Say Baleg a Salisalan​—Anto Itan?

ANTO so baleg a salisalan a kidudungetan na sinansakey ed sikatayo? Kasin say itatagey na palatas na dayat tan pansasalat na klima lapud sankagloboan ya ipepetang? Kasin say pamabawas na ozone layer, a mamaarap ed makapataktakot a mapeligron ultraviolet rays na agew? Kasin say maples ya idaraak na populasyon, a mangilaktip ed arum iran problema, a singa eras tan krimen? O kasin say ilalo ed pakaandi na agnibagan nilaksalaksa ed nuklear a bakal, a siopaman a makaliktar ed holocaust et ompatey ed irap a manlapud betel, inkaeras, odino radisyon?

Kayarin siningbat iraya tan arum iran salisalan, nen 1989 anampot so journal a Scientific American: “Say posibilidad na nuklear a bakal so andiduwaruwan mangirepresenta na sankapontensyalan a peligro ed . . . kililiktar.” Sirin, kasin say nuklear a bakal, so baleg a salisalan a kidudungetan tayo?

Say Baleg a Salisalan

Diad impansalat na politikon klima nanlapulad 1989, say nuklear a bakal so ompatnag a singano agnagawa. Anggaman ontan, basta walaray nuklear ya ayura, saratan so mangitalindeg na seryoson pansigensigen ed katooan. Anggaman ontan, say inpormasyon ed 1990 Britannica Book of the Year so mangituro na sananey ni a kritikal a pamaakaran. Unong ed sayan reperensiyan kimey, ngalngali 230 milyon a manaayam ed dalin so ateista. Arum iran babasaen so mangipanengneng a kaaruman nin minilmilyon so naimpluensyaan na Manpabukig iran pilosopya a mangiyabuloy ed panmoria ya anggapo so Amalsa. Niarum ni, anggan nilasus nilaksalaksa so manisia ed sakey ya Amalsa, saray ideya da nipaakar ed sikato so manduruma. Tan ed dakel iran kipapasen, saray kiwas da so mangitarok na baleg a pakabalawan ed Sakey ya ibabaga dan dadayewen.​—2 Pedro 2:1, 2.

No wala so Dios​—tan peteg a wala​—​maseguro sirin a say baleg a salisalan natan so nepeg a mangilanor ed sikato. Akin a pinalsa to so katooan? Anto so responsabilidad tayo ed sikato? Panon so ikiwas to ed dalan na too ed panederal ed dalin? Tan panon so ikiwas to ed anggat ya ipapanengneng ed panamegley na pangipulisay na ontanlan dakel a manisia ed sikato odino pasakup ed linawa to? Diad tua, say baleg a salisalan a kidudungetan na sinansakey ed sikatayo so balanglan awaten o ikaindan so inkasoberano na Dios, “a say ngaran ton bokbokor et JEHOVA.”​—Salmo 83:18, King James Version.

Say Lapuan na Talba

Siempre, diad saraman so agmanisia ed Dios, say responsabilidad tayo ed sikato so aliwan sakey a salisalan. Balet siopaman ya onnengneng a simamatua ed desinyo tan dakep na mangaraldalin ya ayaman tayo so napilitan a mangako a wala so baleg a Managdesinyo. Tua a diad panalin mangisalaysay ed natural iran pankelawan ed kaliberliber tayo, kaslakan a sientista so mangipulisay ed Dios. Alimbawa, dakel so ikuan, a say talba so ombabaleg ed peles ya ohas to a nanlapud melag a tulnek a mas memelag nen say ulo na dagum, a satan so agawan amin a “natural,” diad panamegley na tsansa, ya agmankaukolan na sakey ya Amalsa. Anggaman ontan, kayariy pangisalaysay na sakey a bantog a balon teorya ed no panaon a say talba so ginmapo, say pisisista a si Hanbury Brown, ed libro ton The Wisdom of Science, inadmite to: “Diad dakel a totoo, isipen ko, ya ompatnag itan a singa ludlurey nen sakey a salaysay.” Si Professor Brown so anampot a “say lapuan tan gagala na mundo” so “baleg iran misteryo” ya ompatnag ya agnaresolbe na siensia.

Walan idemostra na saray sientista a say matter tan enerhya so maapapit a mantukoyan tan nakonberte so matter ed enerhya tan enerhya ed matter. Unong ya anengneng ed nuklear ya eksplosyon, sakey a melag a kantidad na matter so mangirepresenta na baleg a kantidad na enerhya. Iner, sirin, so lapuan na amin na enerhya a nirepresenta na 100,000 minilyon a bibitewen ed galaksya tayo, tan ontan met ed nagkalalon 1,000 milyon iran galaksya a tugyopen to so nanengneng a talba tayo?

Ikuan na Biblia: “Itangay yo so saray mata yo ed tagey tan onnengneng. Siopa so amalsa ed saraya? Saman so Sakey a mangitarok na saray ehercito ra ed bilang, a tawagen to ra ya amin ed ngaran. Lapud kabaleg a tuloy na biskeg to ed pakapanyari, lapud sikato so mabiskeg ed pakayari, anggapo so kulang anggan sakey.” Siopa iman a Sakey? Saray rekord na Biblia so onebat. “Siak si Jehova. Satan so ngaran ko; tan agko iter so gloriak ed siopakaman.”​—Isaias 40:26; 42:5, 8.

Say palbeng a say dalin a pati ed arum na talba so nanlapud panamegley na tsansa so mangipulisay ed gloria a kanepegan na Amalsa, si Jehova a Dios. (Apocalipsis 4:11) Sikato met so mangekal ed mabiskeg a motibo ed ikiwas a responsable ed dalin. No saray katooan et makabat a sikaray onebat ed Dios no antoy gawaen da ed saray palsa to, posiblin sikaray lalon maalwar ed ontan iran bengatla a singa ed pamaakaran na polusyon, paneral na ozone layer, tan englobon ipepetang.

Say Lapuan na Bilay

Ikonsidera met iyan tepet: Panon a ginmapo so bilay? Walan imbangat iray totoo a sinmabi so bilay ya anggapoy pibabali na Dios. Balet saya so onsumlang ed niletneg-a-maong a sientipikon prinsipyo. Aminsan sinisia a saray sibaweng so nanlapud tae na baka, saray bigis ed abulok a laman, tan otot a manlapud pitek. Anggan legan na kaunoran na siglo, ibabangat na saray sientista a saray mikroorganismo so nanlapud andian-a-bilay a matter. Balet saray ideya a singa saraya so binaliwala nen Redi, Pasteur, tan arum iran sientista. Say The World Book Encyclopedia (1990 edisyon) ibaga to: “Kayari na saray eksperimento nen Pasteur, kaslakan a biolohista so angawat ed ideya ya amin a bilay et nanlapud walan bilay.”

Anggaman ontan, ikuan na saray sientista a saray bengatla so duma ed apalabas. Ikuan da a say inmunan sakey-selulan organismo so linmesa ed panamegley na tsansa a nanlapud inpanlaok na andian-a-bilay a tatawagen da a primeval soup, a mankarga na saray kemikal a kakaukolanen parad bilay. “Say tsansa, tan tsansa lambengat, so nanggawa ed amin, a manlapud primeval soup ya anggad too,” so indeklara nen Christian de Duve ed A Guided Tour of the Living Cell.

Sasalitaen so nipaakar ed Dios, ikuan na Biblia: “Diad sika so lapuan na bilay.” (Salmo 36:9) Sayan balikas so peteg a mitunosan ed no antoy walan naimano​—a say bilay so manlapu lambengat ed sakbay a niwalan bilay. Anggaman ontan, lapud, say siensia so malabay a manmoria ed sakey ed sankablian a regalo na Dios, say bilay, a bengatlan agawan bastabasta, dakel a totoo so manliknan andian na responsabilidad ed Dios ed panangusar da ed bilay. Sirin, sikaray mangikaindan ed saray ganggan na Dios, manpapasakitan, mantatakewan, manpapateyan, tan mangusar na dakel a kuarta, panaon, tan abilidad ed pangidisenyo na saray ayuran mamatey tan makaderal a tekep na makapataktakot ya inkaepektibo.

Pangareglo ed Salisalan

Nilikud ed sary ateista tan modernista, dakel ya arum ni so mangiburi ed inkasoberano na Dios. Sakey a baleg a bilang natan so mankuan a manisia ed Dios, tan dakel nin 1,700 milyon et tawagen da so inkasikaran Kristianos. Diad dakel a siglo saray iglesia na Kakristianoan so walan mapublikon angidayew ed Dios ed saray lingkor da. Balet iner a peteg so talindegan na kaslakan na saraman 1,700 minilyon a totoo ed pamaakaran na inkasoberano na Dios?

Parehon saray sinansakey tan nasyones so walan angidemostra ed impangikaindan da ed satan diad panamegley na isumpa ed saray espisipikon ganggan na Dios. Saray mangibabagan nasyones a Kristiano so walaan na agmaridios iran kiwas na karelmengan, a pati say duaran sankairapan a bakal ed awaran na too​—tan saray klero na “Kristiano” ed namparan dapag so amendisyon ed saraman a bakal! Diad ontan a pankuwankuwanan, walan babaleg dan agnirepresenta so Dios. Unong a salitaen na Biblia: “Mapublikon iyabawag dan kabat da so Dios, balet sikatoy ikaindan diad saray kimey da.”​—Titus 1:16.

Anggaman ontan, say Dios so “agmakaburi ed inkasikato.” (2 Timoteo 2:13) Say panaon so nepeg ya onsabi sano sikato so manresolbe ed amin ya aspekto na sayan salisalan na inkasoberano a mitunusan ed dilin sinalitan gagala to: “Nakabatan da a siak si Jehova.” (Ezequiel 38:23) Balet akin ya ontan lan kabayag? Panon a sayan salisalan so naresolbe ed kasampotan? Tan panon a makapanggawa kayo na saray dugan desisyon ed sayan sankaimportantian a bengatla?

[Picture Credit Line ed pahina 2]

Cover Background: U.S. Naval Observatory photo

[Picture Credit Line ed pahina 3]

Background: U.S. Naval Observatory photo