Kapitulo 37
Pandageyem tan Panliket ed Panampot na Babilonia
1. Antoy reaksion na “saray arari ed dalin” ed biglan kaderal na Babilonia a Baleg?
SAY panampot na Babilonia et maong a balita parad saray totoo nen Jehova, balet panon itan a momoriaen na saray nasyon? Ibabaga nen Juan ed sikatayo: “Tan mannangis tan mandageyem so saray arari ed dalin, a nanggawa na lawan ed sikato tan akibibilay ed likeliket, sano nanengneng da so asewek na pool to, a manal-alagey ira’d arawi lapu ed takot da ed irap to, kuanda: Kasi la, kasi la so baleg a syudad na Babilonia, say mabiskeg a syudad, ta dia ed saksakey oras sinmabi so kaukom mo!”—Apocalipsis 18:9, 10.
2. (a) Lapud saray simbolikon samploran saklor na ambalangan atap ya ayep so maneral ed Babilonia a Baleg, akin a panermenan na “saray arari ed dalin” so panampot to? (b) Akin a saray maneermen ya arari so manal-alagey ed arawi na naukom a syudad?
2 Singa makapakelaw ya ontan so reaksion na nasyones lapud say Babilonia so dineral na simbolikon samploran saklor na ambalangan ya atap ya ayep. (Apocalipsis 17:16) Balet sano naandi la so Babilonia, mapatnag a namoria lanlamang na “saray arari ed dalin” a diad apalabas et sikatoy mausa-usar ed sikara pian napansiansian mareen tan mapasakop so totoo. Inyabawag na saray klero a sagrado iray bakal, kinmiwas ira bilang mananugyop ya ahente, tan pinaseseg da iray tobonbalo a mibakal. Angitarya so relihyon na pinagkasakbong na inkasanto a diad benegan na satan et lalamesen na saray kurakot a manuley iray ordinaryon totoo. (Ikompara so Jeremias 5:30, 31; Mateo 23:27, 28.) Balet, imanoen a sarayan maneermen ya arari so manal-alagey la natan ed arawi na naukom a syudad. Ag-ira onasingger pian sikatoy tulongan. Kaermenan dan nanengneng so impakaandi to balet aliwa iran ontan lan kaermen ya irisga ray inkasikara pian sikatoy tulongan.
Saray Managtagilako so Mannangis tan Mandageyem
3. Siopa ni so mansinayang ed kaandi na Babilonia a Baleg, tan antoy inkuan nen Juan a sengegan na saya?
3 Aliwan saray arari ed dalin lambengat so mansinayang ed kaandi na Babilonia a Baleg. “Tan saray managtagilako dia ed dalin mannangis tan mandageyem ira nisengeg ed sikato, ta anggapo la so manaliw ed saray lako ra; lako a balitok, tan pilak, tan batobato ya ankabli, tan saray perlas, tan lienzo a pino tan purpura, tan sutla, tan eskarlata; tan amin a nengneng na kiew ya ambalingit, tan amin a nengneng na alahas a garing tan amin a nengneng na alahas a kiew a sankablian, tan gambang, tan balatyang, tan marmol; tan canela, tan especias, tan insenso, tan unguento, tan olibano, tan alak, tan larak, tan pino ya arina, tan trigo, tan bakbaka, tan karkarnero; tan lako’ra a kabayo, tan carros tan ariripen; tan kakamarerwa na totoo. Tan saray bungabunga ya aaguman nensaman na kamarerwam inmarawi ra ed sika [Babilonia a Baleg], et amin a bengatla a nasinagel tan maabig, atawtaw ira ed sika, tan aglara naromog na totoo.”—Apocalipsis 18:11-14.
4. Akin a “saray managtagilako” so onnangis tan ondageyem ed panampot na Babilonia a Baleg?
4 On, say Babilonia a Baleg so datin maapit a kaaro tan maong a kustomer na mayaman iran managtagilako. Alimbawa, diad loob na saray siglo et akakolekta iray monasteryo, kombento, tan simbaan na Kakristianoan na balbaleg iran kantidad na balitok, pilak, ankabli iran bato, mabli iran kiew, tan arum niran klase na materyal a kayamanan. Niarum ni, binasbasan na relihyon so inlambak a panagsaliw tan alablabas a panagbuanges a katekep na selebrasyon na Krismas tan arum niran tatawagen a masanton agew ya agmamapagalang ed Kristo. Asabi na saray misionaryo na Kakristianoan so ararawin daldalin, a mangilulukas na balon napanlakoan na “saray managtagilako” na sayan mundo. Nen koma-17 a siglo, say Katolisismo, a sinmabi ed Hapon a kabansag na saray managlako, so akibabali ni ingen ed bakal. Oniay inreport na The Encyclopædia Britannica nipaakar ed makatantandan bakal ya agawa diad saray padir na kastilyo ed Osaka: “Saray tropa na Tokugawa so akibakal ed kalaban a saray bandira na satan et naarkosan na krus tan im-imahen na Manangilaban tan Santo Santiago, say santo a patron na España.” Say mananalon dapag so amasegsegang tan angupot lawari ed Katolisismo diad satan a bansa. Say pibabali na iglesia ed pakurang na mundo natan so agmet mangitarok na bendisyon ed sikato.
5. (a) Panon nin idedeskribe na boses ed tawen so pandageyem na “saray managtagilako”? (b) Akin a saray managtagilako so ‘[manal-alagey met] ed arawi’?
5 Onia ni so ibabaga na boses ed tawen: “Saray managtagilako na saraya a bengatla yinmaman ira lapud sikato, onarawi ra ed sikato lapu ed takot da ed irap to, a mannangis ira tan mandageyem; tan kuanda: Kasi la, kasi la so baleg a syudad, a nankawes na pino a lienzo tan purpura tan eskarlata, tan aparakpan na balitok tan nismakan na batobato ya ankabli, tan perperlas! Ta dia ed sakey oras inmandi so ontan la a kayamanan.” (Apocalipsis 18:15-17a) Diad kaderal na Babilonia a Baleg, “saray managtagilako” so mandageyem ed kaandi na kasusyo ra ed komersyo. Talagan “kasi la, kasi la” ira. Imanoen, balet, a sigpot a sinisiblet so sengegan na pandageyem da tan kapadpara ra iramay arari a ‘[manal-alagey] ed arawi.’ Ag-ira onasingger pian tulongan so Babilonia a Baleg.
6. Panon a dedeskribien na boses ed tawen so pandageyem na saray kapitan na barko tan saray mansasakay, tan akin a mannangis ira?
6 Mantutultuloy so salaysay: “Tan amin a piloto [kapitan na barko], tan amin ya ombiabiahe ed saray sakayan, tan mansasakay, tan amin a manaanap na pambilay da ed dayat, inmarawi ra, tan nen anengneng da so asewek na pool to, naningal ira, a kuanda: Anton syudad so akapiulibay ed sayan baleg a syudad? Tan ininan da na sapok so kauloan da, tan naningal ira a mannangis tan mandageyem, a kuanda, Kasi la, kasi la so baleg a syudad, a sikato so yinamanan na amin a walaay sakayan ed dayat lapud saray kablian to, ta dia ed sakey oras sikato so inmandi!” (Apocalipsis 18:17b-19) Say kadaanan a Babilonia so sakey a syudad na komersyo tan walaan na dakdakel a barko. Mipadpara, say Babilonia a Baleg so walaan na dakel a negosyo panamegley na “dakerakel a danum” na totoo to. Saya so mangiiter na trabaho ed dakel iran relihyoson uuleyan to. Agaylan pakalugian da so kaderal na Babilonia a Baleg! Anggapo lay lapuan na anapan da ed bilay a singa sikato.
Panliket ed Kaderal To
7, 8. Panon a sasampotan na boses ed tawen so mensahe to nipaakar ed Babilonia a Baleg, tan siopa so onkiwas ed saratan a salita?
7 Sanen say kadaanan a Babilonia so kinobkob na saray Medo tan Persiano, si Jeremias so mapropetikon angikuan: “Saray tawen, tan say dalin tan amin a wala ed sikara mankanta ra naani lapu ed liket a nipaakar ed Babilonia.” (Jeremias 51:48) Sano naderal so Babilonia a Baleg, sampotan na boses a manlapud tawen so mensahe to, diad pangikuan nipaakar ed Babilonia a Baleg: “Manliket ka ed sikato, sika tawen, tan sikayo sasantos, apostoles, tan propetas; ta say Dios insingilan toy inkaukom yo ed sikato.” (Apocalipsis 18:20) Si Jehova tan saray anghel so naliketan a makanengneng ed kaderal na abayag lan kalaban na Dios, ontan met na saray apostol tan inmuunan Kristianon propetas, a natan et apaoli tan akapasen la’d saray posisyon da diad uksoyan a 24 a mamasiken.—Ikompara so Salmo 97:8-12.
8 On, amin a “sasantos”—balanglan apaoli ed tawen odino manbibilay ni ed dalin—so onkelyaw ed gayaga, tan ontan met na kaulop da a baleg ya ulop na arum a karnero. Nasabi panaon, amin a matoor a totoo nensaman so napaoli ed balon sistema na bengabengatla, tan kaiba met ira a manliket. Agsinali na saray totoo na Dios so ombales ed palso iran relihyoson managpasegsegang da. Nonodnonoten da iray salita nen Jehova: “Siak so akankien na panamales; siak so ontumang naani, kuan na Katawan.” (Roma 12:19; Deuteronomio 32:35, 41-43) Bueno, binmales la si Jehova natan. Amin a dala ya impaagus na Babilonia a Baleg so nibalesan to la ed satan.
Pangibasileng ed Baleg a Baton Gilingan
9, 10. (a) Anto natan so gagawaen tan ibabaga na mabiskeg ya anghel? (b) Anto so agawa ed panaon nen Jeremias a mipadpara ed samay ginawa na mabiskeg ya anghel ed Apocalipsis 18:21, tan anto so gagarantiyaan na saya? (c) Anto so gagarantiyaan na samay ginawa na mabiskeg ya anghel ya anengneng nen Juan?
9 Say ontumbok a nanenengneng nen Juan so mamaneknek a say panangukom nen Jehova ed Babilonia a Baleg so agbalot manguman: “Tan sakey ya anghel a mabiskeg angala na sakey a bato a singa sakey a baleg a bato na gilingan, tan imbantak to ed dayat, a kuanto, unong na onia a siglat so kabagbag na Babilonia, say baleg a syudad, et kapiganman agla naromog a balot.” (Apocalipsis 18:21) Nen panaon nen Jeremias, walay agawan mipadpara ed satan a kiwas a walaan na mabiskeg a mapropetikon kabaliksan. Si Jeremias so pinuyanan ya isulat ed sakey a libro so “amin ya inkauges ya onsabi ed Babilonia.” Inter to so libro ed si Seraias tan imbaki to ed Babilonia. Diman, bilang panumbok ed saray bilin nen Jeremias, binasa nen Seraias so deklarasyon a sumpa ed syudad: “O Jehova, nansalita ka na nipaakar ed saya a pasen, a pegpegen mo, pian anggapo naani so manayam diman, totoo man odino ayep, noag ingen kibalatar naani ed sikato so sakey a bato, tan ibantak mo lawas.” Kayari na saya insinger nen Seraias ed sakey a bato so libro tan imbantak to itan ed ilog Eufrates, a kuan to: “Onia so ilereg na Babilonia et agla naani ombangon lamet lapu ed mauges a yakar ko naani ed sikato.”—Jeremias 51:59-64.
10 Say inkibasileng ed ilog na libron akasinger ed bato so garantiya a say Babilonia so nilereg ed kaaralman, ya aglan balot makaimwas. Say impakanengneng nen apostol Juan ed sakey a mabiskeg ya anghel a nanggawa met na mipara ed satan so mabiskeg a garantiya a say gagala nen Jehova ed Babilonia a Baleg so nasumpal. Say sigpot ya inkaderal na kadaanan a Babilonia so mabisbiskeg a paneknek natan ed no antoy nagawa ed palson relihyon ed asingger lan arapen.
11, 12. (a) Panon natan a kakatongtongen na mabiskeg ya anghel so Babilonia a Baleg? (b) Panon so impangipropesiya nen Jeremias nipaakar ed apostatan Jerusalem, tan anto so kabaliksan na satan ed agew tayo?
11 Kakatongtongen natan na mabiskeg ya anghel so Babilonia a Baleg: “Tan say boses na saray managtogtog na arpa tan musikos tan tomotogtog na plauta tan trumpeta agla narengelan a balot ed sika; et amin a makabat ed arte a nambabangil ya anapan agla naromog a balot ed sika; tan say uni na gilingan agla narengelan a balot ed sika; tan say liwawa na silewan agla onsindag ed sika: tan say boses na asawa a laki, anggan asawa a bii, agla narengelan a balot ed sika: ta saray managtagilakom sikaray prinsipes dia ed dalin; ta dia ed panag-anitom amin a nasyones apalingo ra.”—Apocalipsis 18:22, 23.
12 Diad mipadpara iran termino, nampropesiya si Jeremias nipaakar ed apostatan Jerusalem: “Ekalen ko naani ed sikara so boses na gayaga tan boses na liket, say boses na nobyo, tan say boses na nobya, say tanol na saray gilingan, tan say silew na tinkaw. Et saya ya amin a dalin sikato naani sakey a kibalatar, tan sakey a pankelawan.” (Jeremias 25:10, 11) Bilang manunan kabiangan na Babilonia a Baleg, say Kakristianoan so magmaliw ya andiay-bilay a geray, unong a malinlinew ya inyilustra na kibalatar a kipapasen na Jerusalem kayari na 607 B.C.E. Say Kakristianoan a datin malikeliket tan okupado ed inagew-agew a kabibilay so nakubkob tan napaulyanan.
13. Anton biglan pananguman so nagawa ed Babilonia a Baleg, tan anto so epekto ed “saray managtagilako” to?
13 On, unong ya imbaga dia na anghel ed si Juan, say amin a kabiangan na Babilonia a Baleg a dati et makapanyari a sankamundoan ya empiryo, so magmaliw ya amagaan, singa desierton kalawakan. “Saray managtagilako” to, pati saray manunan milyonaryo to, so anganamot ed relihyon to parad dilin pankaabigan da odino pian nasakbongan so kaugsan da, tan nalmoan na saray klero a makagunggona met so pinabang ed kabantogan da. Balet agla magmaliw a kanonong na saraman a managtagilako so Babilonia a Baleg. Agto la nayarin palikdoen iray nasyon ed dalin panamegley na misteryoso iran relihyoson agamil to.
Makapatalagnaw ya Impankasalanan ed Dala
14. Anto so inter na mabiskeg ya anghel a rason ed inkapirmi na panangukom nen Jehova, tan anto so mipadparan inkuan nen Jesus sanen sikatoy wadia ed dalin?
14 Bilang konklusyon, ibabaga na mabiskeg ya anghel no akin a pirmi so panangukom nen Jehova ed Babilonia a Baleg. Inkuan to: “Tan dia ed sikato aromog so dala na saray propeta tan saray sasantos, tan amin da a pinatey dia ed dalin.” (Apocalipsis 18:24) Sanen wadia ed dalin si Jesus, inkuan to ed relihyoson papangulo na Jerusalem ya eebatan da so “amin a dala na saray matunong a naibung ed tapew na dalin, manlapu ed dala nen Abel a matunong” a manpatuloy. Bilang resulta, saman a pikewet a kailalakan so dineral nen 70 C.E. (Mateo 23:35-38) Diad sayan panaon, sakey lamet a kailalakan na saray relihyonista so mankakasalanan ed dala lapud pamapasegsegang na satan ed ariripen na Dios.
15. Panon ya amiduan danay a nankasalanan ed dala so Iglesia Katolika ed Nazi Alemanya?
15 Diad libro ton The Catholic Church and Nazi Germany, insulat nen Guenter Lewy: “Sanen sinebelan iray Tasi nen Jehova ed Bavaria nen Abril 13 [1933] inawat ni ingen na Iglesia so kimey ya impabtang ed satan na Ministry of Education and Religion, salanti, pangireport ed siopaman a membro na sekta a siansia nin mangaagamil ed insebel a relihyon.” Wala sirin so eebatan na Iglesia Katolika ed inkipisok na nilibon Tasi ed saray panangipangawan a kampo; amansaan so kalimaan na satan ed dala na nilasus a Tasin pinapatey. Sanen impatnag na saray tobonbalon Tasi, a singa si Wilhelm Kusserow, a nitepel day ompatey panamegley na firing squad, denesidi nen Hilter a say firing squad so masyadon anlemew parad sarayan matoor a sumusumpa; kanian, say 20 años ya agin laki nen Wilhelm, a si Wolfgang, so pinatey diad impamugot ed sikato. Kabansag na satan et pinaseseg na Iglesia Katolika iray kalangweran a Katolikon Aleman a sipaparaan ya ompatey diad ngaran na armada na nianakan dan bansa. Mabitabitar so impankasalanan na iglesia ed dala!
16, 17. (a) Anton impankasalanan ed dala so nepeg ya isingil ed Babilonia a Baleg, tan panon a nankasalanan ed dala so Vatican nipaakar ed saray Judio a palanit a pinapatey na Nazi? (b) Anto so sakey a pamaakaran a ditan et natetel so palson relihyon ed impamatey ed minilyon a totoo ed nilasus a bakabakal ed modernon panaon?
16 Anggaman ontan, ibabaga na propesiya a say dala na “amin da a pinatey dia ed dalin” so nepeg ya isingil ed Babilonia a Baleg. Peteg a nagagawa itan ed moderno iran panaon. Alimbawa, lapud akatulong iray taktika na Katoliko ed intalindeg nen Hitler ed pakapanyari diad Alemanya, walay eebatan na Vatican ed teriblin impankasalanan ed dala nipaakar ed anemiran milyon a Judio a palanit a pinapatey na Nazi. Kaaruman ni, diad panaon tayo, masulok a sanlasus milyon a totoo so inaatey ed nilasus a bakabakal. Kasin natetel so palson relihyon ed saya? On, diad duaran pamaakaran.
17 Say sakey a pamaakaran et dakel iran bakal so walay pikoneksionan ed saray agpantatalosan ed relihyon. Alimbawa, say karawalan ed India ed baetan na saray Muslim tan Hindu nen 1946-1948 so insugsog na relihyon. Nilasus nilibo iray inaatey. Say gotgotan ed baetan na Iraq tan Iran ed dekada na 1980 et mikoneksionan ed agpantatalosan ed relihyon, a sengegay impatey na nilasus nilibo. Say karawalan ed baetan na saray Katoliko tan Protestanti ed Mamaamianen Ireland so anigway na nilibon bilay. Diad panuusisa ed sayan aspekto, onia so inkuan na kolumnistan si C. L. Sulzberger nen 1976: “Makapasinagem a katuaan a manga kapaldua odino masulok ni ed saray pambabakal ed sankamundoan natan so balanglan makasengeg ed relihyoson gotgotan odino mangilalanor ed relihyoson balingaan.” Peteg ya onia so kipapasen ed interon magulon awaran na Babilonia a Baleg.
18. Anto so komaduan pamaakaran a ditan et saray relihyon ed mundo so nankasalanan ed dala?
18 Anto so komaduan pamaakaran? Diad panmoria nen Jehova, saray relihyon na mundo so nankasalanan ed dala lapud agda imbangat ed saray patumbok da, diad makakombinsin paraan, so katuaan nipaakar ed saray kakaukolanen nen Jehova ed saray lingkor to. Agda imbangat iray totoo, diad makakombinsin paraan, a saray tuan managdayew ed Dios et nepeg a mangalig ed si Jesu-Kristo tan mangipanengneng na panangaro ed saray arum antokaman a nasyon so nanlapuan da. (Miqueas 4:3, 5; Juan 13:34, 35; Gawa 10:34, 35; 1 Juan 3:10-12) Lapud ag-imbangat irayan bengatla na saray relihyon a tutugyopen na Babilonia a Baleg, saray patumbok da so atangguyor a mibali ed gulo na sankamundoan a pambabakal. Agaylan mabitabitar iya ed duaran guerra mundial diad inmunan kapaldua na koma-20 a siglo, a namparan ginmapo ed Kakristianoan tan nanresulta ed impanpapateyan na saray mankakarelihyon! No komon ta amin a mankuan a Kristiano so angunor ed saray prinsipyo na Biblia, agkomon agawa iratan a bakal.
19. Anton makapatalagnaw ya impankasalanan ed dala so eebatan na Babilonia a Baleg?
19 Itetel nen Jehova iyan amin ya impankasalanan ed dala ed Babilonia a Baleg. No imbangat komon na saray lider na relihyon ed totoo ra so nipaakar ed katuaan na Biblia, nagkalautla, saray lider na Kakristianoan, agkomon agawa so ontan lan kasmak ya impamaagus ed dala. Peteg, sirin, direkta man odino agdirekta, say Babilonia a Baleg—say baleg a balangkantis tan sankamundoan ya empiryo na palson relihyon—so nepeg ya onebat ed si Jehova aliwa labat a lapud “dala na saray propeta tan saray sasantos” a pinasegsegang to tan pinatey to noag ontan met ed dala na ‘amin na saray pinapatey ed dalin.’ Peteg ya eebatan na Babilonia a Baleg so makapatalagnaw ya impankasalanan ed dala. Alay abig sano nagawa la so sigpot a kaderal to!
[Kahon ed pahina 270]
Say Bayar na Pikokompromiso
Onia so insulat nen Guenter Lewy diad libro ton The Catholic Church and Nazi Germany: “No diad gapo ni labat et tinumbok la na Katolisismon Aleman so totontonen a mapekder ya isusumpa ed uley na Nazi, nayarin duma komon so kurang na awaran na mundo. Anggano sayan panggunaet et agto lanlamang natalo tan napatunda so amin a krimen nen Hitler, satan komon so angiyatagey a maong ed moral a reputasyon na Simbaan. Seguradon dakel so isakripisyon bilay ed ontan ya isusumpa, balet ta sarayan sakripisyo so agawa komon parad sankaabigan ed amin a getma. Lapud no amta nen Hitler ya agto nailaloan so dili ton bansa, nayarin agto la komon nampakpel ya akibakal tan minilyon a bilay komon so asalba. . . . Sanen nilibon Aleman a sumpad saray Nazi so pinapairap anggad patey diad saray panangipangawan a kampo nen Hitler, sanen saray edukadon taga-Poland so pinapatey, sanen nilasus nilibon Ruso so inaatey lapud impantrato ed sikara bilang Slavic Untermenschen [abeba nen say totoo], tan sanen 6,000,000 a totoo so pinapatey makasengeg ta ‘aliwa iran Aryano,’ sinuportaan na opisyales na Iglesia Katolika ed Alemanya so rehimen a manggagawa ed sarayan krimen. Say Papa ed Roma, a pinagka-ulo ed espiritual tan supremon managbangat ed moral na Iglesia Katolika Romana, so nampareen labat.”—Pahina 320, 341.
[Litrato ed pahina 268]
“Kasi la, kasi la,” kuan na saray manuley
[Litrato ed pahina 268]
“Kasi la, kasi la,” kuan na saray managtagilako