Fakamalolō ke Talahau Fakatonu Atu
“Kua poaki mai foki a ia kia mautolu ke fakamatala atu ke he tau tagata, mo e talahau fakatonu atu.”—GAHUA 10:42.
1. He magaaho ne vagahau i mua ha Konelio, ko e heigoa e poakiaga ne fakamaama e Peteru?
KO E takitaki Italia he kau tokoteau ne fakapotopoto e tau magafaoa mo e tau kapitiga haana ke he hikiaga lahi he tau fehagai he Atua mo e tau tagata. Ko e tagata matakutaku Atua ia ko Konelio. Ne tala age e aposetolo ko Peteru ke he matakau, ne poaki ke he tau aposetolo “ke fakamatala atu ke he tau tagata, mo e talahau fakatonu atu” hagaao ki a Iesu. Ne fua loga e fakamatala ha Peteru. Ne moua he tau Tagata Motu Kehe ne nakai peritome e agaaga he Atua, kua papatiso ai, mo e amaamanaki foki ke eke mo tau patuiki i luga he lagi mo Iesu. Kua fua mitaki ha ia e talahau fakatonu atu ha Peteru!—Gahua 10:22, 34-48.
2. Iloa fēfē e tautolu ko e poakiaga ke talahau fakatonu atu kua nakai fakakaupā ni ke he tau aposetolo 12?
2 Ne tupu e mena ia he 36 V.N. Kavi ke he ua e tau fakamua atu, ne hiki he taha mena ne tupu e moui he tagata ne totoko velagia ke he tau Kerisiano. Ne finatu a Saulo ko e Taso ki Tamaseko he magaaho ne fakakite atu a Iesu ki a ia mo e pehē: “Ti fano ke he māga, to talahau atu ai kia koe e mena kua lata ke eke e koe.” Ne fakamafana e Iesu e tutaki ko Anania to talahau fakatonu atu a Saulo “ki mua he tau motu kehe, mo e tau patuiki, mo e fanau a Isaraela.” (Totou Gahua 9:3-6, 13-20.) He haia mo Saulo, ne pehē a Anania: “Kua kotofa a koe he Atua he tau matua ha tautolu . . . Ha ko e mena to eke a koe mo ogo kia ia ke he tau tagata oti kana.” (Gahua 22:12-16) Ne uta fakahokulo fēfē e Saulo, ne iloa fakamui ko Paulo, e kotofaaga ke talahau fakatonu atu?
Ne Talahau Fakatonu Atu Mooli e Ia!
3. (a) Ko e heigoa e fakamauaga ka hagaaki a tautolu ki ai? (e) Tali atu fēfē e tau patu i Efeso ke he ogo ha Paulo, ti ko e heigoa e fakafifitakiaga mitaki ne fakatoka e lautolu?
3 Liga to ofoofogia lahi ke kumikumi fakamatafeiga ke he tau mena oti ne taute e Paulo he magaaho fakamui, ka e he mogonei, o mai la ke hagaaki atu a tautolu ke he lauga ne foaki e Paulo he kavi 56 V.N., ne fakakite mai he Gahua veveheaga 20. Ne taute e Paulo e lauga nei he teitei oti e fenoga misionare ke toluaki haana. Ne hoko atu a ia ki Mileto, ko e uaafo he Tahi i Aegean, ti ogo atu ke he tau patu he fakapotopotoaga Efeso ke o mai. Kavi ke 50 e kilomita he mamao a Efeso, ka e loa e fenoga ha kua keukeu e tau puhalatū. Maeke ia koe ke manamanatu ke he fiafia lahi he tau patu i Efeso he magaaho ne moua e lautolu e ogo ha Paulo. (Fakatatai Tau Fakatai 10:28.) Pete ia, kua lata agaia ia lautolu ke taute e tau fakatokatokaaga ke fenoga atu ki Mileto. Kua fai kia ia lautolu ne lata ke toka kehe falu magaaho mai he gahua po ke pāpā e tau fale koloa ha lautolu? Tokologa e tau Kerisiano he vahā nei ne taute pihia ke nakai fakatō e lautolu taha fakaholoaga he fonoaga he faahimotu ha lautolu he tau tau takitaha.
4. Ko e heigoa e puhala ne muitua e Paulo he fai tau a ia he nofo i Efeso?
4 Ko e heigoa he manatu e koe ne taute e Paulo i Mileto he tau aho ne tolu po ke fā ato hohoko mai e tau patu? Ko e heigoa haau ka liga taute? (Fakatatai Gahua 17:16, 17.) Ne foaki he tau kupu ha Paulo ke he tau patu i Efeso e maamaaga. Ne fakamaama e ia e puhala moui haana mai he tau tau kua mole, putoia e magaaho ne nofo fakamua a ia i Efeso. (Totou Gahua 20:18-21.) He nakai matakutaku neke totoko taha, ne pehē a ia: “Kua iloa e mutolu, tali mai he aho ne hoko mai ai au ki Asia, . . . kua talahau fakatonu e au.” E, kua fakamalolō a ia ke taute e poakiaga haana mai ia Iesu. Taute fēfē e ia i Efeso? Taha puhala he fakamatala ke he tau Iutaia, he finatu ke he matakavi ne tokologa e tagata. Ne talahau e Luka he magaaho ne nofo a Paulo i Efeso kavi he 52-55 V.N., ne “vagavagahau, mo e ole atu” a ia ki a lautolu i loto he sunako. He magaaho ne ‘fakamaō e tau Iutaia, mo e nakai talia,’ ne fuluhi atu a Paulo ke he falu tagata, he hiki e matakavi he maaga ka e fakamatala agaia. Ti fakamatala a ia ke he tau Iutaia mo e tau Heleni he maaga lahi ia.—Gahua 19:1, 8, 9.
5, 6. Iloa mooli fēfē e tautolu ko e fakamatala ha Paulo ke he taha fale mo e taha fale kua putoia e tau tagata nakai talitonu?
5 Ko e falu ne eke mo tau Kerisiano ti fakahiku ke lata mo tau patu, ko lautolu ia ne vagahau a Paulo ki ai i Mileto. Ne fakamanatu e Paulo ki a lautolu e puhala ne fakaaoga e ia: “Ti nakai toka e au taha kupu aoga, neke nakai fakailoa atu kia mutolu, ti fakaako atu kia mutolu ki mua he tau tagata, katoa foki mo e taha fale mo e taha fale.” He vahā ha tautolu, ne pehē falu kua hagaao ni a Paulo he mena nei ke he tau ahiahi leveki atu ki a lautolu ne talitonu. Ka e nakai pihia. Ko e talahauaga ‘fakaako atu ki mua he tau tagata, katoa foki mo e taha fale mo e taha fale’ kua hagaao lahi ke he gahua evagelia ke he tau tagata nakai talitonu. Kua kitia maaliali e mena ia mai he tau kupu foki haana. Ne talahau e Paulo nukua fakamatala a ia “ke he tau tagata Iutaia, katoa mo e tau tagata Heleni e tokihala ke he Atua, mo e tua ke he Iki ha tautolu ko Iesu Keriso.” Kitia maali ai, ne talahau fakatonu atu a Paulo ke he tau tagata nakai talitonu, ne lata ke tokihala mo e tua ki a Iesu.—Gahua 20:20, 21.
6 He kumikumi fakalahi ke he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano, ne talahau taha pulotu hagaao ke he Gahua 20:20: “Ne tolu e tau ne nofo a Paulo i Efeso. Ne ahiahi atu a ia ke he tau fale oti, po ke fakamatala a ia ke he tau tagata oti (kupu 26). Hanei e fakavēaga ne mai he kupu tohi ma e gahua evagelia ke he taha fale mo e taha fale pihia foki ke he tau feleveiaaga he tau tagata.” Pete he aahi atu mooli a ia ke he tau fale oti, tuga ne talahau he pulotu nei, po ke nakai, ne nakai manako a Paulo ke nimo he tau patu i Efeso e puhala ne fakamatala ai a ia ti ko e heigoa e fua. Ne talahau e Luka: “Ti logona ai e lautolu oti ne nonofo i Asia, ko Iutaia katoa mo Heleni e kupu he Iki ko Iesu.” (Gahua 19:10) Ka e logona fēfē e “lautolu oti” i Asia, ti ko e heigoa kua liga fakakite mai he mena nei hagaao ke he talahau fakatonu atu ha tautolu?
7. Liga lauia fēfē e fakamatala ha Paulo ke he falu tagata foki ne nakai ni ki a lautolu ne fakamatala fakahako a ia ki ai?
7 He fakamatala a Paulo he tau matakavi ne ha ha ai e tau tagata mo e ke he taha fale mo e taha fale, ne tokologa ne logona e ogo haana. Manatu nakai a koe kua nonofo a lautolu oti ne logona e ogo i Efeso, nakai fai ne hiki ke he taha matakavi ke taute pisinisi, ke tata ke he tau magafaoa, po ke ke kalo kehe mai he moui lavelave he maaga lahi? Nakai. Kua tokologa he vahā nei ne hiki ma e tau kakano pihia; liga pihia foki a koe. He vahā ia foki, ne ahiahi mai e tau tagata he falu matakavi ki Efeso ma e tau fakafiafiaaga po ke fakafua koloa. I ai, ne liga feleveia a lautolu mo Paulo po ke logona a ia he fakamatala. Ko e heigoa la ka tupu he magaaho ka liliu a lautolu ki kaina? Ko lautolu ne talia e kupu mooli to talahau fakatonu atu. Liga nakai talitonu e falu, ka e liga to tutala a lautolu ke he tau mena ne logona e lautolu he nonofo i Efeso. Ko e mena ia, ko e tau magafaoa, tau tuutakaina, po ke tau tagata fakatau ne logona e kupu mooli, ti liga talia ai he falu. (Fakatatai Mareko 5:14.) Ko e heigoa mogoia ne fakakite he mena nei hagaao ke he lauiaaga he kupu mooli ne talahau fakatonu atu e koe?
8. Liga logona fēfē he tau tagata he matakavi katoa i Asia e kupu mooli?
8 Hagaao ke he fekafekauaga fakamua ha Paulo i Efeso, ne tohia ai “kua hafagi kia [ia] e pa gutuhala kua lahi mo e aoga lahi.” (1 Kori. 16:8, 9) Ko e heigoa e gutuhala, ti hafagi fēfē ki a ia? He matutaki e fekafekauaga ha Paulo i Efeso ati holofa ai e tala mitaki. Kitekite atu la ki Kolose, Laotikaia, mo Iarapoli, ko e tau maaga ne tolu he faahi uta i Efeso. Ne nakai aahi atu a Paulo ki a lautolu, ka kua hokotia e tala mitaki ki a lautolu. Ne hau a Epafara he faahi ia. (Kolo. 2:1; 4:12, 13) Logona kia e Epafara a Paulo ne fakamatala i Efeso ti eke mo Kerisiano? Ne nakai talahau fakatonu he Tohi Tapu. Ka ko e fakamatala e kupu mooli he maaga ni haana, ne liga eke a Epafara mo hukui ha Paulo. (Kolo. 1:7) Ne liga hokotia e ogo faka-Kerisiano ke he tau maaga tuga i Filatelefaia, Sarataisa, mo Tuataira he tau tau ne fakamatala a Paulo i Efeso.
9. (a) Ko e heigoa e mena ne manako lahi a Paulo ki ai? (e) Ko e heigoa e lauga he tau ma e 2009?
9 Ti lahi ai e kakano ne moua he tau patu i Efeso ke talia e talahauaga ha Paulo: “Nakai manatu au ke he taha mena, ko e haku a moui foki nakai kuku e au, ka kia fakaoti e au haku a poitufi mo e fiafia, ko e feua ne moua e au mai he Iki ko Iesu, kia talahau fakatonu atu e au e tala mitaki he fakaalofa noa he Atua.” Kua toka he kupu ia e lauga he tau ne atihake mo e fakaohooho, ma e 2009: ‘Kia talahau fakatonu atu e tala mitaki.’—Gahua 20:24.
Talahau Fakatonu Atu he Vahā Nei
10. Iloa fēfē e tautolu kua lata foki ia tautolu ke talahau fakatonu atu?
10 Ko e poaki “ke fakamatala atu ke he tau tagata, mo e talahau fakatonu atu” kua putoia foki e falu tagata nakai ni ko e tau aposetolo. He vagahau a Iesu ne liu tu mai ke he tau tutaki ne fakapotopoto i Kalilaia, liga 500 a lautolu, ne poaki e ia: “Hanei, kia o atu a a mutolu ke eke e tau motu oti kana mo tutaki, ti papatiso atu a lautolu ke he higoa he Matua, mo e Tama, mo e [a]gaga [t]apu. Ti fakaako atu a mutolu kia lautolu kia omaoma ke he tau mena oti ne tala atu e au kia mutolu.” Kua hagaao e poaki ia ke he tau Kerisiano mooli oti he vahā nei, tuga ne fakakite he tau kupu a Iesu: “Kitiala, to fakalataha au mo mutolu ke he tau aho oti, ato hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi.”—Mata. 28:19, 20.
11. Ko e heigoa e gahua aoga ne talahaua e Tau Fakamoli a Iehova he taute?
11 Kua fakatumau e tau Kerisiano fakamooli ke omaoma e poakiaga ia, he eketaha ke ‘talahau fakatonu atu e tala mitaki.’ Ko e matapatu puhala he taute ai ko e puhala ne talahau e Paulo ke he tau patu i Efeso—ko e fakamatala ke he taha fale mo e taha fale. He tohi 2007 ke he gahua misionare ne lauia mitaki, ko David G. Stewart, Jr., ne pehē: “Ko e puhala aoga ne lauia mitaki ne fakagahua he Tau Fakamoli a Iehova ne omoomoi e tau tagata ke he gahua fakamisionare nukua kehe mamao he [tau kupu mai he tulana] ne talahau noa mo e fakakeukeu. Ke he tokologa he Tau Fakamoli a Iehova, ko e fakamatala e tau taofiaga ha lautolu ke he falu ko e gahua fiafia lahi.” Ko e fua? “He 1999, ko e 2 ke he 4 ni e pasene he tau tagata ne kumikumi au ki ai he ua e taone lalahi i Europa Uta ne talahau ke ahiahi he tau misionare he Latter-day Saints po ke ‘Mamoga.’ Molea e 70 e pasene ne talahau kua feleveia fakatagata mo e Tau Fakamoli a Iehova, pete he o atu lagaloga.”
12. (a) Ko e ha ne aahi atu “lagaloga” a tautolu ke he tau kaina he matakavi ha tautolu? (e) Maeke nakai a koe ke talahau e mena ne tupu ke he taha tagata ne hiki e aga haana ke he ogo ha tautolu?
12 Liga pihia foki e mena ka talahau he tau tagata he matakavi haau. Ti liga kua fai vala a koe ki ai. He “feleveia fakatagata” a koe mo e tau tagata he gahua ke he taha fale mo e taha fale, ne tutala a koe ke he tau tagata taane, tau fifine, mo e tau fuata he tau gutuhala. Liga nakai fanogonogo falu pete he o atu “lagaloga” ki ai. Ko e falu kua liga fanogonogo fakakū he fakamaama e koe e kupu he Tohi Tapu po ke manatu faka-Tohiaga Tapu. Ka ke he falu, kua maeke ia koe ke fakamatala fakamitaki ki ai, ti kua talia e lautolu. Kua maeke ke pihia e tau tuaga oti nei he “talahau fakatonu atu e [tautolu] e tala mitaki.” He liga iloa e koe, kua loga e tau fakataiaga ki a lautolu ne tote e fiafia ne fakakite he magaaho ne o atu “lagaloga” ki ai, ka kua hiki tuai. Liga fai mena ne tupu ki a lautolu, po ke ki a ia ne ofania, ne hafagi e tau e manamanatuaga mo e tau loto ha lautolu ke he kupu mooli. Mogonei kua eke a lautolu mo tau matakainaga ha tautolu. Ko e mena ia, kia nakai fakalolelole, pete he kitia e koe kua nakai tokologa ne talia he mogonei. Kua nakai amanaki a tautolu ke o mai e tau tagata oti ke he kupu mooli. Ka ko e mena ne amanaki e Atua ki a tautolu ke fakailoilo mo e fakamakutu a tautolu he matutaki ke talahau fakatonu atu.
Tau Fua ne Liga Nakai Iloa e Tautolu
13. Liga maeke fēfē he talahau fakatonu atu a tautolu ke moua e tau fua ne liga nakai iloa e tautolu?
13 Ko e lauia mitaki he fekafekauaga ha Paulo kua nakai fakakaupā ki a lautolu ne lagomatai fakatagata e ia ke eke mo tau Kerisiano; ti lata ke pihia foki a tautolu. Kia fakamalolō a tautolu ke fakalataha tumau ke he fekafekauaga ke he taha fale mo e taha fale, he fakamatala ke he tokologa ka maeke ia tautolu. Kua fakamatala e tautolu e tala mitaki ke he tau katofia, tau tagata ne gahua auloa, tau kapitiga aoga, mo e tau magafaoa. Iloa oti nakai e tautolu e tau fua ka tupu mai? Ma e falu, liga to kitia mafiti e tau fua mitaki. Ke he falu tuaga foki, to liga fai magaaho ka nakai tupu e tau tega he kupu mooli ka e kamata ke vakavaka ke he loto he taha tagata ti tupu ai. Pete ka nakai tupu pihia, ko e tau tagata ne tutala a tautolu ki ai to liga vagahau atu ke he falu hagaao ke he mena ne talahau e tautolu, tau mena ne talitonu e tautolu, mo e aga ha tautolu. E, kua liga fakaatā puleheu e lautolu e tau tega ia ke moua e kelekele mitaki he taha matakavi foki.
14, 15. Ko e heigoa e tau fua ne moua ha ko e fakamatala he taha matakainaga taane?
14 Ko e taha fakafifitakiaga, manamanatu la ki a Ryan mo e hoana haana, ko Mandi, ne nonofo i Florida, U.S.A. Ne fakamatala he tau magaaho noa a Ryan ke he tagata he gahuaaga haana. Ko e tagata taane ia, ne feaki faka-Hinitū, ne nava ke he puhala tauteute mo e puhala tutala ha Ryan. Ke he tau fakatutalaaga ha laua, ne talahau e Ryan e tau matakupu tuga e liu tu mai mo e tuaga he tagata mate. He taha magaaho afiafi ia Ianuari, ne hūhū e tagata ke he hoana haana, ko Jodi, ko e heigoa ne iloa e ia hagaao ke he Tau Fakamoli a Iehova. Ko e Katolika e hoana, ti talahau e ia ko e mena ni ne iloa e ia ke he Tau Fakamoli a Iehova ko e “fakamatala ke he taha fale mo e taha fale.” Ti lomi e Jodi e mataulu “Jehovah’s Witnesses” he kumikumi ke he Internet, ne takitaki atu a ia ke he faahi Web ha tautolu www.watchtower.org. Ne fai mahina ne totou e Jodi e tau vala tala he faahi ia, pihia foki e Tohi Tapu mo e tau vala tala ne fiafia a ia ki ai.
15 Fai magaaho ai, ne feleveia a Jodi mo Mandi, ha ko e tau nosi tokoua a laua. Ne fiafia a Mandi ke tali e tau hūhū ha Jodi. He fai magaaho ne mole, ne fakatutala a laua ke he mena ne talahau e Jodi “mai ia Atamu ki a Amaketo.” Ne talia e Jodi e foakiaga ke fakaako e Tohi Tapu he kaina. Nakai leva ne finatu a ia ke he Fale he Kautu. Ia Oketopa, ne eke a Jodi mo tagata fakailoa nakaila papatiso, ti papatiso a ia ia Fepuari. Ne tohi e ia: “Ha kua iloa e au e kupu mooli he mogonei, kua fiafia lahi mo e mauokafua e moui haaku.”
16. Ko e heigoa ne talamai he mena ne tupu ke he matakainaga i Florida hagaao ke he tau laliaga ha tautolu ke talahau fakatonu atu?
16 Ne nakai fai iloaaga a Ryan to fai tagata ka hau ke he kupu mooli ha ko e fakamatala haana ke he taha tagata taane. Mooli, ke he mena ne tupu ki a ia, ne iloa lahi e ia e lauiaaga mitaki he fakamalolō haana ke “talahau fakatonu atu.” Liga kua fakamatala a koe he gutuhala, he gahuaaga, he aoga, po ke he magaaho noa, ka e nakai iloa e koe, kua eke ai mo puhala ke folafola e kupu mooli ke he falu. Tuga ne nakai iloa e Paulo e tau fua mitaki oti he gahua haana i “Asia,” liga nakai iloa e koe e tau fua mitaki oti he talahau fakatonu atu haau. (Totou Gahua 23:11; 28:23.) Ka kua aoga lahi ke fakatumau a koe he taute pihia!
17. Ko e heigoa haau ka fakamalolō ke taute he tau 2009?
17 He tau 2009, kia uta fakahokulo e tautolu e poakiaga ha tautolu ke fakamatala ke he taha fale mo e taha fale mo e ke he falu puhala foki. Ti, ko tautolu he tuaga ke talahau pehēnei tuga a Paulo: “Nakai manatu au ke he taha mena, ko e haku a moui foki nakai kuku e au, ka kia fakaoti e au haku a poitufi mo e fiafia, ko e feua ne moua e au mai he Iki ko Iesu, kia talahau fakatonu atu e au e tala mitaki he fakaalofa noa he Atua.”
To Tali Fēfē e Koe?
• Talahau fakatonu atu fēfē e tau aposetolo ko Peteru mo Paulo mo e falu foki he senetenari fakamua?
• Ko e ha kua liga laulahi atu e lauiaaga he fakamatala ha tautolu ke he mena ne iloa e tautolu?
• Ko e heigoa e lauga he tau ma e 2009, ti ko e ha kua latatonu ai he manatu e koe?
[Blurb he lau 19]
Ko e lauga he tau ma e 2009: ‘Kia talahau fakatonu atu e tala mitaki.’—Gahua 20:24.
[Fakatino he lau 17]
Ne iloa he tau patu i Efeso e gahua ha Paulo he fakamatala mai he taha fale mo e taha fale
[Fakatino he lau 18]
To laulahi atu fēfē e tau lauiaaga he talahau fakatonu atu haau?