Sanok Anto ’tan?
“DIAD pangamper mo ed inter-na-Dios a talento na sanok, papateyen mo so inkasika.” Ontan so impasakbay na sakey ya artikulon inaon ed magasin a Newsweek. Diad saray taon, mapatnag, dakel iran sikolohista so angipopular ed ideya a say ag-inememan a sanok so nayarin mamalesa na kaguloan a singa say atagey a presyur na dala, sakit ed puso, depresyon, gonigon, tan alkoholismo.
Say Biblia, ed biek a dapag, so animbawa ed dakel laran milenyo: “Tundaan mo so pasnok tan taynanan mo so sanok.” (Salmo 37:8) Malinew so impanrikonosi na Biblia: “Agmangganat ed espiritum ya onsanok: ta say sanok so manayam ed akualan na saray maatiw.”—Eclesiastes 7:9, King James Version.
Siopa so duga, saray eksperton sekular odino say Biblia? Anto a peteg so sanok? Kasin say pangibesngaw na sanok so maabig ed sikatayo?
Panangibesngaw ed Sanok
Say “sanok” so sakey a terminon inkalapagan a manideskribe ed mabiskeg a liknaan odino reaksion na agpanliket tan antagonismo. Walaray arum a salita, met, a mangiparungtal ed kabiskeg na sanok odino no panon a satan so nibalikas. Say sanok so mangisusuhiri na ampetapetang a pasnok. Say petang na ulo so makadesyang. Say indignasyon so nayarin manukoy ed sanok a nipaakar ed matunong a sengegan. Tan say pasnok so maralaton manutukoy ed panangibales odino pananusa.
Gendagendat a say sanok so espesipiko: Sikatayo so onsanok nipaakar ed bengatla. Balet no panon so pangibalikas tayo ed sanok odino pangarap ed satan so midumaan na baleg.
Makapasagyat, anggaman ipilit na arum iran eksperto a say pangilabas ed sanok so makagungguna, saray agano nin sikologon impanaral so mangipanengneng a dakel a totoon mangiyaabuloy na inkasikaran mangilabas na sanok so manlilikna na kabandayan ed inkasikara, depresyon, kagonigon, mabiskeg a pambusol, odino kapagaan. Nagkalalo ni, say “pangipaway ed satan diad pagew na sakey,” odino “pangipaterak da a manlelwag,” anganko ta inulop na ibetag na sanok, pambando, odino panakis, odino anggan pisikal a pamasakit, mabetbet a mamalesa na nagkalalon problema nen say solbaren to. Say mapasnok a too so lalon onsanok, tan saray kasakitan ed liknaan a nipaalagey ed arum.—Uliran 30:33; Genesis 49:6, 7.
Sano sikatayo so maneyag tan manbando ed sanok, mabetbet ya agtayo nagamoran so resulta ya iilaloan tayo lapud samay sananey a too so gendagendat ya onsanok met. Alimbawa, ipasen a sikayo so manmamaneho na kotse yo, sananey a drayber so amasanok ed sikayo. Diad ebat, sikayo so manbando tan manbusina kayo. Say imbetag na sanok yo so magmainomay a mamarngat ed ibales met na sanok. No maminsan, mansumpal ed trahedya so ontan a kipapasen. Alimbawa, sakey a laki ed Brooklyn, Nueba York, so pinatey legan a misasangsangan ed panagparadaan diad kalsada. Ipapabitar na Biblia so problema sanen inkuanto: “Say toon mapasnok so mamalesa na kulkol, tan say ampetang a too so maslak a makalukso.” (Uliran 29:22) Agaylan makabat so panumbok ed simbawa: “Ag-ibales so mauges ed mauges ed anggan siopa. . . . No nayari, anggad nayarian yo, mikareenan ed amin a totoo”!—Roma 12:17, 18.
Sirin, say pangibesngaw na sanok so ag-ontulong ed sikatayo diad sosyal. Balet kasin maabig ed sikatayo diad pisikal? Pigaran doktores so angibagan aliwan ontan. Impanengneng na impanaral a saray totoon maisasanok so walaan na atagey a presyur na dala. Imbalita na arum a say sanok so amawala na pansakit ed puso, sakit na ulo, pamparala ed eleng, kaelew, odino agpakayarin mansalita. Diad biek a dapag, say Manangiter na bilay so angipaliwawa: “Say kalmadan puso so bilay na laman.” (Uliran 14:30) Imbaga nen Jesus: “Maliket iray mareen, lapud sikara so natawag na ‘ananak na Dios.’”—Mateo 5:9.
Sengegan na Sanok
Arum a sengegan na sanok et saray panangataki ed dilin kagalangan tayo, personal a kritisismo, insulto, aliwan asimbang a panagtrato, tan ag-apatunong ya inkadismaya. Sano saray totoo so onsanok, sikara so mangipapasabi na maranet a mensahe: “Sika so manedesyang ed liket tan kaligenan ko! Sika so mamapasakit ed kinon ko! Siak so eekalan mo na dilin-respeto! Sika so mangaanamot ed siak!”
No maminsan et saray totoo so mangusar ed sanok a bilang sakey a sakbong na sananey a bengatla. Alimbawa, sakey ya ugaw a manedad na 14 ed Syudad na Nueba York so pirmin masanok tan naynay a milaban. Diad tulong na sakey a doktor, inako ed kaunoran na ugaw: “Agkon balot ibaga, e sige, nakaukolan ko so tulong, labay ko so sananey a pitongtongan . . . Say takot mo et saray totoo so agmalabay ed sika.” Sirin, say peteg a labay to et say panangimano tan panangaro.
Sakey a sanasawa ed California so masanosanok kapag say asawan bii so ondalaw ed amiga to. Say sanok na asawan laki so sinugsugan na mipadparan reaksion ed asawan bii. Diad sesyon na panagsimbawa, say asawan laki ed kaunoran so angibaga ed asawa to na bengatlan agto ni imbaga ed siopaman nensaman. Sanen say asawa ton bii so linma ya agto kaiba, anggan diad agano, diad dalem ed sikato so antakot ompan sikato so taynanan na asawa to lapud say ama to so anaynan la ed sikato sanen sikato ni so walad kalangweran. Sanen atalosan na asawan bii so manunan rason ed sanok na asawa to—say kapagaan ed pakataynanan—so tinmulong ed sikaton mangamper ed dilin sanok to ed sikato tan impaseguro to ed asawa ton laki so panangaro to.
Sirin, say sanok so nayarin sakey a sintoma. Diad ontan a kipapasen, diad pakabidbir ed manunan sengegan to, naaralan tayo so miarap ed satan a manepeg.
[Litrato ed pahina 4]
Pigaran doktores so angibaga a say pangibesngaw ed sanok so aliwan mabunigas