Ko e Internet—Fakaaoga Fakailoilo e Koloa he Lalolagi Katoa

KO E mouaaga he lolomiaga he tau senetenari kua mole, ne hiki ai e puhala kua fematutakiaki e tau tagata. Ko e mouaaga he Internet he magahala foou nei kua fakatatai ke he mena ia. Ko e koloa aoga nei kua fakahigoa ko e koloa fematutakiaki he lalolagi katoa, ti pihia mooli. He moua mafiti e koe e tau vala tala, kua maeke ia koe ke iloa e tau tala mooli, tau numera, mo e tau manatu ke he tau matakupu kehekehe.

Ko e maama ke matutaki ko e mena fakaalofa homo ue atu mai he Tufuga ha tautolu. Kua maeke ia tautolu ke feutaaki e tau manatu mo e utafano e tau vala tala mo e falu. Ko Iehova ne matutaki fakamua ke he haana magafaoa tagata, he foaki e vala tala maaliali mo e moolioli ke he puhala ke takitaki atu ke he moui fai kakano lahi. (Kene. 1:28-30) He kitia ke he mena ne tupu he fakamauaga tala he kamataaga he tagata, ne kua fakaaoga hehē e mena fakaalofa he fematutakiaki. Ne tala age e Satani e tau vala tala fakavai oti kana ki a Eva. Ti talia e ia e mena ne talahau e Satani mo e tala age ki a Atamu, nukua takitaki atu e tau tagata ke he puhala matematekelea lahi.​—Kene. 3:1-6; Roma 5:12.

Ko e heigoa ka talahau hagaao ke he fakaaoga he Internet? He maeke e Internet ke foaki e tau vala tala aoga, fakalahi e magaaho ha tautolu, ti eke mo gahuahuaaga mitaki, kua maeke foki ke fakahehē a tautolu, fofō lahi e magaaho ha tautolu, mo e moumou e tau mahani ha tautolu. Kia fakatutala a tautolu ke he puhala ka fakaaoga fakamitaki e tautolu e koloa fematutakiaki nei he lalolagi katoa.

Tau Vala Tala​—Mooli po ke Fakavai?

Ua manatu ko e tau vala tala oti ne moua he Internet kua mitaki mo e aoga mooli. Ko e faahi kumikumi he Internet kua liga fakatatai ke he matakau he tau tagata tau masurumu (mushroom) ne oko fakamakutu e tau vahega masurumu oti ne mitaki ke kai mo e kona foki ti fafao ke he taha e pā kai ti helu mai ki a tautolu ke kai. To kamata nakai a koe ke kai e tau masurumu nei ka e nakai kumikumi fakamatafeiga takitaha ai? Nakai, ai pihia! Ko e tau faahi kumikumi he Internet kua fakaaoga e tau komopiuta kehekehe ke moua po ke fifili mai e loga mo loga e tau lau he Web ne toka e tau mena mitaki lahi mahaki oti ke he tau mena kelea muitui oti. Kua lata a tautolu mo e lotomatala ke vevehe kehe e tau saito mai he kā saito, ke fakatai, neke fakakona e tautolu e tau manamanatuaga ha tautolu he tau vala tala hehē.

He 1993, ne ha ha he mekasini talahaua e fakatino kātuni ne fakakite ua e kulī i mua he komopiuta. Taha kulī ne fakamaama ke he taha: “He Internet, ai fai tagata kua iloa ko koe ko e kulī.” Mai i tuai, ne fakamumuli a Satani i tua he gata ke kamata e “fakatutalaaga” mo Eva ti tala age ki a ia to tuga e Atua a ia. He vahā nei, ko e ha tagata ne fai matutakiaga mo e Internet ka eke mo porofesa he komopiuta, he fakatupua ke iloa e tau mena oti ka e nakai fakakite e higoa haana. Ti nakai fai matafakatufono ka talahau ko hai kua fakailoa e tau manatu, tau vala tala, tau fakatino, mo e tau manatu lagomatai.

Ua eke mo “Internet Eve.” Kia matakite mo e tuahā ke he tau vala tala. Ato falanaki ki ai, hūhū: (1) Ko hai ne tohia e vala tala nei? Ko e heigoa e tau fakaatāaga ne moua he tagata tohia? (2) Ko e ha ne lomi ai? Ko e heigoa ne fakaohooho e tagata tohia? Ha ha i ai nakai ha fili tagata? (3) Moua i fe he tagata tohia e tau vala tala? Foaki nakai e ia e tau vala tala ke maeke he tau tagata ke kumi ki ai? (4) Foou nakai e tau vala tala? He senetenari fakamua, ne foaki he aposetolo ko Paulo ki a Timoteo e fakatonuaga ne tatai agaia e malolō he vahā nei. Ne tohi e Paulo: “Kia taofi e koe ke he mena ne tuku atu kia koe, kia kalo kehe mo e tau kupu kua kelea mo e nakai aoga, mo e tau taufetoko ke he tau mena kua fakahigoa pikopiko ai ko e iloilo.”​—1 Timo. 6:20.

Fakalahi e Magaaho po ke Fofō e Magaaho?

Ka fakaaoga fakailoilo, to fakalahi mooli he Internet e magaaho, malolō, mo e tau fatifatiaga tupe ha tautolu. He maeke ia tautolu ke fakatau taha mena ka e nakai fano kehe he kaina. Ko e fakatatai e tau totogi ka lagomatai a tautolu ke nakai moumou tupe. Kua fakamukamuka lahi e tau momoui he tau tagata tokologa ha ko e pege he Internet; maeke ke taute ni he kaina ha tautolu e tau mena fakatupe he ha magaaho. Foaki he Internet e tau puhala kua latatonu ke fakatoka aki e fakaholoaga tau mukamuka mo e mitaki ma e fenoga kua liga pulega e tautolu mo e lagomatai a tautolu ke fakamau e tau tiketi kua lata. Nakai uka, maeke ia tautolu ke kumi e tau numera he telefoni, tau nonofoaga, mo e falu puhala kehekehe ke hoko atu ke he matakavi ne fakatoka e tautolu. Kua fakaaoga he tau la ofisa he Tau Fakamoli a Iehova he lalolagi katoa e loga he tau puhala nei ke fakalahi aki e tau magaaho, matakau gahua, mo e tau fatifatiaga tupe.

Ka e ha ha i ai e faahi kelea ke manamanatu ki ai. Hagaao ai ke he lahi he tau magaaho ne liga fakamole he fakaaoga e Internet. Ko e Internet kua eke mo toi fulufuluola ma e falu, ka e nakai ko e koloa lagomatai. Ne molea lahi e tau magaaho ne fakaaoga e lautolu ke pelē, fakatau, tutala, meli hila, kumikumi, mo e onoono. Fakahiku, liga kamata a lautolu ke fakaheu e tau mena kua mua e aoga ne putoia e magafaoa, tau kapitiga, mo e fakapotopotoaga. Maeke foki e Internet ke lahi e hufiaaga. Ma e fakatai, ko e fuafuaaga ne lomi he 2010 ne fakakite ko e 18.4 e pasene he tau fuata mui i Korea ne hufia he Internet. Ne talahau he tau tagata kumikumi Sihamani kua “tokologa lahi mahaki e fifine kua gugū hagaao ke he hufiaaga [he] tau hoa ha lautolu.” Taha e fifine ne gugū ko e falanaki ke he Internet ne hiki lahi e taane haana ti hokotia ke moumou e fakamauaga ha laua.

Ko e la ofisa he Tau Fakamoli a Iehova ne moua e tohi mai he tagata ne fakahigoa a ia kua hufia ke he Internet. He falu mogo ne fakamole e ia ke hoko ke he hogofulu e tulā he aho ke he Internet. Mole e talahau ko e “mogo fakamua, tuga kua nakai fai kelea,” lafi e ia: “Fai magaaho, ne nakai tumau e fano haaku ke he feleveiaaga ti oti e liogi haaku.” He fano a ia ke he tau feleveiaaga, ne nakai mautauteute a ia ti tuga ko e manamanatuaga haana i kaina ne manako lahi ke “liu fakaaoga ai.” Fiafia ai, ne mailoga e ia e hagahaga kelea he lekua ti fai mena ne taute ke fakahako ai. Kia nakai hoko a tautolu ke he tuaga ko e fakaaoga he Internet kua eke mo hufiaaga ki a tautolu.

Tau Vala Tala​—Aoga po ke Nakai?

He 1 Tesalonia 5:21, 22, ne totou e tautolu: “Kia kamatamata e tau mena oti, kia taofi e tau mena mitaki ke mau. Kia fakamamao a [ta]utolu mo e tau mena kehekehe oti kua kelea.” Lata ia tautolu ke filifilia ko e tau vala tala ne moua e tautolu he Internet kua ha ha i ai e taliaaga he Atua, ti felauaki mo e tau tuaga tokoluga haana. Kua lata ai ke mahani meā mo e latatonu ma e Kerisiano. Ko e tau fakatino telefua he Internet kua malolō lahi pauaki, ti ka nakai fakaeneene a tautolu, to mukamuka lahi ke tataki atu a tautolu ke he matahele.

Kua pulotu a tautolu ke hūhū hifo, ‘Ko e mena kia ne kitia e au he komopiuta to mafiti au ke fufū he hoa haaku, tau matua haaku, po ke he tau matakainaga Kerisiano haaku ka o mai a lautolu ke he poko?’ Ka tali ē, lata ia tautolu ke fakaaoga e Internet ka fai tagata mo koe. Kua hiki mooli he Internet e puhala ha tautolu ne fematutakiaki mo e fakatau. Lafi ki ai, kua hafagi e puhala foou makamaka ke ‘faivao ke he ha tautolu a tau loto.’​—Mata. 5:27, 28.

Ke Fakafano po ke Nakai Fakafano?

He fakaaoga e Internet kua putoia e moua he tau vala tala mo e tufatufa foki. Pete kua atāina a tautolu ke moua mo e fakafano e tau vala tala, ha ha foki ia tautolu e matafekau ke fifili e moolioli po ke mahani he vala tala. Maeke nakai a tautolu ke mauokafua ke he hakotonu he mena kua tohi po ke fakafano atu e tautolu ke he falu? Fai fakaatāaga nakai a tautolu ke fakafano e tau vala tala?a Aoga mo e atihake kia e vala tala? Ko e heigoa e tau logonaaga ha tautolu he fakailoa ai? Manako kia a tautolu ke taute ke nava he falu?

Ka fakaaoga fakamitaki, to eke e meli hila mo fakamonuinaaga. Maeke foki ke tafe mai ai ki a tautolu e tau vala tala. Kua fakapehia kia e tautolu e falu he fakailoa e tau tala foou lahi po ke tau tala nakai aoga ke he tohi loagitu he tau tagata mahani, liga moumou e magaaho uho ha lautolu? Lata nakai a tautolu ke filifilia e tau logonaaga ha tautolu ato peehi e kī ke fakafano ai? Ko e heigoa kua manako mooli a tautolu ke taute? Fa mahani e tau tagata ke tohitohi ke talahau e tau iloaaga ha lautolu ni ke he magafaoa mo e tau kapitiga, ke fakatumau e matutakiaga ke he tau mena tutupu he tau momoui ha lautolu. Nakai kia ko e hagaaki anei he meli hila ha tautolu? Ko e fakafano he ha ke he falu e mena kua nakai iloa tonu e tautolu?

Ti ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute hagaao ke he Internet? Tiaki katoatoa kia? Liga latatonu e mena ia ke he falu tuaga. Ko e tagata ne hufia ke he Internet kua totoku fakamua ne taute e mena ia ke kautū mai he hufiaaga ke he tau tau loga. Ke he taha faahi, ko e fakaaoga he Internet ka lagomatai a tautolu, kaeke ke ‘leveki a tautolu he loto manamanatu; to leoleo a tautolu he pulotu.’​—Fakatai 2:10, 11.

[Matahui Tala]

[Fakatino he lau 4]

Maeke fēfē a koe ke kalo mai neke lauia he tau vala tala hehē?

[Fakatino he lau 5]

Ko e heigoa kua lata ia koe ke filifilia ato peehi e kī ke fakafano ai?