De gierzwaluw — Snelheidsmaniak en luchtacrobaat

De gierzwaluw — Snelheidsmaniak en luchtacrobaat

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN KENIA

GEDRAGEN door zijn sikkelvormige vleugels scheert een van ’s werelds snelste levende schepselen door de lucht. Het is een klein vogeltje dat weinig weegt (enkele tientallen grammen) en heel snel beweegt. „Volgens zeggen kunnen gierzwaluwen snelheden van meer dan 160 kilometer per uur bereiken”, staat in The Encyclopedia Americana.

De vlucht van gierzwaluwen lijkt moeiteloos als ze hoog boven de aarde zweven en met razende snelheid overhellen en van richting veranderen op jacht naar insecten. Gierzwaluwen zijn vrijwel altijd in de lucht — ze vangen voedsel, eten, drinken, verzamelen nestmateriaal en paren zelfs tijdens de vlucht. Gierzwaluwen brengen zoveel tijd vliegend door dat men vroeger geloofde dat ze onzichtbaar ergens tussen de wolken aan de hemel hun roestplaats hadden. Sommige gierzwaluwen kunnen wel negen maanden per jaar in de lucht doorbrengen. Kennelijk slapen deze verbazingwekkende vogeltjes zelfs terwijl ze door de lucht zweven!

Ontworpen om te vliegen

Gierzwaluwen zijn wondertjes van aërodynamisch ontwerp. Ze hebben efficiënte sikkelvormige vleugels die naar achteren gebogen zijn en de luchtweerstand die de meeste vogels in hun vlucht vertraagt, sterk verminderen. Wanneer ze in de lucht zijn, versnellen ze hun vlucht met vlugge, zwakke vleugelslagen afgewisseld door korte glijvluchten.

Hun buitengewone wendbaarheid komt onder andere doordat ze tijdens het vliegen de ene vleugel sneller dan de andere kunnen laten slaan. Door hun vleugels net niet synchroon te bewegen kunnen gierzwaluwen scherpe bochten nemen zonder vaart te minderen. Daardoor kunnen ze grote snelheden bereiken terwijl ze wendend en kerend insecten inhalen en ze met hun gapende bek vangen. Gierzwaluwen moeten grote hoeveelheden insecten eten om tegemoet te komen aan de gigantische energiebehoefte van hun jachtige leven. En deze rappe vliegers kunnen honderden kilometers per dag afleggen in hun jacht naar insecten.

Het onopvallende uiterlijk van gierzwaluwen staat in schril contrast met hun vliegkunst. Zowel het mannetje als het vrouwtje maakt weinig indruk — de meeste hebben een doffe grijze of bruine kleur. De vele soorten gierzwaluwen worden in de hele wereld aangetroffen en kunnen vooral in tropische en subtropische landen worden waargenomen. ’s Winters migreren de soorten die op het noordelijk halfrond wonen duizenden kilometers naar warme klimaten.

Nesten van lijm

Gierzwaluwen maken voor hun nesten gebruik van een heel onwaarschijnlijk bouwmateriaal — hun eigen speeksel! Speciale speekselklieren produceren grote hoeveelheden speeksel dat als lijm voor de nestmaterialen dient.

Gierzwaluwen landen bijna nooit op vlakke grond en ze kunnen niet roesten zoals andere vogels. Hun poten hebben kleine haakachtige voetjes en zijn zo kort dat ze de vogel niet hoog genoeg kunnen optillen om een volledige vleugelslag te maken. De voeten zijn echter ideaal geschikt om aan verticale oppervlakken als kliffen, grotten en muren van gebouwen te hangen. Wanneer het tijd wordt om een nest te bouwen, kan de gierzwaluw geen bladeren, takjes of modder van de grond verzamelen, zoals andere vogels meestal doen. De gierzwaluw moet een andere manier verzinnen.

De schoorsteengierzwaluw verzamelt kleine twijgjes door snel tussen de takken van een boom door te vliegen, een twijgje vast te pakken en het met zijn voorwaartse kracht af te breken. Vervolgens kit hij de twijgjes met zijn plakkerige speeksel aaneen tot een verticaal oppervlak. De Amerikaanse palmgierzwaluw beweegt snel door de lucht en vangt haren, veren, stukjes katoen en ander licht, zwevend materiaal waarvan hij met zijn speeksel een nest bouwt.

Andere gierzwaluwen, salanganen, bouwen eetbare nestjes. Hun nest bestaat vrijwel geheel uit hun eigen verharde speeksel. Reeds eeuwenlang is het speeksel waaruit deze nesten bestaan, het hoofdingrediënt van de verrukkelijke vogelnestjessoep die in de Oriënt een geliefd gerecht is. Naar verluidt worden elk jaar miljoenen nestjes voor deze delicatesse gebruikt.

Een van de interessantste nesten wordt gemaakt van het lijmachtige speeksel van de Afrikaanse palmgierzwaluw. Dit kleine vogeltje lijmt een plat kussentje van veren aan de onderkant van een palmblad. Het nest hangt ondersteboven en wordt vaak wild heen en weer bewogen door de wind. Hoe blijft het eitje in het nest zitten? David Attenborough verklaart in zijn boek Trials of Life: „Het lijkt haast onmogelijk dat het ene eitje in het kleine nestkommetje zou kunnen blijven zitten. Het zou er inderdaad uit vallen ware het niet dat de vogel niet alleen het nest aan het blad had gelijmd, maar ook het eitje aan het nest.” Met zowel het nest als het ei stevig aan het palmblad bevestigd, grijpen de ouders de zijkanten van het nest met hun poten vast en broeden om beurten. Nadat het jong uit het ei is gekomen, klampt het zich aan zijn door de wind heen en weer gedreven nestwoning vast totdat het slagpennen krijgt en uitvliegt.

Als duizenden gierzwaluwen luid en schijnbaar opgewonden kwetterend op hoge snelheid door de lucht wervelen, vervult dat de kijker op de grond met ontzag voor hun vliegkunst en ook waardering voor het fraaie ontwerp van deze luchtacrobaten.

[Illustraties op blz. 17]

Alpengierzwaluw

Gierzwaluw

[Verantwoording]

Animals/Jim Harter/Dover Publications, Inc.

[Illustratie op blz. 17]

Schoorsteengierzwaluw

[Verantwoording]

[Illustratieverantwoording op blz. 16]