Waterrijke gebieden — Ernstig bedreigde ecologische schatten
DE INDIANEN noemden hem de Vader der Wateren. Aardrijkskundigen noemen hem de Mississippi. Met welke naam u hem ook aanduidt, hij nam wraak op degenen die hem hadden ingeperst in een keurslijf van dijken en oeverwallen en beroofd van zijn moerassen. Opgestuwd door weken van zware regenval barstte de stroom door de naar schatting 75 miljoen zandzakken die ertegen waren opgestapeld en brak door zo’n 800 van de 1400 natuurlijke aarden wallen of ’levees’ die vergeefs hadden getracht hem te houden. De stortvloeden vaagden huizen, wegen, bruggen en stukken spoorrails weg en zetten heel wat steden onder water. „Waarschijnlijk de ergste overstroming die ooit over de Verenigde Staten is gespoeld”, berichtte The New York Times van 10 augustus 1993.
De Times gaf een overzichtje van een deel van de schade: „In haar twee maanden durende razernij heeft de grote overstroming van 1993 in het Midwesten een indrukwekkend spoor van vernielingen nagelaten. Ze heeft 50 levens geëist, bijna 70.000 mensen dakloos gemaakt, een gebied van tweemaal de grootte van New Jersey onder water gezet, een schade aan eigendommen en landerijen aangericht van naar schatting $12 miljard en opnieuw een debat over het nationale systeem van waterbeheersing en de doelstellingen daarvan aan de orde gesteld.”
Als men het natuurlijke waterbeheersingsstelsel van moerasgebieden langs de oevers van de Mississippi intact had gelaten, had dat vijftig levens en twaalf miljard dollar gespaard. Wanneer zullen mensen leren dat samenwerken met de natuur beter is dan proberen haar te onderwerpen? Moerassen langs een rivier fungeren als overstromingsgebieden die het overtollige water opnemen als de rivier door aanhoudende zware regenval hoog staat.
Maar als natuurlijk waterbeheersingsmechanisme fungeren, is slechts een van de vele schitterende diensten die worden verleend door de meer dan 8.500.000 vierkante kilometer ’wetlands’ die de aarde bezit — gebieden die momenteel ernstig worden bedreigd.
Wetlands, de kraamkamers van de natuur
Van de uitgestrekte zoutwatermoerassen langs de kust tot de kleine zoetwatermoerassen, draslanden en veenpoelen landinwaarts en de ’prairie potholes’, de vrij grote en vaak met water gevulde inzinkingen in de prairies van de Verenigde Staten en Canada — de belangrijkste architect van wetlands is het water. Wetlands zijn gebieden waar het land het hele jaar met water bedekt is of alleen bij hoog water onderloopt. Een ander type is een wetland aan de kust waar de getijden heersen. Omdat de meeste wetlands gekenmerkt worden door een uitbundige plantengroei — grassen, zeggen, biezen, bomen en struiken — onderhouden ze wereldwijd een verscheidenheid van planten, vissen, vogels en andere dieren.
Een aantal kust- en watervogels huizen in de wetlands. Meer dan 100 soorten zijn op hun voorjaarstrek afhankelijk van deze ondiepe oasen. Veel wetlands zijn kraamkamers voor een immense populatie van ganzen en eenden — wilde eend, taling en grote tafeleend. Deze gebieden verschaffen ook voedsel en beschutting voor dieren als alligators, bevers, muskusratten, minks en elanden. Andere dieren, waaronder beren, herten en wasberen, maken zo nu en dan gebruik van wetlands. Ze dienen als paai- en groeigronden voor het merendeel van de vis waarop Amerika’s commerciële visserij, een bedrijfstak van drie miljard dollar, berust. Men schat dat 200 soorten vis en grote hoeveelheden schaaldieren hun levenscyclus geheel of gedeeltelijk in de wetlands doorbrengen.
Behalve dat ze uitzonderlijke kraamkamers voor het leven op aarde zijn, hebben de wetlands nog vele andere ecologische deugden. Ze zijn natuurlijke filters die afval en vervuilende stoffen verwijderen uit rivieren en stromen, en ondergrondse aquifers zuiveren. Gedurende de seizoenen van regen en hoog water nemen ze het teveel op, dat later langzaam wordt afgegeven aan stromen, rivieren en aquifers. Getijdenmoerassen beschermen kusten tegen erosie door de golven.
Vanwege de aard zelf al van hun vaak overvloedige plantengroei vervullen wetlands betekenisvolle, onmisbare functies. In het proces van fotosynthese bijvoorbeeld absorbeert alle groene vegetatie kooldioxide uit de lucht en geeft daar zuurstof voor terug. Dit is noodzakelijk voor de instandhouding van het leven. Planten in wetlands zijn echter uniek vanwege hun wel bijzonder grote efficiëntie in dit proces.
Eeuwenlang hebben veel landen de onschatbare waarde ingezien die een goed beheer van wetlands heeft voor de produktie van voedsel. China en India bijvoorbeeld zijn de belangrijkste rijstproducenten ter wereld, en andere Aziatische landen doen hierin niet veel voor ze onder. Rijst, verbouwd in wetlands die sawa’s worden genoemd, is een van de belangrijkste voedingsgewassen ter wereld. Ongeveer de helft van de wereldbevolking eet rijst als hoofdvoedsel. De Verenigde Staten en Canada gingen mettertijd beseffen hoe belangrijk wetlands en moerassen zijn voor hun produktie van rijst en cranberries.
Ook de in het wild levende dieren delen in het feestmaal dat de wetlands verschaffen. Niet alleen zijn er zaden en insekten in overvloed voor de vogels, maar ze voorzien ook in het voedsel voor de vissen en schaaldieren die in de wetlands paaien en tot volwassenheid groeien. Eenden, ganzen en andere watervogels voeden zich op hun beurt weer met deze levensvormen onder water die in overvloed in deze oasen van leven rondzwemmen. De huidige ecologie zorgt in zekere mate voor een evenwicht door een verscheidenheid van vogels te serveren aan de viervoetige dieren die op zoek naar een maal de wetlands binnenkomen. In de wetlands is er ’voor elk wat wils’. Ze vormen werkelijk de kraamkamers van de wereld.
De race om wetlands te vernietigen
In de Verenigde Staten was het de man die de eerste president werd, die de deur openzette voor een massale vernietiging van wetlands toen hij in 1763 een maatschappij oprichtte voor het droogleggen van 16.000 hectare van de Dismal Swamp — een ongerept moerasgebied, een toevluchtsoord voor dieren — op de grens van Virginia en North Carolina. Sindsdien zijn Amerika’s wetlands alleen maar als een storende factor bezien, een hinderpaal voor ontwikkeling, een bron van ziekten, en een vijandige omgeving die tegen elke prijs overwonnen en vernietigd moest worden. Boeren kregen de aanmoediging wetland droog te leggen en te gebruiken om te bebouwen en ontvingen daar een geldelijke tegemoetkoming voor. Er werden snelwegen aangelegd waar eens wetlands lagen die wemelden van exotisch leven. Veel ervan werden gebieden waar woonwijken en winkelcentra kwamen of werden gebruikt als goed van pas komende ondiepe inzinkingen waar vuil gestort kon worden.
In de laatste paar decennia van deze eeuw zijn de Verenigde Staten hun wetlands aan het vernietigen in een tempo van 200.000 hectare per jaar. Er is thans nog slechts zo’n 40.000.000 hectare over. Beschouw bijvoorbeeld het pothole-gebied van Noord-Amerika. In een boog land met een oppervlakte van 800.000 vierkante kilometer die zich uitstrekt van Alberta in Canada tot Iowa in de Verenigde Staten, vormden duizenden prairie-wetlands de broedgebieden voor vele miljoenen eenden. Er wordt verteld dat ze in hun vlucht de hemel verduisterden als dikke wolken. Thans zijn hun aantallen alarmerend geslonken.
Op langere termijn is het probleem echter het volgende: Wanneer de wetlands vernietigd zijn, zijn de voedselgronden verdwenen. Zonder toereikend voedsel leggen de eenden minder eieren en het percentage dat wordt uitgebroed is merkbaar lager. Omdat hun woongebieden worden vernietigd, dringen meer eenden samen in de paar gebieden die er nog over zijn, met als resultaat dat ze een gemakkelijker prooi worden voor de vossen, coyotes, stinkdieren, wasbeertjes en andere dieren die zich met hen voeden.
In de Verenigde Staten is vijftig procent van de wetlands in het pothole-gebied verdwenen. Het cijfer voor Canada ligt weliswaar een kleine tien procent lager, maar de verwoestende aanvallen in dat land nemen toe. Delen van North Dakota in de Verenigde Staten waren voor negentig procent droog, zo berichtte het tijdschrift Sports Illustrated. Onwetend van de ecologische waarde van wetlands, beschouwen veel boeren ze als onproduktief en een lastige omstandigheid in verband met hun landbouwmachinerieën.
Er wordt vandaag de dag echter luid en duidelijk door bezorgde individuen en milieuorganisaties op aangedrongen de wetlands als ’habitat’, woongebied, voor de dierenwereld te redden. „De potholes zijn absoluut onmisbaar”, aldus een bezorgde functionaris. „Als wij hoop op lange termijn willen koesteren voor de eenden, dan moeten wij de wetlands behouden.” „Watervogels zijn een barometer voor de ecologische gezondheid van het continent”, zei een functionaris van de milieuorganisatie Ducks Unlimited. Het tijdschrift U.S.News & World Report voegt daaraan toe: „Dat de aantallen [van de eenden] afnemen, weerspiegelt aanvallen op het milieu op vele verschillende fronten: zure regen, pesticiden, maar hoofdzakelijk de vernietiging van miljoenen hectaren onschatbaar waardevolle wetlands.”
„Negentig procent van de zoutwatermoerassen langs de kust van Californië is vernietigd”, berichtte het tijdschrift California, „en ieder jaar verdwijnt er weer 7000 hectare. De Tule-wapiti’s handhaven zich nog maar in een paar verspreide gebiedjes. De eenden en ganzen komen ieder jaar in kleinere aantallen naar hun voortdurend slinkende overwinteringsgebieden. Veel wetland-soorten zijn de uitsterving nabij.” Geluidloos roepen deze levensvormen die voor hun overleving afhankelijk zijn van de wetlands in de wereld, om hulp.
De watercrisis
Terwijl de mens bezig is de wetlands te vernietigen, is er iets heel ergs gebeurd. Hij heeft schade toegebracht aan zijn waardevolste en belangrijkste natuurlijke hulpbron — water. Water is essentieel voor elke levensvorm. Veel geleerden hebben voorspeld dat er een tijd komt dat water de meest schaarse natuurlijke hulpbron van de aarde zal zijn. „Of wij spelen het klaar om paal en perk te stellen aan de verspilling van water, of wij zullen tegen het jaar 2000 sterven van dorst”, werd gezegd in de verklaring van de VN-conferentie over water in 1977.
Gezien deze omineuze waarschuwingen voor een mogelijk tekort aan deze waardevolle stof, zou de conventionele wijsheid voorschrijven dat men de wateren van de aarde met respect beheert. In de race van de mens om de wetlands te vernietigen, heeft hij echter deze zeer noodzakelijke hulpbron ernstig in gevaar gebracht. Wetlands dragen bij tot de zuivering van oppervlaktewater — rivieren en stromen. Sommige aquifers worden niet meer bijgevuld met zuiver water maar raken nu verontreinigd met afval en vervuilende stoffen, een ontwikkeling die beslist nadelig is voor de mens. Water dat ooit in ontelbare wetlands aanwezig was, is afgevoerd, wat het tekort heeft verergerd.
Zullen mensen met verantwoordelijkheidsgevoel acht slaan op de wanhopige kreten om hulp van het van wetlands afhankelijke leven? Zal er actie ondernomen worden om die levensvormen te redden voor het te laat is? Of zullen mensen hun oren blijven toesluiten voor deze roep om hulp en alleen oor hebben voor het gejammer van de hebzuchtigen?
De aanval is wereldomvattend
Aan het begin van een wereldwijde, door de Verenigde Naties gesteunde campagne om de wetlands te redden, werden de bedreigingen opgesomd voor het Pantanal-ecosysteem in Brazilië. Het vormt een van de grootste wetlands ter wereld. Het tijdschrift BioScience verklaarde: „De Pantanal met zijn buitengewone diversiteit en overvloed aan leven is een bedreigd gebied. Ontbossing, een zich uitbreidende landbouw, illegale jacht en visserij, en verontreiniging van het water met herbiciden, pesticiden en bijprodukten van de produktie van alcoholbrandstof hebben een progressieve achteruitgang van het milieu veroorzaakt en een van de belangrijkste ecosystemen van Brazilië in gevaar gebracht.”
The New York Times wees op de bedreiging voor de wetlands langs de kust van de Middellandse Zee. „Het verlies van wetlands is de laatste drie decennia steeds sneller gegaan omdat de kuststroken langs de Middellandse Zee steeds meer in trek zijn en grote stukken in de naam van zonaanbidding, comfort en winstbejag zijn overdekt met beton. Studies van de Verenigde Naties maken melding van ernstige verliezen in Italië, Egypte, Turkije en Griekenland.”
De wetlands van het beroemde in Spanje gelegen en 50.000 hectare metende nationale park Coto Doñana worden in de lente een vogelvliegveld als honderdduizenden vogels op weg van Afrika naar Europa hun tocht onderbreken bij de moerassen en bossen om er te nestelen en te broeden en zich te voeden. Maar de explosief in aantal toenemende hotels, golfbanen en landbouwgronden rond het natuurgebied onttrekken er zoveel water aan dat het voortbestaan van het natuurreservaat wordt bedreigd. De afgelopen vijftien jaar hebben dergelijke projecten al zoveel water weggepompt dat het waterpeil zo’n twee tot negen meter is gezakt en verscheidene lagunen zijn opgedroogd. „Iedere verdere ontwikkeling hier”, aldus de researchleider van het natuurpark, „wordt de doodsteek voor Doñana.”
State of the World 1992 bericht: „Mangroven, een van de meest bedreigde en waardevolle typen wetlands, hebben zware verliezen geleden in Azië, Latijns-Amerika en westelijk Afrika. Bijna de helft van deze beschermende moerasbossen in Ecuador bijvoorbeeld is weggekapt, meest voor garnalenkwekerijen, en er bestaan plannen die beogen de resterende gebieden even sterk te reduceren. India, Pakistan en Thailand hebben alle drie minstens drie kwart van hun mangroven verloren. Indonesië schijnt vastbesloten dat voorbeeld te volgen: in Kalimantan, de grootste provincie, moet 95 procent van alle mangroven gekapt worden voor de produktie van houtpulp.”
De waarde van mangroven wordt uiteengezet in de in Thailand verschijnende Bangkok Post van 25 augustus 1992: „Mangrovebossen bestaan uit diverse boomsoorten die gedijen in de bovenste strook van getijdengebieden langs vlakke, beschutte tropische kusten. De bomen deden het prima in het harde milieu van brak water en veranderend tij. Hun speciale aangepaste luchtwortels en zout filterende penwortels hebben rijke en complexe ecosystemen tot stand gebracht. Behalve dat ze enorme kustgebieden tegen erosie beschermen, zijn ze van groot belang voor de visserij in het binnenland, houtindustrieën en het dierenleven.
In het mangrovebos wemelt het van leven. Men vindt er kustvogels, krabbenetende makaken [apen], viskatten en slijkspringers [vissen] die over de moerasmodder glijden om zich bij laag tij van het ene watergat naar het andere te begeven.”
Waar zal het op uitlopen?
De crisis is wereldomvattend. Het tijdschrift International Wildlife verklaart: „De veenpoelen, draslanden, bayous, mangroven, zoutwatermoerassen, prairie-potholes en lagunen die eens meer dan 6 procent van de landmassa van de aarde bedekten, verkeren in grote moeilijkheden. Zo veel zijn er drooggelegd voor de landbouw, vernietigd door vervuiling of opgevuld door projectontwikkelaars dat zo ongeveer de helft van de oppervlakte aan wetlands van de planeet verdwenen is.”
Zullen mensen vrede sluiten met de aarde? Tot dusver zijn de tekenen niet bepaald aanmoedigend. Toch strijden sommigen moedig voort en beweren dat zij zullen slagen. Jehovah, de Schepper van de aarde, zegt dat zij zullen falen. Hij belooft te interveniëren en een halt toe te roepen aan de aanval op zijn prachtige aardse schepping. Hij zal „verderven die de aarde verderven”, en in hun plaats degenen erop overlaten die ’er zorg voor dragen’. Aan zulke personen die er wel waardering voor hebben, zal hij de aarde ten geschenke geven: „Gij zijt degenen die gezegend zijt door Jehovah, de Maker van hemel en aarde. Wat de hemel betreft, aan Jehovah behoort de hemel toe, maar de aarde heeft hij aan de mensenzonen gegeven.” — Openbaring 11:18; Genesis 2:15; Psalm 115:15, 16.
[Illustratie op blz. 15]
Waterrijk gebied in Zwitserland
[Illustraties op blz. 16, 17]
Uiterst links en boven: Wetlands in de Verenigde Staten
[Verantwoording]
H. Armstrong Roberts
Links: Mangrovebossen in Thailand
[Verantwoording]
Met toestemming van de National Research Council of Thailand
Bewoners van wetlands: krokodil, brulkikvors, libelle, doosschildpad die kuil graaft om eieren te leggen