Pasimbaloey Kanonotan tan Paliwawaey Puso
“Saya sirin so ibagak, tan tasian ko ed Katawan, ya ag kayo la manakar a singa kakaakar met na saray Gentiles.”—EFESO 4:17.
1. Anto so nagawaan na saray kanonotan tan kapusoan tayo ed inkasikatayo?
SAY kanonotan tan puso so duara ed sankamakapakelaw iran pakayari a wala ed totoo. Anggaman dakerakel iray andar na kanonotan tan puso, saratan so manduruma ed balang indibidual. Amin na personalidad, panagsalita, kondukta, saray emosyon, tan estandarte tayo so naaapektoan a tuloy na andar na saray kanonotan tan kapusoan tayo.
2, 3. (a) Panon so impangusar na Biblia ed saray terminon “puso” tan “kanonotan”? (b) Akin a nepeg tayon magmaliw a mapaga nipaakar ed sikara namparan puso tan kanonotan?
2 Diad Biblia, gendagendat a tutukoyen na “puso” so motibasyon, saray emosyon, tan akindalem iran liknaan, tan say “kanonotan” ed saray pakayarin mannonot tan manisip. Ingen, kaukolan day balang sakey. Alimbawa, pinaseseg nen Moises iray Israelita: “Igalot mo ed pusom [paimanod leksab, “nepeg a tandaan mo’d kanonotan mo”, NW], a si Jehova, sikato so [tuan, NW] Dios.” (Deuteronomio 4:39) Diad saray eskriban nanplano sumpad sikato, inkuan nen Jesus: “Akin et manisip kayo’y mauges ed kapusoan yo?”—Mateo 9:4; Marcos 2:6, 7.
3 Ipapanengneng na saya a mansiglaotan a tuloy so kanonotan tan puso. Parehoy ikiwas na balang sakey ed situasyon, no maminsan et manpuersaan a mankasakey a mankimey, anggaman mabetbet a manlalaslasan para’d panamanlong. (Mateo 22:37; ipareng so Roma 7:23.) Nisesengeg ed saya, pian nagamoran [tayo] so abobon nen Jehova, agtayo labat nepeg a seguroen so kipapasen na saray kanonotan tan kapusoan tayo noagta nepeg met ya ipasal tayoran mantunosan a mankimey, pian onarap ed parehon direksyon. Sikatayoy nepeg a napasimbalo ed kanonotan tan naliwawaan ed puso.—Salmo 119:34; Uliran 3:1.
‘Say Dalan a Panaakar na Nasyones’
4. Panon ya iimpluensyaan nen Satanas iray kanonotan tan kapusoan na totoo, tan anto so nansumpalan?
4 Onsiano si Satanas ed panagpalikdo tan panangimpluensya. Amta ton nepeg ton puntiryaen iray kanonotan tan kapusoan na totoo ta pian nabanlongan tora. Nanlapulad gapo na awaray too, sikatoy manguusar na nambabangil a kurang pian impluensyaan iray kanonotan tan kapusoan na totoo. Bilang nansumpalan, “say sankamundoan so mandokdokol ed kaugsan.” (1 Juan 5:19) Diad tua, sitatalonan tuloy ya iimpluensyaan nen Satanas iray kanonotan tan kapusoan na totoo ed mundo a dedeskribien ira na Biblian “pikewet tan maramsak a kailalakan.” (Filipos 2:15) Malinlinew a dedeskribien nen apostol Pablo so kipapasen na puso tan kanonotan na saman a pikewet tan maramsak a kailalakan, tan onkanan pasakbay iray salita to ed amin tayo natan. Alimbawa, ipangasin basaen so Efeso 4:17-19, tan ipareng itan ed saray salita nen Pablo ed Roma 1:21-24.
5.Akin ya insulat nen Pablo so mapuersan konseho ed saray taga-Efeso?
5 Naapresya tayo no akin ya insulat nen Pablo iratan a mapuersan salita ed Kristianos diad Efeso sano nanonotan tayon bantog so syudad ed kagegebay moralidad tan paganon panagdayew ed talintao. Anggaman awalaan iray Griego na bantog iran makabat tan pilosopo, ompatnag a say Griegon edukasyon so angiyabuloy ed dakel a totoon onuges, tan say kultura da so lalon nanggawa ed sikaran bulos ed saray bisyo ra. Mapagan tuloy si Pablo nipaakar ed panaayam na kapara ton Kristianos ed ontan a kaliberliber. Kabat ton maslak ed sikara so datin totoo na nasyones tan ‘nanakar nen saman a panaon onong ed kaugalian na sayan mundo.’ Balet inawat da natan so katuaan. Apasimbalo iray kanonotan da, tan aliwawaan so kapusoan da. Nagkalalo ni, kaliktan nen Pablo a “manakar [ira] . . . komon a makanakana ed kimey ya akatawagan.”—Efeso 2:2; 4:1.
6. Akin a magmaliw tayo komon ya interesado ed saray salita nen Pablo?
6 Say situasyon so mipadpara natan. Manbibilay tayo met ed mundon walaay pikewet iran estandarte, nagegeba iran moral, tan palson relihyoson ag-agamil. Dakel ed limog tayo so datin nanbilay unong ed sistema na bengabengatla na sayan mundo. Arum ed sikatayo so kaukolan a maapit a milimog ed taga-paway ya inagew-agew. Pigara ed sikatayo so manbibilay ed saray sankaabungan a ditan et matalonay minumundon espiritu. Kanian, kaukolan a talosan tayoy kabaliksan na saray salita nen Pablo tan pian nagunggunaan manlapud konseho to.
Maapa tan Abilungetan Iran Kanonotan
7. Antoy labay ya ibaga nen Pablo ed balikas a “maapan kalakal da”?
7 Pian niiter so mabiskeg a suporta ed simbawa to a saray Kristiano so “ag . . . la manakar a singa kakaakar met na saray Gentiles,” inmunan sinaglawi nen Pablo so “maapan kalakal da.” (Efeso 4:17) Antoy kabaliksan na saya? Say salitan nipatalos a “maapa,” unong ed The Anchor Bible et “mangipapatnag na inkapaoy-paoy, inkangiras, kaapaan, inkaatiw, andian-na-gagala, tan inkabagbag.” Kanian idadanet nen Pablo a say kabantogan tan gloria na Griego tan Romanon mundo so nayarin ompatnag a makapasagyat balet say pangegemtan ed saratan so peteg a paoy-paoy, maatiw, tan andi-gagala. Saramay masimoon a manpilalek ed kabantogan tan gloria so mansumpal ed kabagbag tan kadismaya. Parehon prinsipyo so tua ed mundo natan.
8. Diad anton dalan a saray sagpot na mundo so maapa?
8 Say mundo so walaan na saray makabat tan dederlengen a tutuplegan na totoo ed mairap a tepetepet a singa say lapuan tan gagala na bilay tan say arapen na katooan. Balet anton aralem a pakatalos tan panangiwanwan so kaukolan ya iyopresi ra? Ateismo, agnostisismo, ebolusyon, tan dakel a makapawetwet tan mansusumlangan iran ideya tan teorya ya agmakapaliwawan singa saramay ritual tan anito ed apalabas. Dakel iran minumundon gegemtan so ompatnag a mangiyopresi na malaem ya inkapnek tan pakasumpal. Totongtongen na totoo so itatalona tan agawaan ed siensia, arte, musika, saray esport, saray politika, tan dakel ni. Mamasagyat iratan ed maples ya ilalabas na gloria ra. Anggaman kuan, saray awaran tan libro natan a mankargay katuaan nipaakar ed baleg iran agawaan na totoo nen apalabas so napno na alingwanan iran bayani. Amin na saya so anggapo noagta inkapaoy-paoy, inkangiras, kaapaan, inkaatiw, andian-na-gagala, tan inkabagbag.
9. Antoran maapan gegemtan so tutuplegan na dakel?
9 Diad impakamoria ed kaapaan na saratan a sagpot, dakel so onaarap ed materyalistiko iran gegemtan—manitipoy kuarta tan sasaliwey bengabengatlan nasaliw na kuarta—tan gagawaen darayan gegemtan a kalat da ed bilay. Kumbinsido ra, a say liket et manlalapud kayamanan, kaykayarian, tan panliliket. Agda labat nononoten itan noagta mabulos dan isakripisyoy amin a bengatla—bunigas, pamilya, anggan say konsiensia. Anto so nansumpalan? Imbes a napenek, sikaray ‘atalos na dakel a kaermenan.’ (1 Timoteo 6:10) Agpankelawan a pinaseseg nen Pablo iray kapara ton Kristianos ya ontundan manakar ed singa kakaakar na nasyones nisesengeg ed kaapaan na saman a linyay panagnonot.
10. Panon a saray totoo ed mundo et walad “kabilungetan na kalakal”?
10 Diad pangipanengneng ya andian so mundo na bengatlan makanan ibegan odino aligen, intumbok ya inkuan nen Pablo “ya abilungetan so kalakal da.” (Efeso 4:18) Siempre, tuan say mundo et walaay matudio tan makabat a totoo ed ngalngali amin a lawak na sagpot. Ingen, inkuan nen Pablo ya abilungetan so kalakal da. Akin? Saray balikas to et aliwan nipaakar ed saray abilidad odino dunong da ed kalakal. Say terminon “kanonotan” so manukoy met ed sentro na panagnonot na too, say lapuan na pakatalos, say akindalem a too. Walarad bilunget lapud andian ira na manangiwanwan a liwawa odino direksyon ed saray sagpot da. Nanengneng iya ed awetwet a pakatalos ed duga tan aliwa. Nayarin isipen na totoo a say agnaukom a mentalidad ya amin ya ibaga tan gawaen da et naabobonan so naliwawaan, balet unong ed si Pablo satan so peteg a nabibilungetan a mentalidad. Diad espiritual et mankarkarapas ira ed sigpot a bilunget.—Job 12:25; 17:12; Isaias 5:20; 59:6-10; 60:2; ipareng so Efeso 1:17, 18.
11. Anto so sengegan na pakabilungetan na kalakal diad mundo?
11 Akin a nayarian na totoo so magmaliw ya intelehenti, matudio ni ingen diad dakerakel a bengatla balet ta siansian wala ed espiritual a bilunget? Inter ed sikatayo nen Pablo so ebat ed 2 Corinto 4:4: “Say dios na sayan panaon binulag to so kaisipan da lapu’d ag pananisia, pian say silew na evangelio na gloria nen Cristo a sikato so talintao na Dios, ag komon onsinag ed sikara.” Agaylan mablin bendisyon itan a saramay manayakup ed maglorian maong a balita so apasimbalo ed kanonotan tan aliwawaan ed puso!
Ignorante tan Agsensitibon Kapusoan
12. Diad anton dalan a say mundo so “niarawi ed bilay a kien na Dios”?
12 Pian nagkalalon natulongan tayo no akin a nepeg tayon pasimbaloen so kanonotan tan paliwawaen so puso, ipaimano nen Pablo so katuaan a say kurang na mundo so “niarawi ra ed bilay [a kien, NW] na Dios.” (Efeso 4:18) Aliwan lapud agla sisiaen na totoo so Dios odino sikaray nagmaliw a sigpot ya agmaridios. Sakey a kolumnista na dyaryo so angibalikas ed onian dalan: “Imbes ya agmaridios, mangimbento tayo na balon salita: menos-Dios. Saray menos-Dios a totoon [say pananisia da ed Dios et samet so kabaliksan to’d bilay da] mankaliktan na dayew tan pakabidbir lapud panisia ed Dios bangta Sikatoy iyaatol da ed kahon, a Sikatoy papapawayen labat ed kabuasan na Simba tan Sikato so agbalot niyabuloy a mangontra ed panmoria ra ed mapulitikan mundo odino ed personal a kabibilay da legan na pegley simba. [Sikaray] nayarin manisia ed Dios balet agda nonoten a Sikatoy kaukolan a walaay dakel a nibaga nipaakar ed modernon sosyedad tayo.” Indanet nen Pablo iya ed sulat to’d saray taga Roma: “Ta diad impikabat da ed Dios, ag da ginalang a singa Dios, tan ag da met akisalamatan.” (Roma 1:21) Inagew-agew a nanenengneng tayoray totoon manbibilay ya agsinononot nipaakar ed Dios. Maseguron ag-ira mangiiter na galang odino pisasalamat ed sikato.
13. Anto so “bilay a kien na Dios”?
13 Say balikas a “bilay a kien na Dios” so importanten tuloy. Nagkalalon mangidedemostra no panon a say mental tan espiritual a bilunget et deralen toy liknaan na panamabliy totoo. Say Griegon salitan nipatalos a “bilay” dia so aliwan biʹos (a panlapuan na saray salitan “biology,” “biography”), a kabaliksan toy kabibilay, odino estiloy-bilay. Imbes, satan so zo·eʹ (a panlalapuan na saray salitan singa “zoo,” “zoology”). Kabaliksan toy “bilay bilang sakey a prinsipyo, bilay ed absoluton pantalos, bilay a singa kien na Dios. . . . Manlapud sayan bilay a say too so niaarawi lapud impankasalanan nen Adan,” unong ed Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words. Kanian, inbaga nen Pablo ed sikatayo a say mental tan espiritual a bilunget so aglabat mangitotonton ed totoo na mundo ed inkabulok na laman noagta iyaarawi tora manlapud ilalo na andi-anggaan a bilay ya ipaparungtal na Dios. (Galacia 6:8) Akin ya ontan? Ituloy ya inbaga nen Pablo ed sikatayo iray rason.
14. Antoy sakey a rason no akin a say mundo so niarawi ed bilay a kien na Dios?
14 Ununa ed amin, inkuanton “lapu ed agpikakabat ya wala ed sikara.” (Efeso 4:18) Say balikas a “wala ed sikara” so mangidadanet a say agpikakabat so aliwan lapu ed kakulangay pankanawnawa noagta resulta na ginagalan panangipulisay ed pikakabat ed Dios. Arum iran patalos na sayan balikas so: “say nisipor a pangikaindan ed pangamta ed Dios” (The Anchor Bible); “anggapoy pikakabat lapud kakaputan day kapusoan da ed satan” (Jerusalem Bible). Lapud ikakaindan, odino sigagalan bebenegan da so suston pikakabat ed Dios, andian ira na letnegan parad pakagamor na nengneng na bilay ya iyoopresi nen Jehova ed saramay mangaagamil na pananisia ed Anak to, ya angikuan: “Et saya sikato so andiangaan a bilay, ya naantaan da ka a saksakey a tua’n Dios, tan saman so inbakim, salanti Jesu-Cristo.”—Juan 17:3; 1 Timoteo 6:19.
15. Anto so sengegan ed iyarawi na mundo manlapud bilay a kien na Dios?
15 Unong ed si Pablo, say sananey a rason ya interamentin niarawi so mundo ed bilay a kien na Dios so lapud “inkaawet na puso ra.” (Efeso 4:18, NW) Say manunan kabaliksan dia na “ikaawet” et iyawet, a kuanmono akalyoan. Kabat tayon amin no panon so kiwala na saray kalyo. Nayarin diad ununa et anlemek tan makaliknay baog, balet no mabetbet itan a nipaarap ed arum a belat odino priksyon, onawet tan onkapal itan a mamormay kalyo. Agla makaliknay sakit. Ontan met, agniyanak iray totoon walaay anawet odino akalyoan a puso ta pian otomatiko iran andian na liknaan ed Dios. No agbantayan, agmanbayag et say puso so magmaliw ya akalyoan tan onawet lapud panbibilay ed mundo tan kipapaarap ed espiritu to. Satan so rason no akin ya impasakbay nen Pablo: “Balet mansisimbawaan . . . ompan wala so manpaawet ed sikayo lapu’d panamalingo na kasalanan.” (Hebreos 3:7-13; Salmo 95:8-10) Kanian, agaylan inkaganatan a mansiansia tayon napasimbalo ed kanonotan tan naliwawaan ed puso!
“Inkamaonor da ed Liknaan da”
16. Anto so pansumpalan na kabilungetan ed kalakal na mundo tan kiarawi manlapud bilay a kien na Dios?
16 Say pansumpalan na ontan a bilunget tan iyarawi so nasegek ed kaaruman iran salita nen Pablo: “A diad inkamaonor da ed liknaan da inter da so inkasikara a dili ed kaalakan na laman [malukak a kondukta, NW], pian gawaen da a siaagap so amin a nengneng na karumsisan.” (Efeso 4:19) Say balikas a “diad inkamaonor da ed liknaan da” et literal a mankabaliksan na “tinmunday pakalikna ed ot-ot,” ot-ot ed moralidad. Ontan so pagmaliwan na akalyoan a puso. Bektan agla makaliknay biglan sakit ed konsiensia tan liknaan na pikuekuentaan ed imaton na Dios, agla ontunda. Kanian, imbaga nen Pablo ya “inter da so inkasikara a dili” ed malukak a kondukta tan karumsisan. Satan so ginagala, ginetman kundang. Say “malukak a kondukta” unong ed inkausar ed Biblia so mangipapanengneng na bastos, andi-baing ya awawey, panagmudmora ed ganggan tan autoridad. Ontan met ya aglabat ilaktip na “amin a nengneng na karumsisan” so seksual a panagkasalanan noagta pati ed mabanday a bengabengatlan gawaen diad ngaran na relihyon, a singa saramay selebrasyon na inkamabuna tan ritual a ginawa ed templo nen Artemis diad Efeso, a kabkabat a maong na saray managbasa nen Pablo.—Gawa 19:27, 35.
17. Akin ya inkuan nen Pablo a saray totoo a diad inkamaonor da ed liknaan so mankasalanan a “siaagap”?
17 Kuanmono say agnapokpokan ya inkimedmer ed malukak a kondukta tan amin a nengneng na karumsisan so agtanton mauges, iyarum nen Pablo a saratan a totoo so onkikiwas a “siaagap.” Sano saray totoon walaan niy malaem a moral a liknaan so mankasalanan, nayarin liknaen day pagbabawi tan panggunaetan dan ag-uliten itan. Bangbalet saramay mankasalanan ed “inkamaonor da ed liknaan da” so nankasalanan a “siaagap” (“tan siansian onkerew ni,” The Anchor Bible). Aminsan et imbalikas itan na komentarista ed radyo ya onia: “No manselebra kayo pian makapanliket, pilalek yon nawalaan na babaleg a panligliwaan.” Sililigsa iran manpaabeban ompelag ya anggad nikutep ira ed mismon kaaraleman na inkabulok—ya ipapasen dan normal itan. Agaylan suston panangiretrato ed “linawa na saray Gentiles”!—1 Pedro 4:3, 4.
18. Diad panegek, anton deskripsyon so inparungtal nen Pablo ed mental tan espiritual a kipapasen na mundo?
18 Diad talora labat a bersikulo na Efeso 4:17-19 et iparungtal nen Pablo so peteg a kipapasen na mundo ed moral tan espiritual. Idadanet to a saray ideya tan teoryan iyaalibansa na saray minumundon makabat tan ag-ontutundan pangegemtan ed kayamanan tan liket so sigpot a maapa. Ipapalinew to a lapud mental tan espiritual a bilunget, say mundo so walad moral a lunek, a lalon onlelereg. Kaunoran, lapud dilin-nipaakseb ya inka-ignorante tan inkaawet, magmamaliw ya andi-ilalon niarawi so mundo ed bilay a kien na Dios. Maseguro, walaan tayo na maong iran katunongan ya agmanakar unong ed kakaakar na nasyones!
19. Antoran importanten tepet so nepeg a kunsideraen tayo ni?
19 Lapud say kabilungetan ed kanonotan tan puso so sengegan na iyaarawiy mundo manlapud si Jehova a Dios, panon tayon makapaliis ed amin a kabilungetan manlapud saray kanonotan tan kapusoan tayo? On, anto so nepeg a gawaen tayo komon ta pian makapantultuloy tayon manakar bilang ananak na liwawa tan napansiansia so pabor na Dios? Saya so kunsideraen ed ontumbok ya artikulo.
Kasin Nisalaysay Yo?
◻ Anto so amakiwas ed si Pablo ed mapuersan konseho [to] ed Efeso 4:17-19?
◻ Akin a saray kurang na mundo so maapa tan walad kabilungetan?
◻ Anto so kabaliksan na balikas a “niarawi ed bilay a kien na Dios”?
◻ Antoray pansumpalan na abilungetan a kanonotan tan sakey ya agmakaliknan puso?
[Saray litrato ed pahina 9]
Kabkabat so Efeso ed kagegebay moralidad tan panagdayew ed talintao
1. Romanon gladiyator ed Efeso
2. Saray geba na templo nen Artemis
3. Teatro ed Efeso
4. Artemis na Efeso, diosa na inkamabuna
[Litrato ed pahina 10]
Anton aralem a pakatalos so nayarin iyopresiy dederlengen ed mundo?
Nero
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma