Ha Ha i Ai Mooli Nakai e Kaina ko Etena?

ILOA nakai e koe e tala ki a Atamu mo Eva mo e kaina ko Etena? Na iloa he tau tagata he lalolagi katoa. He ha he totou ni e koe? To moua ai e koe ia Kenese 1:26–3:24. Hanei e manatu he tala:

Ko Iehova ko e Atuaa ne tufuga e tagata mai he efuefu, ti fakahigoa a ia ko Atamu, ti tuku a ia he kaina he matakavi ne higoa ko Etena. Ne tō he Atua e katene po ke, kaina nei. Kua malū mitaki mo e loga e tau akau fulufuluola ne fua loga. He lotouho i ai ko e “akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea.” Nakai fakaatā he Atua e tau tagata ke kai mai he akau nei, ti talahau ka nakai omaoma to mate ai. Fai magaaho, ne taute e Iehova e hoa ma Atamu—ko e fifine ko Eva—ne taute a ia mai he taha he tau hui kahokaho a Atamu. Kua age he Atua ki a laua e gahua ke leveki e kaina mo e tala age ki a laua ke fakatupu mo e fakapuke e lalolagi.

He ha ha ai tokotaha a Eva, ne vagahau e gata ki a ia, he kamatamata a ia ke kai e fua he akau ne fakatapu he talahau kua pikopiko e Atua ki a ia ti kua taofi ai e taha mena mitaki, ko e mena ka eke a ia ke tuga e Atua. Ne mahala a ia ti kai e fua he akau ne fakatapu. Fakamui, kua fakalataha a Atamu mo ia he nakai omaoma ke he Atua. Kua tali atu a Iehova he fakailoa e fakahala ki a Atamu, Eva, mo e gata. He mole e vega kehe e tau tagata mai he katene parataiso, ne leoleo he tau agelu e hala ki ai.

He tau pulotu, tau tagata iloilo, mo e tau tagata fakamau tala, ko e mena talahaua he taha vahā ke fakakite ko e tau mena tutupu ne tohia he Tohi Tapu he tohi a Kenese na mooli mo e ko e fakamauaga tuai. Mogonei, ko e tau fakaakoaga tuahā hagaao ke he tau tala oti ia kua mahuiga lahi. Ka ko e heigoa e fakavēaga ma e tau tuahā ke he tala ia Kenese hagaao ki a Atamu, Eva, mo e kaina ko Etena? Kia kumikumi a tautolu ke he fā e totokoaga fa mahani.

1. Ko e kaina ko Etena kia ko e matakavi mooli?

Ko e ha ne tuahā ai e matakupu nei? Liga lahi e tau iloilo fakaako. Totou tau tuai, ne tuahā e tau tagata lotu ko e katene he Atua kua haia agaia he taha matakavi. Pete ia, ko e lotu ne fakaohooho he tau pulotu Heleni tuga a Plato mo Aristotle, ne taofi kua nakai fai mena he lalolagi ne mitaki katoatoa. Ko e lagi hokoia kua mitaki katoatoa. Ko e mena ia, ne fakamaama he tau tagata lotu, ko e Parataiso fakamua ne kua lata ke tata lahi ke he lagi.b Ne pehē e falu ko e katene ne toka i luga he mouga tokoluganea ne mahomo hake he lalolagi fakalialia nei; ke he falu, kua haia ai ke he Pole Tokelau po ke Pole Toga; ka e ha i ai falu, kua haia po ke tata ke he mahina. Nakai ofo ai, ko e manatu katoa hagaao ki a Etena ne ha ha i ai e manatu noa ke he miti. Falu pulotu he vahā foou nei ne pehē nakai fai aoga e matakavi ko Etena, he fakailoa kua nakai fai matakavi pihia.

Pete ia, ne nakai fakatino he Tohi Tapu e kaina he puhala pihia. Ia Kenese 2:8-14, kua loga e tau mena pauaki ne fakaako e tautolu hagaao ke he matakavi ia. Kua tū ke he faahi uta he matakavi ne higoa ko Etena. Ne fakamalū he vailele ne eke mo punaaga ke he fā e vailele. Igatia e tau vailele fā ia mo e higoa, mo e fakamaamaaga kū hagaao ke he puhala ne tafe ai. Ko e tau vala tala nei kua leva e fakafiufiu e tau pulotu, ne tokologa ia lautolu ne faala e vala nei he Tohi Tapu ke moua e tali ke he tokaaga mogonei he matakavi tuai nei. Pete ia, ne tupu mai ia lautolu e loga he tau manatu fekehekeheaki. Kakano kia e mena nei ko e talahauaga ke he matakavi ko Etena, kaina i ai, mo e tau vailele i ai kua nakai mooli po ke tala tuai?

Manamanatu: Ko e tau mena ne tutupu he tala ke he kaina ko Etena ne mailoga he kavi ke he 6,000 e tau kua mole. Ne tohi hifo mooli e Mose, ne liga fakaaoga e tau tala ne talahau po ke liga ko e tau tohiaga ne ha ha i ai foki. Ti tohi agaia e Mose he kavi ke he 2,500 e tau he mole e fakamaama e tau mena ne tutupu. Kua fitā a Etena he fakamauaga tuai. Mogonei, kua lata nakai ke he tau fakamailoga he fonua tuga e tau vailele ke hiki ke he tau senetenari loga? Kua malolō lahi mo e hiki tumau e fuga kelekele he lalolagi. Ko e matakavi ne tuga kua putoia a Etena kua hihiga lahi ke he tau mafuike—taha mogonei kua hoko ai kavi ke he 17 e pasene he tau mafuike lalahi he lalolagi. He tau matakavi pihia, kua mahani mau e tau hikiaga. Mua atu, ko e Fakapuke he vahā a Noa ne liga hiki e fonua he tau puhala ne nakai iloa lahi e tautolu he vahā nei.c

Ka e ha ha he mena nei falu fakamooliaga gahoa kua iloa e tautolu: Kua talahau he tala ia Kenese hagaao ke he kaina ko e matakavi mooli. Ua he tau vailele fā ne talahau he tala—ko Eufirate mo Tigris, po ko Hitekelu—ne tafe mogonei, ti falu he tau punaaga ne tafe mai e vai ha lautolu kua fetataaki lahi. Ko e tala mo e tau higoa foki he tau kelekele ne tafe ai e tau vailele ia ti fakakite e tau fakatokaaga pauaki ne mahuiga he matakavi. Ke he tau tagata i Isaraela i tuai, ko e toloaga fakamua ne totou e tala nei, ne eke ai mo tau vala tala fakailoa.

Pihia nakai e tau tala tuai mo e tau tala fakataitai? Po ke fa tiaki ai e tau vala pauaki ne mukamuka ke fakamooli po ke nakai fakamooli? “Taha vahā he motu mamao” ko e puhala ke kamata e tala fakataitai. Ka ko e fakamauaga tuai ne fa putoia e tau vala tala aoga, tuga he tala ki Etena.

2. Talitonu mooli kia na tufuga he Atua a Atamu mai he efuefu mo Eva mai he taha he tau kahokaho a Atamu?

Ne fakamooli he saiene foou ko e tino he tagata kua moua ai e tau vala kehekehe—tuga e haitolosini, okesitene, mo e kapono—ne moua oti he efuefu he kelekele he lalolagi. Ka e tuku fakalataha fēfē e tau vala ia ke moua e mena moui?

Ne fuafua he tau saienetisi tokologa e moui ko e mena tupu mai noa, kamata aki e tufugatia mukamuka lahi ne fano fakahaga ke he miliona e tau ti uka fakahaga lahi ai. Ka e maeke e kupu “mukamuka” ke fakahehē ha ko e tau mena momoui oti—pihia foki e tau mena momoui ikiiki lalahi takitaha—kua halauka mooli. Nakai fai fakamooliaga ko e ha mena moui ne tupu mai noa po ke to maeke ai. Ka ko e tau mena momoui oti ne fakakite mooli na tufuga he iloilo ne lahi atu ke he ha tautolu.d—Roma 1:20.

Manamanatu la hane fanogonogo a koe ke he matakau tā leo kofe po ke nava ke he fakatino fulufuluola po ke ofoofogia ke he mouaaga he matini foou ti fakamakamaka kua nakai fai tagata ne taute e tau mena nei? Nakai pihia! Ka ko e tau mena ofoofogia pihia kua nakai kamata noa ni ti hoko ke he halauka, fulufuluola, po ke lotomatala he tufuga e tino he tagata. Maeke fēfē a tautolu ke manamanatu kua nakai fai Tufuga? Lafi ki ai, kua fakamaama he tala ia Kenese ko e tau mena momoui oti he lalolagi, ko e tau tagata hokoia ne tufuga ke he fakatai he Atua. (Kenese 1:26) Latatonu ai, ko e tau tagata hokoia he lalolagi kua maeke ke fakakite e manako he Atua ke tufuga, he falu magaaho ne taute e tau gahua ofoofogia he leo fakatagitagi, vali fakatino, mo e tau matini foou. Lata kia he mena ia ke fakaofo a tautolu kua mua atu e tufugaaga he Atua ke he ha tautolu?

He tufuga e fifine he fakaaoga e kahokaho mai he tagata taane, ha fe e mena uka ke he mena ia?e Nukua maeke e Atua ke fakaaoga falu puhala, ka ko e finagalo haana he taute e fifine ne fai kakano lahi mahaki. Ne manako a ia ke he tagata taane mo e fifine ke mau mo e fakatū e pipiaga tata, ke tuga ko laua ko e “tino taha.” (Kenese 2:24) Nakai kia ko e puhala he tagata taane mo e fifine kua maeke ke felagomataiaki, he fakatū e pipiaga mauokafua mo e fetataaki aoga lahi, ko e fakamooliaga malolō he Tufuga iloilo mo e fakaalofa?

Lafi ki ai, kua talahau he tau tagata kumikumi ke he talagaaga he tino kua tuga ke tupu mai e tau tagata oti he taha e tagata taane mo e taha e fifine. Ha kua pihia, ko e mena mooli kia e tala ia Kenese?

3. Ko e akau he iloilo mo e akau he moui kua tuga e tala tuai.

Mooli, ko e tala ia Kenese kua nakai fakaako kua fai kehe po ke fai malolō kehe lahi e tau akau nei ia lautolu ni. Ka ko e tau akau mooli ne fakatū e Iehova ti ha ha i ai e kakano fakatai.

Nakai kia taute he tau tagata e falu mena pihia he tau magaaho? Tuga anei, liga hataki he ikifakafili e mahani kolokolovao ha ko e nakai fakalilifu he hopoaga. Nakai ko e tau koloa toka fale mo e tau kaupā he poko fakafili hokoia ne manako e ikifakafili ke puipui mai he nakai fakalilifu ka ko e fakaholoaga he fakafiliaga ne hukui he hopoaga. Ne fakaaoga foki he tau patuiki kehekehe e tokotoko mo e foufou patuiki ko e fakamailoga he pule okooko ha lautolu.

Ti ko e heigoa mogoia ne fakamailoga he tau akau ua ia? Loga e tau taofiaga uka ne tutupu mai ai. Ko e tali mooli, ka e mukamuka, kua ofoofogia. Ko e akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea ne hukui e kotofaaga ne ha ha ai ke he Atua tokotaha maka—ko e tonuhia ke fifili e mena kua mitaki mo e mena kua kelea. (Ieremia 10:23) Mena haia ati ko e kolokolovao e kaihā mai he akau ia! He taha faahi, ko e akau he moui, kua hukui e mena fakaalofa ko e Atua hokoia ka foaki—ko e moui tukulagi.—Roma 6:23.

4. Ko e gata ne tutala kua tuga ko e fakaakoaga tala tuai.

Mooli, ko e vala nei he tohi a Kenese kua tuga ke fakauaua, mua atu kaeke kua nakai totou e tautolu e vala ne toe he Tohi Tapu. Ka e fakamaama fakahaga he tau Tohiaga Tapu e mena galo fakaohooho nei.

Ko hai po ke heigoa ne taute e gata ia ke tuga na tutala? Ko e tau tagata i Isaraela i tuai ne iloa falu puhala ne fakamaama fakalahi e matagahua he gata ia. Ma e fakatai, ne iloa e lautolu pete ne nakai vagahau e tau manu, ko e mena moui fakaagaaga ka taute e manu ke tuga na tutala. Ne tohi foki e Mose e tala hagaao ki a Palaamo; ne fakafano he Atua e agelu ke taute e asini a Palaamo ke tutala tuga e tagata.—Numera 22:26-31; 2 Peteru 2:15, 16.

Maeke nakai he falu agaaga, putoia a lautolu ko e tau fī he Atua ke taute e tau mana? Ne kitia e Mose e tau taulātua ha Aikupito ne taute foki falu mana he Atua, tuga e fakafaliu e tokotoko ke he gata. Ko e malolō ke taute e tau mouaaga tuga a ia ka hau ni he tau fī he Atua he takaiaga fakaagaaga.—Esoto 7:8-12.

Mooli ai ko Mose foki e tagata tohia omoomoi he tohi a Iopu. Kua lahi e mena ne fakaako he tohi ia hagaao ke he fī mua ue atu he Atua, ko Satani ne paleko pikopiko ke he mahani fakamooli he tau fekafekau oti a Iehova. (Iopu 1:6-11; 2:4, 5) Ti pehē kia e tau Isaraela i tuai mogoia na fakataki e Satani e gata i Etena, he taute a ia ke tuga na tutala mo e fakahehē a Eva ke moumou e mahani fakamooli haana ke he Atua? Tuga kua pihia.

Ko Satani kia e fakaohoohoaga i tua he gata? Ne hagaao a Iesu he mogo fakamui ki a Satani “ko e pikopiko a ia, mo e matua he pikopiko.” (Ioane 8:44) Ko e “matua he pikopiko” e punaaga he pikopiko fakamua ne talahau, to pihia mooli nakai a ia? Ko e pikopiko fakamua ne moua he tau kupu he gata ki a Eva. He fekehekeheaki mo e hatakiaga he Atua ka kai e fua he akau ne fakatapu to fakahiku ai ke mate, ne pehē e gata: “Nakai ni mamate a mua.” (Kenese 3:4) Maaliali ai, ne iloa e Iesu na fakataki e Satani e gata. Ko e Fakakiteaga ne age e Iesu ke he aposetolo ko Ioane ne fakatotoka e matakupu, he fakahigoa a Satani “ko e gata tuai.”—Fakakiteaga 1:1; 12:9.

Kua uka mooli kia ke talitonu ko e mena moui fakaagaaga malolō lahi kua maeke ke fakataki e gata he taute ai ke tuga na tutala? Pihia foki e tau tagata, pete he nakai malolō lahi tuga e tau agaaga, kua maeke ke taute e tau lagatau kelea he fakataitai e tau mena ke mooli mo e fakatū e tau puhala fakaohooho ne gahuahua pauaki.

Ko e Fakamooliaga Omoomoi Lahi

Nakai kia talia e koe ko e tuahā ke he tala ia Kenese kua tote e fakavēaga mooli? He taha faahi, ha ha i ai e fakamooliaga malolō ko e tala ko e fakamauaga tuai ne mooli.

Ma e fakatai, ne fakahigoa a Iesu Keriso ko e “fakamoli mo e moli.” (Fakakiteaga 3:14) He eke mo tagata mitaki katoatoa, ne nakai pikopiko a ia, nakai talahau hehē e kupu mooli he ha puhala. Mua atu, ne fakaako e ia kua leva tigahau e moui haana ato moui a ia ko e tagata he lalolagi—na moui fakalataha a ia mo e haana Matua, ko Iehova, “ka e nakala eke e lalolagi.” (Ioane 17:5) Ti kua fitā a ia he moui he kamata ke fai mena momoui he lalolagi. Ko e heigoa e fakamooliaga he mauokafua lahi nei he tau mena ne kitia?

Ne tutala a Iesu hagaao ki a Atamu mo Eva ko e tau tagata mooli. Ne hagaao a ia ke he fakamauaga ha laua he fakamaama e tuaga ha Iehova ke he nakai hoana loga. (Mataio 19:3-6) Ane ai fai laua mo e kaina ne nonofo ai a laua ko e tala tuai, ti kua fakahehē a Iesu po ke pikopiko a ia. Kua nakai fai fakaotiaga mooli ke he tau mena ua ia! Ko Iesu he lagi ne kitekite he tupu e lekua he kaina. Fai fakamooliaga foki nakai kua mua atu e mauokafua ke he mena ia?

Mooli ai, ko e nakai talitonu ke he tala ia Kenese kua moumou e tua ki a Iesu. Ko e nakai talitonu pihia foki kua taute ke nakai maeke ke maama e falu he tau matakupu lalahi mo e tau maveheaga mafanatia lahi he Tohi Tapu. Kitekite la tautolu ke he mena ne tupu.

[Tau Matahui Tala]