Say Siensia, Relihyon, tan say Panaanap ed Katuaan

“Say katuaan a dakel a palson relihyon a kinmayat . . . so talagan akaimpluensya ed siak.”​—Charles Darwin

DIAD bandad gapo na koma-19 siglo, say siensia tan relihyon so akaromog na mantunosan a siglaotan. “Anggan diad saray kasulatan a sientipiko,” so kuan na libron Darwin: Before and After, “saray managsulat so ag-akalikna na inkamasuyat ed pansalita nipaakar ed Dios ed paraan a malinew a natural tan masimoon.”

Baleg so agawaan na Origin of Species nen Darwin pian umanen iya. Say siensia tan say ebolusyon so akapormay maapit a siglaotan ya angipasen ed relihyon​—tan say Dios—​ed gilig. “Diad ebolusyonaryon panag-isip,” kuan nen Sir Julian Huxley, “anggapo lay pankaukolan odino pasen ed kiwawala na madibinon manamalsa.”

Natan et say teorya na ebolusyon so bibidbiren a sakey ya importantin pundasyon na siensia. Say sakey a manunan rason parad siglaotan so ipapabidbir na pisiko a si Fred Hoyle: “Mas panpapagaan na tradisyonal iran sientista so pangamper ed alablabas iran relihyoson panmoria nen inmuna nen say panilalo ed katuaan.” Anton nengneng na saray inkaalablabas so nanggawa ed relihyon a magmaliw ya ontanlan makapadimla ed siensia?

Inikdan na Relihyon so Inkapalsa na Mauges a Reputasyon

Diad sakey ya ipapasen a panasalin pangitandoro ed Biblia, impilit na saray “mananisia na inkapalsa”​—kaslakan et kaalyado na saray Protestantin pundamentalista—​a say dalin tan say talba et kulang a 10,000 a taon. Sayan alabas a panmoria so nansumpal ed panaglurey na saray heologo, astronomo, tan saray pisiko, lapud susumpaen toray nalmoan da.

Balet anton talaga so ibabaga na Biblia? “Sanen gapo say Dios pinalsa to so saray tawen tan say dalin.” (Genesis 1:1) Agtutukoyen so karukey na nasasaglawin panaon. Say “inmunan agew, NW” na inkapalsa so ag-anggan asalambit noagta diad Genesis 1:3-5. Wala so “saray tawen tan say dalin” sanen ginmapo iyan inmunan “agew.” Sirin, nayari kasin binilyon a taon lan wala lay katawenan tan dalin, a singa ibabaga na saray sientista? Nayarin ontan. Aglambengat tutukoyen na Biblia so panaon ya akobrian to.

Sakey nin inkaalablabas na relihyon et say paraan na pakatalos na arum ed anemira ‘iran agew’ na inkapalsa. Ipipilit na pigaran pundamentalista a sarayan agew so literal, ya igegetar ed peryodo na 144 ya oras so mangaraldalin ya inkapalsa. Saya so mamapawala na panduaruwa ed saray sientista, lapud liknaen dan sayan panmoria et sumlang ed malinew iran sientipikon obserbasyon.

Anggaman ontan, satan a salaysay na saray pundamentalista ed Biblia​—aliwan say Biblia a mismo—​so sumlang ed siensia. Ag-ibabaga na Biblia a kada “agew” na panamalsa et walay dukey a 24 ya oras; talagan itetekep to irayan amin ‘iran agew’ ed andukdukey ya “agew ya impangawa nen Jehova a Dios na dalin tan saray katawenan,” a mangipapanengneng ya aliwan amin a Bibliko ‘iran agew’ et 24 oras lambengat. (Genesis 2:4) Say arum so nayarin walaay dukey a dakel a nilibon taon.”a

Kanian say ideya na inkapalsa so naikdan na mauges a reputasyon na saray mananisia ed inkapalsa tan saray pundamentalista. Saray bangat da nipaakar ed edad na talba tan say dukey na inkapalsa ‘iran agew’ so agmitunosan ed makatunongan a siensia nisay diad Biblia. Anggaman kuan, wala met iray arum ya inkaalablabas a nanggawa ed relihyon a kainglit na saray sientista.

Panangabuso ed Pakayari

Diad interon awaran, say relihyon so responsabli ed dakel ya ag-inkahustisya. Alimbawa, legan na saray Kapegleyan a Panaon, saray doktrina ed inkapalsa so pinikewet pian ikatunongan so pangabobon na iglesia ed autokrasya na Europa. Impanengneng a saray totoo so impasen ed kipapasen da, a mayaman odino duka, na madibinon pakseb. A singa isasalaysay na The Intelligent Universe: “Binagaan iray yugtan ya ananak a lalaki na mayayaman ya ‘uksoy na Dios’ a sikaray mangawat na daiset odino agmangawat na saray kayarian na pamilya, tan say toon mantratrabaho so naynay a papasesegen a magmaliw a kontento la ed ‘kipapasen ya angipasenan na Dios ed sikato.’”

Agpankelawan a dakel so natatakot ed ipawil ed “saray relihyoson inkaalablabas ed inmuna”! Imbes a mamenek ed espiritual iran pankaukolan na too, mabetbet ya aabusoen ni ingen itan na relihyon. (Ezequiel 34:2) Onia so komento na editoryal na magasin ya India Today: “Diad niletneg ton rekord ed ilalabas na panaon, makapakelaw a pinansiansia na relihyon so kredibilidad na saya. . . . Diad ngaran na Supremon Manamalsa, . . . gagawaen na totoo so sankadimlaan iran karuksaan sumpad kapara ran pinalsan totoo.”

Say makapasesgan rekord na palson relihyon so walaan na baleg ya impluensya ed kanonotan nen Darwin. “Kalnakalnan agko panisiaan so Inkakristiano bilang madibinon panangiparungtal,” so insulat to. “Say katuaan a dakel a palson relihyon a kinmayat a singa sakey ya apoy ed kalawakan ed balbaleg iran kabiangan na dalin so talagan akaimpluensya ed siak.”

Say Intalona na Tuan Relihyon

Say relihyoson pansimpisimpitan so agla balo ed sayan mundo. Onia so inkuan nen Jesus ed naeerasan-ed-pakayarin relihyoson papangulo ed agew to. “Singa kayo maong a too ed akinpaway​—balet diad akindalem et sikayo so sakey a bunton na pansimpisimpitan tan karelmengan.”​—Mateo 23:28, Phillips.

Anggaman kuan, say puron Inkakristiano so ‘ag taga mundo.’ (Juan 17:16) Saray patumbok na saya so agmibibiang ed abulok a relihyon tan pulitika; nisay sikaray ibabalang na saray pilosopya a mangibuburi ed kiwawala na sakey a Manamalsa. “Say karonongan na sayan mundo kakulangkulangan ed Dios,” so insulat nen apostol Pablo.​—1 Corinto 3:19.

Balet, agkabaliksan na saya a saray tuan Kristiano so anggapoy amta no nipaakar ed siensia. Diad kasuniyan to, saray patumbok na tuan relihyon so interesado ed siensia. “Itangay yo so saray mata yo ed tagey,” so imbaga na kadaanan a propetan si Isaias. “Siopa so amalsa ed saraya?” (Isaias 40:26) Ontan met, pian lalon natalosan so Manamalsa, si Job so inimbitaan a mangusisa ed pankelawan iran palsa tan say talba.​—Job, kapitulo 38-41.

On, say inkapalsa so momoriaen na saramay manisia ed sakey a Manamalsa tekep na marespeton inkatakot. (Salmo 139:14) Nagkalalo ni, walaan iray talek ed ibabaga na Manamalsa, si Jehova a Dios, nipaakar ed makapakelkelaw ya ilalo parad arapen. (Apocalipsis 21:1-4) Diad panamegley na panaral na Biblia, minilyon so makakaaral a say nanlapuay too odino say arapen to so agnibanbana lambengat. Si Jehova so walaay gagala ed impanggawa tod too, tan nasumpal itan a gagala​—diad kabendisyonan na amin a matulok a katooan. Imbitaan mi kan man gusisa ed sayan pamaakaran ed inkasika.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 6]

ANGGAPOY-AMTA ED EBIDENSYA?

“ANGGAN saray Tasi nen Jehova et dakel so pakaamta ra nipaakar ed biolohya,” so insulat na abogadon si Norman Macbeth ed libro ton Darwin Retried​—An Appeal to Reason nen 1971. Diad impakabasa ed sakey ya artikulo na Awake! ed teman ebolusyon, onia so imbaga nen Macbeth: “Siak so nikelawan a nalmoan a lugan to so pigaran matudion panangimano ed Darwinismo.” Diad impakaimano ed malaknab a panagsukimat tan makatunongan iran impangopya manlapud saray autoridad ed sayan tema, onia so konklusyon na autor: “Agla susto parad Simpson ya ibaga ton: ‘. . . saramay agmanisia ed satan [ebolusyon] so, ngalngali balang sakey, mapatnag ya anggapoy-amta ed sientipikon ebidensya.’”

[Litrato ed pahina 7]

Say arapen na too so agkibanbana lambengat