Fifitaki e Tua ha Lautolu
Ne Puipui e Ia, Ne Foaki e Ia, Ne Fakauka a Ia
KUA tuku hake e Iosefa e falu koloa foki ki luga he tua he asini. Manamanatu la ki a ia he onoono viko ke he maaga pouli ko Petelehema mo e pōpō e tua he manu malolō haana he gahua. Kua manamanatu mooli a ia ke he fenoga loa i mua. Aikupito! Tau tagata kehe, vagahau kehe, tau aga fakamotu kehe—to maeke fēfē e magafaoa tote haana ke fehagai mo e tau hikihikiaga loga ia?
Ne nakai mukamuka ke tala age e tala momoko ia ke he hoana fakahele haana ko Maria, ka e aaki e toa ha Iosefa ti tala age ai. Ne tala age e ia ki a Maria e miti kua hau e agelu ke tamai e ogo nei mai he Atua: Kua manako tuai e patuiki ko Herota ke tamate e tama taane tote ha laua! Kua lata a lautolu ke ō kehe mafiti. (Mataio 2:13, 14) Ne tupetupe lahi mahaki a Maria. Ko e ha kua manako e taha ke tamate e tama tote haana ne nakai mahani kelea mo e nakai fai lekua? Nakai maeke tokoua a Maria mo Iosefa ke maama ai. Ka e falanaki a laua ki a Iehova, ti mautauteute a lautolu.
He nakai iloa e mena kua tupu, ne momohe e tau tagata i Petelehema he fakamaloma a Iosefa, Maria, mo Iesu mai he maaga he pouli he pō. He ao atu ke he faahi toga, kua kamata e potu lagi he faahi uta ke maama, liga manamanatu a Iosefa ke he mena kua fakatoka mai i mua. Maeke fēfē e tagata kamuta tokolalo ke puipui e magafaoa haana mai he tau kau malolō lahi? To maeke tumau nakai a ia ke foaki ma haana? To maeke nakai a ia ke fakauka he taute e matagahua mamafa ne tuku age e Iehova ko e Atua ki a ia, ke leveki mo e feaki e tama kehe nei? Kua fehagai a Iosefa mo e tau paleko lahi mahaki. He fakatutala a tautolu ke he puhala ne maeke a ia ke fehagai mo e tau mena takitaha ia, to kitia e tautolu e kakano ma e tau matua taane he vahā nei—mo tautolu oti—kua lata ke fifitaki e tua ha Iosefa.
Puipui e Iosefa e Magafaoa Haana
He tau mahina fakamua atu he haia he haana maaga i Nasareta, ne hiki tukulagi e moui ha Iosefa he mole e maveheaga haana ke faihoana ke he tama fifine ha Heli. Na iloa e Iosefa a Maria ko e fifine fuata mahani fakamooli mo e mahani mitaki. Ka e iloa e ia mogonei kua fatu tuai a Maria! Ne amanaki a ia ke vevehe fufū a Maria ke puipui a ia mai he ekefakakelea.a Ka e vagahau e agelu ki a ia he miti, he fakamaama kua fatu a Maria he puhala he agaaga tapu ha Iehova. Ne lafi he agelu ko e tama taane ka fanau e ia to “fakamoui e ia hana tau tagata mai he tau hala ha lautolu.” Ne matutaki a ia ke fakamafana a Iosefa: “Aua neke matakutaku a koe ke ta mai hau a hoana ko Maria.”—Mataio 1:18-21.
Ko Iosefa ko e tagata mahani hakohako mo e omaoma, ne taute pihia ni. Ne taute e ia e matagahua mamafa lahi mahaki: ko e feaki mo e leveki he tama taane ne nakai ko e haana ka e kua uho lahi ke he Atua. Fakahiku ai, he omaoma ke he poakiaga lahi ia ne uta e Iosefa e hoana haana ne fatu ki Petelehema ke fakamau e tau higoa. Ne fanau e tama i ai.b
Ne nakai liuaki e Iosefa e magafaoa ki Nasareta. Ka e nonofo a lautolu i Petelehema, nakai mamao mo Ierusalema. Ne mativa a lautolu, ka kua taute e Iosefa e tau mena oti kua maeke a ia ke puipui a Maria mo Iesu mai he nonofogati po ke matematekelea. Nakai leva ti nonofo a lautolu he kaina tutokolalo. Ti, he lahilahi hake a Iesu—liga mole fakatote e taha tau—ne amanaki ni e tau momoui ha lautolu ti liu hiki.
Ne hohoko mai e matakau he tau tagata taane, ko e tau tagata kitekite ke he tau aolagi mai he Faahi Uta, liga o mai mamao i Papelonia. Ne mumui a lautolu ke he fetu ti hoko ke he kaina ha Iosefa mo Maria mo e kumi ke he tama tote ka eke mo patuiki he tau Iutaia. Lahi mahaki e aga fakalilifu he tau tagata taane.
He iloa po ke nakai iloa he tau tagata kitekite aolagi, ne tuku e lautolu e tama tote ko Iesu he tuaga hagahagakelea lahi. Ko e fetu ne kitia e lautolu ne nakai takitaki atu mua a lautolu ki Petelehema ka e ki Ierusalema. I ai, ne tala age a lautolu ke he patuiki kelea ko Herota kua kumi a lautolu he tama tote ka eke mo patuiki he tau Iutaia. Ne ita lahi e tagata nei he mahekeheke.—Kikite e vala tala “Hūhū he Tau Tagata Totou ha Tautolu . . . Ko Hai ne Fakafano Atu e ‘Fetu’?” he lau 29.
Fiafia ai, kua gahuahua e tau malolō lahi atu ke he ha Herota. Gahuahua fēfē? Ne tamai he tau tagata ahiahi e tau mena fakaalofa, ti nakai ole ke moua ha mena i ai. Liga kehe lahi ma Iosefa mo Maria ke amanaki ai ti moua e “auro, mo e lipano, mo e muro”—ko e tau koloa tauuka! Ne foli e tau tagata kitekite ke he tau aolagi ke tala age ke he Patuiki ko Herota e matakavi kua moua e lautolu e tama tote ne kumi e lautolu. Ka e fakalago mai a Iehova. Puhala he miti, ne tala age a ia ke he tau tagata kitekite ke he tau aolagi ke liliu ki kaina he taha hala kehe.—Mataio 2:1-12.
Nakai leva e momole he tau tagata kitekite ke he tau aolagi, ne moua e Iosefa e hatakiaga mai he agelu ha Iehova: “Matike a, ti uta e tama tote mo e hana matua fifine, mo e fehola ki Aikupito ke nonofo ai ato tala atu e au kia koe; ha ko e kumi ha ne fai e Herota e tama tote ke kelipopo a ia.” (Mataio 2:13) Ti tuga he kitia e tautolu he kamataaga, ne mafiti a Iosefa ke omaoma. Ne tuku fakamua e ia e haohao mitaki he tama tote haana ti uta e magafaoa haana ki Aikupito. Ha kua age he tau tagata pouliuli ia ne kitekite ke he tau aolagi e tau mena fakaalofa tauuka, kua moua e lautolu mogonei e tau koloa ka lagomatai a lautolu he matakavi ka nonofo ai he mogo i mua.
Ko e tau tala halahū fakatai mo e tau tala tuai he magaaho fakamui ne talahau fakafuluola ke he fenoga ki Aikupito, he pehē na mana he tama tote ko Iesu e fenoga ti kū, fakakite kua totonu e tau tagata kaihā, ti fakamaloku hifo foki e tau paama ke he matua fifine haana ke faki e tau fua paama.c Ko e tala mooli, ko e mena loagitu e fenoga ti uka foki e ō hui ke he matakavi ne nakai iloa.
Loga e mena he tau matua ka fakaako mai ia Iosefa. Ne fakalavelave tumau e gahua haana mo e tuku kehe e ia e tau fakahagahaga mitaki haana ke maeke a ia ke puipui e magafaoa haana mai he hagahagakelea. Maaliali ai, ne onoono a ia ke he magafaoa haana ko e kotofaaga tapu mai ia Iehova. Ko e tau matua he vahā nei kua feaki e tau fanau ha lautolu he lalolagi kelea, ko e lalolagi ne puke he tau malolō ke fakahagahaga kelea, matahavala, po ke moumou foki a lautolu ne ikiiki. Ko e nava ha ia ke he tau matua fifine mo e tau matua taane ne gahua fakailoilo tuga a Iosefa, he gahua malolō ke puipui e tau fanau ha lautolu mai he tau fakaohoohoaga pihia!
Foaki e Iosefa e Levekiaga ke he Magafaoa Haana
Tuga kua nakai leva e nonofo e magafaoa i Aikupito, ha kua nakai leva ti fakailoa age he agelu ki a Iosefa kua mate tuai a Herota. Ne liuaki e Iosefa e magafaoa haana ke he motu mooli ha lautolu. Kua fakamooli tuai e perofetaaga i tuai ko Iehova ne ui haana tama mai “i Aikupito.” (Mataio 2:15) Ne lagomatai e Iosefa ke fakamooli ai, ka e to uta e ia ki fe e magafaoa haana mogonei?
Kua mataala a Iosefa. Ne matakutaku fakailoilo a ia he hukui ha Herota ko Arekilao, ne favale mo e aga kelipopo. Ha ko e takitakiaga faka-Atua ne uta e Iosefa e magafaoa haana ke he faahi tokelau mamao mai i Ierusalema mo e tau kelea oti i ai, ti liliu ke he maaga mooli haana ko Nasareta i Kalilaia. Ne feaki hake e ia mo Maria e magafaoa ha laua i ai.—Mataio 2:19-23.
Ne moui tutokolalo a lautolu—ka e nakai mukamuka. Ne hagaao e Tohi Tapu ki a Iosefa ko e tagata kamuta, he fakaaoga e kupu kua hagaao ke he tau puhala loga he gahua mo e tau patu akau, tuga e hio hifo ai, toho mai, mo e fakahū ai ke fakaaoga mo tā e tau fale, tau foulua, tau hala laupapa ikiiki, tau peleō, tau hui peleō, tau lakau hahamo mo e tau koloa kehekehe he faama. (Mataio 13:55) Ko e gahua uka lahi. Ne fa mahani e tagata kamuta he tau vahā Tohi Tapu ke gahua fakatata ke he gutuhala he fale tutokolalo haana po ke tata ke he fale fakafua koloa.
Ne fakaaoga e Iosefa e tau koloa kehekehe, ko e falu ne liga age he matua taane haana. Liga fakaaoga e ia e sikuea, fua tautau, sioka vase laini, toki kū, hele, toki polokū, hamala, ike, tau tofi, vilo ne fakaaoga ke toho ki tua mo e toho ki mua, tau pili kehekehe, liga mo e tau fao, pete he tauuka ai.
Manamanatu la ki a Iesu ko e tama tote ne onoono ke he matua hiki haana fa e gahua. Ne mahafagi mo e fakatonutonu e tau mata haana ke he tau mena oti ha Iosefa ne taute, ti nakai noa kua nava a ia ke he lalahi he tau tukeua mo e vaka he tau lima, ko e pulotu he tau lima, ko e iloilo he tau mata. Liga kamata a Iosefa ke fakakite ke he tama taane tote haana e puhala ke taute aki e tau gahua mukamuka tuga e olo fakamomole e vala akau polopolo aki e kili ika tavaki. Ne liga fakaako e ia a Iesu ke he tau vahega patu akau kehekehe ne fakaaoga e ia—ko e sukamora, aluna, po ke olive, ma e fakatai.
Ne fakaako foki e Iesu ko e tau lima malolō ia ne hahala aki e tau akau, talai e tau pou, mo e pao e tau tutaki akau, ko e tau lima molū ia foki ne mulumulu mo e fakamafana aki a ia, matua fifine haana, mo e tau lafu haana. E, ne lahi ai e magafaoa ha Iosefa mo Maria ti kavi ke he ono e tama he lafi aki a Iesu. (Mataio 13:55, 56) Ne gahua fakamalolō lahi a Iosefa ke leveki mo e fagai a lautolu oti.
Ka e maama e Iosefa ko e leveki he tau manako fakaagaaga he magafaoa haana kua mua e aoga. Ti fakaaoga e ia e tau magaaho ke fakaako e fanau haana hagaao ki a Iehova ko e Atua mo e Haana tau fakatufono. Ne uta tumau e ia mo Maria a lautolu ke he sunako he matakavi, ne totou fakaleo lahi mo e fakamaama ai e Fakatufono. Liga kua puke a Iesu he tau hūhū he mogo fakamui ti lali fakalahi a Iosefa ke fakamakona e hoge fakaagaaga he tama. Ne uta foki e Iosefa e magafaoa haana ke he tau galue fakalotu i Ierusalema. Ma e Paseka lagataha he tau, ne liga lata ia Iosefa ke ua e faahi tapu ka o atu ai he fenoga ne kavi ke he 112.65 e kilomita ke fakamanatu e magaaho ia, mo e liliu ai.
Ko e tau ulu magafaoa he vahā nei kua muitua ke he puhala pihia. Ne foaki e lautolu a lautolu ma e tau fanau ha lautolu, he tuku fakamua e tau fakaakoaga fakaagaaga ke he falu mena, putoia e muhukoloa. Kua eketaha a lautolu ke uta e tau fanau ha lautolu ke he tau toloaga mo e tau feleveiaaga faka-Kerisiano. Tuga a Iosefa, ne iloa e lautolu kua nakai fai tanakiaga kua mua he aoga ka taute e lautolu ke lata ma e tau fanau ha lautolu.
“Mo e Fakaatukehe”
Magaaho ne 12 e tau he moui ha Iesu, ne uta e Iosefa e magafaoa haana ki Ierusalema tuga fa mahani. Ko e Paseka, ko e magaaho fiafia, ti fenoga fakalataha e tau magafaoa lalahi he fakatauō auloa he tau matakavi uhiuhi mo e olaola. He ao atu a lautolu ke he tau matakavi mamao ne tata ki luga i Ierusalema, tokologa ne uhu e tau salamo mahuiga he o hifo atu ai. (Salamo 120-134) Liga fehuiaki e tau tagata he maaga ha kua totou teau afe e tau tagata i ai. Ka mole ia, ko e tau magafaoa mo e tau matakau ha lautolu ne kamata ke tau loaloa he liliu ki kaina. Liga kua loga e tau gahua ha Iosefa mo Maria ke taute, ne manatu a laua kua fakatauō a Iesu mo e falu, liga mo e tau magafaoa. Ko e taha laia e aho katoa tali he toka e lautolu a Ierusalema ato mailoga e laua e tala fakamatakutaku—kua galo tuai a Iesu!—Luka 2:41-44.
Tupetupe ai, ne liliu taha atu a laua ki Ierusalema ke kumi. Manamanatu la ke he gatigati mo e matakehe he maaga ki a laua mogonei he ō a laua he puhalatū mo e hea e higoa he tama ha laua. Liga ko fe e tama? He aho ke toluaki he kumi, ne kamata kia a Iosefa ke manamanatu kua kaumahala kelea lahi a ia he kotofaaga tapu nei mai ia Iehova? Fakahiku ai, ne ō a laua ke he faituga. Ne kumi atu a laua ato hoko ke he poko ne tokologa e tagata taane fakaako i ai, ne iloa lahi e Fakatufono, ne kua fakapotopoto i ai—ko Iesu ne tote kua haia ne nofo mo lautolu! Manamanatu la ke he fakatotoka ne logona e Iosefa mo Maria!—Luka 2:45, 46.
Kua fanogonogo a Iesu ke he tau tagata fakaako mo e makai ke talahau e tau hūhū. Ne ofomate e tau tagata taane ke he lotomatala he tama mo e tau tali haana. Ka e ofoofogia a Maria mo Iosefa. He tala, ne fakanono a Iosefa. Ko e tau kupu ha Maria ne malolō he pehē ma ha laua tokoua: “Ma mea ko e heigoa e mena ne eke pihia ai a koe kia maua? Kitiala, ne kumi hau a matua tane mo au kia koe mo e fakaatukehe.”—Luka 2:47, 48.
He tau kupu pulotu gahoa, ne fakakite he Kupu he Atua e fakatino mooli he tuaga fakamatua. Na maeke ai ke fakatupetupe lahi mahaki—pete he mitaki katoatoa foki e tama! Ko e matua feaki tama he lalolagi hagahagakelea nei kua loga e “fakaatukehe” ne fehagai ki ai, ka e maeke e tau matua taane mo e tau matua fifine ke mafanatia he iloa na talahau he Tohi Tapu e tau paleko kua fehagai mo lautolu.
Fiafia ai, kua nofo a Iesu he matakavi he lalolagi ne logona hifo e ia e tata lahi mahaki ke he haana Matua he lagi, ko Iehova, he makai ke iloa e tau mena loga kua fakaako e ia. Ati maeke ai a ia ke tali atu ke he tau matua haana ke he puhala fakamukamuka mo e fakamooli: “Ko e ha ne kumi mai ai au e mua? Nakai kia iloa e mua ko e mena lata ke nofo au ke he fale he haku a Matua?”—Luka 2:49.
Nakai noa kua lagaloga e manamanatu a Iosefa ke he tau kupu ia. Liga olioli a ia he matalahi ha ko e tau mena ia. Mole ia, na gahua fakamakutu a ia ke fakaako e tama hiki haana ke logona pihia foki hagaao ki a Iehova ko e Atua. Ke he mogoia he moui haana ko e tama taane, ne fitā a Iesu he mafanatia e tau logonaaga ke he kupu “matua”—ko e tau logonaaga ne feaki lahi mahaki ha ko e fakafetuiaga tata haana mo Iosefa.
Kaeke ko e matua taane a koe, mailoga nakai e koe e lilifu ke lagomatai e fanau haau ke iloa e kakano he matua taane fakaalofa mo e aga puipui? Pihia foki, ka fai fanau matutaki mai po ke tau tama hiki a koe, manatu e fifitakiaga ha Iosefa ti taute a lautolu takitokotaha he puhala kua aoga mo e uho. Lagomatai a lautolu ke futiaki fakatata lahi ke he ha lautolu a Matua he lagi, ko Iehova ko e Atua.
Fakauka Fakamooli a Iosefa
Kua fakakite mai he Tohi Tapu e falu tuaga gahoa foki ke he moui ha Iosefa, ka e aoga lahi ke manamanatu fakahokulo ki ai. Totou e tautolu ko Iesu “kua omaoma a ia kia laua”—ko e tau matua haana. Iloa foki e tautolu “kua tupu e pulotu mo e tino a Iesu, kua ofania a ia he Atua katoa mo e tau tagata.” (Luka 2:51, 52) Ko e heigoa kua fakakite he tau kupu ia hagaao ki a Iosefa? Loga e mena. Iloa e tautolu ne matutaki a Iosefa ke takitaki e magafaoa haana, ha ko e tama taane mitaki katoatoa haana ne fakalilifu e pule he matua taane haana ti fakatumau ke omaoma ki ai.
Iloa foki e tautolu ne matutaki a Iesu ke tupu e pulotu. Nakai noa kua lahi e vala ha Iosefa ne taute ke he tupuaga he tama haana hagaao ke he mena ia. He vahā ia, ha ha i ai e fakataiaga ne kua leva lahi he tau Iutaia. Ne talahau ai ko e tau tagata taane ni ne atā kua pulotu mooli, ka ko e tau tagata ne taute e tau gahua tuga e kamuta, gahua fonua, mo e tau tagata gahua lapatoa kua “nakai maeke ke fakafili tonu mo e taute ha fakafiliaga; ti nakai lata ia lautolu ke haia he tau fakapotopotoaga ka fakatutala ai ke he tau kupu fakatai.” Ne fakakite e Iesu he mogo fakamui e gati he fakatai ia. He tama tote a ia, ne lagaloga e logona e ia e matua hiki haana, pete ko e tagata kamuta tutokolalo a ia, ne fakaako lauia mitaki hagaao ke he “fakafili tonu mo e fakafiliaga” ha Iehova! Nakai noa kua lagaloga ai.
Maeke foki a tautolu ke kitia e fakaohoohoaga ha Iosefa ke he tupu fakatino ha Iesu. Ha ko e tama leveki mitaki, ne tupu hake a Iesu mo tagata alaga malolō mo e tino malolō. Lafi ki ai, ne fakamahani e Iosefa e tama taane haana ke makaka ke taute e tau gahua uka. Nakai iloa ni ko Iesu ko e tama he tagata kamuta ka e pihia foki ko e “tagata tafale.” (Mareko 6:3) Ati kautū e fakamahani ha Iosefa. Kua iloilo e tau ulu magafaoa ke fifitaki a Iosefa he leveki e puhala moui he tau fanau ha lautolu mo e iloa mooli kua maeke a lautolu ke leveki na lautolu.
He hoko a tautolu ke he tala he Tohi Tapu kua papatiso a Iesu he 30 e tau he moui, ne mailoga e tautolu kua nakai liu a Iosefa fai vala he tala. Na fakakite he fakamooliaga kua takape a Maria he mogo ne kamata e Iesu e fekafekauaga haana. (Kikite e puha “Magaaho Fe ne Mate a Iosefa?” he lau 27.) Kua toka hifo e Iosefa e fakakiteaga mooli—ko e fifitaki mitaki lahi ke he matua taane ne puipui e magafaoa haana, leveki a lautolu, mo e fakauka fakamooli ke hoko ke he fakaotiaga. Ko e tau matua taane, ulu magafaoa, po ke falu Kerisiano to mitaki ke fifitaki e tua ha Iosefa.
[Tau Matahui Tala]
a He vahā ia, ko e taute e maveheaga ke mau kua teitei tatai mo e fakamauaga.
b Kikite e vala tala “Fifitaki e Tua ha Lautolu—Ne ‘Manamanatu ki Ai ke he Hana Loto’” he fufuta he Ko e Kolo Toko ia Ianuari-Mati 2009.
c Ne fakakite maaliali he Tohi Tapu ko e mana fakamua ha Iesu ne taute laia he mole e papatiso haana. (Ioane 2:1-11) Ke fakaako atu foki ke he tau tala nakai mooli fakaevagelia, kikite e vala tala “Tau Evagelia Halahū—Tau Tala Mooli ne Fufū Hagaao ki a Iesu?” he lau 18.
[Puha he lau 27]
Magaaho Fe ne Mate a Iosefa?
Iloa e tautolu na moui a Iosefa he mogo ne 12 e tau ha Iesu. He tau tau ia he moui ne tokologa e tau fuata Iutaia ne kamata ke fakaako e gahua he tau matua taane ha lautolu ti eke mo tau tagata fakaako gahua he taki 15 e tau he moui. Ne kitia ai kua leva e moui ha Iosefa ati fakaako a Iesu ke eke mo tagata kamuta. Moui agaia nakai a Iosefa he mogo ne kamata e Iesu e fekafekauaga haana he kavi 30 e tau he moui? Liga ke nakai pihia. Ko e matua fifine, mo e lafu tehina mo e tau mahakitaga ha Iesu ne totoku oti ai ha kua momoui he mogoia ka e nakai totoku a Iosefa. Ne lagataha foki e fakahigoa a Iesu “ko e tama a Maria,” nakai ko e tama a Iosefa. (Mareko 6:3) Talahau ai e Maria he gahua mo e taute e tau fifiliaga ni haana, ne nakai fakatonu ke he taane. (Ioane 2:1-5) To matakehe e mena ia he tau vahā Tohi Tapu ato eke a ia mo takape. Fakahiku ai he mogo kua teitei mate a Iesu, ne kotofa e ia e aposetolo ko Ioane ke leveki e matua fifine haana. (Ioane 19:26, 27) Liga nakai lata ke pihia ane mai moui agaia a Iosefa. Maaliali ai, na mate a Iosefa kua fuata agaia a Iesu. Ha ko ia e uluaki, nakai noa ne taute e Iesu e matagahua kamuta ti leveki foki e magafaoa ato hoko e papatiso haana.
[Fakatino he lau 24]
Ne mafiti mo e foaki noa a Iosefa ke puipui e tama haana
[Fakatino he lau 25]
Ne gahua lahi a Iosefa ke leveki e magafaoa haana
[Fakatino he lau 26]
Ne uta tumau e Iosefa e magafaoa haana ke tapuaki he faituga i Ierusalema
[Fakatino he lau 28]
Ne fakamahani e Iosefa e tama haana ke eke mo tagata kamuta