Kia Iloa a Iehova—Ko e Atua Fakaperesona
HE FAKATATAI ai e manatu Hinitu ke he Atua mo e falu he tau fakatokaaga he lotu, ne talahau e Dr. S. Radhakrishnan i Initia: “Nukua kehe e Atua he tau Heperu. Kua ha ha ai e logonaaga mo e gahuahuaaga ia ia he fakamauaga tuai mo e fiafia ai ke he tau hikihikiaga mo e tau mena tutupu he lalolagi nakai katoatoa nei. Ko ia ko e Moui ne matutaki mai mo tautolu.”
Ko e higoa Heperu ma e Atua he Tohi Tapu ko יהוה, ne mahani ke fakaliliu ko “Iehova.” Kua mua ue atu a ia mai he falu atua. Ko e heigoa kua iloa e tautolu hagaao ki a ia? Ko e fefe hana a fehagaiaga mo e tau tagata he vaha Tohi Tapu?
“Fehagaoaki” a Iehova mo Mose
Kua tata lahi e “fehagaoaki” he vahaloto ha Iehova mo e hana fekafekau ko Mose, pete ni kua nakai kitia mata e Mose e Atua. (Teutaronome 34:10; Esoto 33:20) He vaha fuata hana, kua toka e loto ha Mose mo e tau Isaraela, ne kua fakatupa he magaaho ia i Aikupito. Ne fuluhi kehe mai a ia he moui ko e taha he magafaoa ha Farao, “ne fifili e ia e matematekelea fakalataha mo e tau tagata he Atua.” (Heperu 11:25) Ko e fua, ne age e Iehova ki a Mose loga e tau kotofaaga pauaki.
Ko e taha he magafaoa ha Farao, “ne fakaako foki a Mose ke he iloilo oti ni he tau tagata Aikupito.” (Gahua 7:22) Ka e, ke takitaki e motu ko Isaraela, kua lata foki ia ia ke feaki e mahani fakatokolalo, fakauka, mo e totonu ue atu. Kua taute ai e ia e mena nei he magahala he 40 e tau tau ko e leveki mamoe i Mitiana. (Esoto 2:15-22; Numera 12:3) Ko Iehova, pete ni he fakatumau ke nakai kitia, kua fakakite ai e ia a ia mo e hana finagalo ki a Mose, mo e he puhala mai he tau agelu ne tuku age he Atua e Tau Poakiaga Hogofulu ki a ia. (Esoto 3:1-10; 19:3–20:20; Gahua 7:53; Heperu 11:27) Ne talahau mai he Tohi Tapu ki a tautolu “kua vagahau mai foki e Iehova kia Mose, kua fehagaoaki a laua, tuga ne vagavagahau e tagata mo e hana kapitiga.” (Esoto 33:11) Moli ai, kua pehe mai ni a Iehova: “Kua fakafehagaoaki a maua ti vagahau ai a maua.” Ko e fakafetuiaga uho mo e fakahele ha ia ne olioli e Mose mo e hana a Atua fakaperesona!—Numera 12:8.
He lafi atu ke he fakamauaga tuai he vaha fakamua atu he motu a Isaraela, ne fakamau hifo e Mose e Matafakatufono mo e hana tau fakatokatokaaga. Kua tuku age foki ki a ia e taha kotofaaga uho—ke tohia e tohi a Kenese. Ko e vala fakamui he tohi ia ko e fakamauaga tuai ne iloa tonu he hana ni a magafaoa mo e kua mukamuka ai ke tohi hifo. Ka e ta mai i fe e Mose e tau fakailoaaga fakamatafeiga he fakamauaga tuai he vaha fakamua atu he tagata? Kua maeke foki ia Mose ke moua e tau fakamauaga mai i tuai, ne toka he hana tau matua tupuna, ke fakaaoga mo fakaveaga he tohi. Liga foki, kua moua e ia e tau fakailoaaga fakamatafeiga he puhala fakafematutakiaki po ke he fakakiteaga faka-Atua mai ia Iehova. Kua leva he fakailoa he tau tagata fakalilifu he tau tau oti he moui e fakafetuiaga fakahele ne olioli e Mose mo e hana Atua ke he mena nei.
Iehova—Atua Fakaperesona ha Elia
Kua iloa foki he perofeta ko Elia a Iehova ko e Atua fakaperesona. Kua makutu a Elia ma e tapuakiaga mea mo e fekafekau ki a Iehova pete ni kua eke mo matapatu he vihiatia mo e totokoaga lahi mai he tau tagata tapuaki ki a Paala, ko e atua ne mua he faituga Kanana.—1 Tau Patuiki 18:17-40.
Ko Ahapo, ko e Patuiki a Isaraela, mo e hana hoana ko Iesepela, kua lali ke tamate a Elia. Matakutaku ha ko e hana moui, ne hola a Elia ki Peresepa, he fahi lalo he Tahi Mate. I ai ne fano a ia ke he tutakale mo e liogi ke mate. (1 Tau Patuiki 19:1-4) Kua tiaki kia e Iehova a Elia? Kua nakai kia fiafia a Ia ke he hana fekafekau tua fakamoli? Liga kua manamanatu pihia a Elia, ka e kua hepe ha a ia! He mole atu, ne vagahau fakatekiteki a Iehova ki a ia, kua huhu age: “Elia na e, ko e eke ha a koe ke he mena na?” He mole atu e fakatataaga he malolo mua ue atu, “kua hoko mai kia ia e leo kua pehe mai [foki], Elia na e ko e eke ha a koe ke he mena na?” Kua fakakite e Iehova e fiafia nei ki a Elia ke fakamalolo aki hana a fekafekau fakamoli. Ko e lahi agaia e gahua he Atua ke taute e ia, mo e talia fiafia e Elia e fekau ia! Ne fakakatoatoa fakamoli e Elia hana a tau kotofaaga, he fakamatalahi e higoa ha Iehova, hana a Atua fakaperesona.—1 Tau Patuiki 19:9-18.
He mui atu ke he hana a tiakiaga he motu ko Isaraela, ne nakai liu a Iehova ke vagahau fakahako ke he tau fekafekau hana he lalolagi. Kua nakai kakano e mena nei kua galo e fiafia hana ki a lautolu. He kakano he hana a agaga, kua fakataki mo e fakamalolo agaia e ia a lautolu he hana a fekafekauaga. Ke fakatai ki ai, onoono ke he aposetolo ko Paulo, ne iloa fakamua ko Saulo.
Takitaki he Agaga Tapu a Paulo
Kua hau a Saulo i Taso, ko e maaga talahaua i Kilikia. Ko e tau matua hana ko e tau Heperu, ka e kua fanau a ia ko e tagata Roma. Ka ko e feakiaga ha Saulo kua hagaao ai ke he tau taofiaga he tau Farasaio. He mole atu, i Ierusalema, ne ha ha ia ia e magaaho ke fakaako “he akoaga a Kamalielu,” ko e faiaoga talahaua he Matafakatufono.—Gahua 22:3, 26-28.
Ha ko e makutu hehe a Saulo ma e tau mahani toka tuai faka-Iutaia, ne putoia a ia he matagahua kelea ke totoko ke he tau tutaki ha Iesu Keriso. Kua talia foki e ia ke kelipopo a Setefano, ko e Kerisiano fakamua ke fakamatulo. (Gahua 7:58-60; 8:1, 3) Kua talahau fakamui e ia ko e pete ni ko e tagata vagahau kelea mo e favale mo e fakakelea atu, “kua ofania [a ia], ha kua eke pihia e [ia] ke he [hana] a nakai iloa, mo e nakai talia fakatonu.”—1 Timoteo 1:13.
Kua omoi he manako moli a Saulo ke fekafekau ke he Atua. He mui atu ke he fakaliliuina ha Saulo he puhala ki Tamaseko, ne fakaaoga fakalahi e Iehova a ia. Ko Anania, ko e aposetolo Kerisiano fakamua atu, kua foaki age he Keriso liu tu mai ke lagomatai a ia. He mole atu, ko Paulo (ko e higoa Roma ne talahaua a Saulo ko e Kerisiano) ne takitaki he agaga tapu ha Iehova ke fakakatoatoa e fekafekauaga loa mo e fua loga ke he tau fahi i Europa mo Asia Tote.—Gahua 13:2-5; 16:9, 10.
Kua maeke nakai e takitakiaga tuga ia he agaga tapu ke kitia he vaha nei? E, maeke.
Ko e Nakai Talitonu ko e Fai Atua kua Nakai Pa e Fiafia Fakaperesona a Iehova
Ko Joseph F. Rutherford ko e pelesiteni ke ua aki he Sosaiete he Kolo Toko. Kua papatiso a ia he 1906 mo Tagata Fakaako Tohi Tapu—ne iloa ai e Tau Fakamoli a Iehova he mogoia—kua kotofa ai mo tagata fakatonutonu fakamatafakatufono he Sosaiete he tau hake, mo e pelesiteni ai ia Ianuari 1917. Ka e, he taha magaaho ko e loea fuata nei ko e tagata nakai talitonu ko e fai Atua. Kua hoko mai fefe a ia ke eke mo fekafekau Kerisiano malolo ha Iehova?
Ia Iulai 1913, ko e takitaki fono a Rutherford he fonoaga he International Bible Students Association ne fakahoko i Springfield, Massachusetts, T.F.K.A. Ko e tagata hokotaki mai he tohitala he matakavi, The Homestead, kua tutala atu ki a Rutherford, ti kua liu e talahauaga ia ke tohi he hokotakiaga he fonoaga ia.
Kua fakamaama mai e Rutherford ko e magaaho ne manako a ia ke mau, ko e tau onoonoaga hana ko e he lotu Papatiso, ka e he hoana hana he vaha i mua ko e he lotu Peresipateria. He magaaho ne talahau e akoako ha Rutherford to “fano a ia [fifine] ke he afi i helo kakano kua nakai fakauku a ia mo e ko Rutherford to hake a ia ke he lagi kakano kua fakauku a ia, ko e hana manamanatuaga lotomatala kua liliuina ai ati eke ai a ia ko e tagata nakai talitonu ko e fai Atua.”
Kua loga e tau tau ne taute e Rutherford e kumikumiaga ke liu feaki hake hana tua he Atua fakaperesona. Ne gahua a ia, he talahau e ia, mai he manatu “ko e mena ne nakai fakamakona e manamanatuaga kua nakai ha ha ai e tonu ke fakamakona e loto.” Ko e tau Kerisiano “kua lata ke iloa moli ko e tau Tohiaga Tapu ne talitonu a lautolu ki ai kua moli,” he fakamaama e Rutherford, ti pehe foki: “Kua lata ia lautolu ke iloa e fakaveaga ne tutu ai a lautolu.”—Kikite 2 Timoteo 3:16, 17.
E, kua maeke agaia he vaha nei ma e tagata nakai talitonu ko e fai Atua po ke tagata nakai talitonu ke he Atua ke kumikumi e tau Tohiaga Tapu, ati hake e tua, mo e feaki e fakafetuiaga malolo mo Iehova ko e Atua. He kua kumikumi fakatekiteki ke he Tohi Tapu ha ko e lagomatai he tohi he Watch Tower ko e Iloilo ne Takitaki Atu ke he Moui Tukulagi, kua talahau he taha tagata tane fuata: “Kua nakai talitonu au ke he Atua he magaaho ne kamata e au e kumikumiaga nei, ka e he mogonei kua fakamaliu he iloilo he Tohi Tapu haku a manamanatuaga. Kua kamata tuai au ke iloa a Iehova mo e ke falanaki ki a ia.”
“Tagata Goagoa” mo e Atua
“Kua nakai manamanatu ha tagata tohia he MT [Tau Tohiaga Tapu Heperu] ke fakamoli po ke totoko e ha ha i ai he Atua,” he talahau e Dr. James Hastings i loto he Dictionary of the Bible. “Nakai ko e aga he laulahi he lalolagi i tuai a ia ke fakatikai e ha ha i ai he Atua, po ke ke fakaaoga e tau totokoaga ke fakamoli aki. Ko e mena pauaki e taofiaga ke he tau manamanatuaga he tagata mo e kua iloa he tau tagata oti.” Moli, kua nakai kakano e mena nei, kua matakutaku Atua e tau tagata oti he magaaho ia. Mamao ligo mai he naia. Kua totoku tokoua mai he Salamo 14:1 mo e 53:1 ko e “tagata goagoa,” kua talahau he hana loto, “Nakai fai Atua.”
Ko e tagata goagoa ha anei, ko e tagata ne fakatikai e ha ha i ai he Atua? Nakai kua goagoa a ia he puhala lotomatala. Ka e, kua tuhi e kupu Heperu na·valʹ ke he mahani nakai katoatoa. Nukua pehe ai e Porofesa S. R. Driver i loto he hana a talahauaga ke he The Parallel Psalter, ko e hehe ia “nakai ha kua noa mo e maamaaga, ka e ko e fekehekeheaki he tau mahani mo e lotu, ko e nakai fakaai ke fakamaama, po ke manamanatu.”
Ne fakaholo atu e salamo ke fakamaama e malonaaga he mahani mitaki ha ko e fua he tau aga pihia: “Kua kelea ni a lautolu; kua fakalialia ha lautolu a tau mahani; nakai fakai taha ke mahani mitaki.” (Salamo 14:1) Kua talahau e Dr. Hastings: “He falanaki atu ke he galo he Atua mai he lalolagi mo e he anoa, kua kelea ai e tau tagata mo e taute e tau gahua fakalialia.” Kua kuku e lautolu e tau matapatu fakaakoaga mo e fakaheu e Atua fakaperesona ne nakai mahalo a lautolu ke talia. Ka e, ko e tau manamanatuaga ia kua goagoa he vaha nei ke tuga ni he magaaho ne tohia he salamo e tau kupu ia he molea e 3,000 he tau tau kua mole.
Tau Hatakiaga Mai he ha Tautolu a Atua Fakaperesona
Kia o mai a tautolu ke liliu ke he tau huhu ne huhu mai he vala tala fakapa. Ko e ha ne tokologa ai e tau tagata ne nakai maeke ke fakafeilo e Atua fakaperesona mo e matematekelea ne holofa he lalolagi he vaha nei?
Kua ha i loto he Tohi Tapu e tau fakailoaaga tohia mai he tau tagata “he Atua ne vagavagahau mai he omoi a lautolu he Agaga Tapu.” (2 Peteru 1:21) Kua fakakite mai ni he naia ki a tautolu e Atua fakaperesona, ko Iehova. Kua hataki mai foki a tautolu hagaao ke he aga kelea, ne kitia ke he tau tagata, ne kua malolo lahi he takitaki mo e fakaohooho e manamanatuaga he tau tagata—ko Satani ko e Tiapolo. Kua moli ai, kaeke ke nakai fai taofiaga a tautolu ke he Atua fakaperesona, kua maeke fefe ia tautolu ke talitonu kua ha ha i ai foki e Tiapolo fakaperesona, ko Satani?
I lalo he omoiaga he agaga ne tohi e aposetolo ko Ioane: “Ko e tiapolo, ko Satani . . . kua fakahehe e lalolagi oti.” (Fakakiteaga 12:9) Mole atu, ne pehe a Ioane: “Kua iloa e tautolu mai he Atua a tautolu; ka ko e lalolagi oti ha he pule hana kua mahani kelea.” (1 Ioane 5:19) Kua fakakite he talahauaga nei e tau kupu ha Iesu, ko e tau kupu ne fakamau hifo e Ioane he hana a Evagelia: “Ko e hau ne fai e iki he lalolagi nei, ka e nakai moua e ia taha mena kia au.”—Ioane 14:30.
Kua kehe ha e fakaakoaga nei he Tohi Tapu ke he mena ne talitonu e tau tagata he magaaho nei! “Ko e tutala hagaao ke he Tiapolo he vaha nei kua fakaheu lahi ki ai. Kua fakaokioki he vaha nakai mahalohalo mo e fakasaiene ha tautolu a Satani,” he talahau he Catholic Herald. Ka e, kua talahau fakamalolo age a Iesu ke he tau tagata ia ne hagahaga ke kelipopo a ia: “Ko mutolu, mai he matua ha mutolu ko e tiapolo ti kua fia eke e mutolu e tau mena kua manako ki ai e matua ha mutolu.”—Ioane 8:44.
Kua maama ai e fakamaamaaga he Tohi Tapu hagaao ke he malolo ha Satani. Kua fakamahino ai ko e ha, pete ni he manako e laulahi he tau tagata ke nonofo mafola mo e kaufakalataha, kua malaia ai e lalolagi he fakavihia, tau felakutaki, mo e favale noa, tuga ne fakatata i Dunblane (ne totoku he tau lau tohi 3 mo e 4). Mua atu foki, nakai lata a tautolu ke taofi mau ko e fi tokotaha a Satani. He kua foaki foki he Tohi Tapu e tau hatakiaga hagaao ke he tau tiapolo, po ke tau temoni—ko e tau agaga kelea ne kua leva e kau fakalataha mo Satani ke fakahehe mo e ekefakakelea e tau tagata. (Iuta 6) Kua fehagai a Iesu Keriso ke he malolo he tau agaga nei he tau magaaho loga, mo e kua maeke ia ia ke kautu ki a lautolu.—Mataio 12:22-24; Luka 9:37-43.
Ko e Atua moli, ko Iehova, kua fioia ke fakamea e lalolagi nei he tau mahani kelea mo e uta kehe e tau gahua ha Satani mo e hana tau temoni. Ha ko e ha tautolu a fakaveaga ke he iloilo ki a Iehova, kua maeke ia tautolu ke tua mauokafua mo e falanaki ke he hana tau maveheaga. Ne pehe a ia: “Nakai eke ai fakamua ia au taha atua, ti nakai ha i ai taha ke mui mai kia au. Ko au ko au ni ko Iehova; ti nakai ha i ai e Fakamoui ka ko au ni hoko au.” Ko e Atua fakaperesona moli a Iehova ki a lautolu oti ne iloa, tapuaki, mo e fekafekau ki a ia. Kua maeke ia tautolu ke kikite ki a ia, mo e ki a ia hokoia ni ma e ha tautolu a fakamouiaga.—Isaia 43:10, 11.
[Fakatino he lau 7]
Ko e maka talai he senetenari 18 aki ne fakatino a Mose ne tohia e Kenese 1:1 ha ko e omoiaga he agaga
[Credit Line]
From The Holy Bible by J. Baskett, Oxford
[Fakatino he lau 8]
Kua kautu a Iesu Keriso ke he tau temoni he tau magaaho loga