Totoko e Peehiaga he Manatu he Tau Tagata
KO E tau manatu ke he tau mena kua latatonu po ke nakai latatonu mo e tau mena ke nava ki ai po ke fakalialia kua kehe mai he taha matakavi ke he taha matakavi. Hiki foki ka fai magaaho he mole. Ko e mena ia, ka totou ke he tau tala Tohi Tapu ke he tau mena tutupu he vahā i tuai, kua lata ia tautolu ke manamanatu ke he tau manatu talahaua mo e tau mena kua aoga he tau vahā Tohi Tapu ka e nakai peehi e tau puhala ha tautolu ni ke he tau mena ha tautolu ne totou.
Ma e fakatai, onoono ke he ua e manatu ne fatiaki lagaloga he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano—ko e fakalilifu mo e fakamā. Ke maama mitaki e tau matakupu ne hagaao ke he fakalilifu mo e fakamā, kua lata ia tautolu ke manamanatu ke he puhala ne kitekite e tau tagata ne momoui he vahā i tuai ke he fakalilifu mo e fakamā.
Tau Mena Aoga he Senetenari Fakamua
“Ko e tau Heleni, tau Roma, mo e tau Iutaia ne manamanatu a lautolu oti ko e fakalilifu mo e fakamā kua aoga lahi mahaki ke he tau aga fakamotu ha lautolu,” he talahau he taha pulotu. “Ne momoui mo e mamate e tau tagata he lali ke moua e fakalilifu, higoa mitaki, talahaua, taliaaga, mo e lilifu.” Ha kua manako lahi a lautolu ke he matahigoa pihia ati mukamuka a lautolu ke lauia he tau manatu he falu.
Ko e matalahi, kotofaaga, mo e fakalilifu ko e tau mena oti he kaufakalatahaaga ne fakakite aki e mailogaaga he tuaga, ne fakapapahi mai he tau iki ke he tau tupa. Ko e fakalilifu ko e mena aoga ke he tagata ni hokoia ti pihia foki ke he kitiaaga he falu. Ke fakalilifu e tagata kua kakano ke fakailoa ke he tau tagata kua felauaki e mahani haana mo e mena kua amanaki mai ia ia. Ko e fakalilifu pihia kua kakano foki ke nava ke he mautū, tau koloa he tino, gahuaaga, po ke tuaga lilifu he tagata ti fakakite mogoia ki a ia e matalahi kua lata mo ia. Maeke ke moua e fakalilifu he taute e tau gahua mitaki po ke mua hake ke he falu. Ke he taha faahi, ko e fakamā, po ke nakai fakalilifu, kua matutaki ke he fakafuafuakelea po ke vaiga ki mua he tau tagata. Mua ke he logonaaga fakatagata po ke fakakiteaga he haana loto manamanatu, ko e fua haia he fakavihiaaga he tau tagata.
He tutala a Iesu ke he kotofa e tagata ke he “mena ne mua” po ke “mena fakateaga” he kaiaga mena, ne fakavē ni ke he fakalilifu mo e fakamā he aga fakamotu he vahā ia. (Luka 14:8-10) Kavi ke he ua e magaaho, ne taufetoko e tau tutaki ha Iesu “po ko hai taha ia lautolu ke mua.” (Luka 9:46; 22:24) Kua fakakite e lautolu e mena ne tupetupe lahi e tau tagata he matakavi ne nonofo ai a lautolu. He magaaho taha, ko e tau takitaki lotu Iutaia ne fakatokoluga mo e aga fetoko ne kitia ko e paleko e fakamatala ha Iesu ke he fakalilifu mo e pule ha lautolu. Ko e tau laliaga ha lautolu ke fakakite kua mua a lautolu ki a Iesu he fetoko ki mua he tau tagata, ka kua kaumahala tumau ai.—Luka 13:11-17.
Ko e taha manatu foou foki he tau Iutaia, Heleni, mo e tau Roma he senetenari fakamua ne manamanatu ko e mena fakamā he “tapaki mo e fakahala ki mua he tau tagata ha ko e kolokolovao.” Ke līlī e tagata po ke tuku he fale puipui kua onoono ki ai ko e mena fakalialia. Ko e taute pihia kua ekefakakelea e tagata ki mua he tau kapitiga, magafaoa, mo e tau tagata he maaga—pete he fakahala a ia he kolokolovao po ke nakai. Ko e tutuhia he magaaho fakamui ne matutaki ke he matahigoa haana ka moumou e lilifu fakatagata mo e fakakelea e fakafetuiaga haana mo e falu. Mua atu e fakamā ke he līlī ko e fakalialia he aaki e tau tapulu po ke fahi. Ko e taute pihia kua fakatupu e vihiatia mo e vaiga, nukua utakehe e lilifu he tagata.
Ko e fakatautau he akau fakakikiveka ne tuku e tagata matematekelea noa ia ke he tau fakalialia oti kana. Ko e fakatautau pihia “ko e fakahala he tau tupa,” he talahau he pulotu ko Martin Hengel. “He tau tuaga pihia kua fakakite ai e fakalialia, fakamā mo e fakakikiveka lahi mahaki.” Ko e peehi mai he falu ke fakatikai e tagata ne fakateaga ke he puhala nei kua mai he magafaoa mo e tau kapitiga haana. Ha kua mate a Iesu ke he puhala nei, ko lautolu oti ne manako ke eke mo tau Kerisiano he senetenari fakamua V.N. ne fakafehagai mo e paleko he fakamā he tau tagata. Laulahi he tau tagata ne liga manamanatu kua goagoa e taha tagata ke talahau ko e tutaki he tagata ne matematekelea he fakatautau. “Ko mautolu kua fakamatala atu e mautolu e Keriso kua [“fakatautau,” NW],” he tohi he aposetolo ko Paulo, “ko e mena haia ke fakatupetupe ai e tau tagata lutaia, ha ko e mena goagoa ke he [“tau motu kehe,” NW].” (1 Kori. 1:23) Fehagai fēfē e tau Kerisiano fakamua atu ke he paleko nei?
Kehe e Tau Mena Aoga
Ne omaoma he tau Kerisiano he senetenari fakamua e fakatufono mo e eketaha ke kalo mai he fakamā ne fua mai he mahani kelea. “Aua foki neke fakamamahi he tagata ia mutolu he keli tagata, he kaiha, he mahani kelea, po ke ahiahi teao e tau mena he falu a tagata,” he tohi he aposetolo to Peteru. (1 Pete. 4:15) Pete ia, ne talahau tuai e Iesu ko e tau tutaki haana to mamahi he favale ha ko e higoa haana. (Ioane 15:20) “Kaeke ke fakamamahi taha ha ko e Kerisiano a ia,” he tohi e Peteru, “aua neke mā ai a ia, ka kia fakaheke atu a ia ke he Atua.” (1 Pete. 4:16) He nakai logona e mā ka matematekelea ha ko e tutaki he Keriso kua tatai ke he fakaheu e tau tuaga fa mahani he vahā ia.
Nakai fakaatā he tau Kerisiano e tau tuaga he falu tagata ke takitaki aki e mahani ha lautolu. Ko e Mesia ne fakatautau kua fakateaga ke he onoonoaga he tau tagata he senetenari fakamua. Kua maeke e onoonoaga ia ke peehi ke he tau Kerisiano ke muitua ke he puhala manamanatu ne talia he tokologa. Ka e, ha kua tua a lautolu ko e Mesia a Iesu kua lata ia lautolu ke mumuitua ki a ia, pete ka vaiga ki a lautolu. Ne talahau e Iesu: “Ko e tagata ke ma ia au, mo e haku a tau kupu ke he hau nai kua faivao mo e hala, to ma foki e Tama he tagata kia ia, ka hau a ia fakalataha mo e tau agelu tapu hana, mo e lilifu he hana Matua.”—Mare. 8:38.
He vahā nei, kua liga fehagai a tautolu mo e tau peehiaga ne foli ke fakaohooho a tautolu ke tiaki e puhala faka-Kerisiano. Liga taute pihia mai he tau kapitiga aoga, tau katofia, po ke tau tagata gahua ne lali ke fakalataha a tautolu ke he tau mahani feuaki, nakai fakamooli, po ke tau matagahua fakahehē. To lali e tau tagata pihia ke taute a tautolu ke logona e mā ha ko e tuaga ha tautolu ma e tau matapatu fakaakoaga hako. Lata ke tali atu fēfē a tautolu?
Fifitaki a Lautolu ne Fakateaga ke he Mā
Ke maeke a Iesu ke fakatumau e fakamooli haana ki a Iehova, ne fakauka a ia ke he fakatautau ne mua atu e nakai fakalilifu. “Ko ia ne fakauka ke he [“akau fakakikiveka,” NW], mo e fakateaga a ia ke he ma.” (Hepe. 12:2) Ko e tau fī ha Iesu ne tapoki ki a ia, tauanu a ia, aaki haana tau tapulu, fahi a ia, fakatautau a ia, mo e amuamu ki a ia. (Mare. 14:65; 15:29-32) Pete ia, ne fakateaga a Iesu ke he fakamā ne lali a lautolu ke taute ki a ia. Puhala fe? Ne nakai talia a ia ke tolomuli he tau mena pihia. Iloa e Iesu ne nakai galo e mahani fakamooli haana ki mua ha Iehova, ti nakai kumi fakahekeaga foki a ia mai he tau tagata. Pete he mate a Iesu tuga e tupa, ne fakamatalahi e Iehova a ia he fakaliu tū mai mo e age ki a ia e kotofaaga lilifu lahi ke nofo he tapa Haana. Ia Filipi 2:8-11, ne totou e tautolu: “Ne fakatokolalo e [Keriso Iesu] a ia, ne oma e ia kua hoko ke he mate, ko e mate haia he [“akau fakakikiveka,” NW]. Ko e mena foki ia kua fakamatalahi ai he Atua a ia, mo e foaki atu ai kia ia e higoa kua mua ke he tau higoa oti kana. Kia fakatokotui e tau tulihui oti kana ke he higoa a Iesu, ko lautolu ha ha he lagi, mo lautolu ha ha he lalolagi, mo lautolu ki lalo he lalolagi. Kia tokutoku atu foki he tau alelo oti, ko Iesu Keriso ko e Iki a ia, ke tupu ai e fakaheke ke he Atua e Matua.”
Ne mailoga e Iesu e tau logonaaga fakamā ne matutaki ke he fakatautauaga haana. Kaeke ke nakai fakalilifu a Iesu ke he haana Matua ti fakahala a ia he vagahau kelea, ko e mena ne fakatupetupe lahi ke he Tama he Atua. Ne ole a Iesu ki a Iehova ke ua fakahoko ki a ia e mena fakalialia pihia. “Kia uta kehe a e kapiniu nai ia au,” he liogi e ia. Ka kua omaoma a Iesu ke he finagalo he Atua. (Mare. 14:36) Ti fakatumau a Iesu ke mauokafua ke he tau peehiaga ne taute ki a ia mo e fakateaga ke he mā. Ha ko e mā pihia to logona ni e lautolu ne talia katoatoa e tau mena ne aoga kua aga mau he vahā haana. Ka e nakai talia mooli ai e Iesu.
Ne tapaki mo e fahi foki e tau tutaki ha Iesu. Ko e taute pihia ne nakai fakalilifu a lautolu ki mua he tokologa. Ti onoono hifo mo e fakateaga ki a lautolu. Ka e nakai fakalolelole a lautolu. Ne totoko he tau tutaki mooli e peehiaga he tau manatu he tau tagata mo e fakateaga ke he mā. (Mata. 10:17; Gahua 5:40; 2 Kori. 11:23-25) Ne iloa e lautolu kua lata ia lautolu ke ‘nikiti ha lautolu a akau fakakikiveka ti mumui tumau kia Iesu.’—Luka 9:23, 26.
Ka e kua a tautolu he vahā nei? Ko e tau mena ne kitia he lalolagi kua goagoa, lolelole, mo e tokolalo, kua mailoga he Atua ke iloilo, malolō, mo e lilifu. (1 Kori. 1:25-28) Nakai kia ko e mena fakagoagoa mo e fakateaga ka fakaohooho katoatoa a tautolu he manatu he tau tagata?
Ko e tagata ne manako ke fakalilifu kua latatonu ke manamanatu fakalahi ke he onoonoaga he lalolagi ki a lautolu. Ke he taha faahi, tuga a Iesu mo e tau tutaki haana he senetenari fakamua, kua manako a tautolu ke eke a Iehova mo Kapitiga ha tautolu. Ko e mena ia, to fakalilifu e tautolu e mena kua lilifu ki a ia mo e onoono fakateaga ke he mena kua kitia e ia kua fakamā.
[Fakatino he lau 4]
Nakai fakaohooho a Iesu he tau manatu he lalolagi ke he fakamā