¿Te dä za gä pädihu̱ de näꞌä bi mää Jacob änte de xä du? (Rä xe̱ni 1)

1, 2. ¿Te bi me̱fi Jacob nuꞌmu̱ mi pädi ge mänꞌitꞌho ya ma xä du, ꞌne por hanja? (Hyandi ꞌnehe rä kꞌoi).

YA BI thogi 17 nje̱ya dende nuꞌmu̱ Jacob bi bo̱ni de Canaán pa bi ma bä ꞌmu̱i ha Egipto (Gén. 47:28). Durante nuya yä je̱ya, Jacob xa bi me̱ꞌtsi ndunthi rä johya ngeꞌä bi hyandi mänꞌaki gatꞌho yä bätsi. Pe nubye̱ Jacob pädi ge ya mänꞌitꞌho ma dä du, hänge bi zohni gatꞌho yä tꞌu̱ ngeꞌä ja te mi ne dä xipäbi kada nꞌa de geꞌu̱ (Gén. 49:28).

² Ha näꞌä rä tiempoꞌä, nuꞌmu̱ rä ñäxu de nꞌa rä nguu mi pädi ge ya mänꞌitꞌho ma dä du, mi muntsꞌi gatꞌho yä bätsi ꞌne rä familia pa dä xipäbi rꞌa yä gäxä tsꞌofo o pa dä mää toꞌo mi debe dä gu̱tꞌibye̱ rä ꞌñuu ha rä familia (Is. 38:1).

3. Ja ngu di handihu̱ ha Génesis 49:​1, 2, ¿pa te bi muntsꞌi Jacob nuꞌu̱ yä tꞌu̱?

³ (Hñeti Génesis 49:​1, 2). Jacob hingä ho̱nse̱ bi muntsꞌi nuꞌu̱ yä tꞌu̱ pa dä ꞌñedi, sino ke mi ja rꞌa yä noya nuꞌu̱ xa mi ja mꞌe̱di dä xipäbi. ¿Te mä noyaꞌu̱? Rä Zi Dada Jeoba bi usa Jacob pa bi xipäbi kada nꞌa de nuꞌu̱ yä tꞌu̱ te ma xä thogi mꞌe̱fa kongeꞌu̱ ꞌne nuꞌu̱ yä familia.

4. ¿Te ma gä handihu̱ ha nunä rä ntꞌudi di nxadihu̱? (Hyandi ꞌnehe nuꞌu̱ yä kꞌoi habu̱ enä «Rä familia Jacob»).

⁴ Ha nunä ntꞌudi di nxadihu̱, ma gä handihu̱ te bi xipäbi Jacob nuꞌu̱ yä mu̱di tꞌu̱ myä thuhu Rubén, Simeón, Leví ꞌne Judá. ꞌNe ha näꞌä Rä ntꞌudi pa gä nxadihu̱ 25, ma gä handihu̱ te bi xipäbi nuꞌu̱ mä 8 yä tꞌu̱. Pe nuꞌu̱ yä noya bi mää Jacob, hingä ho̱nse̱ ma xä thogi ko yä tꞌu̱, sino ke ꞌnehe ma xä thogi ko nuꞌu̱ yä ꞌme̱to ꞌne yä bongꞌme̱to ma xä mꞌu̱i mꞌe̱fa. Nuyu̱ ma xä zo̱ho̱ xä ndunthi ꞌne go gehyu̱ ma xä formä rä dähni Israel. Pa gä handihu̱ hanja bi kumpli näꞌä bi xipäbi Jacob kada nꞌa de nuꞌu̱ yä tꞌu̱, ma gä handihu̱ te bi thogi ko näꞌä rä dähni Israel de mäyaꞌmu̱. Näꞌä ma gä handihu̱, ꞌnehe ma dä maxkägihu̱ pa gä pädihu̱ hanja dä za gä pe̱päbihu̱ mänꞌa xä ñho rä Zi Dada Jeoba.

RUBÉN

5. ¿Te bi hñurämu̱i Rubén ge ma xä hñäni de rä dada?

⁵ Jacob mꞌe̱tꞌo bi zofo näꞌä rä mu̱di tꞌu̱ ꞌne bi ꞌñembäbi: «Rubén, nuꞌi go geꞌi mä mu̱di tꞌu̱ꞌi» (Gén. 49:3). Mi yꞌo̱de njabu̱ Rubén, zäi ge xa bi johya ꞌne bi hñurämu̱i ge ma xä hñäni mänꞌa ndunthi rä erensia ke nuꞌu̱ märꞌa yä ku. ꞌNehe, zäi ge bi hñurämu̱i ge go ma xä thutsꞌibye̱ ngu rä ñäxu de rä familia pa go xä gu̱tꞌi rä ꞌñuu, ꞌne ge nunä rä däta nsu, ma xä sigi mꞌe̱fa ha rä familiase̱.

6. ¿Por hanja Rubén bi ꞌme̱di näꞌä rä derecho mi tꞌumbäbi nuꞌu̱ yä mu̱di tꞌu̱? (Génesis 49:​3, 4).

⁶ Pe Rubén bi ꞌme̱di nuꞌu̱ yä derecho mi tꞌumbäbi nuꞌu̱ yä mu̱di tꞌu̱ ha näꞌä rä tiempoꞌä (1 Crón. 5:1). ¿Por hanja? Ngeꞌä rꞌa yä je̱ya änte, Rubén bi mꞌe̱ngui näꞌä mä nꞌa rä ꞌme̱hñä Jacob mrä thuhu Bilhá. Nunä ꞌme̱hñä mrä ꞌme̱go Raquel —näꞌä rä ꞌme̱hñä xa bi mädi Jacob— (Gén. 35:​19, 22). ¿Por hanja Rubén bi mꞌe̱ngui Bilhá? Koꞌmu̱ Raquel ya xki du, tal vez Rubén bi mbeni ge mu̱ xä mꞌe̱ngui Bilhá, Jacob ma xä u̱tsa nunä ꞌme̱hñä ꞌne nubye̱ hää go mänꞌa ma xä mädi näꞌä rä nänä Rubén mrä thuhu Lea. Hindi pädihu̱ te mä raso bi me̱ꞌtsi pa bi me̱fi njabu̱, pe hää di pädihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba ꞌne Jacob, xa bi nkue̱ po näꞌä bi me̱fi Rubén (hñeti Génesis 49:​3, 4).

7. ¿Te bi thogi Rubén ꞌne rä familia? (Hyandi ꞌnehe habu̱ enä «Nuꞌu̱ yä noya bi mää Jacob änte de xä du»).

⁷ Jacob bi ꞌñembäbi Rubén: «Nubye̱, nuꞌi hinte mä däta nsu ma gi pe̱ꞌtsi». ¿Bi zo̱ho̱ bi thogi njabu̱? Hää, himbi nrey, himbi majhä, nixi bi mprofeta ninꞌa de nuꞌu̱ bä ehe de rä familia Rubén. Di pädihu̱ njabu̱ ngeꞌä rä Mäkä Tꞌofo hinte mää de geꞌä. Pe hindi signifika ge Jacob bi u̱tsa Rubén; ꞌnehe bi umbäbi nꞌa rä erensia ꞌne nuꞌu̱ yä bätsi xa bi ndunthi, ꞌne bi zo̱ho̱ bi fädi ngu nꞌa de nuꞌu̱ 12 yä däta familia o tribu bi nja ha Israel (Jos. 12:6). Mä mꞌe̱tꞌo, Rubén xki ꞌñudi ge mrä hojäꞌi, ꞌne mꞌe̱fa de bi me̱fi näꞌä rä pekado kontra rä dada, po̱de ya nunka bi me̱fi mä nꞌa rä tsꞌo tꞌo̱tꞌe nguꞌä (Gén. 37:​20-22; 42:37).

8. ¿Te dä za gä pädihu̱ de näꞌä bi thogi Rubén?

⁸ ¿Te dä za gä pädihu̱? Mähyoni xa gä o̱thu̱ ntsꞌe̱di po gä dominähu̱ nuꞌu̱ yä tsꞌo nkꞌatꞌi di pe̱ꞌtsihu̱, pa njabu̱ hingä pe̱fihu̱ yä tꞌo̱tꞌe xä ntsꞌo ko mä ndoyꞌohu̱. Mu̱ dä zo̱kägihu̱ nꞌa rä tentasio, xa mähyoni gä hudihu̱ ꞌne gä ntso̱ꞌmihu̱ pa gä handihu̱ hanja näꞌä di ne gä pe̱fihu̱, xa ma dä u̱mbäbi rä mfeni rä Zi Dada Jeoba, mä familiahu̱ ꞌne märꞌaa. Xa mähyoni gä benihu̱ ora rä Mäkä Tꞌofo enä: «Gatꞌho näꞌä dä motꞌä nꞌa rä jäꞌi, geꞌä ma dä xofo» (Gál. 6:​7, TNM). Näꞌä bi thogi Rubén, benꞌgägihu̱ hängu rä nhuekäte pe̱skägihu̱ rä Zi Dada Jeoba. Mäjuäni ge rä Zi Dada Jeoba hingä ma dä hñägägihu̱ nuꞌu̱ yä u̱gi o nuꞌu̱ yä xuñha ma gä xofohu̱ po näꞌä dä o̱tꞌehu̱. Pe mu̱ xa mäjuäni gä arrepentihu̱ ꞌne gä pe̱fihu̱ näꞌä di ho, Näꞌä di promete dä punꞌgägihu̱ ꞌne dä jäpigihu̱.

SIMEÓN ꞌNE LEVÍ

9. ¿Por hanja Jacob bi nkue̱ ko nuꞌu̱ yä tꞌu̱ myä thuhu Simeón ꞌne Leví? (Génesis 49:​5-7).

⁹ (Hñeti Génesis 49:​5-7). Mꞌe̱fa, Jacob bi zofo nuꞌu̱ yä tꞌu̱ myä thuhu Simeón ꞌne Leví. Näꞌä bi mää Jacob, bi ꞌñudi ge himi ho näꞌä xki me̱fi nuyu̱ yoho yä tꞌu̱. Rꞌa yä je̱ya änte, nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ mrä thuhu Siquem näꞌä mi ꞌmu̱i ha Canaán, bi biolabi nꞌa rä tꞌixu Jacob näꞌä mrä thuhu Dina. Gatꞌho yä tꞌu̱ Jacob xa bi nkue̱. Pe yoho de geꞌu̱ —Simeón ꞌne Leví— bi hyoni rä bengansa kontra Siquem. Nuꞌu̱ bi hyatꞌi nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ myä ꞌme̱go Siquem ꞌne bi ꞌñembäbi ge mu̱ xä circuncida kada nꞌa de geꞌu̱, nuꞌmu̱ hinte mä kue̱ ma xä nja nixi ma xä ntuhni kongeꞌu̱. Nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ bi asepta ꞌne kada nꞌa de geꞌu̱ bi the̱kuäbi nthetsꞌi de ha rä punta de rä mpo̱ngä ꞌmitꞌi. Koꞌmu̱ nuꞌu̱ himi tsa dä ñꞌo ko rä u̱gi, Simeón ꞌne Leví «bi gu̱ nꞌa rä majuai kada nꞌa de geꞌu̱ ꞌne nsinke toꞌo bi bädi, bi ma ha näꞌä rä hnini habu̱ mi ꞌmu̱i Siquem ꞌne bi hyo gatꞌho nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ꞌu̱» (Gén. 34:​25-29).

10. ¿Hanja bi thogi ja ngu xki xipäbi Jacob nuꞌu̱ yä tꞌu̱ mrä thuhu Simeón ꞌne Leví? (Hyandi ꞌnehe habu̱ enä «Nuꞌu̱ yä noya bi mää Jacob änte de xä du»).

¹⁰ Jacob xa bi nkue̱ ko nuꞌu̱ yoho yä tꞌu̱ po näꞌä bi me̱fi. Hänge bi ꞌñembäbi: «Ma gä jaꞌähu̱ gi nxanihu̱ po gatꞌho rä dähni Israel». Mi thogi 200 yä je̱ya bi kumpli nuya yä noya nuꞌmu̱ yä israelita bi yu̱tꞌi ha näꞌä rä Hogä Hai xki prometebi rä Zi Dada Jeoba. Näꞌä rä familia o rä tribu Simeón bi tꞌumbäbi de gä erensia yä zi tꞌu̱kä xe̱ni de gä hai nuꞌu̱ mi kohi mbo rä hai Judá (Jos. 19:1). ꞌNe rä familia o rä tribu Leví, bi tꞌumbäbi de gä erensia 48 yä tꞌu̱kä hnini nuꞌu̱ xki nxani po gatꞌho rä dähni Israel (Jos. 21:41).

11. ¿Te mä hogä tꞌo̱tꞌe bi me̱fi nuꞌu̱ xki ꞌñehe de rä familia Simeón ꞌne Leví?

¹¹ Nuꞌu̱ yä bätsi bä ehe de yä familia Simeón ꞌne Leví bi mfaxte pa bi so̱kämbeni ho̱nse̱ rä Zi Dada Jeoba, ꞌne himbi me̱fi nuꞌu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe xki me̱fi nuꞌu̱ yä xita. Nuꞌmu̱ Moisés bi bo̱tsꞌe ha rä tꞌo̱ho̱ Sinaí pa bi hñäni rä Ley rä Zi Dada Jeoba, ndunthi yä israelita bi mu̱di bi xo̱kämbeni nꞌa rä doro de gä oro. Pe nuꞌu̱ yä israelita xki ꞌñehe de rä familia Leví nuꞌu̱ himbi me̱fi njabu̱, sino ke nuꞌu̱ bi mꞌu̱i de rä lado Moisés ꞌne bi matsꞌi pa bi hyo gatꞌho nuꞌu̱ xki xo̱kämbeni näꞌä rä doro de gä oro (Éx. 32:​26-29). Rä Zi Dada Jeoba bi huahni nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ xki ꞌñehe de rä familia Leví ꞌne go geꞌu̱ bi hñutsꞌi de gä majhä ha rä dähni Israel (Éx. 40:​12-15; Núm. 3:​11, 12). Pe, ¿te bi thogi ko nuꞌu̱ bä ehe de rä familia Simeón? Bi mfaxhui nuꞌu̱ xki ꞌñehe de rä familia Judá ꞌne himbi ntsu bi ntunkui ko nuꞌu̱ yä nkontra pa bi za bi yu̱tꞌi ha näꞌä rä Hogä Hai xki prometebi rä Zi Dada Jeoba, ꞌne njabu̱ bi kumpli ko näꞌä rä boluntaꞌä (Juec. 1:​3, 17).

12. ¿Te dä za gä pädihu̱ de Simeón ꞌne Leví?

¹² ¿Te dä za gä pädihu̱? ¡Ogi hopäbi dä däꞌi rä kue̱! Mäjuäni ge di nkue̱hu̱ ora tꞌo̱tkägihu̱ yä ntsꞌomꞌu̱i o tꞌo̱ꞌtuäbi yä ntsꞌomꞌu̱i nuꞌu̱ di mädihu̱ (Sal. 4:4). Pe xa mähyoni gä benihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba hindi ho dä hyandi ge näꞌä rä kue̱ tsu̱kägihu̱ dä zixkägihu̱ gä pe̱fihu̱ o gä mäñhu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe (Sant. 1:20). Ora yä ku o nuꞌu̱ yä jäꞌi hingi pädi de rä Zi Dada Jeoba o̱tkägihu̱ yä ntsꞌomꞌu̱i o yä injustisia, xa di o̱thu̱ ntsꞌe̱di po gä benihu̱ nuꞌu̱ yä tsꞌofo rꞌakägihu̱ rä Mäkä Tꞌofo, pa njabu̱ gä dominähu̱ mä kue̱hu̱ ꞌne hingä mäñhu̱ nixi gä pe̱fihu̱ nꞌa rä tsꞌo tꞌo̱tꞌe näꞌä ma dä u̱ni märꞌaa (Rom. 12:​17, 19; 1 Ped. 3:9). ¿Te mähyoni gi beni mu̱ nuꞌu̱ ri dada pe̱fi nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe xä ntsꞌo? ¿Signifika ge nuꞌi gi ꞌmu̱i kondenädo gi pe̱fi njabu̱ ꞌnehe? ¡Hinä! Ogi mbeni ge nunka ma dä za gi pe̱päbi rä bolunta rä Zi Dada Jeoba. Näꞌä ne gi pädi ge ꞌmu̱i pa dä maxꞌäꞌi ꞌne ge ma dä rꞌaꞌi ndunthi yä jäpi mu̱ gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi pe̱fi näꞌä di hoꞌä.

JUDÁ

13. ¿Por hanja Judá zäi ge xa bi durämu̱i nuꞌmu̱ Jacob ya bi zofo pa dä ñäui?

¹³ Jacob nubye̱ bi zofo näꞌä mä nꞌa rä tꞌu̱ mrä thuhu Judá. Zäi ge Judá ya xki yꞌo̱de näꞌä xki sipäbi nuꞌu̱ märꞌa yä ku, hänge zäi ge xa mi turämu̱i de te ma dä sipäbibye̱ ꞌnehe. ¿Por hanja? Ngeꞌä mä mꞌe̱tꞌo Judá ꞌnehe xki me̱fi rꞌa yä däta tsꞌo tꞌo̱tꞌe. Por ejemplo, nuꞌmu̱ Simeón ꞌne Leví ya xki hyo Siquem ꞌne gatꞌho nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ de näꞌä rä lugaꞌä; Judá ko nuꞌu̱ märꞌa yä ku, bi yu̱tꞌi ha näꞌä rä hnini pa bi hñätsꞌi ꞌne bi zitsꞌi gatꞌho näꞌä bi dini (Gén. 34:27). Mä nꞌa rä pa, Judá bi mfaxhui nuꞌu̱ märꞌa yä ku pa bi pa näꞌä rä ho̱ku mrä thuhu José, ꞌnepu̱ bi hyatꞌä rä dada ꞌne himbi xipäbi mäjuäni näꞌä xki thogi kongeꞌä (Gén. 37:​31-33). Pe hingä ho̱nse̱ꞌä, mä nꞌa rä pa Judá bi hñurämu̱i ge xki nthe̱ui nꞌa rä ꞌme̱hñä näꞌä mi pa rä ndoyꞌo ꞌne bi mꞌe̱ngui; pe mi geꞌä rä tsꞌihue̱se̱ mrä thuhu Tamar (Gén. 38:​15-18).

14. a) ¿Te bi xipäbi Jacob näꞌä rä tꞌu̱ mrä thuhu Judá? b) ¿Te mä hogä tꞌo̱tꞌe xki me̱fi Judá? (Génesis 49:​8, 9).

¹⁴ ¿Pe gi pädi? Jacob himbi zu̱i Judá, sino ke rä Zi Dada Jeoba bi usa Jacob pa bi ꞌñeꞌtsuäbi rä nsu ꞌne pa bi xipäbi nuꞌu̱ yä jäpi ma xä hñäni (hñeti Génesis 49:​8, 9). Judá xki ꞌñudi ge mrä hojäꞌi. Por ejemplo, näꞌä xa mi turämu̱i po rä Dada ngeꞌä ya mrä zi däta jäꞌi. ꞌNehe, nꞌa rä pa bi ꞌñudi rä nhuekäte po näꞌä rä ho̱ku mrä thuhu Benjamín ꞌne bi hyoni rä modo hanja dä ñäni pa hinte dä thogi (Gén. 44:​18, 30-34).

15. ¿Hanja bi thogi nuꞌu̱ yä noya bi xipäbi Jacob näꞌä rä tꞌu̱ mrä thuhu Judá?

¹⁵ Jacob bi xipäbi Judá ge go gehni ma xä gu̱ꞌtuäbi rä ꞌñuu yä ku. Pe bi thogi 200 nje̱ya pa bi thogi njabu̱. Bi kumpli nuya yä noya nuꞌmu̱ yä israelita bi bo̱ni de Egipto ꞌne bi rꞌani ha yä yꞌotꞌä hai asta xa bi zo̱ni ha näꞌä rä Hogä Hai xki prometebi rä Zi Dada Jeoba. ¿Te bi thogi näꞌä rä tiempoꞌä? Näꞌä rä tribu o rä familia Judá, go geꞌä mi gu̱tꞌi rä ꞌñuu ꞌne mi pa ndelante de nuꞌu̱ märꞌa yä tribu o familia (Núm. 10:14). Mi dontsꞌä yä je̱ya, nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ de Judá go geꞌu̱ mꞌe̱tꞌo bi bo̱ni pa bi ntunkui nuꞌu̱ yä me Canaán pa njabu̱ bi hñäni näꞌä rä Hogä Hai (Juec. 1:​1, 2). ꞌNehe, de rä familia Judá, ja bä eheni David näꞌä rä mu̱di rey, ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä rey bi mända ha Judá. Pe hingä ho̱nse̱ꞌä, tobe bi thogi märꞌa yä tꞌo̱tꞌe.

16. ¿Hanja bi thogi nuꞌu̱ yä noya di tinihu̱ ha Génesis 49:10? (Hyandi habu̱ enä «Nuꞌu̱ yä noya bi mää Jacob änte de xä du»).

¹⁶ ¿Te mä nꞌa bi xipäbi Jacob näꞌä rä tꞌu̱ mrä thuhu Judá? Ge de rä familia Judá ma xä ꞌñehe nꞌa rä rey näꞌä ma xä mända pa nzäntho (hñeti Génesis 49:10). ¿Toꞌo näꞌä rä rey Siló bi no̱ni Jacob? Go geꞌä Ñhesukristo. Nꞌa rä e̱nxe̱ bi ꞌñenä de rä Hesu: «Rä Zi Dada Jeoba ma dä umbäbi näꞌä rä nsu de gä rey mi pe̱ꞌtsi David, näꞌä rä xita» (Luc. 1:​32, 33, TNM). Ñhesukristo ꞌnehe tꞌembäbi «nꞌa rä zate» nuꞌä xki ꞌñehe de rä familia Judá (Apoc. 5:5).

17. ¿Hanja dä za gä de̱mbäbihu̱ rä mꞌu̱i rä Zi Dada Jeoba?

¹⁷ ¿Te dä za gä pädihu̱? Rä Zi Dada Jeoba nzäntho handi nuꞌu̱ yä hogä tꞌo̱tꞌe pe̱fi nuꞌu̱ yä ꞌme̱go. Bi jäpi Judá mäske rꞌabu̱ bi yꞌo̱tꞌe yä däta tsꞌoki. Hindi pädihu̱ mu̱ nuꞌu̱ yä ku Judá mi ñꞌani por hanja rä Zi Dada Jeoba xki jäpi. Pe hää di pädihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba bi hyandi ge Judá mrä hojäꞌi ꞌne bi jäpi po geꞌä. ¿Hanja dä za gä de̱mbäbihu̱ rä mꞌu̱i rä Zi Dada Jeoba? Mähyoni mänꞌa gä handihu̱ ꞌne gä benihu̱ nuꞌu̱ yä hogä mꞌu̱i pe̱ꞌtsi mä kuhu̱. Rꞌabu̱, ora nꞌa rä ku tꞌumbäbi nꞌa rä responsabilida ha rä hnini rä Zi Dada Jeoba o ha rä mhuntsꞌi, zäi ge mäntꞌä dä za gä mbenihu̱ ge hingä ri ꞌñepäbi dä tꞌumbäbi näꞌä rä responsabilida. Pe mähyoni gä benihu̱ ge mäske nuju̱ hindi handihu̱, rä Zi Dada Jeoba hää xa hyandi te mä hogä tꞌo̱tꞌe xä me̱fi näꞌä mä kuhu̱ hänge po geꞌä xä numäñho.

18. ¿Por hanja mähyoni gä pe̱ꞌtsihu̱ rä pasensia?

¹⁸ ¿Te mä nꞌa dä za gä pädihu̱ de näꞌä bi thogi Judá? Ge mähyoni gä pe̱ꞌtsihu̱ rä pasensia. ¿Por hanja? Ngeꞌä rä Zi Dada Jeoba nzäntho di kumpli näꞌä xä ñätkägihu̱, pe hingä ja ngu go di nehu̱ nixi ora go di nehu̱. Näꞌä rä tribu o rä familia Judá hingä mäntꞌä bi gu̱tꞌä rä ꞌñuu ha rä hnini rä Zi Dada Jeoba. Pe hää bi umbäbi rä mfatsꞌi nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ bi hñutsꞌi rä Zi Dada Jeoba ngu Moisés, Josué, o rä rey Saúl mäske nuyu̱ yä ñꞌo̱ho̱ xki ꞌñehe de rä familia Leví, Efraín ꞌne Benjamín. Mäpaya, nuju̱ ꞌnehe mähyoni gä umbäbihu̱ mä mfatsꞌihu̱ nuꞌu̱ yä ku xä huahni rä Zi Dada Jeoba pa dä gu̱tꞌi rä ꞌñuu ha rä hnini (Heb. 6:12).

19. ¿Te xä ꞌñutkägihu̱ de rä Zi Dada Jeoba nuꞌu̱ yä noya bi mää Jacob änte de xä du?

¹⁹ ¿Te xtä pädihu̱ de näꞌä bi mää Jacob änte de xä du? Ge «ja ngu handi yä mexiꞌmhai hingä njabu̱ handi Äjuä» (1 Sam. 16:7). ꞌNehe dä pädihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba pe̱skägihu̱ ndunthi rä pasensia ꞌne di punꞌgägihu̱ mä tsꞌokihu̱. Mäjuäni ge Näꞌä to̱ꞌmi gä u̱tsahu̱ rä pekado ꞌne gä ꞌuegehu̱ de näꞌä xä ntsꞌo, pe hingi adi gä mperfectohu̱. Rä Zi Dada Jeoba umbäbi rä jäpi nuꞌu̱ yä jäꞌi mä mꞌe̱tꞌo bi yꞌo̱tꞌe yä däta tsꞌoki. ¿Por hanja? Ngeꞌä xä ꞌñudi ge xa mäjuäni di arrepenti, xä zopu̱ näꞌä rä mꞌu̱i xä ntsꞌo mi tsitsꞌi ꞌne nubye̱ o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱fi näꞌä xä ñho. Ha näꞌä rä ntꞌudi xä ꞌñepu̱ ma gä handihu̱ te bi xipäbi Jacob nuꞌu̱ mä 8 yä tꞌu̱.