Tokofitu e Leveki Mamoe, Tokovalu e Iki​​—Kakano ai ma Tautolu he Vahā Nei

1. Ko e ha e pulega he tau patuiki ha Suria mo Isaraela kua nakai kautū?

KO E senetenari ke valuaki ato fai Keriso, kavi ke he vahāloto he tau 762 mo e 759, ko e patuiki ha Isaraela mo e patuiki ha Suria ne kamata e tauaga he totoko ke he kautu ha Iuta. Manako a lautolu ke fofō a Ierusalema, utakehe a Ahasa ko e patuiki, mo e taute e taha tagata foki ke patuiki, liga taha tagata ne nakai mai he magafaoa he Patuiki ko Tavita. (Isaia 7:5, 6) Ka e liga nakai kautū e pulega ia. Ne mavehe e Iehova to fai tagata tumau ai he magafaoa ha Tavita ke pule ko e patuiki. Ti ko e mena kua talahau e Iehova kua fakamooli tumau.​​—Iosua 23:14; 2 Samu. 7:16.

2-4. Fakamooli fēfē a Isaia 7:14, 16 (a) he senetenari ke valuaki ato fai Keriso? (e) he magahala ha Iesu?

² Fakamua, tuga kua kautū a Suria mo Isaraela he tauaga. He taha ni e tauaga, ne mamate e tau kautau 120,000 ha Ahasa! Ti mate foki e tama taane ni haana ko Maasaia. (2 Nofo. 28:6, 7) Ka e feiga a Iehova he kitekite. Ne manatu e ia e maveheaga haana ki a Tavita, ti fakafano e Ia e perofeta ko Isaia mo e fekau mafanatia.

³ Pehē a Isaia: “Kitiala, to fatu e tamafine tote, mo e fanau mai e tama tane; to fakahigoa foki e ia a ia ko Emanuela.” Lafi e ia: “Ko e mena nakaila iloa he tama ke tiaki e kelea mo e fifili e mitaki, to tiaki ai e motu, hana e tau patuiki tokoua ne matakutaku ai a koe.” (Isaia 7:14, 16) Mooli ko e vala fakamua he perofetaaga nei kua hagaao ke he fanauaga he Mesia. (Mata. 1:23) Ka ko e tau patuiki ha Suria mo Isaraela ne nakai tau atu ki a Iuta he vahā ha Iesu, ti ko e perofetaaga hagaao ki a Emanuela kua liga fakamooli foki he vahā ha Isaia. Ko e heigoa a ia?

⁴ Nakai leva he taute e Isaia e fakailoaaga ia, ne fatu e hoana haana. Ne fakahigoa e tama taane ha laua ko Maheli-sala-hasa-pasa. Ko e tama nei ne liga ko “Emanuela” ne tutala a Isaia hagaao ki ai.a He vahā Tohi Tapu, ko e tama kua liga age taha e higoa he mogo ne fanau ai, liga ko e fakamanatu ke he falu mena pauaki ne tupu, ka e fai higoa foki ne ui aki he tau matua mo e tau magafaoa haana. (2 Samu. 12:24, 25) Nakai maeke a tautolu ke talahau kua ui a Iesu ke he higoa ko Emanuela.​​—Totou Isaia 7:14; 8:3, 4.

5. Ko e heigoa e fifiliaga goagoa ne taute he Patuiki ko Ahasa?

⁵ He hagaaki a Isaraela mo Suria ki a Iuta, ko e motu ha Asuria ne pulega foki ke fofō e magamotu. Ko e motu vale a Asuria ne kua lahi atu fakahaga e malolō. Hagaao ke he Isaia 8:3, 4, to fofō e Asuria a Suria mo Isaraela ato totoko atu ki a Iuta. Ko Ahasa ko e patuiki ha Iuta, kua lata ke falanaki ke he kupu he Atua puhala ia Isaia. Ka e taute e ia e maveheaga goagoa mo e tau Asuria. Ti ko e fua, ko e tau Asuria he mogo fakamui ne eke mo tau pule favale ke he tau tagata Iuta. (2 Patu. 16:7-10) Ti eke mo leveki, po ke takitaki ha Iuta, kua lata ia Ahasa ke puipui haana tau tagata. Ka e kaumahala a ia. Kua liga hūhū hifo a tautolu, ‘Ka ha ha ia au e tau fifiliaga aoga ke taute, falanaki nakai au ke he Atua po ke tau tagata?’​​—Fakatai 3:5, 6.

KO E LEVEKI MAMOE FOOU NE KEHE E GAHUA

6. Kehe fēfē a Hesekia mai ia Ahasa?

⁶ He mate a Ahasa he tau 746 ato fai Keriso, mo e tama haana ko Hesekia ne eke mo patuiki ke hukui a ia. Ko e tau tagata ha Iuta kua nonofogati mogonei, ti nakai tapuaki a lautolu ki a Iehova. Ko e heigoa e mena fakamua ka taute e Hesekia ko e patuiki? To lali kia a ia ke taute e motu ke liu monuina? Nakai. Ne fakaalofa a Hesekia ki a Iehova mo e ko e leveki mitaki he motu. Ko e mena fakamua ne taute e ia ko e lagomatai e tau tagata ke liu tapuaki ki a Iehova. He maama e Hesekia e mena ne manako e Atua ke taute, ne omaoma agataha a ia. Ne fakatoka e ia e fifitakiaga mitaki lahi mahaki ma tautolu!​​—2 Nofo. 29:1-19.

7. Ko e ha kua lata e tau tagata Levi mo e lalagoaga he patuiki foou?

⁷ Ne ha ha he tau tagata Levi e matagahua uho lahi he lagomatai e tau tagata ke liu tapuaki ki a Iehova. Ti feleveia a Hesekia mo e tau tagata Levi mo e mavehe ke lalago a lautolu. Ko e tau tagata Levi fakamooli he feleveiaaga ia ne liga tagi he fiafia he logona e patuiki ne talahau: “Kua fifili e Iehova a mutolu ke tutu a mutolu ki mua hana ke fekafekau kia ia.” (2 Nofo. 29:11) Ko e tau tagata Levi ne moua e poakiaga maama ke lagomatai e tau tagata ke tapuaki e Atua mooli!

8. Ko e heigoa foki e mena ne taute e Hesekia ke lagomatai e tau tagata ke liu tapuaki ki a Iehova? Ko e heigoa e fua?

⁸ Ne uiina e Hesekia e tau tagata ha Iuta mo Isaraela ke he fakamanatuaga lahi he Paseka. He mole e Paseka, ne fakamanatu he tau tagata e Galue he Tau Areto Nakai Fakaea, ne katoa ai fitu e aho. Ne fiafia lahi mahaki a lautolu ke he galue ti fakamanatu ai e lautolu ke fitu atu foki e aho. Pehē e Tohi Tapu ki a tautolu: “Ha ha i ai foki e fiafia lahi i Ierusalema; he nakaila fai mena pihia i Ierusalema tali mai he vaha ia Solomona ko e tama a Tavita ko e patuiki a Isaraela.” (2 Nofo. 30:25, 26) Kua liga fakamafana lahi he galue ia e tau tagata oti. Totou e tautolu ia 2 Nofoaga he Tau Patuiki 31:1 he mogo ne nakai leva e oti e galue ha lautolu, mo e “tukimalipilipi e lautolu e tau tupua, mo e hio ki lalo e tau tupua a Asaira, mo e ulu moumou e lautolu e tau mena tokoluga, mo e tau fatapoa.” Kua liu e motu haga atu ki a Iehova. Lagomatai he mena nei a lautolu ke tauteute ma e tau lekua ka nakai leva ti hoko mai.

MAUTAUTEUTE E PATUIKI MA E LEKUA

9. (a) Fakahiku fēfē e tau pulega ha Isaraela? (e) Fakamua, ko e heigoa e kautūaga ne moua e Sanerivi ki a Iuta?

⁹ Tuga ni he talahau e Isaia, ne fofō he tau Asuria e kautu ha Isaraela ti uta e tau tagata mai he motu ha lautolu ke eke mo tau pagotā. Fakaoti he mena nei e pulega kua lata ha Isaraela ke fifili e patuiki ma Iuta ne nakai mai he magafaoa ha Tavita. Ka ko e heigoa e tau pulega ha Asuria? Ne kautū a lautolu mogonei ki a Iuta. Pehē e Tohi Tapu: “Ko e tau hogofulu ma fa he patuiki ko Hesekia, ne hake ai a Sanerivi ko e patuiki a Asuria ke he tau maga oti kua nonofo ke he tau taue i Iuta mo e tau ki ai a ia, ti eke ai e ia māna.” Ne fofō e Sanerivi 46 e maaga ha Iuta. Manamanatu la ke he puhala ka logona hifo e koe kaeke kua nofo a koe i Ierusalema he magahala ia. Ko e tau kautau Asuria ne fofō mafiti e tau maaga ha Iuta mo e tata lahi mahaki atu ke he kaina haau!​​—2 Patu. 18:13.

10. Ko e ha kua liga fakamalolō he perofetaaga ha Mika a Hesekia?

¹⁰ Ne iloa e Hesekia e hagahaga kelea, ka e nakai tupetupe a ia ti ole ma e lagomatai he motu pouliuli, tuga ne taute he matua nakai fakamooli haana ko Ahasa. Falanaki a Hesekia ki a Iehova. (2 Nofo. 28:20, 21) Liga iloa e ia e tau kupu he perofeta ko Mika, ne talahau hagaao ke he fī, ko e “tau tagata Asuria”: “Ti kotofa ai e tautolu tokofitu e leveki mamoe, mo e tokovalu e iki ne mua ke totoko atu kia lautolu. To pule foki a lautolu ke he motu ko Asuria ke he pelu.” (Mika 5:5, 6) Ko e tau kupu nei mai ia Iehova ka maeke ke fakamalolō a Hesekia. Ne fakakite e lautolu to fakaaoga e Iehova e kautau matakehe ke fakakaumahala e tau tagata Asuria.

11. Magaaho fe ka fakamooli e perofetaaga aoga lahi he tau leveki mamoe tokofitu mo e tokovalu e iki?

¹¹ Ko e perofetaaga hagaao ke he tau leveki mamoe ne tokofitu mo e tokovalu e iki ka moua e fakamooliaga lahi ue atu he mole e fanau ha Iesu, ko e “Pule kia Isaraela, ko e hana moui mai ne tali mai he vaha fakamua.” (Totou Mika 5:1, 2.) Ti ko e fakamooliaga nei kua haia agaia he vahā i mua, he mogo ka totoko he “Asuria,” po ke fī, e tau fekafekau ha Iehova. Ko e heigoa e kautau ne takitaki he haana Tama ka fakaaoga e Iehova ke fakakaumahala e fī? To tali e tautolu e hūhū nei he vala tala ka mui mai. Ka e fakamua, kia kitekite a tautolu ke fakaako mai he mena ne taute e Hesekia he mogo ne tau atu e tau Asuria.

GAHUA FAKAILOILO A HESEKIA

12. Ko e heigoa ne taute e Hesekia mo lautolu ke puipui e tau tagata he Atua?

¹² Ka logona hifo e tautolu kua nakai maeke a tautolu ke fakamafola e lekua, kua makai tumau a Iehova ke foaki e lagomatai kua lata ki a tautolu. Ka e amanaki a ia ki a tautolu ke taute e tau mena oti ne fehagai mo e lekua. Taute e Hesekia e mena kua maeke ia ia. Talahau he Tohi Tapu ki a tautolu kua moua e ia e fakatonuaga mai he “hana tau iki mo e hana tau toa,” ti fifili a ia ke “ponoti e tau vaipuna ha ha i tua he maga.” Ne “fakamalolo ai a [Hesekia], mo e ati foki e ia e kaupa oti ne maona, mo e ati hake ai ke hoko ke he tau kolo, mo e taha kaupa foki i tua.” Pihia foki ne “eke ai e ia e tau kanavaakau mo e tau akau punuti loga.” (2 Nofo. 32:3-5) He mogonei, ne fakaaoga e Iehova a Hesekia, haana tau iki, mo e tau perofeta fakamooli ke puipui mo e leveki e tau tagata Haana.

13. Ko e heigoa e mena aoga lahi ne taute e Hesekia ke tauteute e tau tagata ma e tau atu ha Asuria? Lagomatai fēfē he tau kupu ha Hesekia e tau tagata?

¹³ Matutaki atu, ne taute e Hesekia taha mena ne mua atu e aoga ke he puipui e tau vaipuna po ke fakamalolō e tau kaupā he maaga. Ha ko e leveki mitaki a ia ne fakapotopoto e ia e tau tagata mo e fakamafana a lautolu aki e tau kupu: “Kia fakamalolo a a mutolu mo e fakamanavalahi, aua neke matakutaku a mutolu, ti ua fakaatukehe a mutolu ha ko e patuiki a Asuria, ha ko e motu o tagata oti foki kua fakalataha mo ia; ha ko e tokologa ha ha ia tautolu, ka e tokogahoa ha ha ia ia. Ha ha ia ia e lima he tagata, ka e ha ha ia tautolu a Iehova ha tautolu a Atua ke lagomatai kia tautolu, mo e tau ai ke he tau ha tautolu.” Fakamanatu e Hesekia ke he tau tagata to tau a Iehova ma lautolu. Lagomatai he mena nei a lautolu ke tua ke he Atua mo e ke loto toa. Ko Hesekia mo e haana tau iki mo e tau toa, ti pihia mo e tau perofeta ko Mika mo Isaia, ne fakakite ko e tau leveki mitaki a lautolu, tuga ni ne mavehe e Iehova puhala he perofeta haana.​​—2 Nofo. 32:7, 8; totou Mika 5:5, 6.

14. Ko e heigoa ne talahau e Ravesake? Tali atu fēfē e tau tagata?

¹⁴ Ko e patuiki ha Asuria mo e haana kautau ne fakatū e kemuaga i Lakisa he faahi toga ki lalo ha Ierusalema. Mai i ai, ne fakafano e ia tolu e uta fekau ki Ierusalema ke tala age ke he tau tagata ke muitua ki ai. Ko e uta fekau pauaki ne iloa ko Ravesake ne tutala ke he tau tagata ha Ierusalema he vagahau ni ha lautolu. Fakamua ne lali a ia ke fakaohooho a lautolu ke nakai fanogonogo ki a Hesekia ka e omaoma ke he tau Asuria. Ti pikopiko a ia he mavehe ke uta a lautolu ke he motu ka moua e lautolu e moui hagahaga mitaki. (Totou 2 Tau Patuiki 18:31, 32.) Kua tala age foki a Ravesake ki a lautolu ko e tau atua he falu motu ne nakai maeke ke puipui e tau tagata tapuaki ha lautolu ti to nakai maeke a Iehova ke puipui foki e tau tagata Iuta. Kua pulotu e tau tagata ke fakaheu e tau pikopiko nei mo e tau talahauaga fakavai. He vahā nei, ko e tau fekafekau ha Iehova kua fa muitua ke he fifitakiaga ha lautolu.​​—Totou 2 Tau Patuiki 18:35, 36.

15. Ko e heigoa ne lata he tau tagata ha Ierusalema ke taute? Fakahao fēfē e Iehova e maaga?

¹⁵ Mooli, ne ita a Hesekia. Ka e he nakai ole lagomatai ke he taha motu, ne ole a ia ki a Iehova ma e lagomatai puhala ia Isaia. Ne tala age e perofeta ko Isaia ki a Hesekia: “Kua vagahau mai pehe a Iehova ke he patuiki a Asuria, Nakai ni hau a ia ke he maga nai, to nakai fana mai e ia ha fana.” (2 Patu. 19:32) Ko e mena kua lata he tau tagata ha Ierusalema ke taute ko e loto toa mo e nakai mahala. To tau a Iehova ma lautolu. Ti taute pihia e ia! “Ko e po ia ni ne fina age ai e agelu a Iehova, ti kelipopo ai e ia ke he heaga api a Asuria e tau tagata ne taha e teau e afe ti valugofulu e afe ti lima e afe tagata.” (2 Patu. 19:35) Ne hao e tau tagata ha Ierusalema, nakai ha ko e mena ne taute e Hesekia ke puipui e maaga, ka ko e malolō ha Iehova.

TAU FAKAAKOAGA MA E VAHĀ NEI

16. Ko hai he vahā nei kua hukui he (a) tau tagata i Ierusalema (e) “Asuria” (i) tokofitu e leveki mamoe mo e tokovalu e iki?

¹⁶ Ko e perofetaaga hagaao ke he tau leveki mamoe tokofitu mo e tokovalu e iki ne ha ha i ai e fakamooliaga aoga lahi he vahā ha tautolu. I tuai, ko e tau tagata i Ierusalema ne totoko he tau Asuria. Nakai leva ko e tau tagata ha Iehova to liu foki totoko he “Asuria,” po ke fī, kua lali ke moumou a lautolu. Hagaao e tau Tohiaga Tapu ke he totokoaga ia ti pihia mo e totokoaga ha ‘Koku ko Makoku,’ ko e totokoaga he “patuiki he fahi tokelau,” mo e totokoaga he “tau patuiki he lalolagi.” (Eseki. 38:2, 10-13; Tani. 11:40, 44, 45; Fakakite. 17:14; 19:19) Ko e tau totokoaga kehekehe kia anei? Nakai iloa e tautolu. Maeke e Tohi Tapu ke fakaaoga e tau higoa kehekehe ke fakamaama e totokoaga taha ia. Ko e kautau fe he perofetaaga ha Mika ne talahau to fakaaoga e Iehova ke totoko e fī vale nei, ne higoa ko e “Asuria”? Ko e kautau kehe lahi. Pehē e Tohi Tapu ko e kautau nei kua ha ha i ai “tokofitu e leveki mamoe” mo e “tokovalu e iki.” (Mika 5:5) Ko hai a lautolu ia? Ko e tau motua he fakapotopotoaga a lautolu. (1 Pete. 5:2) He vahā nei, kua fakaaoga e Iehova e tokologa he tau motua tua fakamooli ke leveki mo e ke fakamalolō e tau tagata haana ma e totokoaga anoiha mai he “Asuria.”b Talahau he perofetaaga ha Mika ki a tautolu to “pule foki a lautolu ke he motu ko Asuria ke he pelu.” (Mika 5:6) Taha he tau kanavaakau ne fakaaoga e lautolu ke fakakaumahala e fī ko e “pelu he Agaga,” ko e Kupu he Atua.​​—Efeso 6:17; 2 Kori. 10:4.

17. Ko e heigoa e tau fakaakoaga fā ka fakaako mai he tau motua he fakamauaga kua fakatutala laia e tautolu?

¹⁷ Tau motua, maeke a mutolu ke iloa falu fakaakoaga aoga mai he mena kua fakatutala laia e tautolu: (1) Ko e mena mitaki lahi ka taute e mutolu ke tauteute e totokoaga anoiha ke he “Asuria” ko e fakamalolō e tua ha mutolu ke he Atua mo e lagomatai e tau matakainaga ha mutolu ke taute pihia. (2) Ka totoko a “Asuria,” kua lata ia mutolu ke talitonu katoatoa to fakamoui e Iehova a tautolu. (3) He magaaho ia, ko e takitakiaga kua moua e mutolu mai he fakatokatokaaga ha Iehova kua liga matakehe. Ka e igatia a tautolu oti ke mau amaamanaki ke omaoma ke he ha fakatonuaga ka moua e tautolu, ko e omaoma a tautolu ki ai po ke nakai, ha ko e omaoma ke he tau fakatonuaga nei to fakahao a tautolu. (4) Ka fai ne falanaki ke he fakaakoaga he lalolagi nei, tau koloa fakatino, po ke tau fakatokatokaaga he tagata, kua lata ia lautolu ke hiki e puhala manamanatu ha lautolu mogonei. Lata foki ia mutolu ke mau amaamanaki ke lagomatai ha tagata kua nakai falanaki katoatoa a lautolu ki a Iehova.

18. Maeke fēfē he manatu e fakamauaga nei ke lagomatai a tautolu anoiha?

¹⁸ To hoko mai e magaaho ke tuga kua nakai fai lagomatai a tautolu ke tuga e tau tagata i Ierusalema he vahā ha Hesekia. Ka tupu e mena ia, maeke he tau kupu ha Hesekia ke lagomatai a tautolu ke fakatumau e tua ha tautolu ke malolō. Kia manatu e tautolu e mena ia ke he tau fī ha tautolu kua “ha ha ia ia e lima he tagata, ka e ha ha ia tautolu a Iehova ha tautolu a Atua ke lagomatai kia tautolu, mo e tau ai ke he tau ha tautolu”!​​—2 Nofo. 32:8.