Phatisisani Bzomwe Bibliya Limbalewa pa Misinda ya Nkhawa—Mbali 1
1. Kuyambira kale-kale, wanthu wambabonera na kuwawa kwa infa. Wanthu wa Mulungu wambaphonyedwambo lini nayo. Ninga Jezu, Wakristau wacadidi wambasunama kwene-kwene thangwe ra kufa kwa mwanzawo. (Juwau 11:33, 35) Mpsakunesa kulimbana na infa ya mwanzathu, ndipo nyakufedwayo ambafuna mtsangalazo na thandizo lathu la lufoyi. Maka-maka bzimwebzi bzimbafunikiratu m’midzi mizinji yomwe wanthu wambakhulupira kwene-kwene malodza na kugopa anyakufa. M’mbuto zimwezi, Mkristau wakufedwa, angangingimiridwe na wadzinza ayai wanansi womwe si wacikhulupiro cibodzi, kuti ateweze misinda ya nkhawa yakuphonyana na Bibliya. Kodi tingalimbane tani na msunamo wakufedwa, ticisayambo kuteweza misinda ya nkhawa yomwe yin’kondwesa lini Mulungu?
2. Kuzindikira Cadidi Cakulewa bza Infa: Bibliya limbati: “Pakuti wamoyo wan’dziwa kuti wan’dzafa, tsono anyakufa wan’dziwa lini cinthu na cibodzico . . . Lufoyi lawo, ciwengo cawo pabodzi na nsanje yawo, bzense bzidamala . . . ku thenje komwe unkuyendako, kulibe mabasa, ne kukumbuka bzakucita, ne cidziwiso ne nzeru.” (Mimwani 9:5, 6, 10; Psalymo 146:4) Munthu akafa, iye ambadziwa lini pomwe cinthu. Angabve lini cinthu mu mtima, angalalewe lini, ndipo angabvesese lini bzomwe winango wankulalewa ayai kucita. Kwa wakristau wacadidi, cimweci ni cadidi cakufunika comwe cimbatsogolera bzakucita bzawo wakafedwa.
3. Mphole na Cipfunziso Cakunamizira Mulungu: Mu zunde la Edeni, Yahova adaleweratu padeca kwa Adamu na Eva kuti iwo ‘wangadaferatu’ pakuphonya kubvera cakutonga Cace. (Ciyambo 2:17) Tsono Sathani adalewa kuti iwo ‘wangadaferatu lini,’ pakusaya kubvera Mulunguyo. (Ciyambo 3:4) Patsogolo pace, Sathani adalewa gunkha linango: Iye adalewa kuti anyakufa walibe kufa, koma wana moyo wa uzimu ku mbuto inango. Gunkha la padecali, limbanamizira Yahova, ndipo lidapswipiza dzina lace. Kwa anyakunamata Yahova, kukhulupira kuti anyakufa wana moyo na kuti wangacite ciri-cense kwa wanthu wa moyo, sikuti n’cipfunziso cakunama cokha, koma kwa iwo cimweci ni njira ikulu yomwe Sathani ambaiphatisira basa kuti anamize wanthu, wacileka kukhulupira cadidi ca m’Bibliya. Cimweci n’cipfunziso comwe wense wakufuna Mulungu, wan’funika kuciwengeratu! (Waroma 12:9) Kodi mukucita bzimwebzo?
4. Yahova adatonga Wajirayeri kuti walekeretu kucita mwambo uli-wense wakubverana na cikhulupiroci. (Bzakutonga 18:9-13) Bzibodzi-bodzimbo, Wakristau wa magole dzana yakutoma, wadatcenkheratu miyambo yense yakubverana na cikhulupiroci. (2 Wakolinto 6:15-17; Cibvumbulutso 21:8) Bziribe basa mtundu wawo, dzinza ayai cikhalidwe cawo, Mboni za Yahova zimbatcenkhambo lero miyambo yense yakubverana na cikhulupiro cakuti anyakufa wana moyo ndipo wangacite ciri-cense kwa wanthu wa moyo.
5. Kuyikumbukira Miyamboyo: Bibliya limbawonesa kuti si misinda yense ya nkhawa yidabverana na cikhulupiro cakunamaci. Mwa ciratizo, thupi la Jezu ‘lidafunyiziridwa pa nguwo, wacilithira bzakununcira, ninga momwe wambacitira Wajuda, pa misinda ya nkhawa.’ (Juwau 19:40) Tsono wanthu wa Mulungu, wadalambiratu misinda minango ya nkhawa, yakulatiza cikhulupiro cakuti anyakufa wakana moyo. (Mwambo 21:5; 19:27, 28; Bzakutonga 14:1, 2) Lero, pa dziko lense la pansi, misinda mizinji ya nkhawa ya m’cimidzi, yimbabverana mwa padeca ayai mwakusaya kuwonekera na cikhulupiro cimweci. Ndipo mwambo wa kuno ku Moçambique ulibe kusiyana. Mpsakufunika kwene-kwene kuti tizolowerese ‘mphanvu yathu yakuzindikira kuti tisiyanise cabwino na cakuipa.’ (Wahebereu 5:14) Bzimwebzi bzin’dzatithandiza kuzindikira miyambo yomwe yimbabverana na cadidi ca m’Bibliya, na yomwe yimbabverana lini naco. Kodi njiponi mitemo ya m’Bibliya yomwe ingatitsogolere pa nkhaniyi?
6. Phatisani Basa Mitemo ya m’Bibliya: Womwe wan’funa kubvumidwa na Mulungu, wan’funika lini kubverana na wanthu wakusaya kukhulupira. Bibliya limbati, “Yahova akuti: ‘Cokani pakati pawo, mucisiyana nawo, ndipo lekani kukhuya cinthu cakupswipa.’” (2 Wakolinto 6:14, 17) Na mtemoyu mu msolo, tibzibvunze kuti: ‘Kodi pa msinda wa nkhawayi, pana kubverana kuli-kwense na cikhulupiro cakuti mizimu ya anyamuya ingacite ciri-cense kwa wanthu wa moyo?’ Mbverano uli-wense omwe uwonekeyo, ungacitise kuti msindayo ukhale njira yakuipa yakulira nkhawayo; ndipo ungakhalembo kunamata kwapezi. Bzimwebzo bzingaipire Yahova, Mulungu wa cadidi, ticileka kubvumidwa naye.—Ndendemezani na Wayeruzi 2:12.
7. Mtemo waciwiri, umbagumanika pa 1 Wakolinto 10:32: “Samalani kuti muleke kukhala cakukhumudwisa kwa Wajuda, pabodzi na kwa Wagidego na kwa gwere la Mulungu.” Kodi tingauphatise tani basa mtemoyu? Mboni za Yahova zimbadziwidwa bwino pakupfunzisa cadidi ca m’Bibliya cakuti anyakufa walibe moyo, na kuti iwo wangakwanise lini kuthandiza ne kupweteka wanthu wa moyo. Tsono, n’ciani cingacitike penu mwanzathu wa m’gwere an’cita mbali pa msinda wa nkhawa wakulatiza kugopa anyakufa? Bzimwebzo bzingakhumudwise wale womwe wan’dziwa bzomwe ife Mboni za Yahova timbakhulupira na kupfunzisa pa nkhani ya anyakufa. Kukhumudwisa anzathuko, kungasunamise Yahova, kucicitisambo kuti wanthu waleke kutibvera pakupalizira Umambo. —Mateu 18:6; Luka 11:52.
8. Wengani Comwe N’cakuipa: Pomwe wanthu wakusaya kukhulupira wankucita misindayo, iwo wambazindikira lini kuti kumweko n’kunamata kwapezi. Ndipo kawiri-kawiri, iwo wambayabvesesa lini mathangwe yathu yakulamba kucita mbali pa misinda yakupswipayo. Tenepo, bzingatipusire lini kuphatisisa bzomwe timbakhulupira, ndipo bzimwebzo bzimbayeza lufoyi na cikhulupiro cathu kwa Yahova. Tsono ife tin’funa kukhala ‘wakusaya mulandu na wakusaya thangwe, . . . wanthu wakusaya cirema.’ (Wafiripo 2:15) Lufoyi lathu kwa Yahova liticitise kuti ‘tinyansidwe na comwe n’cakuipa, ticiphatisisa comwe n’cabwino.’ (Waroma 12:9) Ifepano timbadziwiratu kuti n’kuphonyeka, na kuti kungakhale ciphamaso kucita mbali pa mwambo uli-wense wakubverana na cikhulupiro cakuti anyakufa wakana moyo, na kuti wangacite ciri-cense kwa wanthu wa moyo. Mwa kubvunikiridwa na mitemoyi, mbatiwoneni miyambo minango ya misinda ya nkhawa yomwe imbacitidwa kwathu kuno.
Miyambo Yakucitidwa Pomwe Mtembo Ukanati Wapendesedwa
9. Kukonza Thupi: Pomwe mtembo ukanati kupendesedwa, ungasambisidwe kuti ucene. (Mabasa 9:37) Tsono, bzimwebzi bzileke kuwonesa cikhulupiro cakuphonyana na Bibliya, cakuti mzimu wa nyamuya umbafa lini, ndipo msindayo unkucitidwa pakukonzekera thupilo kuti likakhale na moyo ‘ku dziko linango.’
10. M’midzi minango, muna mwambo wakuti wadzinza winango wa nyamuyayo, ndiwo wan’konza mtemboyo kuti ukapendesedwe. Penu nyakusaikayo akhali Mkristau, bzin’funika kusamala kuti wadzinza womwe si wacikhulupiro cibodzi, waleke kusamalira thupi la nyamuyayo, wacicita mwakabise-bise miyambo yawo yapezi. Cadidi n’cakuti m’bale wathu wakusaikayo, angadafuna lini kucitiridwa bzimwebzo. Tsono, penu iwo wan’kunda thupilo pambuyo pa ifepano kucita nyongo yakuphingiza, pamwepo tin’dzasamala kuti tileke kucita nawo mbali pa bzakucita bzawo bzomwe si bzacikristau. Ndipo tingatsangalazidwembo kudziwa kuti iwo wangacite lini cinthu comwe cingaphingize nyakusaikayo kukhala na cidikhiro ca moyo kutsogolo. Iye wafa wakukhulupirika, ndipo ali wakusungidwa m’makumbukidwe ya Yahova.
11. Kuwonesa Mtembo: Penu mtemboyo uniwonesedwa ayai ne, ali-wense an’sankhula yekha. Penu banja Lacikristau lin’sankhula kucita bzimwebzo pa mathangwe yawo, bzin’funika lini kulitombodzera. Penu lin’sankhula kuti mtemboyo uwonedwe, bzin’funika kusamala kwene-kwene kuti bzicitidwe m’njira yakulatiza nzeru na kulemekeza bzibvero Bzacikristau.
12. M’mbuto zinango, kawiri-kawiri mtembo umbacosedwa mu baulu, uciikhidwa pa kama yakudekesedwa. Penu nyamuyayo ni mkazi, wambamubvazika cakubvala ca malowozi, wacimudekesa na mphete, nkhwinjiri na mikufu ya oro. Ndipo wasanduka mwambo kumbawonesa bzakubvala, tu nguwo, bzakusungira bzavi, mavintuwinya, makopo na bzinthu bzinango bzakuikhidwa cithunzi-thunzi ca nyamuyayo. Bzinthubzo bzimbakonzedwa, bzicigawanisidwa kuti anyakulira nkhawayo wabvale na kubzisamalira pa msinda wa nkhawayo. Ma foto mang’ono-mang’ono ya munthuyo, yambaphinidwa pa bzakubvala bza womwe wali pa nkhawapo. Kodi kungakhale kwa nzeru kutewezera msambo wa ku dzikoyu? Ne. Padzulu pa bzense, kucita bzimwebzo n’kunamata munthu omwe wafayo.
13. Bibliya limbalewa lini cibodzi na cibodzi bza makonzedwe yense ya misinda ya nkhawa; tsono womwe ngwakubvunikiridwa mwa uzimu, wambadziwa kuti, msambo wakumbawonesa bzomwe unabzo ‘umbacokera lini kwa Mulungu, koma umbacokera ku dziko.’ (1 Juwau 2:15, 16) Kucita bzinthu bzimwebzi, kungapusire wale womwe si wacikhulupiro cibodzi na ifepano, kucita bzinthu bzakusaya kufunika, ninga kulira mwakukuwa kwene-kwene na mwakusaya kuphatika, kufupira nkhawayo, kuikolombexa na kulalewa nayo ningati ina moyo. Bzikacitika bzimwebzi pa nkhawa ya Mkristau, bzingapswipize kwene-kwene dzina la Yahova na la wanthu wace. Inde, kuyidziwa bwino miyamboyi, yakucitidwa na womwe wali mu m’dima wa uzimu, ndiyo njira yabwino yakutcenkha phiringu, ndipo bzimwebzo mpsanzeru na bzakuthemera Wakristau wacadidi.—Wayefezo 5:15-17.
14. Kugonera Nkhawa: Kugonera Nkhawa, n’kutsonkhana ku mui kwa nyamuya ayai ku mbuto inango, komwe wanthu wambaphuphudza wacilindira mtembo. Kugonera nkhawako kumbayambira ku maulo pakudoka, kucipitiriza usikubo. Mwamboyu, mpsibodzi-bodzi lini na kundoyenda ku nkhawa usiku kuti tikatsangalaze na kupepesa anyakufedwawo. Kugonera nkhawa n’cinthu cinango cakusiyana. Kawiri-kawiri, mtembo wa nyamuyayo umbabweresedwa pa mui, kuti wakaupendese mangwana yace. Wanthu wambatsonkhana kuti waphuphudze waciimba, kupemba na kumbatumbiza nyakufayo. Wambacita bzimwebzi na cikhulupiro cakukhotcerera mtembo omwe ukanati kupendesedwayo na kukhotcererambo anyakufedwawo kwa mizimu yakuipa. Pakuti mwamboyu ngwakuphataniratu padeca na cikhulupiro cakuti mzimu wa nyamuyayo ukana moyo, tenepo Wakristau wacadidi, mwa nzeru iwo wambatcenkheratu misinda yakugonera nkhawaya, yomwe njakuphonyana na Bibliya. Kucita msinda wakugonera nkhawa, napo mu nthawe yakucepa, kungabverane lini na kufunisisa kwathu ‘kunyansidwa na comwe n’cakuipa.’ —Waroma 12:9.
15. Akasaika mwanzathu m’gwere, bzimbafunika kusamala kuti tileke kuwonesa ningati timbagonerambo nkhawa m’njira yathu-yathu. Mwa ciratizo, penu Mboni zinitsonkhana usiku, mtembo uli pamwepo pomwe ukanati kupendesedwa, zicimala nthawe zizinji zinkumbaimba na kupemba, kodi wanthu wangakumbuke ciani? Napo pacikhala na mathangwe yabwino, bzimbafunika kukumbukira cikumbu-mtima ca winango. (1 Wakolinto10:23) Kodi kucita bzimwebzo mpaka usiku kwene-kwene, kungakhumudwise lini abale wathu womwe wambadziwa bza thandauzo lakugonera nkhawa na momwe udayambira mwamboyo? Kodi wanthu wa kunja, wangafike lini pakukumbukira kuti Mboni za Yahovafe, timbagonerambo nkhawa ninga momwe bzimbacitira bzipembedzo bzinango? Yiripo mipata minango yakucitira umboni na yakutsangalaza womwe wadasunama thangwe ra kufedwa. Mtemoyu utithandize kutcenkha kucita ciri-cense comwe cingalatize kuti tinkusunga mwambo wakugonera nkhawa. Kucita bzimwebzi kun’dzawonesa kuti ndife wakusiyana na dziko, na kuti tafunisisa kukhala wakutalikirana na “cinthu cakupswipa.”—2 Wakolinto 6:17; Malakiya 3:18.
16. Pana nzeru kwene-kwene pa cenjezoli: “Nyakucenjera ngule omwe akawona tsoka ambabisalika, tsono nyakusaya kudziwa bzinthu, ambandoyenda kutsogolo, acikalangidwa.” (Mimwani 22:3) Mtemo wa m’Bibliyayu umbaphatadi basa pa nkhani ya kugonera nkhawa. Bzomwe bzidacitika kale m’mbuyomu, bzimbawonesa kuti kubweresa mtembo ku mui kuti ukapendesedwe mangwana yace, kumbabweresa mabvuto. Mabvuto manango yambawoneka pomwe mtemboyo wabweresedwa ku mui kwa wadzinza womwe si Mboni. Pakuti mtemboyo uli pamwepo, wadzinzawo na axamwali wangalimbisidwe ayai kuwoneratu ninga wana mathangwe yakutsonkhana kuti waimbe na kumbapemba usiku bwensebo kuti walindirire mtemboyo. Kawiri-kawiri, kugonera nkhawako kumbacitidwa mpaka mtemboyo utapendesedwa. Kuti bzimwebzi bzisaye kucitika pa nkhawa ya Mkristau, wadzinza wace wacikhulupiro cibodzi wan’funika kusamala bwino pakubweresa mtembo ku mui kwawo ayai ku mbuto inangombo. Bzikafunika kubweresa mtembo ku muiko, bzingakhale ‘bza nzeru’ kucita bzimwebzo pa nsiku yakupendesayo, sikuti usiku bwakudzapendesa mwangwana yace. N’cadidi kuti bzinganese ayai kusaya kukwanisika kucita tenepoyo, tsono mwakukonzekera na mwakubverana bwino, bzingakwanisike. Mwa njira imweyi, tingatcenkhe kukhumudwisa winango.—Mimwani 22:3.
17. Nkhani zakufunika zakulewa bza miyambo minango ya misinda ya nkhawa, zin’dzafokotozedwa m’minyezi yakutsogoloku, mu Utumiki Bwathu bwa Umambo. Nkhaniyi, in’dzathandiza tensene kudziwa momwe Wakristaufe tingakhalire na cikumbu-mtima cabwino, ticitcenkha kukhumudwisa winango pomwe tinkuphatisisa bzomwe Bibliya limbalewa pa misinda ya nkhawa.—1 Wakolinto 10:32.