Yu̱ nota
1. ¿Toʼoʼä ra Dähnini Babilonia?
¿Hanja di ënhmu̱ ge nuʼä “Dähnini Babilonia” geʼu̱ yu̱ nʼtëʼkyëi hinmajuäni? (Apocalipsis 17:5). Gä nuhu̱ hñu ge hanja.
Ho̱mbu̱ go hapu̱ di manda ʼne di nthinʼti. Nubu̱ ja Biblia ma ge nuʼä Dähnini Babilonia di manda “ga̱ʼtho miʼra yu̱ jäʼi i ʼbu̱hna ngu̱ni na ximha̱i” ʼne kextä “di mandaʼu̱ yu̱ ʼtsu̱ʼtabi” ge ʼbu̱i ga̱ʼtho ra noho ra ximha̱i (Apocalipsis 17:15, 18).
Nuʼä Dähnini Babilonia hingä geʼä ra politika o nuʼu̱ yu̱ membe̱ti ʼbu̱kua ha̱i. Nuʼä Biblia üdi ge nuʼu̱ “yu̱ ʼtsu̱ʼtabi ga̱ʼtho yu̱ ha̱i” ʼne nuʼu̱ “yu̱ membe̱ti” di ʼbu̱ʼtho nuʼbu̱ bi mba ma juadiʼä Dähnini Babilonia (Apocalipsis 18:9, 15).
O̱ʼte ge dä hnumanʼu̱ʼä Ojä. Nuʼä Dähnini Babilonia ʼtëmbi “ra nʼyonʼtëni xisu” o ra ʼyoʼtsomʼba̱i geʼtho di mfa̱xu̱ʼu̱ yu̱ ʼtsu̱ʼtabi ʼne nuʼu̱, di ünnä mbe̱ti (Apocalipsis 17:1, 2). Nuʼä na Dähnini Babilonia ha̱tyu̱ jäʼi ʼne geʼä na ʼtsoki ge xi ngü yu̱ jäʼi xi tho (Apocalipsis 18:23, 24).
Dä mi nu maho̱nʼä nuʼä nxa̱di 13, punto 6
2. ¿Njämʼbu̱ mi ja dä zo̱ʼä o di nekiʼä Mesías?
Nuʼä Biblia mi ma ge mʼbe̱ʼto mi ja dä thogi 69 semana pa dä zo̱ho̱ o di nekiʼä Mesías (dä mi nu Daniel 9:25).
¿Njämʼbu̱ bi mu̱ʼu̱ yu̱ 69 semana? Bi mu̱di nuʼä je̱ya 455 antes de nuestra era. Nuʼä ra je̱yaʼä, nuʼä ʼtsu̱ʼtabi Nehemías bi zo̱mbu̱ Jerusalén pa di hoki maho̱nʼä ä ra hnini Jerusalén (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8).
¿Hangü tiempoʼä 69 semana? Nuʼu̱ ʼra yu̱ profesia mambu̱ ja Biblia üdi ge ʼna pa di nthe̱ui ʼna je̱ya (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Janangeʼä, ʼna semana di nthe̱ui 7 nje̱ya. Nangeʼä, 69 semana di nthe̱ui 483 nje̱ya (69 multiplicado por 7).
¿Njämʼbu̱ bi guaʼu̱ 69 semana? Nuʼbu̱ gä pehmu̱ 483 nje̱ya desde nuʼä ra je̱ya 455 antes de nuestra era (a.e.c), di so̱nhmu̱ʼä ra je̱ya 29 de nuestra era (e.c).a Geʼä ra je̱yaʼä ge bi nxixñaʼä Jesús, ʼne gepu̱ bi gohi ge Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).
3. Yu̱ tratamiento ge nubu̱ pa nthoni na jise̱ ʼna
Ja ʼra yu̱ tratamiento nubu̱ pa nthoni na jise̱ ʼna ra jäʼi pa dä ʼto̱the, pe̱ hingä ga̱ʼthoʼu̱ yu̱ tratamiento dä za̱ dä hyänʼä ʼna ra ʼyëʼkyëi. Tengü, hindi ünhmu̱ ma jihu̱ pa dä sirbäʼu̱ miʼra ʼne hindi he̱hmu̱ dä nju̱gähu̱ ma jihu̱ pa mʼbe̱fa dä nsirgähu̱ maho̱nʼä (Deuteronomio 15:23).
Pe̱ jaʼu̱ ʼra yu̱ tratamiento ge di hänhmu̱, tengü nuʼä hemodiálisis, nuʼä hemodilución, nuʼä máquina de recuperación de sangre o de circulación extracorpórea (o bomba de derivación cardiopulmonar). ʼNe kextä di he̱hmu̱ ge dä ʼto̱rkähu̱ análisis de sangre o ge dä ʼtäxä ma jihu̱. ʼNa ngü ʼnaʼu̱ yu̱ ʼyëʼkyëi dä huanhni ʼbe̱pu̱ dä thonʼä na ji nuʼbu̱ bi mbä ma opera, nuʼbu̱ bi mba nʼtäʼtsi na ji o dä hyänʼä ʼna tratamiento. ʼNa ngü ʼnaʼu̱ yu̱ doktor di hye̱ʼtsi ʼbe̱pu̱ ni ʼyo̱ʼte o di üni ʼna ngü ʼna nuya yu̱ tratamiento. Janangeʼä, ante gi hyänʼä ʼna tratamiento, mʼbe̱ʼto dä mi ʼya̱nni xi nhoʼä ni doktor ʼbe̱pu̱ dä ʼyo̱ʼtäʼä tratamiento. Dä mi nʼyomfënise̱:
Geʼbu̱ nuʼu̱ yu̱ doktor dä gu̱ʼkä ma ji ʼne dä me̱ʼtsiʼtsu̱ o dä hyonʼä ʼna makina pa dä gu̱gä ma ji ʼne mʼbe̱fa dä nsirki maho̱nʼä, ¿ha dä u̱ngä ma nʼyomfëni ge dä sirki maho̱nʼä o manʼna xi nho ge dä mba mfa̱ni? (Deuteronomio 12:23, 24).
Geʼbu̱ nuʼu̱ yu̱ doktor dä gu̱gä ma ji pa dä uänspä ʼna ʼyëthi ʼne mʼbe̱fa dä sirkä maho̱nʼä, ko nangeʼä xtä päpu̱ Biblia ¿ha dä u̱ngä ma nʼyomfëni gä hänʼä tratamiento?
Dä mi nu maho̱nʼä nuʼä nxa̱di 39, punto 3
4. Nuʼbu̱ bi nhye̱ʼu̱ xi nthäti
Nuʼä Biblia ma ge hingi ja di nhye̱ʼu̱ xi nthäti, pe̱ nuʼu̱ toʼo di nhye̱gi, hindä za̱ di nthäti maho̱nʼä (1 Corintios 7:10, 11). Pe̱ ʼbu̱ʼu̱ ʼra yu̱ ʼyëʼkyëi xi nhye̱gi geʼtho thohyu̱ hëi nʼtse̱di.
Nuʼbu̱ hingi ne dä me̱ʼpä na familia: Nuʼbu̱ nuʼä ra ndo̱ hindi ünʼä dä ziʼä na familia, ge asta njuäntho hinyu̱ ʼbe̱ʼä dä ziʼu̱ (1 Timoteo 5:8).
Nuʼbu̱ ja yu̱ nsu̱i nʼtse̱di: Nuʼbu̱ nuʼä ra nʼyohu̱ o ra xisu emme di ndühni nʼtse̱di, ge asta ne dä hyoʼä bi nthätui (Gálatas 5:19-21).
Nuʼbu̱ pa nthe̱kpi ge dä dänneʼä Jeoba: Nuʼbu̱ nuʼä ra ndo̱ o ra xisu njuäntho hingi ne ge nuʼä bi nthätui dä ʼyo̱rpä na pa̱ha̱ʼä Jeoba ʼne di he̱kpi o hingi nepe dä de̱nʼu̱ yu̱ nʼtëdiʼä Ojä (Hechos 5:29).
Dä mi nu maho̱nʼä nuʼä nxa̱di 42, punto 3
5. Yu̱ ngopa
Nuju̱ ge di ʼyëʼkyëihu̱ hindi o̱thu̱ ʼne hindi sa̱hu̱ yu̱ ngopa ge hingi numanhoʼä Jeoba. Ko na ngeʼä xi nxa̱pu̱ ja Biblia, ʼna ngü ʼnaʼu̱ yu̱ ʼyëʼkyëi ja dä bëni xi nho nuʼä dä ʼyo̱ʼte nuʼbu̱ bi ʼto̱ʼtä ʼna ngopa. Gä nuhu̱ ʼra yu̱ ejemplo.
Nuʼbu̱ toʼo di felisitaʼi nuʼbu̱ ja ʼna ngopa. Nuʼbu̱ bi siʼi ngübu̱ dä za̱ ho̱nʼtho gi ʼyëna “jamädi”. Geʼbu̱ ʼna ra jäʼi ne dä bädi hanja hingi sa̱ yu̱ ngopa dä za̱ gi xifi hanja.
Nuʼbu̱ nuʼä ni ndo̱ o ni xisu dä xiʼi gi hyu̱ni gi mba gi nsihmehu̱bu̱ ʼna ngopa bi ʼyo̱ʼtä na familia. Nuʼbu̱ hindi u̱nnä ni nʼyomfëni gi mba, dä za̱ gi xiʼä ni ndo̱ o ni xisu ante ge nuʼbu̱ jaʼä dä ʼto̱rbu̱ ge hingi numanhoʼä Jeoba, nuʼi hingi ʼyo̱ʼte o hingi partisipa.
Nuʼbu̱ nuʼä ni hmü di ʼraʼi ʼna aguinaldo. ¿Ha po̱manho gi hyäni? Ante gi ʼyëna gi hyäni o hinna nuʼä regalo, dä za̱ mʼbe̱ʼto gi nʼyomfëni geʼbu̱ nuʼä ni hmü di ʼraʼi geʼtho di johya nangeʼä ni ʼbe̱fi o ho̱ntho ne dä bädi geʼbu̱ majuäni gi te̱nnä mambu̱ ja Biblia.
Nuʼbu̱ ʼbu̱ʼä ʼtoʼo di ʼraʼi ʼna regalo. Dä za̱tho ʼbu̱ʼä toʼo dä ʼyënʼi: “Ya di pädi ge hingi sa̱ yu̱ ngopa, pe̱ di ne gä ʼraʼi ʼna regalo”. ʼBu̱ʼu̱ toʼo o̱ʼtä ngübu̱ geʼtho hokjäʼi, pe̱ dä za̱tho ʼbu̱ʼu̱ miʼra ge ho̱ntho ne dä bädi geʼbu̱ majuäni gi te̱nna mambu̱ ja Biblia. Njabu̱, emme jaʼtse̱di gi ʼyo̱rpä nʼyomfëni geʼbu̱ xi nho gi hyänʼä regalo o hinna. Geʼtho nuʼä manʼna jaʼtse̱di gä u̱rpähu̱ gue̱nda, geʼä mbënʼä Jeoba, ʼne te ʼbe̱ʼä di u̱ngä ma nʼyomfënihu̱ (Hechos 23:1).
Dä mi nu maho̱nʼä nuʼä nxa̱di 44, punto 1
6. Nuʼu̱ yu̱ nza̱manʼu̱ ge ëxte
Nangeʼä ge di huëkju̱ʼu̱ yu̱ jäʼi, geʼbu̱ jaju̱ ʼna nza̱manʼu̱ ge ëxte, emme di nsüpfu̱ pa hingä ëxu̱ʼu̱ miʼra. Pe̱ kextä di nsüpfu̱ geʼbu̱ di mbënhmu̱ ge jaju̱ ʼna nza̱manʼu̱ ge ëxte. Di o̱thu̱ ngübu̱ geʼtho di te̱nhnu̱ʼä nʼtëdi ge mambu̱ ja Biblia: “Gi huëkni mikjäʼihu̱ tengübu̱ ni huëkse̱he̱ ni jäʼihu̱” (Romanos 13:8-10).
¿ʼBe̱ʼä ga̱ʼtho di nthe̱ui nuna ra nʼtëdi? Nuʼä toʼo ja ʼna ra nza̱manʼu̱ ge ëxte hingi ja dä hya̱nʼu̱ miʼra, hindä hyu̱fi ʼne hindä zu̱ʼtsu̱ miʼra o di ze̱ngua. ʼNe hingi ja di nkue̱ o dä bëmanʼu̱ geʼbu̱ nuʼu̱ miʼra hindä imbitabibu̱ na ngü geʼtho ne di jamansüʼä na familia. Ante ge di nxixña ʼna, ja gä xihmu̱ nuʼä coordinador ge yu̱ ansiano geʼbu̱ jaju̱ ʼna nza̱manʼu̱ ge ëxte pa hingä ëxu̱ʼu̱ miʼra. ʼNe nuʼu̱ toʼo ne di mʼbu̱hyu̱ nobia o ra nobio ge dä za̱tho mi ja o ja ʼna nza̱manʼu̱ ge ëxte, mʼbe̱ʼto ja dä ʼyo̱ʼtä ʼna análisis de sangre pa dä bäʼbu̱ geʼbu̱ xi nʼu̱ o hinna. Geʼbu̱ xi nʼu̱, ja dä xiʼä toʼo ne di nthätui. Nuʼbu̱ di o̱thu̱ ngübu̱, di ühmu̱ ge di huëkju̱ ma mikjäʼihu̱ ʼne hingä ho̱nʼtä ma honse̱hu̱ di mbënhmu̱, manʼna di u̱rpähu̱ gue̱ndä nuʼä na nhose̱ʼu̱ miʼra (Filipenses 2:4).
Dä mi nu maho̱nʼä nuʼä nxa̱di 56, punto 2
7. Yu̱ ñani ʼne nuʼu̱ yu̱ hëi ge ja dä mba ma hokibu̱ ʼbu̱hyu̱ ʼtsu̱ʼtabi
Nuʼbu̱ di mihmu̱ mbe̱ti o nuʼbu̱ toʼo a̱kju̱ gä hmipfu̱ mbe̱ti, mahyoni gä o̱thu̱ ʼna su̱kuä nubu̱ dä hyüʼtsi nuʼä kohi dä o̱thu̱, xindä geʼbu̱ ʼna kü ge ʼyobu̱ ja mpe̱ti o ʼna jäʼi ge hingä ʼyëʼkyëi (Jeremías 32:9-12). Pe̱ madägeʼä gä o̱thu̱ ngübu̱, jaʼbu̱ ʼnandi dä za̱tho di nja ʼna ñani o ʼna njünʼti. Nuʼbu̱ dä thogi ngübu̱, mahyoni ge gä hokju̱ʼä ra hëi, hingi ja gä nsu̱hmu̱ ʼne hingi ja dä bäʼu̱ miʼra nuʼä bi thogi.
Pe̱ ¿ʼbe̱pu̱ ja dä mba ma hoki yu̱ hëi o ʼna ñani nʼtse̱di, tengü nuʼbu̱ ʼbu̱ʼä bi nha̱te pa di mpë o ʼbu̱ʼä toʼo pa ntho̱spe o dä ʼtsa̱mbi ʼna fe̱hni? (Dä mi nu Mateo 18:15-17). Nuʼä Jesús bi ma hñu yu̱ nʼtsofo ge ja dä de̱nni nuʼu̱ toʼo thoʼä ngübu̱.
Nuʼu̱ thoʼä ngübu̱ ja mu̱di dä za̱pi dä hokse̱he̱ nuʼä na ñani (dä mi nuʼä bersikulo 15).
Pe̱ nubu̱ hindi nhogi, dä za̱ dä ʼya̱pä mfa̱ʼtsi ʼna kü o yoho yu̱ kü ge xi nzaki na nʼtëʼkyëi (dä mi nuʼä bersikulo 16).
Pe̱ nuʼbu̱ hindi nhoʼä ra hëi, nubu̱ya, dä za̱ di ñahu̱ʼu̱ yu̱ ansiano (dä mi nuʼä bersikulo 17).
Emme ja gä o̱thu̱ ʼtse̱di gä hokju̱ ma hëihu̱ ʼne hingä sixu̱ʼu̱ ma kühu̱ nubu̱ ʼbu̱hyu̱ ʼtsu̱ʼtabi, geʼtho nuʼbu̱ gä nju̱hu̱bu̱ ʼbu̱ yu̱ ʼtsu̱ʼtabi, dä mba ma nʼkämanʼu̱ʼä Jeoba ʼneʼä na hnini (1 Corintios 6:1-8). Pe̱ jaʼu̱ ʼra yu̱ ñani o yu̱ hëi ge ja dä mba ma hokibu̱ ʼbu̱hyu̱ ʼtsu̱ʼtabi tengü: nuʼbu̱ pa nsoʼti ʼna ra nthäti ʼne toʼoʼä dä gohmiʼu̱ yu̱ ʼtu̱hni o yu̱ bätsi, nuʼbu̱ toʼo ne dä ʼya̱hna nza̱bi nangeʼu̱ yu̱ je̱ya xi mpe̱fi, nuʼu̱ toʼo ne di kobra na seguro, nuʼbu̱ pa njoʼti na negosio geʼtho ya hinyu̱ mbe̱ti pa dä güʼtu̱ yu̱ me̱fi, ʼne nuʼbu̱ pa ma üni yu̱ erensia. Geʼbu̱ ʼna ra ʼyëʼkyëi ne dä hoki nuya yu̱ hëi, dä za̱ dä mbabu̱ ʼbu̱ yu̱ ʼtsu̱ʼtabi. ʼNe nuʼbu̱ dä ʼyo̱ʼte ngübu̱, hingi ne dä ma ge hingi te̱nnä manʼä Biblia, pe̱ ja ge di ñamanho ʼne di nʼyëspäte pa dä ʼyüdi ge majuäni ëʼkyëiʼä Ojä.
Njarbu̱thoho, geʼbu̱ ʼna ʼyëʼkyëi dä mbabu̱ ʼbu̱hyu̱ ʼtsu̱ʼtabi pa dä ñapä ʼna jäʼi ge bi ʼtsonʼä ʼna ʼtu̱hni o ʼna jäʼi, o ʼbu̱ʼä toʼo bi nsu̱i ʼne bi u̱mbäʼä bi nsu̱hmi, o ge bi mpë o bi nhote, hingi ne dä ma ge xä nʼtsoʼä dä ʼyo̱ʼtä di ñapäte geʼbu̱ dä zoʼä ʼtsu̱ʼtabi.
a Nuʼä je̱ya 455 a.e.c. ä nuʼä je̱ya 1 a.e.c. thogi 454 nje̱ya. Nuʼä je̱ya 1 a.e.c. ä nuʼä je̱ya 1 e.c. ho̱ntho thogi ʼna je̱yatho. ʼNe nuʼä je̱ya 1 e.c. ä nuʼä je̱ya 29 e.c. thogi 28 nje̱ya. Nuʼbu̱ gä sumahu̱ nuya yu̱ je̱ya, po̱ni 483 nje̱ya (454+1+28=483).