Okuti Ndyipondola Okulevala Onombongo?

ONONDAKA ombo mbuiwe unene Koutundilo wo Africa iya mbulekesa nawa etyi ovanthu mouye auho vehole okukala. Oñgeni ove ulitehela konthele yokulevala onombongo kepanga liove ine omunthu omukuavo, namphila pamwe ovanthu vetyitala okuti tyaviuka? Ovitateka patyi upondola okumona inkha ulevala onombongo?

Onthengele-popia onkhuavo yo Swahili ipopia ovitateka tyipondola okueta. Yati: “Okulevala onombongo tyinyona oupanga.” Ngotyo, onongele mbupondola okupaka motyiponga oupanga wovanthu. Alo umwe tyina tuasoka nawa nokuaonganeka atyiho, ovipuka hapeho vienda ngetyi tuasoka. Mongeleka, inkha omuvo ulamba otyo uhenekondole ongele una wekulevalesa upondola okunumana. Upondola okukala nonkhongo, iya oupanga ankho muna nae upondola okunyonwa, alo umwe oupanga ankho ukahi pokati ko nombunga mbavo. Mokonda okulevala onombongo tyihole okueta ovitateka ovinene, otyiwa tutyilinge vala inkha tyesukisa umwe unene, tyipona okuhatekela vala kokulevala tyina uhena onombongo.

Okulevala onombongo tyipondola okunyona oupanga omunthu ena na Huku. Ñgeni? Haunene, Ombimbiliya yati, omunthu ulevala, nokuiwe okuti kafete onongele tyawina ondingavivi. (Salmo 37:21) Tupu, tyayandyuluka nawa okuti “una ulevala ukala omupika wa una alevala.” (Provérbios 22:7) Una walevala onombongo wimbuka okuti tyina ehenefete onombongo ombo, ukala omupika wa una alevala. Onthengele-popia onkhuavo yati: “Inkha ulevala ovikalo viomunthu, oku enda nako nove oko wenda nako.” Otyo tyilekesa okuti omulemo wongele kauyeke omunthu okulinga etyi ahanda.

Ngotyo, tyesukisa unene okufeta onongele. Tupu, papondola okutumbukila ovitateka. Okukala no nongele tyipondola okutokotesa omutwe, nokuhalala, nokuundapa tyalamba, nokutañguna po mulume namukai, alo umwe okunyona ombunga, tyihapopi nkhele onomphela mo nombonge ine okupakwa mokaleya. Onondaka mbukahi mu Romanos 13:8 ombo ounongo, mbati: “Muhalevalei otyipuka natyike, anthi kalei vala nohole pokati kese umwe namukuavo.”

OKUTI OTYO TYESUKISA?

Okutala konthele ya atyiho, otyiwa tulunguke unene tyina tuhanda okulevala onombongo. Otyiwa tulipule: Okuti nesukisa umwe okulevala? Okuti oyo onkhalelo yokutekula ombunga yove? Ine hamwe pena vali etyi tyakutikinyamo uhandela onombongo? Inkha ongotyo, hahe vali ulinge vala netyi tyihehi una tyipona okulevala.

Tyotyili, pena ovipuka vimwe vipondola okutulevalesa onombongo, tyina tuamatumbukilwa notyiponga, na tyina tuheete vali etyi matulingi. Alo umwe inkha utokola okulevala, una okulekesa okuti umunthu wokuendela movitumino. Oñgeni motyilingi?

Tete, wahalevale vala mokonda weete okuti omunthu oo una vali tyipona vakuavo. Katupondola okusoka okuti mokonda yetyi omunthu unatyo, una okutuavela onombongo. Ine okusoka okuti tupondola okulevala onombongo komunthu oo. Wahapeleye vana vamoneka ngatyina vena ehambu mokonda yonombongo.​—Provérbios 28:22.

Ngotyo, feta liwa onongele, okufuisapo etyi walaa. Inkha una walevala kapopile onthiki una okukondola onombongo mbae, ove una okumupopila onthiki mombueta ofuisapo etyi wapopia. Otyiwa okuhoneka etyi muelipopila ine muelilevalesa opo muhelivake. (Jeremias 32:9, 10) Inkha tyitavela, kondola onombongo ove muene opo upandule hekulu yonombongo. Linga onondunge okukondola etyi walevala opo mutualeko noupanga omuwa. Jesus Melongomona liae Liokomphunda wati: “Yekei ondaka yenyi ‘Eenga’ ikale umwe Eenga, iya o ‘Au’ yenyi, aikala umwe Au.” (Mateus 5:37) Tupu, apeho otyiwa okuhinangela onondaka mba Jesus mbati: “Ovipuka aviho muhanda ovanthu vemulinge, tupu nonwe ovio muvelingila.”​—Mateus 7:12.

ONONDONGA MBO MBIMBILIYA MBUTUKUATESAKO

Ombimbiliya yava onondonga mbutukuatesako opo tulityilike okulevala onombongo. Yati: “Tyotyili, okukala nonthilo na Jeova, tyieta ouwa omunene, tyina omunthu ahambukilwa etyi ena.” (1 Timóteo 6:6) Monondaka ononkhuavo, hambukilwa etyi una opo ulityilike otyitateka tyo nongele. Mahi, hono mouye womalumono katyapepukile okuhambukilwa etyi tuna. Otyo tyesukisa okukala “nonthilo na Huku” opo utyivile. Ñgeni ngotyo?

Tala ongeleka ya Christian nomukai wae, ovalinepi vamwe vakala ko Asia. Etyi ovana, ankho vahuva unene okutala ovanthu vena omaumbo avo. Ngotyo, etyi vekula avatokola okulanda ondyuo yavo no nombongo valevala kombango no kombunga. Mahi pakala vala katutu avakala nomulemo wokufetela ondyuo oyo kese hanyi. Avahimbika okuundapa unene, ononthiki ononyingi avakala nomuwo uhehi pala ovana vavo. Omulume wati: “Andyikala nomutwe watokota, no nongembia, mokonda yokuhalala. Tyina ndyilitehela nahitakana.”

Konyima avahinangela onondaka mu 1 Timóteo 6:6, avatokola okuti etyi vena okulinga okulandesa ondyuo oyo. Avakala omanima evali nokufeta ongele oyo. Oityi ovalinepi ovo velilongesilako? Vaimbuka okuti: “Okutala omalumono ngetyi Ombimbiliya ipopia tyiamena.”

Onthengele-popia yo ko Swahili yapopiwa konthyimbi iiwe novanthu ovanyingi. Nongotyo ovanthu nkhele kavayekepo okulevala. Mahi okusoka konondonga mbo Mbimbiliya tuelilongesa kombanda, hatyiwa tusoke nounongo konthele yepulo eli: Okuti ndyipondola okulevala onombongo?