Kapitulo 36
Aderal so Baleg a Syudad
Pasingawey 12—Apocalipsis 18:1–19:10
Tema: Say inkaplag tan kaderal na Babilonia a Baleg; niyanunsio so kasal na Kordero
Panaon na kasumpalan: Manlapud 1919 anggad kayari na baleg a kairapan
1. Anto so mananda ed gapo na baleg ya irap?
BIGBIGLA, makapakigtot, makadesyang—ontan so kaandi na Babilonia a Baleg! Magmaliw iyan sakey ed saray sankagrabian a kadederal ed interon awaran, a mananda ed gapoan na “baleg ya irap . . . ya anggapo so ontan a nanlapud gapo na mundo ya angga ed natan, anggapo, anggapo la naani.”—Mateo 24:21.
2. Anggaman tinmalindeg tan naplag iray mapolitikan empiryo, anton nengneng na empiryo so nansiansia?
2 Abayag lan onkukurang so palson relihyon. Wala la iya nanlapula’d panaon ni na napgaan ed dala a si Nimrod, a sinmumpa ed si Jehova tan anagyat ed totoo a mangipaalagey ed Tori na Babel. Sanen winetwet nen Jehova so pansasalita na saraman a rebelde tan inkayat to ira ed interon dalin, nikayat met a kaiba ra so palson relihyon na Babilonia. (Genesis 10:8-10; 11:4-9) Nanlapula’d saman, saray mapolitikan empiryo so tinmalindeg tan naplag, balet ta nansiansia so Binababilonian relihyon. Awalaan itan na nanduruman nengneng tan porma, anggad satan so nagmaliw a sankamundoan ya empiryo na palson relihyon, say nipropesiya a Babilonia a Baleg. Say manunan kabiangan na satan et say Kakristianoan, a niletneg diad impanlaok na inmunan Binababilonian bangabangat tan say apostatan “Kristianon” doktrina. Lapud andukdukey lan awaran na Babilonia a Baleg, mairap a panisiaan na dakel a totoo a naderal iya.
3. Panon a pepekderan na Apocalipsis so kaderal na palson relihyon?
3 Matukotukoy labat sirin a pekderan na Apocalipsis so kadederal na palson relihyon diad pangiter ed sikatayo na duaran detalyadon deskripsion nipaakar ed kapelag to tan ed ontumbok iran nagawa a mangitonton ed nagnap a kaderal to. Sikatoy anengneng tayo la bilang say “baleg a balangkantis” a diad kaunoran et bingbingkasen na saray datin mapolitikan kalugoran to. (Apocalipsis 17:1, 15, 16) Natan, diad sananey nin pasingawey, sikatoy nanengneng tayo bilang sakey a syudad, say relihyoson kapetekan na kadaanan a Babilonia.
Nagba so Babilonia a Baleg
4. (a) Anton pasingawey so tinmumbok ya anengneng nen Juan? (b) Panon tayon nabidbiran so anghel, tan akin a matukotukoy a sikatoy mangiyabawag ed kapelag na Babilonia a Baleg?
4 Intuloy nen Juan so salaysay to, ya oniay ibabaga to ed sikatayo: “Kayari na sarayan bengatla, anengneng ko so sananey ya anghel ya inmakseb a nanlapu ed tawen, a wala so baleg a pakauley to; et say dalin asindagan ed gloria to. Tan tinmawag ed boses a mabiskeg a kuanto, Naplag, naplag so Babilonia a Baleg.” (Apocalipsis 18:1, 2a) Saya so komaduan danay a nadngel nen Juan itan ya anunsio na anghel. (Nengnengen so Apocalipsis 14:8.) Balet, diad sayan pankanawnawa, say kabaliksan na satan so indanet na karlangan na mangatatawen ya anghel, lapud sisindagan na gloria to so interon dalin! Siopa kasi iya? Pigaran siglo antis na saya, insalaysay nen propeta Ezequiel ed sakey a mangatatawen a pasingawey a “say dalin sinminag [lapud] gloria [nen Jehova].” (Ezequiel 43:2) Say mogmon anghel a makapangisindag na gloria a mipara ed si Jehova et say Katawan a Jesus, a “sinag na gloria [na Dios], tan dilin talintao na inka-Dios to.” (Hebreos 1:3) Nen 1914, nagmaliw a mangatatawen ya Ari si Jesus, tan nanlapula’d satan a panaon, aagamilen toy pakauley to ed interon dalin bilang kaiban Ari tan Ukom nen Jehova. Kanian, matukotukoy a sikatoy nepeg a mangiyanunsio ed inkaplag na Babilonia a Baleg.
5. (a) Siopa so uusaren na anghel a mangiyabawag ed inkaplag na Babilonia a Baleg? (b) Sanen ginmapo la so panangukom ed saramay mankuan ya “abung na Dios,” anto so agawa ed Kakristianoan?
5 Siopa so uusaren na sayan anghel a walaan na baleg a pakauley a mangiyabawag ed ontan a makapakelaw a balita ed katooan? Siopa ni, noag saray mismon totoon nibulos lapud satan ya inkaplag, saray nakdaan ya alanaan ed dalin, say Juan a klase. Manlapud 1914 anggad 1918, akasagmak iraya na baleg a panamairap ed lima na Babilonia a Baleg, balet nen 1918 si Jehova a Katawan tan say ‘igaganggan na [Abrahamikon] sipanan’ to, si Jesu-Kristo, so ginmapon angukom ed “abung na Dios,” saramay mankuan a Kristiano. Diad ontan et nausay so apostatan Kakristianoan. (Malaquias 3:1; 1 Pedro 4:17) Say graben impankasalanan to ed dala legan na inmunan guerra mundial, say impinonong to ed panamasegsegang ed matoor iran tasi nen Jehova, tan saray Binababilonian bangat to so ag-akatulong ed sikato ed panaon na panangukom; tan ag-agamoran na dinanman a kabiangan na Babilonia a Baleg so panangabobon na Dios.—Ikompara so Isaias 13:1-9.
6. Akin a nibagan say Babilonia a Baleg so naplag la nen 1919?
6 Kanian nen 1919, say Babilonia a Baleg so naplag la, ya angilukas na dalan pian saray totoo na Dios et nibulos tan nipawil lamet ed espiritual ya inkadaakan ed dalin da, diad loob na sanagew, a singa panangibaga. (Isaias 66:8) Diad saman a taon, si Jehova a Dios tan si Jesu-Kristo, say Babaleg a Dario tan say Babaleg a Ciro, so angimaneobra ed saray pamaakaran pian say palson relihyon so naandian la na pakayari ed totoo nen Jehova. Agla itan makaamper ed sikara ed panaglingkor ed si Jehova tan ed pangipakabat ed amin a malabay ya ondengel a say singa-balangkantis a Babilonia a Baleg so naukom la tan asingger lan niyalangon so inkasoberano nen Jehova!—Isaias 45:1-4; Daniel 5:30, 31.
7. (a) Anggaman say Babilonia a Baleg so ag-aderal nen 1919, panoy panmoria nen Jehova ed sikato? (b) Sanen naplag so Babilonia a Baleg nen 1919, antoy resulta na saya ed totoo nen Jehova?
7 Tua, say Babilonia a Baleg so ag-aderal nen 1919—no panon a say kadaanan a syudad na Babilonia so agmet aderal nen 539 B.C.E. sanen naplag itan ed saray armada nen Ciro a Persiano. Balet diad panmoria nen Jehova et naplag la itan ya organisasyon. Sikatoy naukom lan akondena, a manalagar la na kadederal; kanian, saray totoo nen Jehova so agla nakautibo na palson relihyon. (Ikompara so Lucas 9:59, 60.) Saraya so nibulos pian manlingkor bilang matoor tan makabat ya aripen na Katawan diad pangitarya na espiritual a tagano ed dugan panaon. Angawat ira na husga a “Maabig a gawa” tan niganggan iran magmaliw ya okupado lamet ed kimey nen Jehova.—Mateo 24:45-47; 25:21, 23; Gawa 1:8.
8. Anton ebento so iyaabawag na managbantay ed Isaias 21:8, 9, tan siopa natan so irerepresenta na satan a managbantay?
8 Diad apalabas iran milenyo, inusar nen Jehova iray arum a propeta a mangipasakbay ed sayan makatantandan inkagawa. Sinalita nen Isaias so nipaakar ed managbantay ya “inmakis a singa sakey a leon: O Katawan, akaalagey ak a naynay ed tapew na bantayan na talayap dia ed agew, tan nipasen ak dia ed bantay ko ed makasanlabi.” Anton ebento so natetebek tan iyaabawag na sayan managbantay tekep na singa-leon ya inkakpel? Saya: “Naplag, naplag so Babilonia; et saray amin ya imbolik a taltalintao na saray dirios to nigeba ra [nen Jehova] ed dalin.” (Isaias 21:8, 9) Sayan managbantay so matukotukoy a mangirerepresenta ed sigpot ya aliing a Juan a klase natan, legan ya uusaren to so magasin a Panag-Bantayan tan arum niran teokratikon palapagan pian nipaknol ed amin a pasen so balita a naplag la so Babilonia.
Ikakapuy na Babilonia a Baleg
9, 10. (a) Say impluensya na Binababilonia a relihyon so akasagmak na anton inkapuy nanlapula’d Guerra Mundial I? (b) Panon so impaneskribe na mabiskeg ya anghel ed naplag a kipapasen na Babilonia a Baleg?
9 Say inkaplag na kadaanan a Babilonia nen 539 B.C.E. so gapoan lambengat na andukey ya inkapuy to ya anampot ed kadederal to. Mipadpara, nanlapula’d inmunan guerra mundial, say impluensya na Binababilonian relihyon so kinmapuy a tuloy ed sankagloboan a laknab. Diad Hapon, say Shinto a panagdayew ed emperador so insebel kayari na komaduan guerra mundial. Diad Tsina, say Komunistan gobierno so mangokontrol ed amin a relihyoson pananuro tan aktibidad. Diad Protestantin mamaamianen ya Europa, ibabaliwala la na kaslakan a totoo so relihyon. Tan diad agano ni, say Iglesia Katolika Romana so pinakapuy na impansisian tan agpantutunosan ed mismon loob na sankagloboan ya uuleyan to.—Ikompara so Marcos 3:24-26.
10 Amin na sarayan agawgawa so agpanduaruwaan a kabiangan na ‘pakamamagaan na ilog Eufrates’ bilang panangiparaan ed onsasabin militaristikon panangataki ed Babilonia a Baleg. Sayan ‘pakamamagaan’ so nanengneng met, ed impangiyanunsio na papa nen Oktubre 1986 a say iglesia so nepeg “a magmaliw a mipapayabol lamet”—lapud baleg ya utang to. (Apocalipsis 16:12) Nagkalautla nanlapula’d 1919, say Babilonia a Baleg so niwalwal ed pakanengneng na publiko bilang sakey ya espiritual a desierto, a singa iyaanunsio dia na mabiskeg ya anghel: “Tan nagmaliw ya ayaman na saray demonyo, tan abung na amin ya espiritu a mabanday, tan ubong na amin a manok a marutak tan makadimla.” (Apocalipsis 18:2b) Agla manbayag sikato so magmaliw lan literal a desierto, a kibalatar a singa saray geray na Babilonia ed modernon Iraq.—Nengnengen met so Jeremias 50:25-28.
11. Diad anton pantalos a say Babilonia a Baleg so nagmaliw “ya ayaman na saray demonyo” tan ‘ubong na espiritu a mabanday, tan manok a marutak’?
11 Say salita dia a “saray demonyo” so nayarin mipadpara ed salitan “uhas-kanding a dedemonyo” (se‘i·rimʹ) a naromog diad impaneskribe nen Isaias ed inkaplag na Babilonia: “[Saray] monmonanakap ed takel so ondukol diman; et saray kaabungan da napano ra ed saray pangaskasian a pinalsa; et saray avestruz manayam irad’man, tan saray kanding ed takel [“uhas-kanding a dedemonyo,” NW] onsayaw irad’man.” (Isaias 13:21) Nayarin agtutukoyen na saya iray literal a demonyo noagta saray mabago, manaayam ed desierton ayayep a parad saray makakanengneng et singa dedemonyo so itsura na saratan. Diad saray geray na Babilonia a Baleg, say piguratibon kiwawala na saratan ya ayep, pati say akulob, makasamal a dagem (“espiritu a mabanday”) tan marutak iran manok, so manutukoy ed inatey ed espiritual a kipapasen to. Sikato so agmakapangiter na antokaman ya ilalon bilay parad katooan.—Ikompara so Efeso 2:1, 2.
12. Panon a say kipapasen na Babilonia a Baleg so mipara ed propesiya nen Jeremias ed kapitulo 50?
12 Say kipapasen to so mipara met ed propesiya nen Jeremias: “Sakey a kampilan so wala ed tapew na saray Caldeo, kuan nen Jehova, tan ed tapew na saray manaayam ed Babilonia, tan ed tapew na saray prinsipe to, tan ed tapew na saray makabat to. . . . Sakey a tiagew so wala ed tapew na saray danum to, et namagaan naani; ta sikato so sakey a dalin na saray talintao ya imbolik, tan mankulangkulang ira nipaakar ed saray anito. Kanian saray maatap ya ayep ed kalawakan pati saray lobo manayam ira naanid’man, tan diman manayam naani iray avestruz. Et agnaani natooan lawas; et agnaani natooan a manlapu ed kailalakan angga ed kailalakan.” Say panagtalintao tan panagkantoris so agmakapangiliktar ed Babilonia a Baleg ed dusan mipadpara ed samay impaneral na Dios ed Sodoma tan Gomorra.—Jeremias 50:35-40.
Makapaayat na Liknaan ya Alak
13. (a) Panon ya impaimano na mabiskeg ya anghel so kalaknab na inkabalangkantis na Babilonia a Baleg? (b) Anton kasmak ya imoralidad ed kadaanan a Babilonia so aromog met ed Babilonia a Baleg?
13 Say ontumbok ya ipapaimano na mabiskeg ya anghel et say malaknab ya impikalugoran na Babilonia a Baleg, iyaabawag to: “Ta lapud alak na petang na impilawan to amin day nasyones naplag ira; tan saray arari ed dalin akilawan ira ed sikato, tan saray lumalako dia ed dalin yinmaman ira ed pakayari na saray likelike’to.” (Apocalipsis 18:3) Sikato so nandoktrina ed amin a katooan na nasyones ed marutak a relihyoso iran paraan to. Diad kadaanan a Babilonia, unong ed Griegon historyador a si Herodotus, balang bii so nakaukolan a mangiyapay ed inkasikato a maminsan ed legay bilay to, bilang balangkantis ed templon panagdayewan. Say mabanbanday a seksual ya inkarutak so nanengneng anggad sayan agew diad dineral na bakal iran eskultura ed Angkor Wat diad Kampuchea tan ed saray templo diad Khajuraho, India, a mangipanengneng ed dios a Vishnu na Hindu ya aliber na makapadimlan eksena ed sekso. Diad Estados Unidos, say impangiwalwal ed imoralidad ya anenyeg ed mundo na saray ebanghelisador ed TV nen 1987, tan ontan met nen 1988, pati say panangiparungtal ed kasmak ya agamil ed homoseksualidad na saray ministro na relihyon, so mangiyiilustra ya anggan say Kakristianoan so mangokonsente ed makapakebbiew a literal a pilalawanan. Ingen, amin a nasyones so nagmaliw a biktima na mas seryoson klase na pilalawanan.
14-16. (a) Anton espiritual a kabandayan ed relasyon a relihyon tan politika so abayuboan ed Pasistan Italya? (b) Sanen nilusob na Italya so Abyssinia, antoray imbalikas na saray obispo na Iglesia Katolika Romana?
14 Arepaso tayo la so kabandayan na relasyon a relihyon tan politika ya angipuesto ed si Hitler ed pakapanyari ed Nazi Alemanya. Arum a nasyones so nanirap met lapud pibabali na saray relihyon ed sekular iran aktibidad. Alimbawa: Diad Pasista ya Italya, nen Pebrero 11, 1929, say Lateran Treaty so pinirmaan nen Mussolini tan Cardinal Gasparri, ya angiyabuloy ed Vatican City a magmaliw ya independentin estado. Inkuan nen Papa Pius XI ya “impawil [to] so Italya ed Dios, tan say Dios ed Italya.” Tua ta itan? Imanoen so agawa kayari na anem taon. Nen Oktubre 3, 1935, nilusob na Italya so Abyssinia, a mangibabaga a satan so “sakey a barbaron dalin a siansian mangaagamil na panangaripen.” Siopa so peteg a barbaro? Kasin kinondena na Iglesia Katolika so inkabarbaro nen Mussolini? Anggaman nankomento met so papa na agmalinew iran pananalita, saray obispo to so parungtalan ya angibalikas na panamendisyon ed saray puersa na armada ed Italyanon “bansa a nianakan” da. Onia so report nen Anthony Rhodes ed libron The Vatican in the Age of the Dictators:
15 “Diad Panagpastol a Sulat to ed koma-19 na Oktubre [1935], say Obispo na Udine [Italya] so nansulat, ‘Aliwan nipanpanaon nisay matukotukoy so pangukom tayo nipaakar ed saray susto tan lingo ed sayan kaso. Say obligasyon tayo bilang Italyano, tan nagkalalo ni bilang Kristianos et say itulong ed itatalona na saray armas tayo.’ Oniay insulat na Obispo na Padua diad koma-21 na Oktubre, ‘Diad mairap iran oras a kawalaan tayo, kerewen mi a nawalaan kayo komon na pananisia ed saray politiko tan puersa na armada tayo.’ Diad koma-24 na Oktubre, binasbasan na Obispo na Cremona iray pigaran bandira na saray sundalo tan inkuan to: ‘Niwala komon so bendisyon na Dios ed sarayan sundalo a, diad dalin na Aprika, et mangubkob na balo tan mabunga iran dalin parad saray Italyanon henyo, diad ontan et nitarok ed sikara so Romano tan Kristianon kultura. Komon ta ontalona lamet so Italya bilang say Kristianon managbangat ed interon mundo.’”
16 Dinugpaan so Abyssinia, tekep na panamendisyon na saray klero na Romano Katoliko. Kasin wala so anggan siopa ed saraya a makapangikuan, ed antokaman a paraan, a singa ra si apostol Pablo a ‘malinis ed dala na saray amin a totoo’?—Gawa 20:26.
17. Panon a nanirap so España lapud insaew na saray klero to a ‘mamitpit ed saray kampilan da pian pagmaliwen da a dingding na lukoy’?
17 Niarum ed Alemanya, Italya, tan Abyssinia, sananey nin nasyon so abiktima ed pilalawan na Babilonia a Baleg—say España. Ginmapo so Sibil a Bakal nen 1936-39 ed saman a dalin lapud inkiwas na demokratikon gobierno a pamawas ed baleg a pakapanyari na Iglesia Katolika Romana. Legan na bakal, say lider na Katolikon Pasista na puersan rebolusyonaryo, a si Franco, so aneskribe ed inkasikato bilang “Kristianon Generalissimo na Masanton Krusada,” sakey a titulo ya impulisay to lanlamang ed saginonor. Nilasus libon Kastila so inaatey ed impilaban. Nilikud ed saya, unong ed sankamelagan lan kalkula, saray Nasyonalista nen Franco so amatey ed 40,000 a membro na Popular Front, bangta sayay unor ya abitla et amatey na 8,000 iran klerigo—mongha, papari, mamadre, tan seminarista. Ontan so makapataktakot tan trahedya na sibil a bakal, a mangiyiilustra ed kakabatan na itulok ed saray salita nen Jesus: “Ipawil mo so kampilan mo ed pasen to; ta saray amin a mangala na kampilan ompatey ira naani ed kampilan.” (Mateo 26:52) Agaylan makapadimla so pibabali na Kakristianoan ed ontan kalaknab a panamaagus na dala! Peteg a sinmaew iray klero to a ‘mamitpit ed saray kampilan da pian pagmaliwen da a dingding na lukoy’!—Isaias 2:4.
Saray Lumalako
18. Sioparay “lumalako dia ed dalin”?
18 Siopa iray “lumalako dia ed dalin”? Seguradon say tawag tayo ed sikara natan et negosyante, saray angkakabaleg a komersyante, managbiahen-managlako na baleg a negosyo. Agmet ibabaga a mauges so legal a panagnegosyo. Mangiiter so Biblia na makabat a simbawa ed saray negosyante, a mamapasakbay sumpad ag-inkamatua, agum, tan arum nira. (Uliran 11:1; Zacarias 7:9, 10; Santiago 5:1-5) Say pakagunggonaan na babaleg et say ‘kasimpitan [“maridios a debosyon,” NW] a tinooran na pamasarag.’ (1 Timoteo 6:6, 17-19) Anggaman ontan, say mundo nen Satanas so agmanutumbok ed matunong iran prinsipyo. Ompapalalo so inkakurakot. Nagagawa itan ed relihyon, politika, tan ed angkakabaleg a negosyo. Sagpaminsan et iwawalwal na saray balita ed media iray iskandalo, a singa say panagsaol na atagey iran opisyal na gobierno tan ilegal a panaglakoy armas.
19. Anton katuaan nipaakar ed ekonomya na mundo so ontulong a mangipaliwawa no akin a diad Apocalipsis et aliwan marakep so inkisalambit ed saray lumalako ed dalin?
19 Say internasyonal a negosyo ed armas et onlampas la’d $1,000,000,000,000 ed kada taon, bangta nilasus milyon a totoo so nabibigot. Satan so mauges a tuloy. Balet ompapatnag a saray armas so manunan suporta ed ekonomya na mundo. Nen Abril 11, 1987, oniay inreport na sakey ya artikulo na Spectator na London: “No bilangen labat iray industriya a direktan misiglaotan, walay nalalanor a manga 400,000 a trabaho diad E.U. tan 750,000 diad Europa. Balet panuumamengan, a legan ya onaaligwas so betang na sosyal tan ekonomya ed panggagawa na saray armas, say nalilingwanan et say aktual a problema no kasin saray managgawa et talagan nadedepensaan.” Baleg so tubo ed pangilalako ed saray bomba tan arum ya armas ed interon dalin, anggan diad saray nayarin magmaliw a kalaban. Nasabi agew saratan a bomba so ompuliktar tekep na manliob ya apoy pian deralen iramay mangilalako ed saratan. Agaylan baleg a kasuniyan! Niarum ed saya et say inkasaol a kasmak ed industriya na armas. Diad Estados Unidos lambengat, unong ed Spectator, “et agnipaliwawa no akin a say Pentagon so nalulugi na $900 milyon a kantidad na saray armas tan kagawaan kada taon.” Agpankelawan a diad Apocalipsis et aliwan marakep so inkasalambit ed saray lumalako ed dalin!
20. Anton alimbawa so mangipapanengneng ed impakalanor na relihyon ed masaol iran agamil ed negosyo?
20 Unong ya impasakbay na maglorian anghel, alanor a tuloy so relihyon ed ontan iran masaol ya agamil ed negosyo. Alimbawa, alanor so Vatican ed inkabangkrap na Banco Ambrosiano na Italya nen 1982. Sayan kaso so nantultuloy ed dekada na 1980, say agnaebatan a tepet et: Nakar na kuarta? Nen Pebrero 1987 saray mahistrado na Milan so angiganggan na pangerel ed taloran klerigo na Vatican, kaiba so sakey ya Amerikanon arsobispo, lapud akusasyon a sikaray akinonong ed inkabangkrap lapud panagsaol, balet ag-inabobonan na Vatican so kerew ya isuko iraya. Nen Hulyo 1987, anggaman walaray pirmin manproprotesta, kinansela na sankatagyan a Korte na Apela ed Italya iray pangaresto lapud sakey a daan a paknaan ed baetan na Vatican tan gobierno na Italya.
21. Panoy pakaamta tayo ya ag-akibabali si Jesus ed kuestionable iran agamil ed negosyo nen panaon to, balet anto so nanenengneng tayo natan ed Binababilonia a relihyon?
21 Kasin akibabali si Jesus ed kuestionablin ag-agamil ed negosyo nen panaon to? Andi. Anggapo ingey kayarian to, ta sikatoy “andian na napangisaralan to ed ulo to.” Sakey a mayaman a tobonbalon manuley so sinimbawa nen Jesus: “Ilakom so amin a wala ed sika, et yutob mo ed saray duruka, et wala naani kayamanan mo ed tawen; et gala, tumboken mo ak.” Maabig itan a simbawa, ta manresulta itan ed kibulos ed amin a kapagaan ed saray pamaakaran na negosyo. (Lucas 9:58; 18:22) Diad pidumaan, say Binababilonian relihyon so mabetbet a walaan na mabanday a pinononong ed angkabaleg a negosyo. Alimbawa, nen 1987 et inreport na Albany Times Union a say pinansyal ya administrador na Katolikon archdiocese na Miami, Florida, E.U.A., so angaksobi a walaray kayarian na iglesia ya stock ed saray kompanya a manggagawa na nuklear iran armas, mabanday iran pelikula, tan saray sigarilyo.
“Ompaway Kayo ed Sikato, Baley Ko”
22. (a) Anto so ibabaga na boses a nanlapud tawen? (b) Anto so angitonton ed impanliket na totoo na Dios nen 537 B.C.E. tan nen 1919 C.E.?
22 Tutukoyen na saray ontumbok a salita nen Juan so nagkalalon pakasumpal na mapropetikon padron: “Tan nadngel ko so sananey a boses dia ed tawen, a kuanto, Ompaway kayo ed sikato, baley ko, pian agkayo nalanor ed saray kasalanan to, tan agkayo manlikna ed saray bakbak to.” (Apocalipsis 18:4) Saray propesiya ed Hebreon Kasulatan nipaakar ed inkaplag na kadaanan a Babilonia so mangilaktip met ed onian ganggan nen Jehova ed saray totoo to: “Ibatikan yo so pegley na Babilonia.” (Jeremias 50:8, 13) Mipadpara, lapud onsasabin kadederal na Babilonia a Baleg, saray totoo na Dios natan so papasesegen a taynanan da itan. Nen 537 B.C.E. say pankanawnawa ya ontaynan manlapud Babilonia so angitarok na baleg a liket ed matoor iran Israelita. Ontan met, say inkibulos na totoo na Dios manlapud Binababilonian inkakautibo nen 1919 so angitonton ed impanliket da. (Apocalipsis 11:11, 12) Tan nanlapula’d saman a panaon minilyon nira so tinmulok ed ganggan ya ontaynan.
23. Panon so impangidanet na boses a nanlapud tawen ed inkaganatan na itaynan ed Babilonia a Baleg?
23 Kasin ontanlan inkaganatan so itaynan ed Babilonia a Baleg, ya onekal ed pimemembro ed saray relihyon na mundo tan sigpot ya onsian? On, lapud kaukolan a niwala’d sikatayo so panmoria na Dios ed sayan abayag lan singa-olimaw a relihyon, say Babilonia a Baleg. Sikatoy angusar na prangka iran salita ed impanawag to ed satan bilang baleg a balangkantis. Kanian say boses natan manlapud tawen so nagkalalo nin mangipapaamta ed si Juan nipaakar ed sayan paabang a bii: “Ta saray kasalanan to sinmabi ra angga ed tawen, tan say Dios anonotan to so kaugsan to. Ipawil yo ya iter met ed sikato so inter to ed sikayo, tan bayaran yo a mamidua unong ed saray gawa to; dia ed caliz a sikato so angilaokan to, laokan yo met ed sikato na mamidua. No kaunongan so impangloria to ed inkasikato tan impanbilay to ed likeliket, ontan so iter yo ed sikato ya irap tan nangis; ta kuanto ed puso to, Siak manyurong ak a singa reyna, tan aliwa ak a balo, et agak makanengneng na nangis. Kanian dia ed sanagew, onsabi so saray bakbak to, ipatey, tan nangis tan eras; tan napoolan a sigpot ed apoy; ta say Katawan a Dios sikato so mabiskeg a mangukom ed sikato.”—Apocalipsis 18:5-8.
24. (a) Nepeg ya ompaway iray totoo na Dios ed Babilonia a Baleg pian napaliisan da so anto? (b) Saramay ag-ompaway ed Babilonia a Baleg so nalanor ed anto iran kasalanan to?
24 Mapuersa iratan a salita! Kanian nakaukolan so ikiwas. Pinaseseg nen Jeremias iray Israelita ed panaon to ya onkiwas, a kuanto: “Ibatikan yo so pegley na Babilonia, . . . ta panaon la na pangibales nen Jehova; iter to naani ed sikato so tumang. Baley ko, ompaway kayo ed pegley to, tan ilaban yo so inkasikayo a balang sakey a too manlapu ed masebeg a sanok nen Jehova.” (Jeremias 51:6, 45) Mipadpara, papasakbayan na boses a nanlapud tawen iray totoo na Dios natan ya ompaway manlapud Babilonia a Baleg pian agnalanor ed saray salot to. Saray singa-salot a panangukom nen Jehova ed sayan mundo, pati ed say Babilonia a Baleg, so niyaabawag la natan. (Apocalipsis 8:1–9:21; 16:1-21) Nepeg ya isian na saray totoo na Dios so inkasikara manlapud palson relihyon no agda labay a mismo so managmak na sarayan salot tan diad kaunoran et ompatey a kaiba to. Niarum ni, say pansiansia ed satan ya organisasyon et kabaliksan toy pakapilanor da ed kasalanan to. Singa sikato, magmaliw met iran makasalanan ed espiritual a pikakalugoran tan ed panamaagus na dala na “amin da a pinatey dia ed dalin.”—Apocalipsis 18:24; ikompara so Efeso 5:11; 1 Timoteo 5:22.
25. Diad antoran dalan a saray totoo na Dios so pinmaway ed kadaanan a Babilonia?
25 Panon, sirin, so ipaway na totoo na Dios ed Babilonia a Baleg? Diad kipapasen na kadaanan a Babilonia, saray Judio so kaukolan a literal a manbaroy a papaway ed syudad na Babilonia a papawil ed Insipan a Dalin. Balet mas ni so nalalanor nen say satan. Mapropetikon imbaga nen Isaias ed saray Israelita: “Ontaynan kayo, ontaynan kayo, a manlapud’man, agkayo maniwit na anggan anto a bengatla ya agmalinis; ontaynan kayo ed pegley to; linisan yo so laman yo, sikayo a mangawit ed saray kagawaan nen Jehova.” (Isaias 52:11) On, kaukolan dan italirak so amin a marutak iran agamil na Binababilonian relihyon a nayarin manmantsa ed panagdayew da ed si Jehova.
26. Panon a tinulok na saray Kristiano ed Corinto iray salitan, ‘Ekal kayo ed leet da, tan agyo didiwiten so marutak’?
26 Inaon nen apostol Pablo iray salita nen Isaias ed sulat to ed saray taga-Corinto, a kuanto: “Agkayo miulop ed pako a duma na saray agmananisia, ta anto so piulopan na katunongan ed kaugsan? Odino anto so piulopan na silew ed bilunget? . . . Kanian, ekal kayo ed leet da, tan onsian kayo, kuan na Katawan, tan agyo diwiten so marutak.” Saray Kristiano ed Corinto so agnakaukolan ya onalis ed Corinto pian natulok da itan a ganggan. Balet, nepeg dan literal a paliisan so agmalinis iran templo na palson relihyon, tan isian da so inkasikara ed espiritual a paraan manlapud marutak iran gawa na saramay managdayew ed saray talintao. Nen 1919 saray totoo na Dios so ginmapon pinmaway ed Babilonia a Baleg ed onian paraan, a nilinisan day inkasikara ed dinanman ya atilak iran agmalinis a bangat tan agamil. Kanian, sikaray akapanlingkor ed sikato bilang adalisay a totoo to.—2 Corinto 6:14-17; 1 Juan 3:3.
27. Antoray piulibayan na saray panangukom ed kadaanan a Babilonia tan ed saray panangukom ed Babilonia a Baleg?
27 Say inkaplag tan insan inkaderal na kadaanan a Babilonia et dusa ed saray kasalanan to. ‘Ta say kaukom to sinmabi angga ed tawen.’ (Jeremias 51:9) Mipadpara, saray kasalanan na Babilonia a Baleg et “sinmabi ra angga ed tawen,” diad ontan et akasabi ed imano nen Jehova a mismo. Sikato so nankasalanan ed ag-inkahustisya, idolatriya, imoralidad, panaglames, panagtakew, tan panagpatey. Say inkaplag na kadaanan a Babilonia et kabiangan na bales ed ginawa to ed templo nen Jehova tan ed saray tuan managdayew To. (Jeremias 50:8, 14; 51:11, 35, 36) Say inkaplag na Babilonia a Baleg tan insan say kaderal to so panangipatnag met na bales lapud ginawa to ed saray tuan managdayew diad loob na saray siglo. Peteg, say pinal a kadederal to so gapoan na “agew na kababales na Dios tayo.”—Isaias 34:8-10; 61:2; Jeremias 50:28.
28. Anton estandarte na hustisya so ikana nen Jehova ed Babilonia a Baleg, tan akin?
28 Diad Mosaikon Ganggan, no tinakewan na sakey ya Israelita so kabaleyan to, sikatoy manbayar na doble. (Exodo 22:1, 4, 7, 9) Diad onsabin kadederal na Babilonia a Baleg, ikana nen Jehova so mipadparan estandarte na inkahustisya. Sikatoy makaawat na doble na ginawa to. Anggapo so panangasi lapud say Babilonia a Baleg so ag-angipanengneng na panangasi ed saray biktima to. Inanamot to iray totoo ed dalin pian napansiansia to so inkasikato ed “saray likeliket” odino andiay-kababaingan ya inkaluho. Natan et nasali to so irap tan pannangis. Abaloan na kadaanan a Babilonia a sikatoy talagan walad maligen a kipapasen, ya inlastog to: “Agak naani onyurong a singa sakey a balo a bii, tan agko met naani amta so kabalang na saray anak.” (Isaias 47:8, 9, 11) Liknaen met na Babilonia a Baleg a sikatoy maligen. Balet say kadederal to, ya ipaakseb nen Jehova “so mabiskeg,” maples a nagawa, singa “sanagew” labat!
[Kahon ed pahina 263]
‘Saray Arari so Akilawanan ed Sikato’
Diad gapo na dekada na 1800 saray taga-Europa a negosyante so mangipupuslit na dakel ya opium pian iloob ed Tsina. Nen Marso 1839 sinali na saray opisyal a Tsino a patundaen so ilegal a negosyo diad impanamsam ed 20,000 a kahon na saray druga manlapud saray Britanon negosyante. Nanresulta iya ed tensyon ed baetan na Britanya tan Tsina. Leleg ya onaaliway relasyon na duaran bansa, sinagyat na arum a Protestantin misionaryo so Britanya a mibakal, panamegley na saray onggendan a balikas:
“Agaylan apaliket so pusok ed sarayan ir-irap lapud diad padesir ko et onsanok so gobiernon Ingles, tan say Dios, diad panamegley na say pakapanyari To et mangigeba ed saray babeng a mangaamper ed pakaloob na ebanghelyo nen Kristo ed Tsina.”—Henrietta Shuck, misionaryo na Southern Baptist.
Tinmerak a siansia so bakal—say bakal a kabkabat natan bilang say Opium War. Impapuson pinaseseg na saray misionaryo so Britanya ed onia iran komento:
“Apilitan ak ya onlingaw ed peles a kipapasen na saray bengatla aliwan lapud pamaakaran a nipaakar ed opium odino ed saray Ingles, noag lapud baleg a getma na Manangiwanwan ya anamoten so karelmengan na too pian nasumpal iray gagala Ton pangasi ed Tsina diad panebag ed padir na agto pangawat.”—Peter Parker, Kongregasyonalistan misionaryo.
Sananey nin Kongregasyonalistan misionaryo, si Samuel W. Williams, so angiyarum: “Say lima na Dios so mabitar ed amin ya agawa diad makatantandan paraan, tan agtayo panduaruwaan a Samay angikuan a Sikato so mangitarok na kampilan ed dalin so linma dia pian maples a maneral ed saray kakabusol To tan mangiletneg ed dilin panarian To. Sikatoy maneral lan maneral ya anggad niletneg To so Prinsipe na Kareenan.”
Nipaakar ed sayan teriblin impamatey ed saray ombaley na Tsina, onia so insulat nen misionaryon si J. Lewis Shuck: “Ipapasen ko so ontan iran eksena . . . bilang direktan uusaren na Katawan diad pangekal na saray dutak a makakasbel ed iyaligwas na Madibinon Katuaan.”
Inyarum ni na Kongregasyonalistan misionaryo a si Elijah C. Bridgman: “Mabetbet ya usaren na Dios so mabiskeg a puersan sibil a mangiparaan na dalan parad say panarian To . . . Say ahensia ed sarayan importantin momento et say too; say pakapanyarin mangididirehi et dibino. Say atagey a gobernador ed amin a nasyon so angusar ed Inglatera pian dusaen tan iyabeba so Tsina.”—Saraya so inala ed “Ends and Means,” 1974, say essay nen Stuart Creighton Miller a nipalapag diad The Missionary Enterprise in China and America (Inaral ed Harvard ya inuksoy nen John K. Fairbank).
[Kahon ed pahina 264]
“Saray Lumalako . . . Yinmaman Ira”
“Diad kapegleyan na 1929 tan ed interak na Guerra Mundial II, impabtang nen [Bernadino] Nogara [say administrador ed pinansyal na Vatican] ed kabisera na Vatican tan ed saray ahente na Vatican so pankimey ed nanduruman pamaakaran na ekonomya na Italya—nagkalautla ed planta na koryenti, saray komunikasyon ed telepono, panagpautang tan panagbangko, angkelag iran riles na tren, tan say produksion na uusaren ed agrikultura, semento, tan artipisyal iran tinebey na abel. Karaklan ed sarayan negosyo so akatuboan na baleg.
“Sinamsam nen Nogara so pigaran kompanya a kaiba so La Società Italiana della Viscosa, La Supertessile, La Società Meridionale Industrie Tessili, tan say La Cisaraion. Impantetekep iraya ed saksakey a kompanya, a tinawag ton CISA-Viscosa tan inyan to ed panangontrol nen Baron Francesco Maria Oddasso, sakey ed saray panmamatalkan ya ordinaryon too ed Vatican, insan inmaneobra nen Nogara so pilaok na balon kompanya ed sankabalgan a pabrika na abel diad Italya, say SNIA-Viscosa. Diad saginonor et binmaleg lan binmaleg so kuarta na Vatican ed SNIA-Viscosa, tan ag-abayag et say Vatican la so angontrol—unong a paneknekan na impagmaliw nen Baron Oddasso a bise-presidente ed saginonor.
“Ontan so impakaloob nen Nogara ed industriya na abel. Sinali to met so arum ya industriya diad arum nin paraan, lapud sikatoy madiskarte. Sayan agmasiblet a too . . . et nayarin dakel ni so agawaan to pian pabilayen so ekonomya na Italya nen say siopaman a negosyante diad awaran na Italya . . . Agsigpot ya adampot nen Benito Mussolini so empiryo a pinirawat to, balet atulongan to so Vatican tan si Bernardino Nogara a mamawala na sananey a klase na pananguley.”—The Vatican Empire, nen Nino Lo Bello, pahina 71-3.
Sakey labat iyan alimbawa na maapit a pantutulongan na saray negosyante ed dalin tan say Babilonia a Baleg. Agpankelawan sirin a sarayan negosyante so ondageyem sano naandi la so kasusyo ra!
[Litrato ed pahina 259]
Legan ya onkakayat so totoo ed interon dalin, awi-awit da so Binababilonian relihyon
[Saray litrato ed pahina 261]
Say Juan a klase, a singa sakey a managbantay, so mangiyaabawag a naplag la so Babilonia
[Litrato ed pahina 266]
Saray geray ed kadaanan a Babilonia so mangililitrato ed onsabin kadederal na Babilonia a Baleg