“Tetekerani Kuti Ndikufotokozereni Bzomwe Bzidacitika”

1, 2. N’ciyani cidacitisa mpostolo Paulo kubwerera ku Jeruzalemu, ndipo ni mabvuto yaponi yomwe adakagumana nayo kumweko?

PAULO adafika pomwe ku Jeruzalemu ndipo akhafamba m’miseu ming’ono-ming’ono yomwe ikhana wanthu azinji. Kwa magole mazinji mzinda wa Jeruzalemu ukhali likulu la pa dziko lentse la wanthu omwe akhanamata Yahova ndipo wanthu azinji wa mu mzindayu akhasamwa thangwe ra bzimwebzi. Paulo akhadziwa kuti Akristau azinji wa mu mzindamu akhambakhulupira bzinthu bza m’mbuyo ndipo akhateweza lini bzipfunziso bzipsa bza Yahova. Paulo akhadziwa kuti abale wa kumwekule akhafunikira thandizo lakuthupi. Ndipopa iye adacoka ku Efezo acibwerera ku Jeruzalemu, koma kuposa bzentse iwo akhafunikirambo thandizo la uzimu. (Mab. 19:21) Napo kuti akhadziwa ngozi zomwe angadakagumana nazo, Paulo adapitiriza basi kuyenda kukazungira mzindayu.

² Kodi n’ciyani comwe cidacitikira Paulo ku Jeruzalemu? Ateweri winango wa Kristu akhadakalipa thangwe ra bzomwe akhabva pakulewa bza Paulo ndipo anyamadulanthaka wa Kristu adanamizira Paulo, kumumenya na kufuna kumupha. Pa nthawe ibodzi-bodziyo, bzakucitika bzimwebzi bzidapasa Paulo mpata wakuti afotokoze makumbukidwe yace. Kubzicepesa, kukhwimika na cikhulupiro bzidamuthandiza kuti akwanise kukunda mabvuto yamweya ndipo adasiyambo ciratizo cabwino kwa Akristau wa ntsiku zino. Mbatiwoneni bzomwe adacita.

“Adayamba Kutumbiza Mulungu” (Mabasa 21:18-20a)

3-5. (a) Kodi Paulo adakazungira yani pomwe adafika ku Jeruzalemu, ndipo adacezerana bza ciyani? (b) Kodi tikupfunza ciyani na mtsonkhano omwe Paulo adacita na akulu ku Jeruzalemu?

³ Pomwe adafika ku Jeruzalemu, mangwana yace Paulo pabodzi na anzace adayenda kukazungira akulu omwe akhatsogolera m’gwere. Palibe mpostolo omwe akhana moyo pa nthawe imweyire omwe ambafotokozedwa mu nkhaniyi; pinango iwo akhadayenda kukatumikira ku mbuto zinango za pa dziko la pantsi. Tsono, Tiyago m’bale wace wa Jezu akhali kumweko. (Agal. 2:9) Pinango-pentse Tiyago ndiye adatsogolera mtsonkhano pomwe “akulu wentse akhalipombo” pabodzi na Paulo. — Mab. 21:18.

⁴ Paulo adamusana na akuluwo “aciyamba kuwauza bzinthu bzentse bzomwe Mulungu akhadacita pakati pa wanthu wa mitundu inango pa basa lakupalizira lomwe iye adacita.” (Mab. 21:19) Bzikuwoneka kuti nkhani imweyi idakhala yakulimbikisa. Ntsiku zino, ifepano timbakomedwambo tikambabva kuti basa lakupalizira likuyenda patsogolo m’madziko manango. — Mim. 25:25.

⁵ Pa mtsonkhanoyu bzikuwoneka kuti Paulo adawauzambo bza mphaso zomwe adabwera nazo kucokera ku Europa. Abalewo adatenda ndipo adakomedwa kwene-kwene kudziwa kuti abale wawo omwe akhakhala ku mbuto zakutali akhawasamalira ndipo akhacita nawo thupo. Thangwe ra bzimwebzi, akuluwo “adayamba kutumbiza Mulungu”! (Mab. 21:20a) Mwa njira ibodzi-bodziyi, ntsiku zino azinji omwe akugumana na mabvuto makulu ayai matenda yakugopswa, ambakomedwa kwene-kwene abale wawo akambawathandiza na kuwauza mafala yakulimbikisa pa nthawe yakuthemera.

Azinji Akhacita “Nyongo Yakuteweza Lamulo” (Mabasa 21:20b, 21)

6. Kodi Paulo adauzidwa bza bvuto liponi?

⁶ Tenepo, akuluwo adauza Paulo bza bvuto lomwe likhalipo ku Djudeya lakulewa bza iye. Adamuuza kuti: “M’bale Paulo, imwepo mukudziwa kuti pana Adjuda azinji omwe adakhala anyakukhulupira ndipo wentsenewo ambacita nyongo yakuteweza Lamulo. Tsono iwo abva nung’u-nung’u pakulewa bza imwepo, kuti mukupfunzisa Adjuda pakati pa wanthu wa mitundu inango bzinthu bzakupitana na Lamulo la Mozeji. Mwakuwauza kuti aleke kucitisa wana wawo mgwatidwe ne kuteweza miyambo yomwe idakhazikisidwa.”a — Mab. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Kodi Akristau azinji omwe akhali Adjuda akhana makumbukidwe yaponi yakuphonyeka? (b) Kodi Akristau omwe akhali Adjuda akhathemera lini kukhala Akristau? Fotokozani.

⁷ Pakhadapita magole 20 kucokera pomwe Lamulo la Mozeji likhadasiya kuphata basa. Tsono n’thangwe ranyi Akristau azinji akhangingimira kuliphatisa basa? (Akol. 2:14) Mu gole la 49 EC, apostolo pabodzi na akulu adatsonkhana ku Jeruzalemu ndipo adatumiza tsamba m’magwere, lomwe likhafotokoza kuti Akristau omwe akhali lini Adjuda akhafunika lini kucitidwa mgwatidwe na kuteweza Lamulo la Mozeji. (Mab. 15:23-29) Tsono, tsambali liribe kulewa bza Akristau omwe akhali Adjuda ndipo azinji wa iwo akhabvesesa lini kuti Lamulo la Mozeji likhadasiya kuphata basa.

⁸ Kodi Akristau omwe akhali Adjuda akhali lini wakuthemera kukhala Akristau thangwe ra makumbukidwe yawo yakuphonyeka? Ne ndibzo lini. Iwo akhali lini ninga wanthu omwe pakuyamba akhanamata mirungu yakunama ndipo akhapitiriza kuphatisa basa miyambo ya magereja yawo yakale. Koma Yahova ni omwe adapereka Lamulo lomwe Akristau omwe akhali Adjuda akhaliwona kuti ndakufunika kwene-kwene. Lamulolo likhalibe nfundo iri-yentse yakuphonyeka ayai yakucokera kwa madimonyo koma likhabverana na mpangano wakale. Tsono Akristau akhafunika kucita bzinthu mwakubverana na mpangano upsa. Tenepo, Akristau wacadidi akhafunika lini kutewezera miyambo mwakubverana na mpangano wa Lamulo thangwe mpanganoyo ukhadasiya kuphata basa. Akristau wa Cihebereu omwe akhangingimira kuti wanthu an’funika kuteweza Lamulo la Mozeji, akhakhulupira lini njira ipsa ya kunamatira yomwe Yahova adaikhazikisa. Iwo akhafunika kucinja makumbukidwe yawo kuti yabverane na nfundo zipsa zacadidi zomwe Mulungu adazikhazikisa.b — Jer. 31:31-34; Luk. 22:20.

“Bzomwe Iwo Akubva Pakulewa Bza Imwepo n’Cadidi Lini” (Mabasa 21:22-26)

9. Kodi n’ciyani comwe Paulo akhapfunzisa pakulewa bza Lamulo la Mozeji?

⁹ Tani pakulewa bza nung’u-nung’u omwe ukhabveka kuti Paulo akhapfunzisa Adjuda na wanthu wa mitundu inango kuti “aleke kucitisa wana wawo mgwatidwe ne kuteweza miyambo yomwe idakhazikisidwa”? Paulo akhapalizira mafala yabwino kwa wanthu omwe akhali lini Adjuda ndipo akhapitiriza kuwauza nfundo yomwe iwo akhadabverana yakuti akhafunikira lini kuphatisa basa Lamulo la Mozeji. Iye adalatiza kuti wanthu omwe akhalimbikisa Akristau omwe akhali lini Adjuda kuti acite mgwatidwe na kuphatisa basa Lamulo la Mozeji, akhana makumbukidwe yakuphonyeka. (Agal. 5:1-7) Paulo akhapalizirambo mafala yabwino kwa Adjuda mu mzinda uli-wentse omwe akhayenda. Bzikuwoneka kuti iye akhapfunzisa Adjuda omwe akhafuna kudziwa bzizinji kuti infa ya Jezu idamalisa Lamulo la Mozeji ndipo munthu angakhale wakulungama thangwe ra cikhulupiro sikuti Lamulo. — Aro. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Kodi Paulo adalatiza tani kuti akhana makumbukidwe yabwino pa nkhani ya Lamulo na mgwatidwe?

¹⁰ Pa nthawe ibodzi-bodziyo, Paulo akhalatiza kuti akhabvesesa wanthu omwe akhateweza miyambo inango ya Cidjuda ninga kuleka kuphata basa pa ntsiku ya Sabudu na kuleka kudya bzakudya bzinango. (Aro. 14:1-6) Iye alibe kuikha malamulo pa nkhani ya mgwatidwe. Kulewa cadidi, Paulo adacita mgwatidwe Timotiyo pakufuna kutcenkha kusunamisa Adjuda omwe akhadziwa kuti pai wace wa Timotiyo akhali Mgerego. (Mab. 16:3) Munthu ali-wentse akhana ufulu bwa kusankhula kucita mgwatidwe ayai ne. Ndipopa Paulo adauza Agalatiya kuti: “Bziribe basa kucita mgwatidwe ayai ne, koma cikhulupiro comwe cimbaphata basa thangwe ra lufoyi ndico comwe n’cakufunika.” (Agal. 5:6) Tenepo, kucita mgwatidwe mwakuteweza Lamulo la Mozeji ayai mwakukumbuka kuti Yahova angadamufuna thangwe ra bzimwebzi, kukhali kusaya cikhulupiro.

11. Kodi ni malango yaponi yomwe akulu adapereka kwa Paulo ndipo ni ciyani comwe iye akhafunika kucita kuti ateweze malangoyo? (Onani mafala ya m’nyantsi.)

¹¹ Akristau omwe akhali Adjuda adakalipa kwene-kwene na bzomwe akhabva pakulewa bza Paulo napo kuti bzikhali bzakunama. Thangwe ra bzimwebzi akulu adapereka malango kwa Paulo yakuti: “Tina amuna anai omwe adacita lumbiro kuti aliteweze. Tengani amuna amwewa mukabzicenese pabodzi na iwo mwakuteweza mwambo, ndipo mukapagali bzentse bzakufunika kuti iwo akasenge tsisi lawo. Tenepo wentse an’dzadziwa kuti bzomwe iwo akubva pakulewa bza imwepo n’cadidi lini. Ndipo an’dzawona kuti imwepo mukufamba mwakuthemera nakuti mukupitirizambo kuteweza Lamulo.”c — Mab. 21:23, 24.

12. Kodi bzomwe Paulo adacita pakubvera malango ya akulu wa ku Jeruzalemu bzidalatiza tani kuti akhali wakukonzeka kucinja na kubvera?

¹² Paulo angadalewa kuti bvuto cairo likhali lini bzomwe wanthu akhalewa pakulewa bza iye, koma nyongo yomwe Akristau omwe akhali Adjuda akhacita pakubvera Lamulo la Mozeji. Tsono iye akhali wakukonzeka kubvuma penu bzimwebzi bzingadapitana lini na mitemo ya Mulungu. M’mbuyomo iye akhadanemba kuti: “Kwa wanthu wakuteweza malamulo ndidakhalambo ninga munthu wakuteweza malamulo, kuti ndithandize anyakuteweza malamulowo, napo kuti nimbatsogoleredwa lini na malamuloyo.” (1 Ako. 9:20) Mwakubverana na bzimwebzi, Paulo adabvera akulu ku Jeruzalemu ndipo adakhala “ninga munthu wakuteweza malamulo.” Pakucita bzimwebzi, iye adakhala ciratizo cabwino kwa ifepano ntsiku zino, ca kumbabvera akulu na kuleka kungingimira kuti bzinthu bzicitike ninga momwe tikufunira. — Aheb. 13:17.

“Iye An’themera Lini . . . Kukhala na Moyo!” (Mabasa 21:27–22:30)

13. (a) Thangwe ranyi Adjuda winango adayambisa phiringu mu templo? (b) Kodi moyo wa Paulo udapulumusidwa tani?

¹³ Bzinthu bziribe kufamba bwino mu templo. Pomwe kukhadasala tuntsiku tung’ono-ng’ono kuti amuna anai wale amalize lumbiro lomwe akhadacita, Adjuda wa ku Aziya adawona Paulo ndipo adamunamizira kuti akhadatenga wanthu wa mitundu inango aciwayendesa mu templo. Bzimwebzi, bzidayambisa phiringu. Bzingadakhala kuti mkulu wa acikunda waciroma alibe kupitira nkhaniyo, Paulo angadamenyedwa mpaka kufa. Napo bzikhali tenepo, mkulu wa acikunda waciromayo adamanga Paulo. Kucokera ntsiku imweyire, padapita magole yakupitirira manai kuti Paulo atsudzulidwe. Tsono iye akhali pa ngozi basi. Pomwe mkulu wa acikundayo adabvunza Adjuda kuti thangwe ranyi akhamenya Paulo, iwo adakuwa acimunamizira bzinthu bzakusiyana-siyana. Pakati pa phiringulo, mkulu wa acikundayo alibe kukwanisa kubvesesa cinthu ciri-centse. Patsogolo pace, mpostolo Paulo adanyamulidwa aciyendesedwa ku mbuto yakukhotcerereka. Pomwe Paulo na acikunda waciroma akhafuna kupita mu kwarteli, Paulo adauza mkulu wa acikundayo kuti: “Ndaphata minyendo, ndikukumbirambo kuti ndilewelewe na wanthuwa.” (Mab. 21:39) Mkulu wa acikundayo adamubvumiza ndipo Paulo mwakukhwimika adakhotcerera cikhulupiro cace.

14, 15. (a) Kodi n’ciyani comwe Paulo adafotokozera Adjuda? (b) Kodi mkulu wa acikunda waciroma adacita ciyani pakufuna kudziwa kuti n’thangwe ranyi Adjuda akhawenga Paulo?

¹⁴ Paulo adayamba na mafala yakuti: “Tetekerani kuti ndikufotokozereni bzomwe bzidacitika.” (Mab. 22:1) Iye adayamba kulewalewa na wanthuwo m’Cihebereu bzomwe bzidacitisa kuti wanthuwo anyamale. Iye adafotokoza mwakubveka bwino thangwe ranyi adakhala mteweri wa Kristu. Pakucita bzimwebzi, Paulo adafotokoza mwaluso nfundo zomwe Adjudawo angadafuna, angadakafufudza. Paulo adapfunzisidwa na munthu wakubvekera kwene-kwene wakucemeredwa Gamaliyeli, iye akhaboneresa ateweri wa Kristu ndipo pinango wanthu winango omwe akhali pa thimulo akhadziwa bzimwebzi. Tsono pomwe akhali pa ulendo bwakuyenda ku Damasko, adawona Kristu m’masomphenya omwe akhadalamusidwa ndipo adalewalewa naye. Wanthu omwe akhali pabodzi na Paulo pa ulendobo, adawonambo ceza cakuyetima kwene-kwene ndipo adabvambo mafala yomwe yakhacokera kudzulu tsono alibe kubvesesa thandauzo lace. (Mab. 9:7; 22:9.) Patsogolo pace, Paulo adakhala zimola thangwe ra masomphenya yomwe adawona ndipo adacita kuphatiwa boko na anzacewo mpaka ku Damasko. Pomwe adafika ku Damasko munthu munango wakucemeredwa Ananiya omwe akhadziwika kwene-kwene na Adjuda, adapoza Paulo mwakudabwisa aciyamba pomwe kuwona.

¹⁵ Paulo adapitiriza kufotokoza kuti pomwe adabwerera ku Jeruzalemu, Jezu adawonekera pomwe kwa iye mu templo. Pomwe adalewa bzimwebzi, Adjudawo adakalipa kwene-kwene aciyamba kukuwa kuti: “M’pfudzeni munthu umweyu pa dziko la pantsi thangwe iye an’themera lini pomwe kukhala na moyo!” (Mab. 22:22) Pakufuna kupulumusa Paulo, mkulu wa acikunda adamutenga aciyenda naye ku kwarteli. Pakuti iye akhafunisisa kudziwa kuti thangwe ranyi Adjudawo akhamuwenga, adatonga kuti Paulo abvunzidwe mibvunzo uko akupfumbulidwa. Pa nthaweyi, Paulo adawona kuti ukhali mwayi wakuphatisa basa Lamulo kuti abzikhotcerere ndipo adalewa kuti akhali nzika ya Roma. Mwakundendemerana na bzimwebzi, ntsiku zino wanthu wa Yahova ambaphatisambo basa malamulo ya m’dziko lawo kuti akhotcerere cikhulupiro cawo. (Onani kwadru yakuti “Malamulo Yaciroma na Nzika Zaciroma,” na yakuti “Mboni za Yahova Zimbaphatisa Basa Malamulo Pakubzikhotcerera m’Nyumba Zakutongera Mirandu,”.) Pomwe mkulu wa acikundayo adabva kuti Paulo akhali nzika ya Roma, adawona kuti bzikhali bwino kunyang’ana njira inango ya kumubvunzira bzomwe bzikhadacitika. Pa ntsiku yakutewera, iye adayendesa Paulo ku Sinedriyo yomwe ikhali nyumba ikulu yakutongera mirandu ya Adjuda.

“Inepano Ndine Mfarizeu” (Mabasa 23:1-10)

16, 17. (a) Fotokozani bzomwe bzidacitika pomwe Paulo adalewalewa mu Sinedriyo. (b) Pomwe akhamenyedwa, kodi Paulo adapereka tani ciratizo ca kubzicepesa?

¹⁶ Pomwe adayamba kubzikhotcerera mu Sinedriyo, Paulo adalewa kuti: “Amunamwe, abalemwe, inepano ningalewe pamaso pa Mulungu kuti mtima wangu ukundiuza kuti mpaka lero inepano ndiribe kucita cinthu cakuipa.” (Mab. 23:1) Iye alibe kulewa bzizinji. Nkhaniyi imbalewa kuti: “Na bzimwebzi, Ananiya mkulu wa antsembe adauza wanthu omwe akhali pafupi na iye kuti am’menye pa mulomo.” (Mab. 23:2) Imweyi ikhali abuzu! Ndipo adalatiza tsankhulo, thangwe adakumbuka kuti Paulo akhanama uko pakhanati kuperekedwa umboni buli-bwentse! Thangwe ra bzimwebzi, Paulo adatawira kuti: “Mulungu an’dzakumenya, munthu wacinyengowe. Iwepo wakhala pantsi kuti unditonge mwakubverana na Lamulo tsono wekha-wekhawe ukuphonyera Lamulo pakuuza munthu kuti andimenye. Tsono bzomwe ukucitabzi mpsabwino ayai ne?” — Mab. 23:3.

¹⁷ Wanthu winango omwe akhali mwemo adakalipa kwene-kwene sikuti na omwe adamenya Paulo koma thangwe ra bzomwe Paulo adalewa! Iwo adamuuza kuti awafotokozere bwino-bwino, ndipo adati: “Kodi iwepo ukutukwana mkulu wa antsembe wa Mulungu?” Pakutawira, Paulo adakhala wakubzicepesa ndipo adalatiza kuti akhalemekeza Lamulo. Iye adati: “Abale, ndikhadziwa lini kuti ni mkulu wa antsembe. Pakuti bzidanembedwa kuti: ‘Leka kulewa kuipa mtongi wa wanthu wako.’”d (Mab. 23:4, 5; Eki. 22:28) Paulo adaphatisa basa njira inango. Pakuwona kuti mu Sinedriyomo mukhana Afarizeu na Asaduki, iye adati: “Amunamwe, abalemwe, inepano ndine Mfarizeu mwana wa Afarizeu. Inepano ndikutongedwa thangwe ra cidikhiro cakulamusidwa kwa wanthu wakufa.” — Mab. 23:6.

18. Thangwe ranyi Paulo adalewa kuti akhali Mfarizeu ndipo tingaphatisembo tani basa njira imweyi pakucezerana na wanthu wa magereja manango?

¹⁸ Thangwe ranyi Paulo adalewa kuti akhali Mfarizeu? N’thangwe rakuti iye akhali “mwana wa Afarizeu” banja lomwe likhali la cipembedzo cimwecire. Tenepo, wanthu azinji akhapitiriza kumuwona ninga Mfarizeu.e Kodi Paulo angadabveranisa tani bzomwe iye akhakhulupira pa nkhani ya kulamusidwa kwa anyakufa na bzomwe Afarizeu akhakhulupira? Wanthu winango ambalewa kuti Afarizeu akhakhulupira kuti mzimu wa munthu umbapitiriza kukhala na moyo munthu akafa, nakuti mzimu wa wanthu wakulungama ungadzakhale pomwe na moyo m’thupi mwa munthu. Paulo akhakhulupira lini cipfunziso cimweci. Iye akhakhulupira bza kulamusidwa kwa anyakufa ninga momwe Jezu adapfunzisira. (Juw. 5:25-29) Tenepo, Paulo akhabverana na Afarizeu pa nkhani yakuti anyakufa ana cidikhiro cakudzakhala pomwe na moyo. Bzimwebzi bzikhali bzakusiyana na bzomwe Asaduki akhapfunzisa thangwe iwo akhakhulupira lini kuti wanthu omwe adafa angadzakhale pomwe na moyo. Ifepano tingaphatisembo basa njira ibodzi-bodziyi pomwe tikuceza na wanthu wa magereja manango yomwe yambakhulupira kuti Mulungu alipo. Tingalewembo kuti ifepano timbakhulupirambo Mulungu ninga iwo. N’cadidi kuti pinango iwo ambakhulupira kuti kuna mirungu mitatu mwa mulungu m’bodzi, tsono ife timbakhulupira Mulungu omwe ambalewedwa m’Bibliya. Napo bziri tenepo, tentse timbakhulupira kuti Mulungu alipo.

19. Thangwe ranyi wanthu omwe akhadatsonkhana mu Sinedriyo adayamba kunesana?

¹⁹ Bzomwe Paulo adalewa, bzidacitisa wanthu omwe akhali mu Sinedriyo kukhala na makumbukidwe yakusiyana. Nkhaniyi imbalewa kuti: “Padawoneka baludya likulu ndipo anembi winango omwe akhali kumbali ya Afarizeu adalamuka aciyamba kugaza mwamphanvu kuti: “Tikuwona lini cakuphonyeka kwa munthu umweyu, tsono penu mzimu ayai anjo alewalewa na iye . . . ’” (Mab. 23:9) Nkhani yakuti pinango Paulo adalewalewa na anjo, ikhaipira Asaduki thangwe iwo akhakhulupira lini anjo! (Onani kwadru yakuti “Asaduki na Afarizeu”.) Kunesanako kudakula ndipo mkulu wa acikunda waciroma ule adapulumusa pomwe mpostoloyo. (Mab. 23:10) Napo bzikhali tenepo, Paulo akhali pa ngozi basi. Kodi n’ciyani comwe cidadzacitikira mpostoloyu? Mu msolo ukubwerayu tin’dzapfunza bzizinji.