Kapitulo 1

Anto so Pagmaliwan na Planetan Dalin?

1. Anton nengneng na arapen so tatalaranan yo, tan akin?

ANTO so itatarya na arapen ed sikayo bilang sakey ed saray binilyon a totoon manbibilay natan ed planetan Dalin? Kasin labay yon satan so sakey a bilay ed kareenan tan kaligenan, ed limog na totoon peteg a manaarowan so sinansakey? Satan tan dakel ni so nakayarian yo. Balet ta aliwan ontan so arapen a tatalaranan na karaklan. Akin ya andi?

2, 3. Panon a say kebbiew ed bakal nuklar so mangimpluensya ed nengneng na panmoria na dakel a totoo ed arapen?

² Say kebbiew na bakal nuklar so amalesa na saray seryoson panduaruwa ed no kasin wala so anggan anton arapen ni a para ed kabiangan na rasa na too. Sanen inusar so bomba atomika ed bakal nen 1945, masulok a 70,000 lalaki, bibii tan ugugaw so inatey a tampol. Dakerakel nin nilibulibo so akasagmak na makapautot a patey kaleganan na ontumbok iran agew tan taon. Balet natan et say sakey a tipikon bomba so walaan na kargan iterak ed amin na saray bomban impelag kaleganan na Guerra Mundial II. Walaray pigamplon libulibon armas nuklar ya akasimpen diad aliston pangusar. Siansian say mundo so manggagastos na $2,000,000,000 a kada agew diad laslasan ed armas a mangikigtot ed dakel a totoo.

³ Anto no wala lambengat so “limitadon bakal nuklar”? Saray resulta so siansia nin makapakebbiew. Unong ed si Carl Sagan, bantog a sientista, no saray nasyones so mangusar na anggan melag a kabiangan na kapasidad na nuklar, “agtanto suppiaten a say sankagloboan a sibilisasyon tayo so naderal. . . Tan ompatnag a wala so peteg a posibilidad na kaandipat na totoo.” Dakel a totoo so manasalin mamunas ed ontan ya iilaloan diad kanonotan da, balet satan so agmangekal na kaatapan. Say maples ya ombabaleg a bilang na arum so anibukel ed saray sosyedad na makaliktar. Diad ilalon arum so makaliktar, sikara so angipaalagey na saray pasen na salimbengan diad saray niarawin pasen tan saraya so sinimpenan da na tagano tan diad saray suplay na tambal, ontan met ed saray paltog a mamaarawi ed saray agkaliktan a managlubak.

4. Akin a say panag-abuso ed kaliberliber so moriaen a sakey a seryoson kakebbiewan?

⁴ Nilikud ed bakal nuklar, ipapasakbay na saray sientista so posiblen sankagloboan a desyang diad nengneng a kakaabuso na kaliberliber. Say polusyon na dagem a lilinawaen tayo so sengegan na seryoson kapagaan. Saray takel so nakikiskisan a maples; ingen saraya so importante ed sikulo na oksehena na dalin, diad kiyapiger na sikulo na uran tan dalin. Diad inkaignorante tan inkaagum, saray makanan daralusan so nadederal. Saray danum so nadudutakan, mabetbet diad saray makapatey a kemikal. Ingen sarayan kayamanan so nakakaukolan diad pakalegpet ed bilay na too.

5, 6. Antoran arum a kipapasen so mangaamper ed totoo a manlapud panilalo ed bilay a maligen tan maliket?

⁵ Mas lalon pampagaan, nayarin liknaen yo, et say katuaan a say krimen so mangipipriso ed saray totoo diad dili ran kaabungan. Say kaguloan ed pulitika tan sosyal so manggagawa ed bilay a maatap. Say laganap ya agpakaimpleyo tan say itutulasok na implasyon so nansumpal ed kairapan tan kadidismaya. Say bilay na pamilya na dakel so agmakapnek; say bedber na aron nepeg a mamakasakey ed pamilya so mabetbet a nanaandi. Anggan iner et say awawey na totoo so “Siak so ununa!”

⁶ Iner, sirin, so pakaromogan na sakey na mabunigas a letnegan diad panilalon manggayaga ed bilay a maligen? No say arapen tayo bilang manaayam ed dalin so mandependen sigpot ed saray totoo tan nasyones ya akanresponsabilidad ed sarayan problema so mabulos tan makayarin manggawa, say kipapasen so tuan maudiem. Balet kasin ontan?

Saray Katuaan ya Agnepeg ya Ipulisay

7. (a) Anto so ebidensyan mangipanengneng a say Biblia so Salita na Dios? (b) Akin a makana ed totoo so pangamta ed no anto so ibabaga na Biblia?

⁷ Diad saray kalkulasyon da, mabetbet lambengat a saray totoo so agmangiimano ed Amalsa na dalin tan ed katooan. Balet panon so pikabat tayo ed no anto so gagala To? Ibabaga na Biblia ed sikatayo. Naulit-ulit ya ibabaga na sayan libro a say karga to so nanlapud Dios. Kasin saya so tua? No ontan, say bilay yo so mandepende diad ikiwas a mitukoyan ed satan. Lapud kaimportantian na sayan pamaakaran, papasesegen mi kayon mangusisa ed Biblia a personal. Naromog yon matalona so dakerakel iran propesiya to a mangisisindag ed detalyadon pikakabat ed arapen. Say agnaparaan et say kakabatan to sano sasalaysayen toray pamaakaran a sankaimportantian ed magnayon a liket yo. Nalikna min sitatalek a, no sikayo so lukas-impannonot a mangimano ed ebidensya, namoria yo a say Biblia so nanlapu lambengat ed sakey a sankabiskegan a sengegan, nanlapud sakey a Dios a tuan mangaaro ed katooan.a Kinarga na Biblia so impormasyon a makanakana ed kililiktar tayo ed sayan maatap a panaon ed awaran na too. Matukotukoy, sikato so sankalaknaban a nibunog a libro ed dalin.​—Nengnengen so 2 Pedro 1:20, 21; 3:11-14; 2 Timoteo 3:1-15, 14-17.

8. Diad anton ngaran so impabidbir na Biblia ed Amalsa na planetan Dalin?

⁸ Say manangilukas a bersikulo na Biblia so mangibabaga a bilang pundamenton katuaan a say “Dios so amalsa ed katawenan tan say dalin.” (Genesis 1:1)b Anggaman lablabayen na arum a totoon say Dios so andian na ngaran, aliwan ontan so Biblia. Diad impangipabidbir to ed Amalsa diad panamegley na ngaran, papakabatan itayo na Genesis 2:4 a si “Jehova a Dios so nanggawa ed dalin tan tawen.” (Nengnengen met so Genesis 14:22; Exodo 6:3; 20:11.) Dakel ed Biblia so nisulat ya orihinal ed Hebreo, tan diad Hebreon teksto na Biblia et pinmatnag so personal a ngaran na Dios diad ngalngalin 7,000 danay a bilang sagradon tetragrammaton (יהוה). Satan so impatalos na arum a managpatalos a bilang Yahweh, ingen diad Ingles say sankaslakan ya inusar a porma ed satan a ngaran et Jehova.

9. (a) Diad siopa so nanlapuan na satan a ngaran a para ed Dios? (b) Panon kaimportante so ngaran na Dios ed sikatayo? (Joel 2:32; Miqueas 4:5)

⁹ Sayan ngaran so agginawa na saray relihyoson totoo. Sikato so pinili na Amalsa a mismo. (Exodo 3:13-15; Isaias 42:8) Sikato so aliwan sakey a ngaran ya usaren a kasalat na Buddha, Brahma, Allah odino Jesus. Matukotukoy a pinanonotan nen propeta Moises so kadaanan a nasyon na Israel: “Kabat yon maong natan, tan nepeg yon nonoten ed puso yo a si Jehova [Hebreo: יהוה] so tuan Dios ed katawenan ed tagey tan diad dalin ed leksab. Anggapo so sananey.” (Deuteronomio 4:39) Saya so Dios a nampikasian nen Jesu-Kristo, say Sakey a tinawag to a bilang “say alenleneg a tuan Dios.” Natan et Sikato so dadayewen na saray sikakabat a totoo ed amin a nasyon ed dalin.​—Juan 17:3; Mateo 4:8-10; 26:39; Roma 3:29.

10. Akin a say kebbiew ed bakal nuklar tan say panagderal a gawaen na polusyon so agmangamper ed gagala na Dios ed dalin?

¹⁰ Diad birtud na katuaan a si Jehova so Amalsa ed dalin, say interon planeta so kayarian to, tan say arapen so onsaral ed saray lima to. (Deuteronomio 10:14; Salmo 89:11) Saray problema na totoo so aliwan anggapo ed pakayari na Dios ya imatonan. Say tatalaranan a bakal nuklar so mangekebbiew ed totoo. Balet siopa ganggan so mangukontrol ed saray reaksion na nuklar a nagawa ed makapataktakot a kalaknab diad agnabilang iran bibitewen? Agta say Dios so walaan na pikakabat tan pakayarin nakaukolan diad panalimbeng ed bilay diad planetan Dalin? Ontan met, saray probleman binmaleg lapud saray totoo so ignorante tan sinisiblet a nandutak ed kaliberliber da so agmangamper ed gagala na Makapanyarin-amin a Dios. Say Sakey a walaan na kakabatan tan pakayarin nakaukolan a mamalsa ed dalin tan saray makapasagsagyat a porma na bilay ed tapew to so mangiter met ed sikara na alinisan a gapo no satan so linawa to. (Isaias 40:26; Salmo 104:24) Anto, sirin, so gagala nen Jehova no nipaakar ed planetan ayaman tayo?

Kaunongan Kabayag So Pansiansia na Dalin?

11. (a) Anto so sisisiaen na arum iran sientista a nagawa ed dalin diad kaunoran? (b) Siopa so mas lalon mikabat ed sarayan pamaakaran nen say sikara, tan akin?

¹¹ Kasin gagala na Dios so paneral ed dalin tan ed amin a bengatlan manbibilay ed tapew to? Inisip na arum iran astronomo a nasabi panaon et say banwa tayo so managmak na ibabaleg ya onterak tan mangakmon ed dalin. Wala raman so mangikatunongan a, lapud say mismon kipapasen na pisikal a talba, et onsabi so panaon sano say banwa so agla onsinag tan say dalin so agla makalegpet ed bilay. Balet kasin sikara so duga? Anto so ibabaga na Amalsa​—say Sakey ya amawala ed enerhya tan say matter, say Sakey a nanlapuan na saray ganggan a pandependian na kiwawala tayo?​—Job 38:1-6, 21; Salmo 146:3-6.

12. Panon a saray salita ed Eclesiastes 1:4 so apaneknekan a tua?

¹² Pinuyanan nen Jehova si makabat ya Arin Solomon a mangisulat na nipaakar ed karukey na bilay na too no ipareng ed pansiansia na dalin a mismo. Diad Eclesiastes 1:4 et insulat nen Solomon irayan salita: “Sakey a kapolian so onla, tan sananey a kapolian so onsabi; balet say dalin so mansiansia ya anggad panaon ya ag-ageteran.” Patuaen na awaran na too so inkamatua na saya. Anggaman say sakey a kapolian na too so sandian na sananey, say dalin, say globo a panaayaman tayo, so mansiansian akaalagey. Balet diad kaunongan kabayag? Unong ed literal ya impangipatalos na New World Translation of the Holy Scriptures, sikato so “anggad panaon ya ag-ageteran.” Anto so kabaliksan na satan?

13. (a) Anto so nayarin kabaliksan na “panaon ya ag-ageteran”? (b) Panon so pakaseguro tayo, sirin, a say dalin so mansungdo ed ando lan ando?

¹³ Say Hebreon salitan ‘oh·lamʹ, a nipatalos dia a “panaon ya ag-ageteran,” et manunan kabaliksan to so sakey a peryodo na panaon a, manlapud punto-de-bista na peles, so andi-geter odino niyamot a manlapud pakanengneng balet ta magnayon. Satan et nayarin kabaliksan to so ando lan ando. Kasin ontan ed sayan pamaakaran? Odino kasin sayan balikas so mangipanengneng ya angangko et diad ag-ageteran ya arapen a panaon, a natan ed niyamot ed sikatayo, et say dalin so onsabi ed anggaan to? Arum a bengatlan ibabaga na Biblian mantultuloy “ya anggad panaon ya ag-ageteran” so diad kaunoran et anampot. (Ipareng so Numeros 25:13; Hebreos 7:12.) Balet isisiglaot met na Kasulatan so ‘oh·lamʹ ed saman so maando​—alimbawa, say Amalsa a mismo. (Ipareng so Salmo 90:2 tan 1 Timoteo 1:17.) No nipaakar ed kabaliksan na balikas a misiglaotan ed dalin, sikatayo so ag-ataynanan ed panduaruwa. Diad Salmo 104:5 et nibaga ed sikatayo: “Inletneg to so dalin ed saray niletnegan ton pasen; sikato so ag-agawan nagalaw ed panaon ya ag-ageteran, odino ando lan ando.”c​—Nengnengen met so Salmo 119:90.

14. Panoy pikabat tayon say globo ed arum ya agew so agmagmaliw a mankibalatar?

¹⁴ Say mansungdo ed ando lan ando et aliwan say basta lepes, andi-bungan globo. Diad Jeremias 10:10-12 nipakabat ed sikatayo: “Si Jehova so diad katuaan et Dios. . . . Sikato so Managgawa na dalin diad biskeg to, say Sakey ya angiletneg a malet ed mabungan dalin diad kakabatan to, tan say Sakey a diad pakatalos to et innatnat toray katawenan.” Imanoen ya agto lambengat ginawa “so dalin” noagta inletneg to met a malet “so mabungan dalin.” Diad pasen na sayan saginonor a balikas, dakel iran managpatalos so angusar ed Hebreon salita a te·velʹ a basta “mundo.” Anggaman kuan, unong ed Old Testament Word Studies nen William Wilson, say te·velʹ et kabaliksan to “so dalin, a bilang mabuna tan panaayaman, say napanayaman a globo, mundo.” No nipaakar ed gagala nen Jehova ed sayan mabuna, napanayaman a dalin, ibabaga na Salmo 96:10: “Si Jehova a mismo so nagmaliw ya ari. Say mabungan dalin so niletneg met a malet ta pian agnagalaw.”​—Nengnengen met so Isaias 45:18.

15. Panon a sarayan katuaan so mipakna ed pikakasin imbangat nen Jesus ed saray patumbok to?

¹⁵ Sirin sikato so nipaakar ed planetan Dalin a panaayaman tayo ya imbangat nen Jesu-Kristo ed saray patumbok to ya ipikasi ed Dios: “Onsabi komon so panarian mo. Nagawa komon so linawam, unong ed tawen, ontan met ed dalin.”​—Mateo 6:9, 10.

16. (a) Anton nengneng na totoo so manayam ed satan diad dalin? (b) Anto so “balon dalin” a sasalitaen na Biblia?

¹⁶ Say linawa nen Jehova et aliwan pian say dalin so panayaman na totoon andian na panamagalang ed saman so Akankayarian ed sikato tan walaan na samet ya aro ed balang sinansakey. Insipan to la nensaman: “Saray managgawa na mauges so napegpeg, balet saramay maniilalo ed si Jehova so mangayarian ed dalin. Saray matunong a mismo so mangayarian ed dalin, tan sikara so manayam ya ando lan ando ed tapew to.” (Salmo 37:9, 29) “Say panayaman a dalin ya onsabi,” a sasalitaen na Biblia, so panayaman na saray totoon matakot ed Dios tan masimoon a mangaaro ed saray kapara ran too. (Hebreo 2:5; ipareng so Lucas 10:25-28.) Sirin baleg iray pananguman a nagawa ed leksab na mangatatawen a Panarian na Dios a sasalitaen na Biblia a “balon dalin”​—aliwan sakey a miduman globo, noagta sakey a balon sosyedad na too a manayam ed utel na malaparaison kipapasen a ginagala na Amalsa ed totoo a nanlapulad samay panaon na impangigapo to ed mangaraldalin a palsa to.​—Apocalipsis 21:1-5; Genesis 2:7-9, 15.

17. Akin ya importante so panaral ed saray nakakaukolan na Dios a para ed kililiktar natan?

¹⁷ Say panangiletneg ed satan a “balon dalin” so, nakaukolan, unaan na baleg a kadederal​—sakey a palumbasan to so antokaman ya asagmak la na too. Para ed pankaabigan na dalin a mismo tan ed amin na saraman so tuan misalsalamat ed Manamalsa to, sikato so “mangitarok ed kadederal diad saraman so mandederal na dalin.” (Apocalipsis 11:17, 18) Say panaon na Dios a panggawa ed saya so asingsingger la! Sano nasumpal, kasin sikayo so naromog a kaiba na saray niliktar?​—1 Juan 2:17; Uliran 2:21, 22.

[Saray Paimano ed Leksab]