manamanatu lahi.’ (Fakatai 10:19; 11:12) Manamanatu ke he puhala fulufuluola ne fakakite e Iesu e lotomatala mo e maamaaga he fakanono. He mailoga ko e vagahau he takatakaiaga favale ne fakatupu he tau fī haana kua nakai fai aoga, ati “fakanono a Iesu.” (Mata. 26:63) He magaaho fakamui, he kamatamata ki mua a Pilato, ne “nakai lea” a Iesu. Ne iloilo a ia he fifili ke toka e tau gahua haana ne taute ma e tau tagata ke vagahau ma haana.—Mata. 27:11-14.
Kua pulotu foki a tautolu ke taofi ha tautolu a tau laugutu, mua atu ka fakaita ki a tautolu. “Ko ia kua fakatuai ke ita, kua lahi hana pulotu,” he talahau he fakatai, “ka ko ia kua manava hogohogo, kua ta hake ki luga e ia e mahani goagoa.” (Fakatai 14:29) Ko e tali fakatepetepe he tuaga hogohogo manava ka fua mai e vagahau vale ti tokihala ke he magaaho fakamui. I lalo he tau tuaga pihia, kua tuga ke goagoa e tau kupu ha tautolu, ti liga fakahagahaga kelea ai e manamanatuaga mafola ha tautolu.
Ko e puhala lotomatala ke puipui e tau laugutu ha tautolu ka ha ha ai mo e tau tagata mahani kelea. Ka fehagai mo e tau tagata vaiga he gahua fakamatala ha tautolu, kua liga mitaki ke fakanono. Lafi ki ai, nakai kia pulotu he falu magaaho ke fakanono ke nakai fakakite e manatu kua talia ka vaiga kiva mo e kupu kelea e tau kapitiga aoga po ke tau tagata gahua mo tautolu? (Efeso 5:3) “To fakaeneene e au ke he haku a gutu mo e taofi ai,” he tohi he salamo, “ka kua ha i mua haku e tau tagata mahani kelea.”—Sala. 39:1.
Ko e tagata ‘kua manamanatu lahi’ kua nakai moumou e mahani fakamooli. (Fakatai 11:12) To nakai fakakite he Kerisiano mooli e tau manatu galo he vagahau fakahanoa. Kua lata e tau motua Kerisiano ke fakaeneene pauaki ke he mena nei ke fakatumau e falanakiaga he tau tagata he fakapotopotoaga.
Pete ko e fakanono kua nakai lea mai ha kupu, ka e fai lauiaaga mitaki ai. Hagaao ke he taha he tau tagata he magahala haana, ko e tagata tohia i Peritania ko Sydney Smith he senetenari ke 19 aki ne tohi: “Ne fai magaaho a ia ke fakanono, ti taute he mena ia e fakatutalaaga haana ke fulufuluola lahi mahaki.” Mooli, ko e fakatutalaaga he tau aho takitaha he vahāloto he tau kapitiga kua lata ke fematutaki tokoua. Ko e tagata tutala mitaki kua lata ke eke mo tagata fanogonogo mitaki.
“Ko e loga e kupu ti nakai noa ai mo e holifono,” he hataki e Solomona, “ka ko ia kua taofi hana tau laugutu ko e tagata iloilo a ia.” (Fakatai 10:19) Ti ko e gahoa e tau kupu ka vagahau, to nakai loga e kupu goagoa ka talahau. “Ko e tagata goagoa foki, kua fakanono a ia, ti piko e tau tagata, ko e tagata iloilo a ia; ko ia kua fakatelotelo hana tau laugutu, piko e tau tagata, ko e tagata pulotu a ia.” (Fakatai 17:28) Ko e mena ia, kia liogi a tautolu he ole ki a Iehova ke ‘leveki e gutuhala he ha tautolu a tau laugutu.’—Sala. 141:3.
Ko e Lagomataiaga ke he Manamanatu Fakahokulo
Hagaao ke he tagata ne muitua ke he puhala hakohako, ne tala mai i loto he tau Tohiaga Tapu ki a tautolu ‘ti manamanatu fakahokulo a ia ke he tau fakatufono a Iehova ke he aho katoa mo e po.’ (Sala. 1:2) Ko e heigoa e tuaga mitaki lahi mahaki kua foaki ai ke he manamanatu fakahokulo pihia?
Ko Isaako, ko e tama taane he tupuna ko Aperahamo, ‘ne fano ke he fonua ke he magaaho afiafi ke manamanatu fakahokulo ai.’ (Kene. 24:63) Ne fifili e ia e magaaho mo e matakavi ogoogonoa ke manamanatu fakahokulo. He ogoogonoa he leoleoaga he pō ne manamanatu fakahokulo e Patuiki ko Tavita. (Sala. 63:6) Ko e tagata mitaki katoatoa ko Iesu ne fifili eketaha ke fakamakona e manako haana ke moua e mena ogoogonoa mo e manamanatu fakahokulo, mamao mai he hohā he tau toloaga, he ha ha i ai ke he matakavi ogoogonoa he tau mouga, tau tutakale, mo e falu mena tokanoa.—Mata. 14:23; Luka 4:42; 5:16.
Ko e tau lauiaaga fakatotoka he ogoogonoa kua aoga mooli. Ko e matakavi ogoogonoa kua foaki e kumikumiaga atihake fakatagata—ko e mena kua latatonu ke fakaholo ki mua e tuaga fakatagata. Maeke he ogoogonoa ke fakatupu ki mua e manamanatuaga mafola. Ko e manamanatu fakahokulo he tau magaaho ogoogonoa ka fakatupu e mahani fakalatalata mo e mahani fakatokolalo ia tautolu mo e ka fakaholo ki mua e loto fakaaue ha tautolu ma e tau mena aoga mooli he moui.
Kua mitaki e fakanono, ka e ha ha i ai foki e “vaha ke vagahau ai.” (Fakama. 3:7) Kua lavelave e tau tagata tapuaki mooli he vahā nei he fakamatala e tala mitaki he Kautu he Atua “ke he lalolagi oti.” (Mata. 24:14) Ko e fua he gō fiafia kua logona ha ko e leo lahi fakahaga he tupu e numera ha lautolu. (Mika 2:12) Ko e mena ia, kia fakalataha a tautolu mo lautolu hane fakapuloa fakamakutu e tala mitaki he Kautu mo e vagahau hagaao ke he tau gahua homo ue atu he Atua. He fakalataha a tautolu ke he gahua aoga nei, kia fakakite foki he puhala moui ha tautolu kua uho lahi mahaki e fakanono he falu magaaho, kua tuga e auro.
[Fakatino he lau 3]
He tau feleveiaaga Kerisiano ha tautolu, kua lata ia tautolu ke fanogonogo mo e fakaako
[Fakatino he lau 4]
Liga mitaki ke fakanono ke he tau vagahau kelea he gahua fakamatala ha tautolu
[Fakatino he lau 5]
Aoga e fakanono ke he manamanatu fakahokulo